BTTa, BMXa, errepidea eta pista. Horiek dira Oarsoaldeko Txirrindularitza Eskolak (Otxe) datorren astetik aurrera landuko dituen modalitateak. Izan ere, eskola hasiberriak formazio integrala emateko helburua du: "Programa aitzindaria da. Euskal Herrian formazio integrala ematen duten eskola bakarra da, eta atzerrian ere gutxi izango dira mota honetakoak", azaldu du Arkaitz Iza eskolako zuzendariak.

12 eta 16 urte arteko nerabeentzat da. Formazioaren barruan, kirol arloa lantzeaz gain, arazo mekanikoak konpontzen erakutsi nahi diete. "Txirrindulariak buruaskeak izatea nahi dugu, hori ere garrantzitsua delako. Bestela, 18 urterekin ere, gurpila zulatu, eta gurasoei deitu behar diete, ez delako nola aldatzen den irakasten".

Oinarri horiek finkatuta, datorren astelehenean hasiko dira ikastaroekin. Hala ere, Izak gogorarazi duenez, ekainera bitartean izena eman daiteke oraindik —Oarsoaldeko edozein kiroldegitan—. Egutegia zein izango den zehaztua dute jada. Horrela, hil honetan Ane Santestebanek eta Izak berak teknika eta mekanika emango dute, hurrenez hurren. Martxoan, berriz, pistaren txanda izango da eta apirilean errepidearena. Tenperatura epelagoak diren garaietan —maiatzean eta ekainean— BTT eta BMX motako bizikletekin egingo dute lanketa. Astelehen eta asteazkenetan geratuko dira, 18:00etan, Errenteriako Alaberga auzoko 4 zenbakian. Bertatik abiatuko dira, toki egokiagoetara, jarduerak egiteko.

Eskolak formazioaren irizpideak jarraitu eta lehiakortasuna alde batera uzten duen arren, lasterketei aterik ez diete itxiko. "Gure plangintzaren arabera, fase edo jarduera bat bukatutakoan, irteera bat egingo dugu asteburu batean". Horrela, ikasleek eurek eskatuz gero, lasterketa edo martxa batera joango dira. "Hori bai, ikusi behar dugu nolakoa den euren teknika eta ea gai diren halakorik egiteko". Horrez gain, datozen urteetan, Lezoko Allerru zein Errenteriako Laguntasuna taldeekin elkarlanean aritzeko asmoa du Otxek, lehia eta formazioa uztartze aldera.

Bide luzea atzetik

Proiektuarekin iaz hasteko asmoa zuten arren, asmoa atzeratu behar izan zuten, aurrekontua aurkezteko epera ez zirelako iritsi. Girizia elkartearen bidez egin zuten eskaria. Handik Oarsoaldeko Kirol Kontseilura joan ziren, eta han egin zuten eskaria, eskualdeko lau udalek babes zezaten.

Pedalei eragiten aurten hasi bada ere, bidea urratzen aspaldi hasi zen Otxe. Izak lehen urratsak gogoratu ditu: "Zazpi urte dira Oiartzun BTT lasterketarekin hasi ginenetik. Txirrindularitza sustatu, eta, aldi berean, herriari zerbait eman nahi genion. Girizia elkartearen barruan bizikletan zein eskaladan aritzen ginenak, gehienbat". BTTko proba horrek izan duen parte hartze arrakastari esker, dirua pilatu du antolakuntzak. "Dirua ez da guretzat, eta, bizikleta martxa denez, horrekin zerikusia duen zerbaitetan inbertitzea pentsatu genuen".

Hainbat proposamen aztertu ondoren, txirrindularitza eskola bat sortzea erabaki zuten, aldeko faktoreak eta kontrakoak kontuan hartuta. "Konturatu ginen zeuden eskolak errepidekoak bakarrik zirela, eta BTTkorik ez zegoela". Gainera, Oiartzunen BMX pista bat daukate.

Horrela, "orain arteko eskemak hautsi" eta formazio eskola sortu zuten, eta eskualdeko jendea lotzen hasi ziren: Ane Santesteban eta Dorleta Eskamendi errepideko txirrindulari profesionalak, Mikel Astarloza txirrindulari ohia, Urko Munduate BTTn aritutakoa, Asier Maeztu eta Gorka Agirrezabala pistardak, eta Igor Eskudero eta Aritz Petrirena BMX modalitatean aritzen direnak.

Hasieran, Oiartzungo txirrindularitza eskola izateko bokazioz jaio zen proiektua, baina gerora Oarsoalde osora zabaldu zuten. "Behin maila horretako begirale horiek lortuta, herriko gauza txiki batean ezin zen geratu, lau katurekin". Oiartzungo Udalari aurkeztu zioten egitasmoa. Lehenago ere eurak akuilatzen aritu zen, euren jarduera hedatzeko. "Eta guk horrela ibili izana eskertzen diogu".

ENERGIA MENPEKOTASUNAAldundiak eraginkortasun energetikorako hainbat neurri hartu ditu errepideetan, eta urtero 600.000 euro gutxiago ordainduko du. Haren arabera, Gipuzkoak kontsumitzen duen energiaren %6 energia berriztagarrietatik dator, eta menpek...

Bizi-bizi dator Urumea ibaia Hernani parean. Lekualdaketan dabiltza arraun elkartean, tresnak egungo egoitzatik aldameneko eraikinera eramaten. Maialen ere han da —Maialen Lujanbioren omenez—, eraikin zaharrean oraindik. Hernaniko emakumezkoen trainerua, gaur ez dute uretaratuko; arraunlariak, ordea, entrenatzen hastekoak dira berehala. Ainhitze eta Añarbe Kalonje ahizpa eta arraunlariek Gipuzkoako Hitza hartu dute entrenamendua hasi aurretik.

Lehen aldia izango du aurten Hernaniko emakumezkoen traineruak. Bateletan ari dira orain, apirila bitarte, eta maiatzetik aurrera hasiko dira bete-betean trainerurako prestatzen. Debuta, ordea, otsailaren 21ean egingo dute, Orioko jaitsieran.

21 neska biltzen ditu taldeak; "ia denak berriak" traineruetan: Hernaniko hamabi arraunlari, Tolosako zazpi eta herri bakoitzeko patroi bana. Azken horietako bat da Añarbe. Traineruan aritutakoa da aurretik —2012an San Juanen arraunlari moduan—, baina inoiz ez patroi lanetan.

Ainhitzeri baino "gogorragoa" egiten zaio lana eta entrenamenduak uztartzea, eta hortik heldu zitzaion patroi izateko proposamena. Iaz, arrauna utzi egin behar izan zuen, denera iritsi ezinda, eta elkarteak berak planteatu zion aukera. "Entrenamenduak desberdinagoak direnez, errazagoa egiten zait nire aldetik entrenatzea. Errazagoak dira bakarrik egiteko". Arraunlariek egiten dituztenetatik aparte, "ariketa gehiago" eskatzen ditu patroi izateko prestaketak; oreka lantzeko saioak, esaterako. "Pisu arina eta bizia behar du patroiak", gehitu du Ainhitzek.

Astean gutxienez bost entrenamendu egiten dituzte; arraunlari guztiak, ordea, astean behin elkartzen dira. Tolosa eta Hernanikoak norbere herrian aritzen dira; hala ere, "antzeko" saioak egiten dituzte. Normalean, bitan aritzen dira gimnasioan, beste bitan ibaian batelekin eta astean behin Pasaian elkartzen dira denak traineru saioa egiteko.

Arraunlari izateaz gain, "psikologo lanak" egitea ere tokatzen zaio Ainhitzeri. Bateletan, Juanjo Etxarte dute entrenatzaile Hernanin, baina haren lan kontuak tarteko, laguntzaile aritzen da, "eguneroko jarraipena egiten". Trainerurako prestaketaz, berriz, Etxarte eta Koteli arduratzen dira.

Harrobiko lana

Duela zortzi urte "harrobia lantzeko apustua" egin zuen Hernaniko arraun elkarteak, eta arrauna ikastera joateko deialdia egin zuten eskoletan, gazteen artean. 13-16 urte bitarteko zortzi gazte batu ziren, bost mutil eta hiru neska. Tartean zen Ainhitze; Añarbe, berriz, hiru urte geroago hasi zen. Hasieretan, "larri" ibili ziren bateletarako taldea osatzeko. Gutxienez bost kide behar dira —lau eta patroia—, eta behin baino gehiagotan geratu ziren atera ezinik: "Beti ibili gara justu; baten lanarengatik edo lesioengatik, batzuetan ezin izan dugu atera".

Emakumezkoen trainerua osatzeko ideia atzetik dator. "Duela lau bat urte edo" hasi ziren horretan pentsatzen, eta iaz ikusi zuten posible ideia gauzatzea. "14-15 urteko gazte asko hasi ziren orduan. Talde indartsua sortu zen, eta pentsatzen hasi ziren 2-3 urtera jarraituz gero trainerua osatzeko kopurua izango zutela", dio Ainhitzek. Iaz, zazpi arraunlari zebiltzan maila gorenean, eta beheko mailatik bospasei neska zetozela ikusita hasi zuten bidea.

Apirila bitarte bateletan lehiatuko direnez, "proba modura" hartuko dute Orioko jaitsiera. Denboraldiari dagokionez, berriz, ez dute helmuga jakinik jarri. Añarbek dioenez, "atera eta itxura emanez gero, pozik" egongo dira. Ahizpa ere ados dago: "Helburua da ordezkaritza bat izatea, eta urte honetan behintzat hor mantentzea".

Lehen aldia dutenez, ez dakite nola ibiliko diren, baina ez eurak, ezta haiekin batera jardungo duten gainerako neskak ere: "Asko aldatzen dira traineruak; iaztik hona ere asko aldatu dira". Badakite Gipuzkoako ligan ariko direla, Euskotren ligarako sailkapen fasea jokatuko dutela, eta Kontxako sailkapena ere hor dutela. "Sailkatuz gero, primeran, eta bestela ere, ondo. Gu ahal dugun guztiarekin aterako gara" .

Liburu famatu eta oso irakurri batean dioenez, gizaki bikote bat, ar bat eta eme bat, berebiziko zoriontsu bizi omen ziren zuhaitz eta belardiz betetako paradisu batean. Bertan ez zeukaten ehizatu eta animaliarik akabatu beharrik, dirudienez, urdai hirugiharra jan nahi zutenean txerri bat agertzen omen zen eta hankaz gora etzaten omen zen beraien aurrean, hirugihar gozoa bistaratuz. Ez dakigu hirugihar hau frijitu egin beharko ote zuten, baina horra hor txerri produktu gozo eta bikainak batere lanik egin gabe. Paradisu horretan, ordea, baten batek onddo haluzinogeno bat jan, suge batekin berba egin eta sagarrondo sakratu batetik sagar bat jan zuen. Paradisuko partzelako nagusia, ez dakigu sagardogilea zen ala ez, haserretu eta paradisu hartatik bidali egin zituen. Liburu mota hauek eta zenbait telebistetan ikusten diren erreportajeek gizakia eta naturaren arteko harreman estu eta zoriontsu hori bistaratu digute behin eta berriz. Naturalista etiketa duten asko etorri zaizkit, ama lurraz hizketan eta gizakiak berriro antzinako paradisu natural horretara joan beharko lukeela esanez, bizimodu triste eta antinatural honetatik ihesi, berriro baso eta belardietan buztana airean saltoka eta aztarrika, ama lurraren besoetan zoriontasunaren erdian. Ni biologo izanik eta gizakiaren biologia ebolutiboaren jarraitzaile sutsua afizioz, nahikoa buruko min sortzen dit pentsatzeak orain milaka urte naturarekin bat bizi zen gizaki hura zu eta ni baino zoriontsuagoa zela pentsatzeak; izan ere, hor aurkitzen diren gizakien fosilek beste zertxobait baitiote.

Lehenengoa, hilkortasun tasarik handiena lehen bi urteetan zela; bigarrena, hogeita hamar urterekin jada nahiko zaharrak zirela; eta hirugarrena, artrosi, hezur apurtu eta infekzioak ugari zirela. Gu baino elikagai ekologiko, biologiko eta probiotikoagoak jaten zituzten, haragi prozesatu eta enbasatu gabea, arrantzatu berria zen arrain freskoa eta, ziurrenik, Danacol bat ere bai tartean. Baina ama lurrak, bere kumetxoak elikatu eta zoriontsu mantendu ordez, giza-fosilak ikusita, nahikoa egur ematen zietelakoan nago. Badut lagun bat, konpostajean aditua bera, Thailandia aldeko oihanetan urtebetez bizi izan zena bertako indigena baten moduan. Lagun horrek, argala zen arren, hamar kilo galdu zituen bertan, eta bere hitzak dira: "oihanak barrua xurgatzen dik". Beroa, hotza, hezetasuna, animalia arriskutsu eta pozoitsuak nonahi, egunero ur bila, ehizarik ezean gosea, zauri infektatuak… leku arriskutsua da ama lurra!

Gizakiek, bere historian zehar, naturarekin bat eta zoriontsu bizi baziren, ez zituzten asmatuko bizirik irautea ahalbidetu zizkieten arropa, ehizatzeko tramankulu, sua, elektrizitatea, ibilgailuak… Orain hogei mila urteko gizaki baten egunerokoa bizi ala irauneko borroka zen; ziur hotza pasatzen zuela, sua aurkitu zuten arte; ziur gosea pasatuko zutela, armak eraikitzen hasi arte; animalia bidez mugitzen ikasi zutenean, beste lekuetara azkarrago mugituko ziren, elikagai gehiago edukiz eskura. Ebaki zornetu batek gizaki osasuntsu bat baino gehiago hilko zituen; ama ugari hilko zen ere erditzen, baita zorioneko agurea berrogei urte betetzen zituena ere. Beraz, argi ibili zuen etxeko atera gizon bizardun eta ile luze bat, panfleto batekin etortzen bazaizu, ama lurra eta gizakiaren askatasunerako sekta batera gonbidatuz. Eko etiketa duten ferietan eta Telebost-eko erreportajeetan oso dotore azalduko da zintzilikarioa airean, zuhaitz bati besarkatzen, errekan igerian, egunsentiari errezoka edo lurzoruan bertan siesta botatzen. Ni oraintxe, eko-natural-ekologista zoramenak ematen badit eta Aralarko basoetara biluzik banoa, gauerako hotzak akabatuta nago, ehunka sasirekin urratuko naiz, hanka azpiak zauriz beteko zaizkit, eta "ño! Ama-lurra gorra dek!" esan eta benetako amaren etxera bueltatuko nintzateke zopa beroa jatera. Ama lurra maite baduzue, hasi ama lurrean bizi diren bizidunak errespetatzen, zuen hondakinak birziklatu eta konpostatzen; hori ongi egiten dugunean hasiko gara bestelako gauzak egiten eta! Badago aurretik zer eginik!

Gaztaroa akordarazteko asmoarekin, Gipuzkoako berrehun erretiratu baino gehiago elkartuko dira bihar Getariako kiroldegian. Loadinn irabazi asmorik gabeko enpresako Irene Martinez, Adriana Uribesalgo eta Uxue Barrenetxea ekintzaileen ekimenez, Flashba...

A naia bahitu, torturatu eta hil egin zioten bati, 1983an; aita garondoan tiro bat jota hil zioten besteari, 2001ean. Biek biluztu dute euren burua, hustu dute barrena, jendaurrean azaldu sufrimendua, eta biek helburu bera agertu dute: eurek sufritutakoa, eurek pasatutakoa beste inork berriro ez bizitzea, inork berriro ere indarkeria arerio politikoaren kontra ez erabiltzea. "Etorkizun itxaropentsua eta bizikidetza baketsua" eskatu du Pili Zabalak, GALek hildako Joxi Zabalaren arrebak; "hemen gertatu denaren benetako kontakizuna egitea" Josu Elespek, ETAk 2001ean hildako Froilan Elespe zinegotzi sozialistaren semeak.

Urnietako Sarobe arte eszenikoen gunean elkartu ziren biak, Urnietako Udalak antolatutako Bake eta Bizikidetzako II. Jardunaldien barruan, iragan larunbatean. Urnietako Udala osatzen duten hiru alderdiek —EAJ, EH Bildu eta PSE-EE— bizikidetza programa bat adostu zuten agintaldi hasieran, eta horren emaitza dira jardunaldiok. Sufrimenduetara hurbilduz leloa daramate goiburu, eta horixe egin dute Pili Zabalak eta Josu Elespek, eurek sufritutakoa barrutik atera eta Saroben bildutakoekin partekatu.

Gorrotoa gainditzen

ETAk bere aita hil zuela irratian entzun zuen Elespek. "Ataunen ari nintzen lanean, eta lagun batek deitu zidan aita atentatu batean nahastuta zegoela esateko. Telefonoz ez zidan esan aita hila zenik. Etxekoei deitu eta inork hartzen ez zuela ikusita, kezkatu eta autoa hartu nuen". Hortxe baieztatu ziren haren kezka eta susmoak. Aita hil zioten.

Hilabete lehenago, Martutenen, ETA Iñaki Dubreuil Ordiziako zinegotzi sozialista hiltzen saiatu zen bonba auto batekin —inguruan zeuden bi behargin hil zituen leherketak—; baina Froilan Elespe izan zen ETAk hildako PSE-EEko lehen zinegotzia. "Aurreko atentatu saioak alarma piztu zuen etxean, baina aitak inolako momentutan ez zigun beldur hori helarazi. Guk ez genion inoiz nabaritu. Hil zuten egun berean, ordea, Ertzaintzaren dei bat zegoen etxeko erantzungailuan, bizkartzaina jarriko ziotela esanez".

Ataundik Lasarterako bidaia ez du inoiz ahaztuko Elespek. "Aita hil zutela entzun arren, ez nuen sinistu. Amesgaizto bat zen. Aita hil zuten, baina munduak berdin jarraitzen zuen, eguzkiak berdin berotzen zuen udaberriko eguerdi bero hura, errepidean ibilgailuak zebiltzan berdin-berdin, ezer pasa ez balitz bezala. Nire aita hil zuten, baina bizitzak aurrera segitzen zuen. Lasartera iritsi nintzenean ohartu nintzen baietz, egia zela, aita hila zela".

Ertzainek ez zioten utzi aita hil zuten tabernara sartzen, eta orain eskertu egiten duela dio Elespek. Izan ere, aitaren hilketak barrua gorrotoz bete ziola aitortzen du, egun horietan, eta ostean ere bai, babes handia sentitu izan duten arren. "Minari eta ulertu ezinari gorroto oso handia gehitu behar zaio. Gorrotoa ETAri, eta ETA babestu, ulertu, justifikatu, onartu eta toleratzen zuen orori".

Gorroto horren ondorioz, "oso urte latzak" igaro zituen Elespek. Baina, gorrotoak min handiena berari egiten ziola ohartuta, helburu bat jarri zion bere buruari. "Aita hil aurretik nintzena izatera itzuli nahi nuen. Gorrotatzeari utzi nahi nion, eta horrek nire sentimenduekin barne borroka handia izatera eraman ninduen. Baina azkenean lortzen da, eta gaur esan dezaket, argi eta garbi, eta zintzotzasun osoz, ez ditudala aita hil zutenak gorroto, ez eta haiek babestu eta onartu dituzten enparauak ere". Hori esan ahal izatea "garaipentzat" du.

Gorrotoa gainditzeko bidea norberak egin behar duela eta bakoitzak bere mekanismoak dituela uste du Elespek, eta denek balio dutela. Haren kasuan, bestalde, hasiera-hasieratik hartutako erabakia izan zen biktima elkarteetan ez sartzea. "Errespetu osoz" hitz egiten du horiei buruz, baina uste du "politizatuta" daudela eta PPk baliatu egin dituela. "Nire ustez, gaur egungo biktima elkarteek biktimizazioa bultzatzen dute, eta ez dute uzten biktimizazio horretatik ateratzen".

Gertatutakoa ez dela inoiz ahazten baina horrekin bizitzen ikasten dela uste du Elespek. "Hainbat arlotan, gertatutakoari buruzko irakurketa positiboa egiten dut, eta uste dut orain pertsona hobea naizela". Lehen baino gehiago baloratzen ditu gauzak; "eta behin gorrotoa gaindituta, etorkizuneko bizikidetzaren aldeko ekarpena egiteko gogoa da gelditzen zaidana".

Sufrimenduaren kontakizuna egitea ezinbestekoa iruditzen zaio, eta hainbat esperientziatan parte hartu du Elespek norabide horretan. Horietako bat ikastetxeetan, nerabeen aurrean, bere esperientzia kontatzea izan da, Adi-adian programaren barruan. "Esperientzia gogorra da, bortitza, baina aldi berean oso aberasgarria eta hunkigarria".

Beste esperientzia "are gogorragoa" dela dio. Izan ere, Euskal Preso Politikoen Kolektibotik kanpo dauden eta ETArekin kritikoak diren Zaballako bi presorekin elkartu da, batarekin espetxean eta bestearekin espetxetik kanpo, baimen bat aprobetxatuta. "Pertsona bati, hiltzaile bati, aurrez aurre entzutea hil egin duela, baina damutzen dela, autokritika zintzoa egiten duela, egin duena gaizki dagoela, inor hiltzea gaizki dagoela, hildakoa edozein dela ere... Horrek asko laguntzen du, barrua betetzen dizu".

Orain bizikidetzaz hitz egin nahi duela dio Elespek, horretan sinisten duela, eta itxaropentsu dela. Pausoak eman behar direla uste du, eta, indarkeria oro arbuiagarria denez, horretan ez dagoela ñabardurarik. Gauza bera giza eskubideekin; giza eskubide guzti-guztiak errespetatu behar direla dio Elespek, "baita giza eskubideak errespetatu ez dituztenen giza eskubideak ere". Hala, euskal presoak hurbiltzearen aldekoa da. "Ez da oraingoa, beti pentsatu izan dut hori. Eta uste dut presoei eman behar zaien tratamendua gainerakoei ematen zaien bera dela; espetxe onura berberak izatea, gaixo daudenak kaleratzea eta, noski, zigorra etxetik hurbil bete ahal izatea. Azkenean, niri berdin dit zigorra non betetzen duen, Cadizen edo Martutenen, eta senideek ez dute zertan hamalau orduko bidaia bat egin autobusean, eurek inolako errurik izan gabe".

Egungo egoeran "atzera bueltarik" ez du ikusten Elespek, gizarteak ez lukeelako ulertuko, eta ETAk berriro armak hartuko balitu ezker abertzalearen "hondoratze erabatekoa" ekarriko lukeelako. "Ziur nago etortzear dagoen guztia hobea izango dela, baina ona da gertatutakoa gogoratzea, nire istorioa oroitzea, Pilirena, ezberdina izan arren ondorio berberak izan baitira gu biontzat: mina, sufrimendua...".

"Ni ez naute biktimatzat"

Pili Zabalak urte asko egin ditu anaiaren bahiketa eta hilketari buruz hitz egin gabe, baina momentu batean jarrera hori baztertzea erabaki zuen. "Nahiz eta nik beti pentsatu dudan bi aldeak zeudela gaizki, behin eta berriro ikustea sufrimenduaren alde bakarra hartzen zela kontuan, soilik indarkeria mota bat ikusarazten zela, niretzat gogorra zen. Ez. Hemen indarkeria mota asko egon da, eta denak arbuiatu behar dira. Ez bagara puntu horretara iristen, ez dago etorkizun baketsu bat eraikitzerik. Eta horregatik nago hemen, nik bizi izandakoa zuei adierazten". Garrantzitsua iruditzen zaio sufrimenduari buruz hitz egitea eta biktimek euren esperientzia partekatzea. "Ni hemen Josurekin baldin banago, helburu bat daukagulako nago: gure herria maite dugu, eta seme-alabak herri baketsu eta zoriontsu batean bizitzea nahi dugu".

1981eko azaroaren 6an Espainiako Polizia anaiaren bila etxera joandako eguna oroituz hasi du hitzaldia Zabalak. "Banketxe batean lapurretan egiten saiatu zirela esan ziguten, eta, noski, gu, kristau balioetan hezitakoak izanik... kristau batentzat ezin da lapurretan egin, eta are gutxiago inor hil. Orduan hasi ziren niretzat dilema etikoak".

Egun horretan hasi zen anaiaren errefuxiatu bizimodua ere; eta 1983ko urriaren 16ko gauean amaitu zen, modu bortitzean. "21 urte zituen, eta, gau batean, desagertu egin zen, desagerrarazi egin zuten. Oso gogorra da. Gure etxean, egun horretan, tristura sartu zen leihotik, eta ilusioa irten zen atetik".

Urte askotako sufrimendua izan zen zabalatarrentzat, hilda zegoela pentsatu arren horren baieztapenik ez baitzuten izan 1995ean Alacanten agertutako bi gorpu Joxean Lasa eta Joxi Zabalarenak zirela jakin zen arte.

Aldi berean, torturaren gaineko datu oso gordinak ere ezagutu ziren. Baina Zabalarentzat "zorionekoa" izan zen gorpuak agertzea. "Beti da hobea egia jakitea, ezjakintasuna baino. Ezjakintasunean zaudenean, mamuak besterik ez duzu buruan. Egia dakizunean, gordina izan arren, mamuak desegiten hasten dira, eta aukera ematen dizu bide eraikitzaileago bat abiatzeko".

Urte horietan guztietan bizi izandako "latzena" babes falta izan zela aitortu du Zabalak, ezker abertzaleak bakarrik babestu zituela, inoiz ez zituztela erakundeak alboan izan. Hori gutxi ez, eta anaia lurperatzeko unean, Ertzaintza Tolosako hilerrian bildutakoei oldartu zitzaien. "Gu gaizki tratatuak izan gara alde guztietatik; bai guardia zibilek, bai Espainiako poliziek, bai ertzainek. Baina kanposantukoa... inork merezi al du horrelako tratu bat?".

Anaia hil zutenak epaitu zituzten gero, eta Intxaurrondoko erantzule eta guardia zibilen zigorra iritsi zen. "76 urteko zigorra jarri zieten Galindori eta Elgorriagari, eta zigor handiak besteei ere. Non daude orain? Denak kalean. Gizarteratuta al daude? Damutu al dira? Aitortu al dute egindakoa? Zergatik daude kalean? Hau al da Espainiako zuzenbide estatua?".

Legearen babesik ere ez dute sentitu, beraz. "Terrorismoaren Biktimen Babes Integralerako Legearentzat eta egungo Barne Ministerioarentzat ni ez naiz biktima. Noski, legeak ez du estatu terrorismoa jasotzen, eta guri lege horretan agertzen diren lau printzipioak ukatzen zaizkigu: memoria, egia, berdintasuna eta justizia ukatu egiten zaizkigu". Baina sufrimenduaz hitz egitean, alde batekoek zein bestekoek "min bera" sufritu dutela argi du Zabalak, eta hori onartzea eta giza eskubideen urraketa guztiak mahai gainean jartzea "derrigorrezko" ikusten du.

Aipatutako lau balioak biktima guztiei aitortzea ezinbesteko jo du Zabalak, etorkizun baketsua eraiki nahi bada, baina horretarako "politikari eta legelari zintzo eta ausartak" behar direla deritzo, "bestela iragana errepikatzeko arriskua izango baita".

Bai Pili Zabalak, bai Josu Elespek egia, justizia, aitorpena eta memoria aldarrikatu dute Urnietan, gertatutakoak jaso, sufrimendua aitortu eta berriro ez errepikatzeko konpromisoa berrestea. Horretan, eta Euskal Herrian bakea eta bizikidetza eraikitzeko bidean euren ekarpena egiteko prest agertu dira bi-biak. Aletxo bat jarri dute Urnietan, salbuespena dirudien pausoa, baina orokorra izatea xede duena: "Josu eta biok asmo horrekin gaude hemen, eta espero dugu gero eta jende gehiago egotea gurekin. Izan ere, herri honek merezi du, eta gure seme-alabek behar dute".

Arazoa norberak bainoago ingurukoek dutela uste duten anorexikoak, portaera okerraz kontziente baina gaixo daudela ez dakiten bulimikoak edo beste zenbait elikadura nahasmendu dituzten herritarrak zein haien senideak dira ACABE Euskadiko Anorexia eta Bulimiaren Aurkako Elkartera jotzen dutenak. Garbiñe Agirre (Tolosa, 1953) elkartearen Gipuzkoako koordinatzailea da, eta hogei urte daramatza gaixoei zein senideei arreta eta babesa emateaz gain osasun zerbitzu publikoan dauden hutsuneak salatzen.

Elikadura nahasmenduak dituztenei eta haien senideei laguntzen diezue.

Kaltetuekin terapian edo kalera begirako lanean aritzen gara gehienbat: ikastetxeetan saioak eta hitzaldiak eskaini, hedabideetan gaiari behar bezalako trataera eman, elkarte eta erakundeekin harremanak egin... Lan asko izaten dugu: gizartea elikadura nahasmenduez kontzientziatzea, anorexia edo bulimiaren prebentzioan lan egitea, eta erakunde publikoekin harremanak egitea kaltetutako kolektiboentzako eskaintza sor dezaten. Elkartean denetariko jendeak parte hartzen du, baina nabarmendu behar dira psikologoak eta nutrizionistak. Bestetik, kaltetuen eta euren senideen egoerari jarraipena egitea dagokigu: informazioa eman eta babesa eskaintzea. Arreta telefonoz edo posta elektronikoz eskaintzen dugu. Elikadura nahasmenduak dituztenak, berriz, gugana etortzen dira, eta babesa eskaintzen diegu edo osasun zerbitzuetara bideratzen ditugu. Guk ez dugu tratamendurik eskaintzen, guri ez dagokigu Osakidetza ordezkatzea; gure lana lehenagokoa da, nahasmenduak dituztenak kontzientziatu behar izaten ditugu profesionalen zerbitzua behar dutela ohar daitezen. Familiakoei, berriz, babes psikologikoa ematen diegu, gaixoa nola tratatu behar duten jakin dezaten.

Osakidetza aipatu duzu. Osasun zerbitzu publikoarekin badituzue gorabeherak.

Hogei urte daramatzagu honetan lan egiten, baina iruditzen zait tratamendu mailan lehen bezala gaudela; Osakidetzaren aldetik hutsune asko daude oraindik. Ez dago elikadura nahasmenduentzako gune berezirik, eta hogei urtez lanean eta autoritatearekin borrokan ari bagara ere, ez dugu lortu.

Hain justu, arlo horretan zegoen hutsunea telebista saio baten harira bete zenuten.

Duela hogei urte, euskal telebistan Rifi-Rafe izeneko saio monografiko bat egin zuten anorexiari eta bulimiari buruz. Horren bidez, jendea deika hasi zen: anorexiak edo bulimiak eragindakoak inguruan zituztenek kontaktuan jarri nahi zuten euren egoera berean zeudenekin. Hutsune handia zegoen arlo horretan, gaixotasunak ez ziren ezagunak, eta bakardade eta noraez handian zeuden. Hala, ETBkoek deiak jaso zituzten, eta bi lagun arduratu ginen deitu zutenen zerrendak kudeatzeaz. Astebetera batzar bat egin genuen Gipuzkoako eta Nafarroako jendearekin, eta hurrengo astean Araba eta Bizkaikoek egin zuten. Sortu berritan zeuden Bartzelonako eta Madrilgo elkarteekin harremanetan jarri ginen, eta eurek lagundu ziguten elkartearen sorrerarekin.

Aldatu eta hedatu egin da elkartea hogei urteotan.

Hasiera batean, anorexiak edo bulimiak kalte eginikoek osatzen zuten elkartea, eta gaur egun ere halako elkartea da muinean; gaixorik daudenen familiakoak gara. Pixka bat aldatu da, ordea: 1994tik 1997ra, Andre Maria Erreginaren parrokiako gela batean egon ginen; 1997tik 2004ra, Txara auzoan elkarteentzat dauden lokaletako batean egon ginen; eta 2004tik hona Donostiako Udalak utzitako lokal batean gaude, geuk soilik erabiltzen dugun lokal batean. Hala ere, garrantzitsua iruditzen zitzaigun Gipuzkoako beste eskualderen batzuetara iristea ere, Debagoieneko jendearentzat zaila zelako Donostiara joan-etorrian ibiltzea. Hango udalekin hitz egin genuen, eta Arrasateko kultur etxera astean behin joaten hasi ginen; 2003an, berriz, Arrasateko Udalak lokal bat utzi zigun, eta eskualde hartarako egoitza han jarri genuen.

Anorexia eta bulimia ezagutzen ditugu, baina badaude nahasmendu gehiago ere.

Gure kasuan, anorexia, bulimia, zehaztu gabeko nahasmendua —anorexiaren zein bulimiaren ezaugarriak betetzen ez dituena—, bigorexia, ortorexia... lantzen ditugu. Anorexia eta bulimia dira jendeak ezagutzen dituenak, baina nahasmendu askoz gehiago daude. Izan ere, anorexia eta bulimia kasuetan, sintoma zehatz batzuk izan behar dituzte gaixoek. Eta psikiatrian diagnostikatzeko irizpide batzuk jarraitzen dira; horietariko batean huts eginez gero, kanpoan geratzen dira. Horiek izango lirateke zehaztu gabeko nahasmendua dutenak.

Ez da erraza izango gaixoekiko harremana, ezta?

Batzuk senideek ekartzen dituzte, eta gaixotasunarekiko batere kontzientziarik gabekoak izaten dira; gehienetan, anorexia dutenak. Euren burua ongi ikusten dute argal egon arren, baina arazoa ingurukoek dutela sinetsita bizi dira. Bulimia dutenak ere ez dira gaixotasunaz kontziente, baina botaka aritzen direnez, laxanteak hartzen dituztenez eta ariketa fisiko gehiegi egiten dutenez, badakite portaera okerra dutela. Beraz, hasieran lan handia egin behar izaten da gaixoekin, beren nahasmenduaz kontzientzia hartu arte, bereziki. Batzuetan, nahasmenduaren atzean beste arazo batzuk egon litezke, pertsonalitate arazoa, esaterako. Euren kabuz etortzen diren gaixoen kasuan, normalean bulimia edo zehaztu gabeko nahasmenduren bat dutenak izaten dira. Izaten dira kasu arraroak ere, ama ekartzen duten seme-alabak, adibidez. Sendatzen direnen kasuak politak dira, baina badira nahasmendu kronikoarekin geratzen direnak ere, gugana joan-etorrian ibiltzen direnak.

Eta sendatze bidean daudenek nolako jarrera dute zuekiko?

Denbora igarotzen denean, guri batzuetan ez zaigu iruditzen ezer egin dugunik, baina gugana jotzen dutenek eurek eskertzen digute: esaten digute gure laguntza ezinbestekoa izan dela eurentzat, galduta zeuden une horretan gu gabe ez zutela jakingo zer egin.

Gaurtik igandera bitartean askotariko musika entzuteko aukera izango da Donostian. Aretoetan, tabernetan, liburutegietan... Leku askotan antolatu dituzte kontzertuak asteburu honetarako. Beste batzuen artean izango dira Gatibu taldea, Bide Ertzean, Pablo Hasel, Urko Menaia eta Nagore Etxabe, John Berkhout eta Ruper Ordorika. Donostia inguruko musikazaleek izango dute non aukeratu, beraz.

Bide Ertzean taldeak gaur, 21:00etan, eskainiko du kontzertua, Le Bukowski aretoan. Taldeak 2013ko udazkenean aurkeztu zuen bere bederatzigarren lana, 77 izenekoa. 1977an girotu dute diskoa. Urte horretan, taldeko kideen osaba bat eta haren lagun bat hil zituen Guardia Zibilak. Familiako oroitzapen hura abiapuntu hartuta, garai hartan jarri dute arreta. Lana aurkeztu zutenetik, berrogei emanalditik gora egin dituzte.

Intxaurrondoko kultur etxean, Gatibu igoko da oholtza gainera, 22:00etan. Bihar ere eskainiko du kontzertua, ordu berean. Gaurko kontzerturako sarrerak berehala saldu ziren, eta beste emanaldi bat prestatu dute biharko. Bizkaiko taldeak abenduan kaleratu zuen bere azken lana: Euritan dantzan. Orain , diskoa aurkezten dabil buru-belarri.

Bihar ere ez da musikarik faltako Donostian. El Callejon tabernan, esate baterako, Urko Menaiak eta Nagore Etxabek kontzertua eskainiko dute, 20:00etan. Kortxoenean, berriz, hip-hop doinuak entzuteko aukera izango da 21:00etatik aurrera. Pablo Hasel abeslari kataluniarrak parte hartuko du. Haren aurretik, Herederos del Hip Hop taldea igoko da Kortxoeneko oholtza gainera.

Igandean, 12:30ean, John Berkhout talde oiartzuarrak joko du, Garoa liburutegian, Paperezko kontzertuak egitasmoaren barruan. 19:00etan, berriz, Ruper Ordorikak Viktoria Eugenian eskainiko du kontzertua. Oñatiarrak Lurrean etzanda diskoko eta aurreko diskoetako abestiak joko ditu emanaldian.

Neguko igande arratsalde euritsu hauetan, sofan kukututa mantapean, erdi-hibernazioan egotea kirol ohikoa da. Telebistaren aurrean, zapping egin eta denetatik aurki genezake. Baina saio harrigarrienak AEBetatik datozen erdi-reality horiek dira: jende arrunta hainbat kontu egiten. Egiteko bat ezkontza soinekoa erostea izaten da, eta, dakidanez, horrelako hiru saio badaude gutxienez. Saio horietan, emaztegaia lagun-familia kuadrilla batekin joaten da denda espezializatu batera, eta bertan hainbat soineko probatzen ditu, bere ametsetakoa aurkitu arte, soineko horrekin "konexioa" sentitu arte. Behintzat hori esaten dute: emaztegai bakoitzak konexio sentimentala lortu behar duela arropa berezi hori probatzean, bestela jai!

Lotura hori erdiesteko, soineko batzuk probatu, eta bere taldeari erakutsi behar dizkio, haiek oniritzia eman diezaioten, ala zeharo gaitzes dezaten. Hori da prozedura. Saio horiek, txitean pitean ikusi arren, eta atal guztiak berdintsuak badira ere, beti harritzen naute, beti dago iritzi, jokamolde edo esaldiren bat harrigarria iruditzen zaidana, aho bete hortz lagatzen nauena. Sarritan esaldi hau izaten da: "Printzesa banintz bezala sentitzen naiz / sentitu nahi dut", mantra sakratu baten moduan errepikatzen dutena. Eta emaztegaiak esaten ez badu, taldeko baten batek jaurtiko du, beti.

Baina zergatik obsesio hori printzesekin? Zer dela-eta emakume helduek printzesetan pentsatu horrelako soineko bat erosterakoan? Egia da jaiotzen garenetik emakumeoi esaten zaigula era askotara zein ereduri jarraitu behar diogun (gizonezkoei legez, egia esatera). Eta gaur egunean esango nuke areagotu egin dela joera hori, jaiotza aurretik sexua argitzen duen ekografia edo sortu aurretiko proba batekin: urdin eta arrosa uholdeak hartzen ditu bidean datorren pertsonatxo horren bazterrak, arropa, armairu, jostailu eta gela. Gerora ere, umea jaio eta hazi ahala, datorkionak markatuko du: ipuinak, jantziak, mozorroak, filmak, marrazki bizidunak, telesailak, telesaioak, jostailuak… neskatila izanda, arrosa koloreko printzesek inbadituko dute aitatutako guztia! Disney printzesa izatera desiratzera bultzatu nahi gaituztelako.

Printzesa? Baina nork nahi du printzesa izan? Hotzean pentsatuta, badago bizkarroirik ganorabakoagorik printzesak baino? Odol "urdinekoak", nobleziakoak, bizkarroiak, beraz. Gainera, estatus hori beti da gizon bati esker lortutakoa, haren alaba edo emazte direlako. Loreontzi funtzioa baino ez dute. Ez dute hitz egiten, mutuak dira, figuratze hutsa delako euren lana. Eta berba egiten dutenean, sekula ere ez euren kabuz; beti beste bat(zu)ek idatzitakoa irakurriko dute. Betebehar nagusia itxura perfektua izatea, irudi hutsa: ondo jantziak, egoki, diskretu, ondo orraztuta, dena bere lekuan, irribarrez, eskua emanez, agurtzaile profesional hutsala. Beti botere gabekoa, beti beste baten menpe. Eta iraultza gertatuz gero, gillotinaz burua galtzeko arriskua…

Orduan hori da saldu nahi diguten ideala? Horrelakoak izan nahi ote dugu: irudi perfektuak eduki, isilik egon, besteen menpe, erabakitzeko aukera barik, ederresteko objektu? Benetan, eredu ustelago eta kaltegarriagorik, kostata! Horrela gauza asko ulertzen dira!

Gaur Gipuzkoako toki dezentetan izango da aukera afariaren bueltan bertsoez gozatzeko. Izan ere, bertso afari ugari daude iragarrita gauerako. Usurbilgo Saizar sagardotegian, esaterako, Jon Maia eta Uxue Alberdi ariko dira kantuan, Kilometroak jaia d...