Maite Alustiza
Etxe bihurtzen den harresi batekin irudikatu du GuraSOS taldeak egin beharreko bidea: "Gizarte gisa erronka bat dugu. Boterearen gaztelua inguratzen duen harresia, herritarrekiko mesfidantzaren harresia, harriz harri eta pazientziaz desegitea eta harri horiekin beroiekin guztiontzako etxe bat eraikitzea, leiho eta ate irekiak dituena".
GuraSOSen ekimenez, hainbat prozesu daude martxan:Parte hartzea2016ko uztaila. Parte-hartze prozesua xede zuen egitasmo juridiko bat aurkeztu zuen GuraSOSek aldundian. Uztailaren 28an, diputazioaren ezezkoa jaso zuen. Helegitea jarri zuen GuraSOSek.20...
Maite Alustiza
Aurkikuntza egin berri dute Oñatin: duela 150 urtetik Gipuzkoan desagertutzat jotzen zen asun espezie bat topatu dute Araotzen, Aitzulo kobaren inguruan: asun mintzakara (Urtica membranacea). Donostian eta Irunen jaso zuten haren berri azkenekoz, eta, ordutik, ez da lurraldean berriro ikusi.
![[Museora] Ardixarra etxea. Segura, Erdi Aroko hiribilduaren ikurra](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/Segura_Erdi_Aroan.jpg "Segura_Erdi_Aroan")
Eider Goenaga Lizaso
Segura asko aldatu da Erdi Arotik, baina orduan eraikitako hiribildu askotan ez bezala, garai hartako arrasto ugari topa daitezke bertan; etxebizitzak, jauregiak, elizak... Horietako bat Ardixarra etxea da.
Danel Agirre
Lantokian sarri mozkortu ohi naiz, eta ahal dudan guztietan txortan ere egiten dut bertan. Zer erremedio. Horrenbeste ordu pasatu ohi ditut bulegoan, bazkaltzera bakarrik ez, egunero afaltzera eta gosaltzera geratu behar izaten baitut. Ego...
![[Herriz herri] Itsasondo. Itsasaga itsas ondoan](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/Itsasondo.jpg "Itsasondo")
Ariane Vierbücher
Murumendi mendiaren magalean dago Itsasondo, Goierri eskualdean. Gipuzkoaren barren-barrenean. Udalerriaren izenaren inguruan oso teoria desberdinak daude. Gaur egun baserria den Itsasaga izeneko dorre bat zegoen Itsasondon, eta batzuek diote herriaren izena hortik datorrela.
Beste batzuek kontatzen dute Murumendi aldean batez ere isatsa izeneko landarea dela ugari, eta hortik datorkiola.
A. Vierbücher
Orain hilabete gutxi iritsi zen Itsasondora Ander San Jose (Lazkao, 1973). Azaroan egindako Harrera Egunean parte hartu zuen. Joan den urtean Itsasondon erroldatutako 28 biztanle berrien artean dago. Kanpotarren artean euskaldun bakarra da bera.
Noiz etorri zinen Itsasondora?
Urriaren hasieratik nago Itsasondon, eta pixkanaka-pixkanaka ohitzen ari naiz.
Non bizi izan zara aurretik?
Lazkaon jaiotakoa naiz, eta bertan bizi izan nintzen 8 urte bete nituen arte. 8 urterekin Donostiara joan nintzen bizitzera, aitaren lanagatik. Ondoren, Lleidan ere [Herrialde Katalanak] bizi izan nintzen bakarrik, eta baita Andoainen ere.
Nolatan erabaki zenuen Itsasondora bizitzera etortzea?
Bakarrik bizi naiz. Donostian etxebizitza eskuratzea oso garestia da; bai alokatzea eta baita erostea ere. Eta ez nuen etxea partekatzeko gogorik. Prezio onean egon daitezkeen etxebizitzak bilatzea zaila da, eta soldata bakarrarekin, zailago. Donostiatik kanpo aukerak bilatzen hasi nintzen, eta, horrela, Itsasondon aukera polit batekin egin nuen topo. Birritan pentsatu gabe etorri nintzen.
Gogoratzen al duzu Itsasondon igaro zenuen lehenengo eguna?
Etxean altzariak muntatzen aritu nintzen. Bukatu ez, koltxoia lurrera bota eta horrela egin nuen lo lehenengo gau hartan.
Irakaslea zara Gabiriako eskolan.
Bai, 3 eta 6 urte bitarteko haurren irakasle naiz. Itsasondora bizitzera etorri ondoren hasi nintzen Gabiriako eskolan lanean.
Aldaketa handia al da hiriburutik herri txiki batera bizitzera etortzea?
Bai, gauza batzuetarako bai. Igual 25 urterekin desberdina izango litzateke. Baina orain dudan ikuspuntuarekin erantzuna beste bat da. Orain ditudan beharrak, gazteagoa nintzenekoekin alderatuz, beste batzuk dira. Orain, bizitza lasaiagoa daramat, eta Itsasondo bezalako herri batek lasaitasun hori ematen dit. Horretaz gain, lana ere gertuan dut. Egia da Donostiak beste mugimendu bat duela, alde horretatik ezin dira konparatu. Lanetik etxera heltzerakoan aparkatzeko arazorik ez dut izaten. Egunero toki berean aparkatzen dut. Ziur gutxik esan dezaketela hori.
Itsasondoko Udalak antolatutako Harrera Egunean parte hartu zenuen.
Bai, udaletxetik deitu zidaten 2016an Itsasondon erroldatutakoei horrelako ongietorri bat egin nahi zigutelako. Udaletxean bildu ginen, eta guretzako informazio oso baliagarria eman ziguten; zeintzuk diren herrian dauden zerbitzuak, elkarteak, ekintzak... Ondoren, herrian barrena bueltatxo bat eman genuen.
Zein da horren inguruan duzun iritzia?
Ongietorri polita jaso nuen. Horretaz gain, sorpresa eraman nuen; Itsasondo herri txikia bada ere, herri mugimendu handia dago. Ez nuen hori espero!
Eta etorkizunera begira zer pentsatu duzu?
Oraingoz, hemen gelditzea da nire intentzioa. Etxea dut, lana dut, eta gustura nago.
Olatz Mitxelena
Gazteszenan, Donostiako Egia auzoan taularatu zuen Errefusa Joserra Fachadok (Pasai San Pedro, 1960), joan den larunbatean, lehenbizikoz, eta etzi aurkeztuko du bigarrenez, Pasai San Pedroko Udal Aretoan, 19:00etan. Aktore pasaitarrak hiri hondakinen gaia hautatu du bere azken lanerako, umorearen bitartez, gaiari "oxigenoa" emateko asmoz.
Errefusa estreinatu berri duzu. Kontent zaude harrerarekin?
Harrera oso ona izan da, eta sentsazioak, oso onak. Oso lan gogorra izan da, oso bakartia. Ia bi urte daramatzat lanean. Nik idatzi dut, eta ez naiz idazle. Zuzentzea da hoberen egiten dudana, baina hori ere ezin izan dut nahi bezala egin, aktore ere banaizelako. Oso lan zaila izan da. Dena den, beti esperantza izan dut jendeak ondo pasako zuela, barre egingo zuela, eta gero, agian, hausnartuko zuela... Hori lortuko banu, oso zoriontsua izango nintzateke; eta ematen du, orokorrean, lortu dudala.
Zergatik hautatu duzu hondakinen gaia? Ez da gai erraza...
Ni Pasai San Pedrokoa naiz. Pasaia izan zen azken herria atez atekoa jartzen, eta lehenengoa kentzen. Bidaia traumatiko horretan asko ikusi dugu, asko entzun, asko usaindu, asko dastatu... Nik banekien egin nahi nuela zerbait helduentzat, eta, bat-batean, gai honekin jolasean hasi nintzen. Gaia oso emankorra izan da. Nik uste dut ez dagoela herririk, familiarik, kuadrillarik, lantegirik... ez denik eztabaidatu, haserretu, jenio bizian jarri... Gai horren aurrean jendea erretratatu egin da. Hala ere, ematen du nik ez dudala gaia aukeratu. Gaiak harrapatu nau ni.
Esan behar dut, baita ere, oso jende gutxik animatu nauela. Kontrakoa, denek harritu eta galdetu didate ia non sartu behar nuen.
Antzezlana hondakinen gaia nolabait desdramatizatzeko baliagarria izango dela uste duzu?
Nik esperantza badut. Jaso ditudan kritika batzuk hortik doaz, ekidistantea dela eskertuz, eta umorea sartu dudanean gaiari kristoren oxigenoa eman diodala goraipatuz. Ez da panfleto bat. Poesia egiten saiatu naiz, eta jendea pozik ateratzen da. Oso harro nago.
Sormen lan bat egin dut, eta hausnarketarako baliagarria izatea nahi nuke. Hau ezin da berriro gertatu. Hemen adostu behar ditugu gauzak. Gako batzuk asmatu beharko ditugu elkar komunikatzeko. Ezin gara lubakietan egon, lehen beste gaietan ginen bezala. Adostu behar dugu. Hori da hausnarketa. Arteak hausnarketarako balio behar duela uste dut. Nik ez ditut erantzunak ematen, nik galderak egiten ditut. Horretan kontu handia izan dut.
Zuzendu, antzeztu... guztia zuk bakarrik egin duzu.
Bai, hala izan da, eta antzezlana idaztea, batez ere, oso traumatikoa izan da, baina asko ikasi dut. Baina ez hori bakarrik; nik egin ditut pertsonaia guztiak, eta elkarrizketak. Lan kaleidoskopikoa izan da, toki askotatik begiratutakoa, eta jendeak eskertu egin dit hori. Sortzeko orduan, berriz, zaila izan da, eskizofrenikoa, baina funtzionatu du.
Eta nolakoak dira pertsonaiak?
Pertsonaia nagusiak aita eta alaba dira. Alaba alkatea da, kasu honetan atez atekoaren aldekoa, eta bere aita, EAJkoa-edo izan daitekeena, eta kontra dagoena. Herriko batzar batean antzeko egoera ikusita nago ni, eta antzeko egoeretatik abiatu naiz.
Musikak protagonismo handia du zure antzezlanean?
Niri musika asko gustatu izan zait beti. Betidanik izan dut gogoa zerbait sortzerakoan musika zuzenean sartzeko, zuzeneko musikak indar handia duelako. Kasu honetan, musika urbanoa behar zuenez, saxoa aukeratu nuen, eta kristoren hautua izan da. Sanpedrotar batekin aritu naiz, Tirri Tarra fanfarreko Txino-rekin [Inaxio Rios] elkarlanean, eta bion artean sortu dugu musika. Bion artean konposatu, sortu, grabatu...
Bi sanpedrotar taula gainean, eta etzi, gainera, herriko estreinaldia, udal aretoan. Zita berezia, ezta?
Hunkigarria. Espero dezagun betetzea, eta festa bat izatea. Antzerkira joan, gozatu, barre egin, negar egin, ikusi eta sentitu... eta gero, beharbada, hausnartu.
Aurrera begira, zer espero duzu azken lan honetaz?
Niri gustatuko litzaidake Errefusa-k izatea bide luzea. Toki askotara joatea, jende askok ikus dezan, gozatzeko eta hausnartzeko.
Atzera begira jarrita, antzerkian ibilbide oparoa duzun arren, telebistak egin zintuen ezagun, Goenkaleko Isaiasekin.
Goenkalekoa istripu bat izan zen, istripu pozgarria, baina niri antzerkia da gustatzen zaidana. Pailazoa ere banaiz, eta hori da niretzako munduko gauzarik politena.
Tomax pailazoarekin lan asko egin duzu.
Bai, eta niretzat lan horrek ez du konparaziorik. Emanaldi bat egin eta bukatutakoan haurrak barrez, gurasoak hurbiltzea... Festa bat da.
Horrez gain, urte asko daramatzazu Zurriolako ikastolan antzerki irakasle.
Bai, 250 pertsona daude Zurriola ikastolan sortu dugun antzerki eskolan. 23 urte daramatzat bertan lanean. 9-10 urtekoekin mimoa egiten dut, txikiekin clown-a egiten dut, eta nerabeekin inprobisazioak egiten ditugu, askotan beraiek idatzitako istorioekin. Horrez gain, hiru antzerki talde amateur ere baditut, eta horiekin asko mugitzen gara.
Horrek zein ekarpen egin dio zure aktore ibilbideari?
Niri Zurriolak dena erakutsi dit. Dakidan guztia ikasleek erakutsi didate.
Euskarazko antzerkigintzaz bizitzea ez da xamurra izango.
Ez bakarrik antzerkian. Idazleak, hedabideak... Herri eskizofreniko bat sortzen ari gara, hitz egiten dugulako benetan existitzen ez den herri batez. Herri politiko bat sortzen ari gara, kulturalki existitzen ez dena. Herriari ez badiogu arimarik ematen? Kristoren lana dugu egiteko...
Antzerkiak etorkizunean nondik joko duela uste duzu?
Nik esaten dut telebistak lapurtu digula antzerkia. Lehen antzokietan egiten zena telebistan egiten da gaur egun; horregatik, jendea erakarri nahi badugu, zerbait desberdina egin behar dugu. Poesia gehiago, elkarrizketetan esperimentatu... Alde horretatik, oso gustukoa dut Iparraldetik datorren haize berria: [Ander] Lipus, Dejabu... Kristoren haize freskoa eman digute, eta nik asko estimatzen dut fenomeno hori.
'ERREFUSA'
Dramaturgia, aktore lana eta zuzendaritza. Joserra Fachado.
Saxofonista. Inaxio Rios, Txino.
Eszenografia. Marisa Egaña.
Kartela. Sebas Legarda.
Argazkiak. Pierre Balacey.
Webgunea. www.xepeta.com
Maite Alustiza
977 inkestaren bidez, Gipuzkoako tokiko nekazarien azoken eragin ekonomiko eta soziala aztertu dute lurraldeko landa garapenerako sei elkartek: Goimen, Urkome, Tolomendi, Debemen, Deba Garaia eta Behemendik. Ekoizleen eta kontsumitzaileen iritziak bildu dituzte hamar azokatan, feria bereziak kontuan hartu gabe: Arrasate, Azpeitia, Bergara, Donostia —azoka ibiltaria eta Bretxakoa—, Eibar, Ordizia,Tolosa, Zarautz eta Zumarraga. Azterketan ondorioztatu dutenez, erosle zein saltzaile, emakumezkoak dira nagusi: "Azokek emakume aurpegia erakutsi digute". Ekoizpen ereduari dagokionez, eskala txikiko produkzio dibertsifikatuak topatu dituzte, eta, kontsumitzaileen artean, arrazoi nagusi bat azoketara joateko: kalitatezko elikagaiak eta bertako produktuak erostea.
Dena den, azoka bakoitzak bere ezaugarriak ditu, eta hainbat aldagai hartu behar dira kontuan bakoitzaren eragina aztertzeko: maiztasuna, ekoizleen profilak, kontsumitzaileenak... Adibide bat: astean zehar egiten diren azoketan erosle helduagoak identifikatu dituzte, eta gazteagoak larunbatetan izaten direnetan.
Ekoizleei erreparatuz gero, %66,5 emakumeak dira, eta, orokorrean, adin nagusikoak —%77k 56 urte baino gehiago dituzte—. Gizonezkoen artean, berriz, inkestatu dituzten gizonen erdiek 41-55 urte bitarte dituzte. Era berean, "oso gazte gutxik" erabiltzen ditu azokak bere produktuak merkaturatzeko: saltzaileen %35ek bakarrik dituzte 55 urte baino gutxiago.
Ekoizleen artean profil desberdinak bereizi dituzte ikerketan: baserritar emakume baratzezainak, nekazari gazte profesionalak, azoketako postuetako birsaltzaileak, ekoizle ekologikoak eta ekoizle ez-profesionalak. Profilik "esanguratsuena" emakume baserritar helduena da; jasotako informaziotik, ordea, "zaila" da ondorioztatzea beraiek ote diren ekoizpenean aritzen direnak, edo familiaren babesa duten ekoizpena aurrera ateratzeko. Profil hori nagusitzen da, adibidez, Eibarko eta Zarauzko azoketan. Arrasatekoan eta Donostiako azoka ibiltarian, berriz, nekazari eta abeltzain gazteak dira nagusi, eta oreka dago Ordiziakoan eta Tolosakoan. Hortaz, azken bi horiek dira produktu aldetik ere "dibertsitate gehien" duten azokak. Txostenean jaso dutenez, garrantzitsua da azoketan ekoizle profil ezberdinak edukitzea, kontsumitzaile mota ezberdinak erakarri ahal izateko.
Barazkiak dira azoketan gehien saltzen diren produktuak (%32,7). Ondoren daude fruta (%19,2), arrautzak (%16,6), esnekiak (%10,5) eta eraldatuak —marmeladak, menbrilloa, olioa, eztia edo sagardoa— (%9,5). Dibertsifikazio maila "aski garbia" da: postuen %36an bi produktu ezberdin saltzen dituzte, eta %29an hiru produktu. Ferietara doazen ekoizleen %6,25ek lantzen dute ekologikoa.
Etorkizunera begira, azoketan egongo den profila nekazari espezializatuarena izango dela aurreikusi dute: produktu eraldatu edo ekologikoak salduko ditu, eta, azoketatik aparte, bestelako merkaturatze bideak izango ditu. Horrek lotura du, hain justu, kontsumitzaileen nahiekin: erosle gazteenek kalitatezko eta bertako produktuak bilatzen dituzte, eta elikagai eraldatuak eta ekologikoak kontsumitzen dituzte.
Eragin soziala
Inkestatu dituzten herritarren %39k supermerkatuetan egiten dituzte etxeko erosketak, %29,3 azoketara joaten dira, eta %27k auzoko dendetan erosten dute. Azokara maiz joateko ohitura dutenen artean %66,3 emakumeak dira, gehienak 50-65 urte artekoak.
Azokan erosteko arrazoi orokorrak galdetzeaz gain, motibazio sozialen inguruan ere galdegin diete kontsumitzaileei: %25ek adierazi dute ez dutela azokara joateko bestelako motibaziorik. "Bestelako merkaturatze bideen aldean, oso portzentaje baxua iruditu zaigu, gainontzeko kontsumitzaileen %75ek, erosketak egiteaz gain, bestelako arrazoi sozialak dituela esan baitigute". Azokara joateko beste zergatien artean daude ohitura kontua, giroa, baserritarrekin erlazionatzea...
Ekoizle eta saltzaileentzat ere garrantzitsua da harremanak egitea, feriara joateko arrazoi nagusia produktua saltzea izan arren: ekoizleen %77k ziurtatu dute beren inguruko baserritarrekin lagun arteko harremana dutela. "Ondoriozta genezake baserritarrentzat sozializatzeko gune garrantzitsuak direla azokak. Bai beraien artean partekatzeko, eta, bereziki, azokan belaunaldi desberdinen artean sortzen diren zubiak ahalbidetzeko. Eta baita herritarrei ekoizpenaren inguruko informazioa transmititzeko ere".
Salmenta eta gastua
Azoken eragin ekonomikoa kalkulatzerakoan, "oso nabarmenak" dira ekoizleen eta kontsumitzaileen datuen artean dauden aldeak. Erosleek adierazi dituzten gastuak kontuan hartuz gero, zenbakiak "izugarri puzten dira". Batzuen ala besteen datuekin, dena den, Bretxakoa da eragin ekonomiko altuena duena, "besteen artean leku estrategiko batean kokatzen delako, eta, igandean izan ezik, asteko egun guztietan egiten delako". Inpaktu txikiena duena, berriz, Donostiako azoka ibiltaria da.
Salmenta bolumena da eragina aztertzerakoan kontuan hartu beharreko aldagaietako bat. Ekoizleek emandako datuen arabera, ekoizle bakoitzaren asteroko sarrerak batez beste 256,8 eurorenak dira —urteko batez beste 13.638 euro—. Kontsumitzaileen aldetik, aitortutako eguneko gastua 19,5 eurorena da.
Zuzeneko eragina ez ezik, zeharkakoa ere kontuan hartzekoa da: kontsumitzaileek emandako erantzunen arabera, azoka egun bakoitzean batez beste 14,3 euro gastatzen dituzte inguruko saltokietan. Azoka bakoitzaren eragin ekonomikoa neurtzeko, zuzeneko eta zeharkako urteko irabaziak batu dituzte azterketan. Kontsumitzaileetan oinarrituz gero, hamar azoken eragina 48,4 milioi eurorena da, eta, ekoizleen ikuspuntutik, 24,5 milioirena.
