Korrikak 300 kilometro eta 30 herri baino gehiago eramango ditu Gipuzkoara iristerako. Atzo abiatu zen, Urepeletik (Nafarroa Beherea), eta bihar iritsiko da lurraldera: Berastegitik sartuko da, goizaldean, eta Mutrikutik aterako da astelehen iluntzearekin. Hiru egun, 500 kilometrotik gora, eta lelo bat: Euskahaldun! Leitza aldetik (Nafarroa) helduko da Korrika, eta sarrera berezia egingo du lurraldean. Hogei...

Ez da berria Mondragon Unibertsitatearen eta Baltistan fundazioaren elkarlana. Jon Altuna unibertsitateko errektoreordeak azaldu duenez, ikasleek ikasturte amaierako proiektuak egin izan dituzte han; azpiegiturak hobetzeko proiektuak eta abar. Aurten,...

Berrogeitaka urte dauzkagunok ondotxo dakigu zenbat afari, bazkari, ospakizun egiten diren bizitzaren laugarren hamarkadara iritsitakoan. Sukar arraro bat sortzen zaie askori, eta hala ekiten diote txikitako auzoko lagunen afaria, udalekuetako kideen asteburu-pasa, institutuko klaseko bazkaria, hogei urterekin egindako bidaia gogoangarri haren txangokideen juntadizoa…

Denak nerabezaro edo lehenengo gaztaroko kontuak dira beti, revival gustukoak, beti baitago orduko argazki emanaldia, sasoi hartako musika edota garai hartako anekdoten etengabeko kontaketa. Esan liteke berrogeiekin batera elkarretaratze horien antolatzaileek igartzen dutela gaztetasuna badoakiela esku artetik, hondartzako harea legez, eta helduaroan zeharo sartuta eta egonkortuta egon aurretik berriro ere bizi behar dituztela orduko denbora (ustezko) zoragarriak, aspaldian, artean gazte eta berde ginela...

Nostalgia izango da batzuentzat, oraindik gazte daudela konfirmatzeko besteentzat, baina horrelakoetatik sentsazio bereziak ateratzen ditut. Adibidez, hain gustuko nuen mutil hura gaur egun zelakoa den ikusita (eta ez naiz fisikoaz ari), galdetzen diot neure buruari nola izan zitekeen erakarpen hura, gaur egun duen filosofia eta iritziekin.

Era berean, sarri askotan halako ospakizunetan, nire adineko jendearekin egon beharrean gurasoen kuadrillarekin nagoela pentsatu izan dut: gaiak, jarrerak, pentsaerak... Kezkagarria, benetan, konturatzen naizelako zein gutxi mugitu den gizartea, eta rolak etengabe errepikatzen direla. Tira, gurasoen lagun taldearena berrogeirekin ez ezik hogeita hamarrekin ere gertatu izan zait, beraz ez dakit adinaren kontua den ala beste zeozer. Dena den, azkenean beti pentsatzen dut eurak ote diren aldatu direnak ala ni neu naizen aldaketa izan duena.

Zaila da jakitea hori. Seguruenik denok aldatu gara, baina gaitza da esatea nor den kanbio handiena izan duena. Hala ere, harritu egiten nau euren buruek izan duten deribak: lehen defendatzen zutena, orain haren kontrario. Ia errekonozitu ere ez ditut egiten batzuk.

Beraz, gu orain hogei urte gaur egun garenak ginen, ala beste batzuk gara? Duela bi hamarkada oraingoa nintzen ala hainbeste aldatu naiz, ezen ez nauen inork ezagutzen? Orduan, beste horiek oraingo horiek dira, ala ez? Orain direnaren hazia euren baitan zeukaten, ala zegoeneko halakoak ziren? Izan ere, gaur ez ditut aurkitzen eurengan orduan topatutako gauza on haiek guztiak.

Esan dudan bezala, baliteke ni izatea aldatu dena, lozorrotik esnatu, lehen ikusten ez nuena behin betiko begiztatu duena izan ninteke; izan ere, inoiz baino niago sentitzen bainaiz gaur egun...

Zein berezia den mundua, zein bitxiak garen pertsonok. Baina zientifikoek esaten dutenaren arabera, gorputzeko zelula guztiak zazpi urtean behin mudatzen dira, eta ez zaigu lehengotik ezer geratzen. Beraz, hasiera hartako gu edo ni hura non dago? Gu gara orduko haiek, ala beste norbaitzuk bihurtu gara? Eta beste batzuk bagara, non geratu dira gure antzinako guak, beste botoi galduak bezala, hor nonbait? Ez gara gure baitakoak, antza denez. Haizeak eta gertaerek mugitutako zapiak baizik.

Erronka proiektua Felix Baltistan fundazioaren "beste urrats bat" da Alberto Iñurrategirentzat (Aretxabaleta, 1968). Duela hamalau urte fundazio forma eman zioten "kontzientzian" zeramaten "ardura bati". Harrezkero, bide horretan dabiltza lanean.

Noiz izan zara Hushen azkenekoz?

Zorionez, azken bi urteetan nire mendiko jarduerak Pakistanen izan dira, espedizioak behintzat, eta aprobetxatu dut bai 2013an eta bai 2014an Matxulutik pasatu, jendea agurtu eta martxan ditugun proiektuen berri izateko.

Nola aurkitu dituzu?

Nahiz eta urte batzuk egin ditugun lanean, oraindik ere asko dago egiteko. Hemendik izan genezakeen pertzepzioa kontu txiki batzuetan aldatu da onerako, baina oro har inguruak antzera jarraitzen du. Oso inguru pobrea da, nekazaritzan oinarritutakoa; gabezia ikaragarriak dituen eskualdea da.

Fundazioaren lanak, ordea, balio izan du egoera aldatzeko.

Fundazioak lan ugari egin ditu, batzuetan asmatu du, besteetan ez hainbeste; kale ere egin dugu. Gure tamainako fundazio batek egin dezakeena, nahiz eta polita eta garrantzitsua izan, ez dakit bizimodua aldatzeko adinakoa izango den. Gure asmoa hori da: bizitza duin bat izateko baldintzetara iristeko gaitasuna lortzen laguntzea, baina oraindik bide luzea daukagu egiteko.

Nolakoak dira Hushe bailarako herritarrak?

Denetik dago, baina bizi izan dudana da jendea oso irekia eta hurbilekoa dela. Espezialistak dira jendearen barrenera iristen. Pertzepzio hori ez dut adibidez Nepalen edo Tibeten izan. Pakistanen esan dezaket hasieratik beste kontaktu bat izan dudala jendearekin.

Pakistango Gobernuaren aldetik badago interesa bailara horrekiko?

Hiriburutik oso urrun dagoen eskualdea da. Garai batean Kaxmir izandako lurraldean kokatua dago, eta Pakistanek kontrolatua dagoen lurralde zatia izan arren, oraindik Indiarekin disputan dagoen kontu bat da. Hortaz, pentsatzen dut gobernuak ez duela interes berezirik eskualde horretan inbertsio handirik egiteko. Oraindik ere bere ardurarik handiena kontu militarra da, lurralde zati hori bere egitea. Nahikoa du bertako biztanleria adostasun baten barruan izatearekin.

Aurrera begira, zein litzateke fundazioaren erronka?

Polita litzateke esku artean ditugun bi proiekturik sendoenak oinarri on batean egonkortu, horiek aurrera eraman eta garapen sendoa izatea. Hezkuntzaren eta emakumearen gaineko proiektuez ari naiz; izan ere, horiek dira momentu honetan fundazioaren zutabe garrantzitsuenak.

Eta maila pertsonalean? Baduzu espediziorik buruan?

Buruan beti izaten ditugu espedizioak, baina gero esku artera ekarri behar dira. Horretan ari gara; ea udazkenerako zerbaiti forma ematen diogun eta burutik eskura ekartzen dugun.

Sanferminekin antzekotasun bat ikusten dio Korrikari Xabier Artola Malangrek (Donostia, 1976), Korrikaren Gipuzkoako arduradunak. Gaixoa ni kantatu eta biharamunean, "egun bat gutxiago hurrengo sanferminetarako" idazten dute zenbait egunkarik, eta eur...

Hiru ardatz izango ditu Villabonako Memoriaren Asteak: egiaren kontzeptuan sakondu nahi dute, belaunaldien arteko transmisioa bermatu, eta isiltasuna apurtzeko espazio bat landu. Horretarako, hainbat hitzaldi, liburu aurkezpen eta tailer prestatu dituzte hilaren 24tik 31ra.

Zehazki, egia ezagutzeko nazioarteko egunean hasiko dute astea, Esti Amenabarroren liburu aurkezpenarekin. Egileak "egiaren beste zati bat" jarri nahi du mahai gainean Frankismoaren aztarnak arakatzen II: egiaren minak liburuaren bidez, "orain arte kontatu ez den historia bat".

Aritza kultur elkarteak, Villabonako Udalaren eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzarekin, lau urte daramatza Espainiako gerraren eta lehen frankismoaren ondorengo gertakariak ikertzen. Azken lau urteetan garatu den ikerketa lana ikusgarri egiteko antolatu dute astea, baita historiak ahaztera kondenatu dituen herritarrak omentzeko ere.

Asteartea, 24

Subijana etxean, 19:00etan. Frankismoaren aztarnak arakatzen II: egiaren minak liburuaren aurkezpena. Parte hartzaileak: Carlos Martin, Esti Amenabarro eta Paco Etxeberria.

Asteazkena, 25

Subijana etxean, 19:00etan. Frankismoaren aztarnak arakatzen: erbestea, Josu Txuekarekin.

Osteguna, 26

Subijana etxean, 19:00etan. Frankismoa eta emakumeak, zigor bikoitza, Lourdes Herrastirekin.

Ostirala, 27

Udal areto nagusian, 11:00etan. Amasavillabonaoroitzen.net webgunea aurkezteko ekitaldia.

Astelehen eta asteartea, 30-31

Subijana etxean, 18:00etatik 20:00etara. Isiltasuna: traumaren sintomak topaketak, Goyo Armañanzasekin. Aldez aurretik izena eman behar da. www.villabona.eu webgunearen bidez edo inskripzio orria udalera eramanda egin daiteke.

Iaz Gida baimeneko puntuak galdu zituztenakIaz izandako zirkulazio arau-hausteengatik 22.431 gipuzkoarrek galdu zituzten gida baimeneko puntuak; guztira, 67.000 puntu gutxiago. Dena den, datuak ez dira hain txarrak. Gipuzkoako Trafiko Agintaritzak jak...

"Ikusteko dago" Txuma Murugarrenek zer-nolako errepertorioa eramango duen Zarautzera. Hala iragartzen du Garoa liburu dendak, Paperezko Kontzertuak saioaren antolatzaileak: "Berarekin ezin da inoiz jakin Nick Caveren bertsioak joko ote dituen ala bere...

Aldaketaren adibide da Marzia. Herriko eskolan ikasi zuen, eta, Batxilergoaren ondoren, kanpora joan zen, unibertsitatera. Irakaskuntza egin zuen, eta, herrira bueltan, andereño aritu zen lanean. Eskolako zuzendaria da egun. 20-22 urterekin ezkondu zen, eta ama da. "Neska askok ikasi nahi izatea ekartzen ari dira halako kasuak, kanpora joan nahi izatea, familiek emakumeez duten pertzepzioa aldatzen hastea, eta hezkuntzaren balioaz zuten pentsamendua aldatzen hastea". Jose Manuel Ruiz Felix Baltistan fundazioko lehendakariak dioenez, "iraultza txiki bat" hasi da.

Pakistanen menpeko Kaxmirren ari da fundazioa duela hamar urtetik baino gehiagotik, Baltistan eskualdean, Hushe bailaran. 14.000 lagun bizi dira han. Askotariko proiektuak jarri dituzte martxan; oraingoan, ehun neskato eskolatzen eta bi hezitzaile trebatzen lagundu nahi dute. Mondragon Unibertsitatearekin batera, Erronka proiektua abiatu dute horretarako: Instagram sare sozialean unibertsitatearen irudia duten argazkiak jartzea proposatu dute, #erronkaprest traola erabiliz. Helburua 8.035 argazki lortzea da, Pakistango Gasherbrum II mendiak metrotan duen altuera, zehazki. Handik jaisten ari zela hil zen Felix Iñurrategi mendizalea, 2000. urtean, eta hari keinu egingo diote horrela.

Urratsez urrats egingo dute igoera. Zortzi herri daude Hushe bailaran, eta bakoitzak kanpamentu bat irudikatzen du; hegoaldetik iparraldera. Fundazioa eskola bana laguntzen ari da Saling, Matxulu, Thalis, Baley Gone, Marzi Gone, Khane, Kande eta Hushe herrietan. 1.000 argazki biltzen dituztenean, beheko kanpamentura iritsiko dira, eta unibertsitateak lehen hamabi bekak emango ditu; horrela, mila argazkitik behin, ekarpena egingo du unibertsitateak. Gailurrera iristean emango ditu azken hamasei bekak, eta baita hezitzaileak trebatzeko bi bekak ere.

Neskatoen eskolatzea "arazo oso handia" zela atzeman zuten duela zortzi bat urte. "Oro har, Pakistanen legalki zehazten da emakumeen eta gizonen arteko eskubide berdintasuna, baina ohituren, tradizioaren eta erlijioaren ondorioz, semeak bakarrik joaten dira eskolara". Ruizek dioenez, gainera, familiek ordaindu egin behar dute hezkuntzagatik, eta kostu handia dakar horrek, sei-zortzi seme-alaba dituzten familiak baitira.

Neskak eskolara ez joateak analfabetismo handia ekarri du: duela hamar urte, fundazio lanean hasi zenean, emakumeen artean analfabetismo indizea %80 ingurukoa zen. "Inork ez zuen ikasten". 5 urterekin, neskatoak anai-arreba txikiak zaintzeaz arduratzen ziren: kalera joaten ziren haiekin, ibaira, baratzera... Etxeko animalia txikiak ere zaintzen zituzten. Urte batzuetara, amarekin lan egitera joaten hasten ziren: mendira, ereitera, negurako egurra biltzera... "Normalean, 13 urterekin edo, hilekoa izan eta gutxira, ezkondu egiten zituzten".

Aldaketa nabaria da. "Iaz, esaterako, babesten ari garen zortzi eskoletan neska gehiago zeuden mutilak baino; erabat ezohikoa da hori". Eskolatzea ez ezik, ikasten jarrai dezaten ere lortu nahi du fundazioak; lehen hezkuntzatik bigarrenera igarotzea, eta gutxienez unibertsitateko lehen mailako ikasketak egitea. "Familiak eurak balioen eskala aldatzen hasi dira emakumeen rolaren gainean, ez bakarrik etxean, baita kanpoan ere. Neska bat 20-22 urterekin itzultzen da etxera, ikasketak eginda, eta irakasle gisa lanean hasten da. Familiarentzat oso soldata garrantzitsua du, emakumea diru iturri izaten hasten da, eta etxean esaten diote ez arduratzeko etxeko beste ezerez".

Eskoletan ez dute urik, ez argirik. Askotan ezta mahai eta aulkirik ere. Bi eskoletan komunak egin ditu fundazioak, eta gainerako seietan egiteko asmoa ere badu. Eskola kanpoan egingo dituzte. "Oso sartuta daukate emakumeekiko errespetua, eta, ikasleen artean, 10-12 urte dituztenean, arazoak hasten dira". Ruizek dioenez, orain eginbeharrak landan egiten dituzte, eskolatik gertu, eta arazoa izaten da haur batzuk, mutilak gehienetan, neskei begiratzera joaten direla, edo ukitzen saiatzen direla. "Hori izaten da neskak eskolatik ateratzeko arrazoietako bat". Hori saihesteko, komunak aparte egiten ari dira, bata bestetik 50 metrora, neskenak eta mutilenak bereizita.

Eskolak laguntzeaz gain, eredu pedagogikoa aldatzen ere ahalegintzen ari dira, Montessori metodoan oinarrituta. Emaitzak lortu eta gazteek ikasketak ez uztea lortu nahi dute. Metodo hori Maria Montessori italiarrak garatu zuen, XIX. mende bukaeran; haurraren garapena du ardatz.

Hizkuntzari dagokionez, baltiera da haiena. "80.000 baltiar inguru dira, 170 milioiko herrialde batean". Inork ez daki baltieraz idazten. Gizonezkoek urdua ere ikasi dute, ingurukoekin komunikatu ahal izateko —batzuek idazten ere bai—. Emakumeek, ordea, ez dakite hitz egiten, ezta idazten ere. Ingelesa ere gizonen artean entzunagoa da. "Haran guztian ingelesez zerbait dakiten emakumeak bi eskuetako behatzekin zenba ditzakegu". Gizonek, berriz, udan garraiolari edo gida gisa lan egiten dute Karakorumera doazen espedizioetan. Atzerritik datorren jendearekin izandako harremanagatik, badakite apur bat, elkarrizketa bat izateko moduan. "Gainera, ikusi dute gehiago jakinda aukera gehiago dituztela lan egiteko".

Inguru bakartua

Etxeak "oso oinarrizkoak" dira. Bi solairukoak normalean, egurrez eta lasto buztinez eginak. Beheko zatian animaliak izaten dituzte, neguan bereziki. Goian, berriz, familia bizi da. "Familia kontzeptua ez da hemengoaren berdina. Han familia-klan kontzeptua dute. 30-40 lagun bizi daitezke etxe batean".

Kaleko azpiegiturei dagokienez, ez dute errepiderik; "zibilizazioa ez da iritsi". Haran estua da Hushe, eta pareta bertikalak ditu; 5.000-6.000 metroko mendiak inguruan. Mendiko bide bat badute, baina uneoro konpontzen aritu behar dute, luiziak eta abar daudelako. "Zailtasun handia da, inguru bakartua delako". Haran guztirako zentral elektriko txiki moduko bat dute, baina urte erdia baino gehiago argirik gabe egoten dira: "Lur-jausi bat badago, turbina apurtzen da, eta gobernuak hilabeteak ematen ditu konpondu arte, konpontzen badu. Gobernuak ez du han inbertitzeko inolako asmorik. Oso biztanle gutxi dira inguru oso malkartsuan".

Osasun arloan, hobera egin dute uraren kalitateari dagokionez. Orain, bailarako herri guztiek dute ur edangarria; duela hamar urte herrien erdiek ere ez zuten. Gaixotasun ugariren iturri zen, heriotzenak ere bai. Higienearen gainean ere lana egiten ari dira, gaixotasunak kutsatzea saihesteko: eskuak eta hortzak garbitzeaz kontzientziatzen dabiltza, esaterako.

Erditzeekin dituzte arazo nagusienak. "Hilkortasun tasa handia da erditzeetan". Batetik, ospitaletik urrun daudelako, eta, bestetik, erditu aurretik arazo txikiena dagoenean ez dutelako baliabiderik egon daitezkeen arazoak atzemateko. Gertuen dagoen erietxea bost ordura dago autoz. "Konturatzerako, auto bat hartu eta asko bidean hiltzen dira". Halakorik gerta ez dadin, osasun arloko bi gizarte langile hezten hasi dira, haurdunaldian egon daitezkeen arazoak garaiz detektatzeko forma daitezen.

Greziako Merlin Puppet txotxongilo konpainiak gizaki modernoaren bakardadea jorratu du Clown's houses lanean. Hitzik gabeko ikuskizuna da, eta eraikin bat, bost apartamentu eta sei pertsonaia dira protagonista. Bizitza miserablea daramate, eta ez diot...