Asier Perez-Karkamo
Jaietako egun nagusian, 1976ko irailaren 8an, Guardia Zibilak Josu Zabala Erasun gazte irundarra hil zuen, tiroz, Hondarribian. Arratsaldeko alardearen ondoren, Eduardo Moreno Pertur ETAko kidearen desagerpena salatzeko manifestazi...
Iñigo Terradillos
Egonezina eta ezjakintasuna izan ziren lehendabiziko sentimenduak euren seme Oierri, handitzen zihoan heinean, zerbait gertatzen ari zitzaiola antzeman bai baina zerbait hori zer zen ezin jakin zutela ikustean. Sanfilippo gaixotasun genetikoa zuela azaldu zieten medikuek gerora. Gorputzak behar ez dituen substantziak desegin edo birziklatzeko beharrezko entzima batek gaizki funtzionatzen duenean edo entzima hori ez dagoenean sortzen da eritasuna; hondakin materiala zeluletan biltzen da, eta horrek ondorio suntsitzaileak ditu organismoan. Adingabeengan hiperaktibitatea, garuneko kalteak eta joera autosuntsitzaileak eragiten ditu, eta nerabezaroan heriotza goiztiarra ekarri. Sanfilippo sindromea ezohikoa da —jaiotzen diren 50.000 haurreko kasu bat izaten da—, eta gaixotasun arraro gisa sailkatua dago.
Izaskun Aizpurua eta Kepa Iribarrenengan atsekabea eta etsipena nagusitu ziren orduan. Izan ere, semeari gertatzen zitzaionaz jabetu baziren ere, gaur egun gaixotasun horrentzat berariazko tratamendurik ez dagoela ere jakin zuten. Itxaropena piztu zitzaien, ostera, AEBetan urteetan aurrera eraman duten ikerketa emaitza onak uzten ari zela ikustean. Ikerketa hori borobildu eta gizakietan probatzea itxaron behar zen, ordea, eta, ondoren, Euskal Herrian egitea. Horrek guztiak kostu handia zuenez, Stop Sanfilippo fundazioak hamaika ekimen antolatu ditu herritarren eskutik dirua biltzeko.
Herritarren laguntza handiak —Euskal Herrian bildutakoa nabarmendu dute Oierren gurasoek— ikerketa bizkortzea ahalbidetu du, eta estreinako aldiz hasi dira entsegu kliniko bitartez haur bat tratatzen. Eliza izena du, 6 urte ditu, eta Oier ibartarrak bezala A motako Sanfilippo gaitza du. "Asko itxarondako lehen pausoa" da hori, aitak dioenez. Haur estatubatuar horrekin hasi duten tratamendua zertan den azaldu du amak: "Birus baten bidez gen ona sartu diote, eta horren bitartez espero dena da gorputz guztian zehar hedatzea, gen horrek entzimak banatzea, eta pixkanaka gorputz hori normaltasunerako bidean jartzea".
Orain, bi hilabete inguru itxaron beharko dute entsegu horrek Elizaren gorputzean dituen ondorioak ikusteko, eta, guztia espero bezala joanez gero, bigarren haurrarekin hasiko lirateke. Animaliekin aritu dira ikertzaileak orain arte, eta lehendabizikoz ari dira gizakietan tratamendu hori probatzen. "Pauso hori ematerako ziurtasun handia izan behar dute; horregatik, medikuek diotenez, ez dute arazorik aurreikusten, baina bi hilabeteko tarte hori behar dute bide onetik doala baieztatzeko", dio Iribarrenek.
Aurreikuspenak betez gero, beste bi haurrengan tratamendu berbera erabiliko dute, eta, ondoren, Gurutzetako Ospitalera (Barakaldo, Bizkaia) eramango dute. "Estatu Batuetatik Bilboko ospitalera etorriak dira han entsegua normal-normal egin daitekeela ziurtatzeko, eta 2016a bukatu baino lehen izango dela esan digute", azaldu du Aizpuruak.
Azken hilabeteak berri hori noiz iritsiko zain eman dituzte Oierren gurasoek. Bazekiten hastear zirela, baina espero baino gehiago luzatu da itxaronaldia. Entsegu hori gizakiengan estreinakoz erabiltzen hastea pauso handia izan da, baina Oierrentzat ezinbesteko beste pauso bat geratuko litzateke, bere gorputzak tratamendua onartzen duen jakitea, alegia.
Sartu behar dioten birusa arduratuko da organismo guztian gen on hori barreiatzeaz. Birus arrunta da, baina entseguarekin hasi aurretik, haur bakoitzari birus horrekin noizbait kutsatuak izan diren baieztatzeko proba egin behar zaio. Probak baiezkoa ematen badu, horren aurkako antigorputzak sortuak izango ditu, eta orduan birusa kanporatuko du.
Proba hori egin ostean jakingo dute, beraz, Oier entseguan sartuko den ala ez. Uda ostean eta urtea amaitu aurretik espero dute tratamendua Bilbon izatea, eta orduan amaituko da hilabete luzez iraun duen gurasoen borroka, ilusioa eta itxaropena. "Probak baiezkoa eman eta esaten badigute Oier ezin dela entseguan sartu semearen gaixotasuna sendatzeko, itxaropena amaituko da guretzat".
Desioa eta beldurra
Sentimendu kontrajarriak dituzte egun hauetan; batetik, entsegua Bilbora ahalik eta azkarren iristeko nahia, eta guztia ondo bidean jarri eta semea pixkana hobetzen ikusteko desioa; eta, bestetik, hainbeste itxarondakoa azkenean ezerezean gera daitekeelako beldurra. Azken horretarako prestatzen ari dira, bereziki; izan ere, haien ustez, "proban positibo emango duten haurrak azalduko dira". Eta une berezi hauetan ere jendearen elkartasuna eskertu dute ibartarrek, "herritarren bultzadarik gabe ez baikenuke honaino iristea lortuko".
Oierrek tratamendua arazorik gabe onartuko balu emaitzak nabaritzeko urtebete gutxienez itxaron beharko litzatekeela azaldu diete medikuek. Bitartean, 8 urte egingo ditu hilabete honetan, eta "kanpotik begiratuta ondo dagoela iruditu arren, barrutik, egunetik egunera kutsatzen jarraitzen du". Duela hiru urte atzeman zioten gaixotasuna, eta gaur egun egonkor dago. "Gaitz honek, ordea, ez du etenik, eta gutxinaka itsu geratuko da; ez du entzungo, eta ezingo da ibili, ohean geratu arte".
Erik Gartzia Egaña
Beharra dagoen tokian beti egongo da norbait egoerari buelta ematen ahalegintzeko. Egungo gizartean, besteak beste, ugariak dira feminismotik eragiten duten taldeak. Indar handia izan du mugimendu feministak Euskal Herrian, eta azken urteetan are indar handiagoa hartzen ari da.
Errenterian dozena erdi bat talde feminista daude. Duela urtebete pasatxo, Memorandra jardunaldiak antolatu zituzten, udalerriko azken lau hamarkadetako memoria feminista berreskuratzeko asmoz, "isildutako historia" ezagutarazteko asmoz. Orainaldia eta etorkizuna lantzeko helburuarekin sortu zen, duela hiru bat urte, Kolpe Morea talde feminista.
Nerea Diaz, Eli Etxabeguren eta Nerea Rodriguez buru-belarri sartuta daude Kolpe Morea osatzen duen lantaldean. Gogorarazi dutenez, Ernai gazte erakundeko Errenteriako taldea feminismoa lantzen hasi zen orain dela hiru urte pasatxo, eta orduan hasi zen oraingo taldea dena mamitzen.
Ernaik izan zuen lehenengo Martxo Morea antolatzeko ardura. "Gazte erakundekoak ez ziren pertsona asko joan ziren hara", gogorarazi du Etxabegurenek, "eta feminismoa lantzeko espazio propioa sortzeko erabakia hartu zuen Ernaik". Horrela, pixkanaka, hasi ziren Kolpe Morea gorpuzten. Sorburu izan zuen antolakundetik autonomia hartzen joan zen taldea, bereizi arte. Gaur egun, hamar bat kidek osatzen dute Kolpe Morearen nukleoa. Horietako bakarra da, egun, Ernaiko militantea.
Kolpe Moreak duen ezaugarrietako bat da neskek zein mutilek osatzen dutela. Diazek jakinarazi duenez, "modu naturalean" sortu zen talde mistoa. "Ez genuen izaerari buruz eztabaidatu", azaldu du. Izan ere, Kolpe Morean dabiltzanen mutil-lagunak feminismoaren ikuspuntutik "formatuak" daudela iritzi diote. Hala ere, izaera mistoari buruzko ñabardurarik badute: "Mutilak eta neskak, feminismoa lantzeko garaian, ez gara puntu beretik abiatzen. Emakumeok espazio batzuk behar ditugu, gure gaiak lantzeko eta guri dagozkigun gauzei buruz hitz egiteko".
Estreinako urtea barrura begirako lana egiten pasatu zuten, "kohesioa bilatzeko eta formazioan sakontzeko". Topo geltokiaren ondoko eraikinean egin zituzten —eta egiten dituzte— bilera horiek, Garaipen eta Bilgune Feministak erabiltzen duten lokalean. Lan bilera haiek "oso potenteak" izan zirela gogoratu dute. Hainbat gai lantzen zituzten, bakoitzaren zalantza eta kezken araberakoak.
Barneko lanketa hori bukatuta, kalera irten ziren. Horrela, Ernaik 2014an antolatutako Martxo Morearen bigarren ekitaldia egin zuten, landu zuten formazio hori guztia gazteen artean zabaltzeko. Kolpe Morea bezala antolatutako lehenengo ubel koloreko martxoan, abortuaren alde guztiak azaleratu zituzten: eskubidea bera, garaia iritsiko balitz zein urrats egin behar diren... Normalizazio kutsua eman nahi zioten.
Aurten, berriz, ez dute gai espezifikorik landu, baina berritasun gisa Bizentaren Lumak jolasarekin aritu dira. Genero ikuspegia kontuan hartzen duen jokoa da, eta dozenaka gaztek parte hartu zuten horretan. Horrez gain, beste hainbat jarduera ere egin zituzten martxoaren 8aren bueltan: gizonentzako tailerrak, emakumeentzako autodefentsa feminista, emakumeek euren gorputza hobeto ezagutzeko ikastaroa...
Duela hiru hilabeteko jardueren emaitzarekin gustura geratu baziren ere, ez dira martxoaren 8ra mugatuko. Espazio feminista gehiago sortu nahi dituzte, eta, horregatik, aste honetan zein datorrenean jardunaldiak egingo dituzte, Gure armez jabetu gaitezen lelopean. Espazio propioa eraikitzeaz gain, alor ezberdinak jorratu nahi dituzte: gazteen gaiak, "ez hain gazteentzako" ere badirenak eta emakumeek egindako musika. Izan ere, horrekin ikusgarritasuna eman nahi diote emakumeek jokatzen duten rolari; "agertokia gurea ere bada". Eta bizitzaren arlo guztietan hala izan dadin, kolpez kolpe ariko dira.
Gure armez jabetu gaitezen jardunaldiak egiten ari dira egunotan, Kolpe Moreak antolatuta. Atzo arratsaldean hasi ziren, eta ekonomia feministari buruzko hitzaldia eskaini zuten Emagin emakumeen ikerketa eta dokumentazio zentroko kideek.Gaur arratsald...
Maite Alustiza
Ez da lehenengoa izango, baina Elgetako Magia Mostrak osagai bat gehiago izango du: euskara. Hala, gaurtik igandera arte, soilik euskaraz sortutako emanaldiak eskainiko dituzte hainbat sortzailek Espaloia kafe antzokian. Euskal Herri mailan lehen aldiz antolatuko dute horrelako erakustaldi bat, eta, horrela, euskaraz egindako lanen kalitatea goraipatu nahi dute, Janire Lazkano Kultura zinegotziak joan den asteko aurkezpenean azaldu zuenez: "Sinesten dugu Espaloia kafe antzokiaren moduko espazio batek euskal sortzaileen lana indartzeko urratsak egiten jarraitu behar duela".
Hiru emanaldi izango dira gaur eta bihar; iganderako, berriz, umeentzako tailerrak prestatu dituzte, 12:00etatik aurrera. Saioetarako sarrerak salgai daude Elgetako El Rincon de la Lola eta Haizea tabernetan, Bergarako Pikupen eta Kutxabanken sarreren webgunean —aldez aurretik erosita, sei euro balio du gaurko emanaldiak, eta hamar euro biharkoak—.
Asier Kidamek (Gasteiz, 1984) emango dio hasiera jaialdiari, gaur, 20:30ean. 7 urterekin murgildu zen magiaren munduan, 10 urterekin egin zuen debuta, eta 19rekin bizibide bihurtu zuen magia. Harrezkeroztik, 2.000 emanaldi baino gehiago egin ditu.
Haurrentzako 1805 ikuskizuna eskainiko du. Horretan, magiaren historiari begiratua egingo dio, iraganeko eta orainaldiko mago batzuen lanen bitartez. Lanak 1805. urtea dauka abiapuntu. Artistak dioenez, magiaren norabidea "aldatzeko zorian" zegoen garai hartan, eta, sormen loraldi baten eskutik, "magiaren urrezko aroa" hasi zen. Berrehun urte geroago, ordubeteko "bidaia gogoangarri bat" proposatzen du Kidamek: "Denok oroimenean gordetzen ditugun ilusioak, gaur egunera ekarriak eta sekula ikusi gabeko moduan aurkeztuak".
Kidamena berarena da lanaren jatorrizko ideia; zuzendari artistikoa Julia Marin da, eta ilusio diseinuaz Luis Martioda eta Victor Ruiz de Gordoa arduratu dira. Jantziak, berriz, Garbiñe Goenagak eta Maria Jesus Ladron de Guevarak egin dituzte.
Elkarrekin ariko dira bihar Tor (Algorta, Getxo, 1982) eta Txoborro (Bilbo, 1983), 22:00etatik aurrera. Tor magoari aitonaren magia truko bat ikusita piztu zitzaion magiarako grina, eta hortik aurrera "atzerabiderik gabeko bidea" hartu zuen. Txoborrok 14 urterekin ekin zion bide horri, autodidakta gisa. Biek ala biek telebistako hainbat saiotan parte hartu dute —ETB1eko Magoak saioan, adibidez—, eta 2012an Akelar konpainia sortu zuten, bakarka egitea "ezinezkoak" liratekeen proiektuak gauzatzeko.
Aztikeriak saioa prestatu dute bi magoek. "Erabat berritzailea" den ikuskizun bat dakarte, galdera bat abiapuntu hartuta: "Zer gertatuko litzateke mago batek, loak hartuta, bere ikuskizunera joatea ahaztuko balu?". Eskapismoa, ilusio handiak, antzerkia eta komedia uztartzen dituzte haien "unibertso magikoan"; publikoaren parte hartzea ere garrantzitsua da ikuskizunak funtziona dezan.
Imanol Ituiñok ere (Bilbo, 1989) bihar eskainiko du bere ikuskizuna, Tor eta Txoborroren saio berean. Ikus-entzunezko Komunikazioa ikasi zuen Leioako unibertsitatean, eta orduan egin zen "duple eta 31 keinuen profesionala". Gaur egun, "magia parrastan egiten" ematen du denbora; jaialdietan, festetan, ezkontzetan eta irratian aritzen da, besteak beste.
Magia parrastan izena du biharko emanaldiak, eta horretan, kartak, bolatxoak, sokak, agerpenak eta desagerpenak topatuko ditu ikusleak. Saio "parte hartzaile, dinamiko eta magikoa" izango dela iragarri du Ituiñok, aproposa heldu nahiz haurrentzat. Ordubete inguruko iraupena dauka.
A. Arzallus
Bertsolari izateak Euskal Herriko herri gehientsuenak ezagutzeko aukera eman dio Sebastian Lizasori (Azpeitia, 1958).
Nola aldatu da herria txiki zinenetik?
Ikaragarri. Gu Landetan bizi ginen eta lehen urruti zegoen Azpeititik. Tartean tailer bat eta futbol zelaia besterik ez zeuden. Orain, berriz, dena bat eginda dago. Loiola aldea ere urruti gelditzen zen, Sanjuandegi ez zen existitu ere egiten...
Zertan egin du onera, eta zertan txarrera?
Nik uste herria orduan baino txukunago dagoela, baina geroz eta leku berde gutxiago dagoela. Landeta aldean baserriak ziren lehen, euren soro eta zelaiekin.
Baduzu herrian oso gustuko lekurik?
Nik maitasun berezia Landetari, Landeta inguruari eta Oñatz aldeari izan diot beti, hantxe hazia naizelako eta hantxe ibili izan naizelako beti.
Zerk du Azpeitiak beste herrietatik aparteko egiten dutena? Eta zer azpeitiarrek?
Bat, azpeitiarrak oso-oso azpeitiarrak garela, edozein tokitara joanda ere beste guztiaren aurretik gure herria jartzen dugula. Beste bat, Azpeitian jendeak ondo bizitzen jakin izan duela.
Azpeitiarra ez bazina, nongoa?
Hemen inguruko herriren batekoa: Errezil, Bidania...
Eta Azkoitikoa?
Ez.
Nolako uda espero duzu?
Lanik gehieneko sasoia izaten da guretzat. Saiatzen naiz neuretzako denbora pixka bat hartzen, baina ez da erraza izaten.
Leire Narbaiza
Ezkor nabil, oso ezkor. Azken hilabeteetan inguruan sumatzen dudanak ikuspuntu ezkor hori sortu dit, ez nuke esango izaera kontu hutsa denik. Edozein komunikabide zabalduta motiboak nonahi ikusiko ditugu: gerrak, jendea goseak eta ihesean, beroketa efektua eta klima aldaketa, emakumeen kontrako erasoak, lan prekarioak eta pobrezia, eskubide sozialak murriztuta, presoak etxetik ehunka kilometrotara, aberatsak gero eta aberatsago, esplotazioa… Hori guztiori gero eta nabarmenagoa izateaz gain, zailago ikusten dut konponbidea, hara hor nire ezkortasuna.
Ezkortasunak badu halako fama txar bat. Nire ustez, fama txar hori kontzeptuak nahastetik dator; izan ere, ezkortasuna sarriegitan etsipenarekin lotzen da, amore ematearekin. Ez dut esango harremanik ez dutenik, batzuetan ezkortasun horrek paralisira eramaten gaituelako: hain gaizki badago guztia, zer egin dezakegu, bada? Ezer ez. Hori da kasu batzuetako arrazonamendua, prentsa txarra ematen diona ezkortasunari. Maiz, pentsatzen dut baikorrek zabaldutako desprestigioa dela. Gaur egun, auto-laguntza liburuen erruz eta paulocoelhotarrek lau haizeetara hedatutako ideiak daude horren muinean.
Baina baikortasunak ere sortzen du paralisia. Dena ondo irtengo da, gauzak hobeto daude, dena ondo doa. Mantra moduan errepikatzen dute hainbat politikarik —denoi etorriko zaigu burura Aznarren "España va bien" famatua—. Eta tanta txinatarraren moduan, burezurra zulatzen digu, hondora sartu arte. Don't worry, be happy! Izan ere, happy izatea baita garrantzitsua, worry, kezkatu barik. Positibotasun hutsala, poziktibity.
Pesimismoak, zenbaitetan, perlesiak jota utz gaitzake, egia da. Baina beste batzuetan, ostera, aktibatu ere egiten gaitu. Amorruz bete, haserretu, sumindu. Eta borrokarako grina piztu, jakin arren irabazteko lanak izango ditugula, edo bataila galdua dela. Baina ez dezatela esan ekin ez geniola, ez genuela ezer egin horren alde. Horrela nago ni: ezkor baina borrokalari, kementsu. Edo gehiago gustatzen zaidan eran esateagatik: guerrera nago. Oso!
Ezkor eta borrokarako gogoz nago ni, adibidez, euskararekin. Zabaldu den diskurtsoak dio euskararen egoera hobea dela, osasuntsuagoa. Inoiz baino euskaldun gehiago dagoela, eta inoiz baino gehiago erabiltzen dela idatziz euskara. Ados. Baina nire pertzepzioa beste bat ere bada: euskara gehiago jakin baina gutxiago erabiltzen dela, eta sarritan erabiltzen den hizkuntzak men egiten diela erdaren arauei. Gaztigatu izan didate ez halakorik esateko, ezkortasunak ez duelako inor erakartzen, eta guk, euskaldun euskaltzaleok, erakarri egin behar dugula jendea, ez uxatu. Baina erakargarritasun kontu horiekin beti etortzen zaizkit burura emakumeoi etengabe bidaltzen dizkiguten mezuak: izan zaitez eder, erakargarri, bestela ez duzu inor limurtuko. Guk geure kabuz ez dugula ezer gutxi balio, alegia. Dena faltsua eta artifiziala izan behar garela, gezur bat saldu behar dugula.
Konforme egon ninteke ideia horrekin, jendea gureganatu behar dugu euskaldunok. Baina ez gabiltza hileta jotzen, nahiz eta Koldo Izagirrek autopsiarako frogak idatzi, ez dugu izkinetan negarrik egiten. Jon Sarasuak esan bezala, botila ez dagoelako ez erdi-hutsik, ez erdi-beteta; botila zulatuta dago.
![[Herriz herri] Azpeitia. Sortzaile berrien arrastoan](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/SOREASU_ANTZOKIA.jpg "SOREASU ANTZOKIA")
Aitziber Arzallus
Azpeitia. Herri euskalduna. Euskal Herrian 10.000tik gora biztanle dituzten herrien artean batez beste euskaldun gehien duena —14.822 biztanle zituen iaz—. Azpeitiarren %86k kalean euskaraz egiten dutela zioen EAEko Soziolingustika Klusterrak duela urte batzuk egindako azterketa batek.
Herri festazalea ere bada. Egutegian gorriz markatuak izaten dituzten data guztiak dira horren lekuko: sansebastianak, inauteriak, santiagoak, saninazioak, santomasak... Eta festak aipatuta, ezin zezenak aipatu gabe utzi, kontrakoen zein aldekoen iritziak iritzi, sokamuturra eta zezenketak Azpeitiko festen parte eta bereizgarri baitira. Eta baita bisitariak hartzeko aitzakia ere.
Dena dela, herrira turista gehien erakartzen duen lekua Loiolako santutegia da, San Ignazioren jaiotetxea izandakoa. Iaz, bigarren urtez jarraian, bisitari kopuruan marka hautsi zuen Loiolako Turismo Bulegoak 30.746 laguni zerbitzua emanda, 2014an baino %13 gehiagori. Bisitari gehienak —%70— taldean joaten dira hara, eta, normalean, santutegia eta haren inguruak ikusi eta beste norabait alde egiten dute. Badira, ordea, herria eta inguruak ikustera gelditzen direnak ere: Burdinbidearen Euskal Museoa dela, herriko parrokia dela... Eta hori antzeman egiten dute herriko denda, taberna eta ostatuek. Iazko abuztuan beteta egon ziren herriko alojamendu guztiak, eta uztailean %80an.
Herriaren historia eta ondarea ezagutzera Azpeitira joaten diren kanpotarrak asko dira, bai, baina baita beste interes batzuengatik doazenak ere. Kulturaren esparruan mugimendu handiko herria baita Urola eskualdekoa. Aski ezagunak dira, esate baterako, han egiten dituzten Euskal Antzerki Topaketak, Euskal Herri osoan euskaraz egiten diren antzerki topaketa bakarrak. Azaroan izaten dira, eta aurtengoa 34. aldia izango da.
Sanagustin kulturguneak arlo horretan egin duen lekua ere aipatzekoa da. Bost urte igaro dira Azpeitiko Kultur Mahaiak proiektua abian jarri zuenetik, eta emaitzak harrigarriak dira. Urteotan —aurtengo datuak kontuan hartu gabe— 641 ekitaldi antolatu ditu kooperatibak, eta 110.352 ikus-entzule izan dira guztira. 2015ean, 31.010 ikus-entzule izan zituzten antolatutako 149 ekitaldietan. Hamar ekitalditatik zortzi herriko beste eragile batzuekin egindako elkarlanaren ondorio izan ziren, eta hamar bat izan ezik, beste guztiak euskaraz. Horrek herriko kultur sormenean eragina du, ekitaldien erdiak baino gehiago herriko sortzaileenak izan daitezen saiatzen baitira —orain arte %54 izan dira—. Proiektuaren arduradunen hitzetan, Azpeitia "oso bizirik" dagoen herria da; "zorte handia dugu".
Sorkuntza bekak
Kultur sorkuntzari lotuta, Azpeitiko Udalak baditu pare bat egitasmo esku artean. Batetik, Sorkuntza Bekak, Kultur Mahaiarekin elkarlanean sortu berri dituenak. Sorkuntza eta sortzaile berrien lana bultzatzeko jaiotako egitasmora hamar proiektu aurkeztu dituzte, eta horietako bost saritzea erabaki du epaimahaiak. Bi proiektuk 1.500na euroko laguntza jasoko dute, eta beste hirurek mila bana eurokoa. Bekak izandako erantzunarekin udala "oso pozik" dagoela adierazi du Ainara Larrañaga Kultura Batzordeko kideak. "Azken urteetan, Kultur Mahaiarekin elkarlanean lanketa handia egin dugu sorkuntzaren bueltan. Kultur sortzaile berriak bultzatzea da gure helburua, eta azken asteotan erakutsi dugu hartutako konpromisoa betetzen ari garela: bekez gain, Soreasun sorkuntzarako gune bat sortzeko proiektua lantzen ari gara, eta horretarako herriko talde eta norbanako askorekin elkartzen".
Hain zuzen, Soreasuko sorkuntza gune hori da udalak esku artean darabilen bigarren egitasmoa. Antzokia kulturaz betetzeko egitasmoarekin, "jauzi kualitatibo bat" eman nahi dute, Josu Labaka Udaleko Kultura batzordeburuaren esanetan. "Eta hori egiteko modu bakarra elkarlana da". Horretarako, bost eremutan banatu dute Soreasuren jarduna: hitza, soinua, irudia, transmisioa eta arte eszenikoak. Batzar irekien bidez definitu nahi dute Soreasuren izaera. Uztailaren bukaera alderako proiektuaren nondik norakoak zehaztuta edukiko dituztela uste du Xabier Gantzarainek, lan horren ardura duen teknikariak.
Ekonomia sustatzeko plana
Herri industriala izaki, krisiak gogor astindu ditu Azpeitiko enpresa asko. Oraintsu arte, bigarren sektorea izan da herriko ekonomiaren motor eta bultzatzaile nagusia. Zurgintza eta altzarigintzan punta-puntako kooperatibek eta altzairugintzan nazioarteko entzutea zutenek osatzen zuten hango enpresa sarea. Krisiaren erruz, ordea, azken urteotan asko ahuldu da sektore hori. Kontrara, zerbitzuetako enpresek indartzera jo dute, eta lehen baino leku handiagoa dute herriko ekonomian.
Egoeraz jabetuta, herriko ekonomia sustatzeko helburuarekin, udalak plan bat jarri du abian, 300.000 euroko aurrekontuarekin. Horrez gain, beste 200.000 euro jarri ditu formakuntza sustatzeko.
Lau lerrotan banatu ditu diru laguntza horiek: enpresa eta industria proiektu estrategiko edo berritzaileak bultzatzeko; ekintzailetza sustatzeko; berrikuntza sozialeko proiektuak bultzatzeko; eta merkataritzan eta lehen sektorean enplegua sustatzeko. Laguntzak urriaren 31 bitartean eskatu ahal izango dira. Sustapen Planaren inguruko informazio gehiago jasotzeko, Azpeitia Berritzen-ek Sindikatu Zaharreko bigarren solairuan duen bulegora joan beharko da urriaren 31ra bitartean, edo 943-15 71 83 zenbakira deitu. Diru laguntzen eskaera udaletxean egin behar da. Eskaera orriak Azpeitiko Udalaren webgunean daude eskuragarri.
Plan hori baliatu du, esaterako, Jolastek-ek, eta udalak emandako diru laguntzarekin 3D inprimagailu bat erosi du, gaztetxoei ikastaroak emateko. Helburua da gaztetxoei teknologia berriak gerturatzea, horiekin trebatzen has daitezen. Enok Sudupe Jolastek proiektuaren sustatzaileetako baten esanetan, "etorkizuneko gizartean pentsatuta, teknologia berriak lantzen hasi beharra dago, eta horretarako metodologia kolaboratiboa proposatzen du Jolastek-ek. Talde lanean, erronka bidez lantzen dituzte teknologia berriak".
Gizarte laguntzak
Ekonomia sustatzekoez gain, estualdian diren herritarrei laguntzeko diru laguntzak ere ematen ditu Azpeitiko Udalak. Laguntza horiek dira herritarren unean uneko beharrei erantzuteko, esate baterako, alokairuaren ordainketari, kredituei, obrei edo lehen mailako beharrei. Eusko Jaurlaritzak eskaintzen ditu berez laguntza horiek, baina hark jarritako kopuruak "ez du bermatzen azpeitiar guztien beharrak asetzea", Ainhoa Beristain Gizarte Zerbitzuetako zinegotziaren arabera. Horregatik, aurten udalak 106.000 euro jarri ditu gizarte larrialdietarako.
Joan den urtean, udalak eta Jaurlaritzak herriko 211 familia lagundu zituzten gizarte larrialdietako laguntzekin. Horretarako, denera 265.000 euro erabili zituzten, haietatik 141.000 euro udalak jarritakoak. Eskatzaileen %39k alokairua ordaintzeko eskatu zuten laguntza; %21ek kredituren bat pagatzeko; %28k etxeko mantentze lanetarako eta %7k lehen mailako beharrak asetzeko.
Eider Goenaga Lizaso
Garbera merkataritza guneak 46.000 metro koadro hartzen ditu, baina haren azalera nabarmen handituko da luze gabe. 25.000 metro koadro gehiago eraikitzeko hitzarmena sinatu zuten otsailean Donostiako Udalak eta Unibail Rodamco enpresak —Garberaren jabea—. Hitzarmena sinatu zutenean udal arduradunek azaldu zutenez, hainbat urrats administratibo egin behar dira obrei ekin aurretik —tartean, Donostiako Plan Orokorra aldatzea—, baina lanak 2017ko irailean hasi nahi dituzte. 2019aren hasierarako ireki nahiko lituzkete Garbera berriaren ateak.
Merkataritza gune handiek eta horietan kokatzen diren saltoki zein marka ezagunek, ordea, ez dute soilik Garberan aurkituko kokalekua. Izan ere, Donostiako Udalaren egitasmoen artean hainbat proiektu daude, hirigunean zein hirigunetik kanpo, merkataritza guneak eraiki edo handitzeko.
Iazko urrian, Ernesto Gasco Merkataritza eta Ekonomia Sustapenerako zinegotziak (PSE-EE) merkatari txikien aldeko apustua egin zuen. "[Espainiako] Auzitegi Gorenaren sententziak esaten duena esanda ere, ez da merkataritza gune handietarako garaia. Merkataritza gune berriak irekitzea ez da gure eredua izango. Donostia aurrerantzean ere kalitatezko merkataritzaren erreferente izatea nahi dugu, saltoki txikien berezitasun eta erakargarritasunari eutsiz".
Handik lau hilabetera, Unibail Rodamcorekin sinatutako hitzarmenaren aurkezpenean, diskurtsoa aldatu zuen Gascok. "Gure merkataritza guneen erakarmena oso inportantea da, eta ezin dugu gutxietsi, batez ere kontuan hartuta Baionan irekitako merkataritza gunean Ikea bezalako erreferentziazko markak daudela, eta bisitatzen gaituztenen %50ek hara joateko interesa agertu dutela".
Hain zuzen ere, Gascok aipatutako Auzitegi Gorenaren epaiak ireki dio bidea Garbera handitzeko egitasmoari. 2009an egin zuen Unibail Rodamcok Garbera handitzeko eskaera, baina jarduera ekonomikoetarako eta merkataritza ekipamenduetarako lurzoru publikoaren sorrera arautzen duen Eusko Jaurlaritzaren lurralde plan sektorialarekin egin zuen topo. Plan horrek 25.000 metro koadrora mugatzen zuen merkataritza guneen gehienezko azalera. Odon Elorza alkate sozialistak Garbera handitzeko ahaleginak egin zituen arren, EAEko Auzitegi Nagusiak ontzat jo zuen Jaurlaritzaren plana.
Unibail Rodamcok eraman zuen Jaurlaritzaren plana auzitara, eta iazko irailean Gorenak baliogabe utzi zuen. Epaiaren arabera, saltoki handien azalera mugatzeko arrazoiek ez zioten interes orokorrari erantzuten, merkataritza irizpideei baizik. Behin oztopoa ezabatuta, Donostiako Udalaren eta Garberaren arteko akordioa erdiestea denbora kontua baino ez zen izan.
Gorenaren epaiak Jaurlaritzaren plana baliogabetu arren, EH Bilduk uste du udalak bazuela aukera merkataritza guneen azalera mugatzeko. "Gorenak dio irizpide ekonomikoak erabili zirela merkataritza guneen azalera mugatzeko, eta horregatik baliogabetu zuen. Baina, borondatea balego, udalak aukera luke plan orokorra aldatu eta muga horri eusteko, bestelako argudioak erabilita; lurralde antolaketa, ingurumena, mugikortasuna... hamaika argudio daude muga jartzeko", azaldu dio Hitza-ri Rikardo Burutaran EH Bilduko zinegotziak.
1997an ireki zuten Garbera. Halako saltokirik apenas zegoen inguruan, eta lehenengotakoa izan zen; baina bai Unibail Rodamcok eta bai Eroskik "zaharkitua" gelditu zela argudiatu zuten hura handitzeko eskaera egin zutenean. Eneko Goia alkateak ere garai berrietara egokitzeko beharra aipatu zuen, otsaileko agerraldian. "Inguruko lurraldeetan merkataritza guneen ezarpena eta bilakaera nolakoa izan den ikusita, eta Donostiako merkataritzarentzat lehia handia dela kontuan hartuta, uste dugu beharrezkoa dela moldaketa batzuk egitea Garberak lehiakor izaten jarrai dezan".
Moldaketa horiek Garberako aparkalekua dagoen gunean egingo dira batik bat. Merkataritza gunearen zabalpenak aparkalekua hartuko du, eta ibilgailuentzako tokia lurpeko aparkaleku bat eraikita atonduko dute. Hasiera batean, 3.600 ibilgailurentzako tokia izango da, 700 toki gehiago egiteko aukerarekin. "Pare bat marka handi" erakartzeko itxaropena agertu zuen Gascok prentsa aurrean, bestelako xehetasunik eman gabe.
Garbera handitzea Donostiarentzako "onura nabarmena" izango dela azaldu zuen Goiak. Udalak 7,3 milioi euro jasoko dituela kontraprestazio moduan, eta enplegua sustatuko duela: 500-600 lanpostu eraikuntza lanetan, eta 550 lanpostu saltokia martxan jartzean. Horrez gain, merkatari txikiei keinua egin zien Goiak. "Garbera zabaltzeko proiektuak inguruko merkatari kopuru esanguratsu bati begirako integrazio neurriak eta lankidetza politikak aurreikusten ditu, bezeroak erakarriz Donostia merkataritza alorreko jomuga erreferentziala izan dadin".
Merkatari txikiak, 2009an, Garbera zabaltzeko lehen ahalegina egin zutenean, egitasmoaren aurka agertu ziren. SShops-Donostia elkarteak, esaterako, lanpostu berrien sorrerari buruzko datua jarri zuen zalantzan; lanpostuen sorrera hiriko saltoki txikietan lanpostuak galtzearen kontura izango zela adierazi zuen. Halaber, hiritik kanpo dauden saltoki handiek hirira jendea erakartzen duela ukatu zuen. "Zaila da arratsalde berean Garberara erosketak egitera joatea, eta ondoren zentrora jaistea. Edo batera edo bestera joango zara, ez bietara", esan zuen SShops-eko ordezkari Lourdes Lazarok.
Donostian irekiko den beste saltoki handi bat San Bartolomekoa izango da; Easo kalea eta Aldapetako aldapa gurutzatzen diren tokian. Aldapetako muinoa zulatuko dute hura egiteko, eta Donostiako metroaren irteera bat joango da bertan, baita hotel bat ere. 8.000 metro koadro izango ditu.
Merkataritza gune horren proiektua aurreko udalak —EH Bildu zegoen gobernuan— onartu zuen, alderdi guztiekin adostuta. Baina, Burutaranek dioenez, udal gobernuak bere filosofian aldaketak egin ditu. "Hasiera batean hirugarren sektoreari begirako egitasmoa zen, baina komertzioei muga jartzea zen asmoa. Baina orain hartu duten erabakia da inori mugarik ez jartzea. Alegia, norbait etortzen bada 8.000 metro koadroko denda handi bat jarri nahi duela esanez, ez dauka mugarik". EH Bilduk proposamena egin zion udal gobernuari bertan jarriko diren saltokien azalera mugatzeko —marka handiak etortzea saihesteko— eta elikagai dendarik ez jartzeko —Eroski bat joango baita hortik oso gertu—. "Baina ez dute onartu, eta zabalik utzi dute edozein marka eta edozein tamainako saltokiak irekitzeko".
Gaur egun, Illunben ez dago ez saltokirik, ez zinemarik, ez eta taberna edo jatetxerik ere; soilik Donostia Arena dago martxan, eta 30 urtez erabiltzeko akordioa du sinatua Gipuzkoa Basket taldeak udalarekin. Baina Gorenaren epaiak aukera berriak irekitzen ditu gune horri begira. Izan ere, gaur egun eraikitakoaz gain, 14.000 metro koadro gehiago eraiki daitezke Illunben, eta azalera osoa —ia 35.000 metro— merkataritzarako erabiltzeko aukera dago.
Baina Illunberen jabetza Donostiako Udalarena da, eta udalak saldu egin nahi du, jabe pribatu baten esku utzi. Udalak apirilean iragarri zuenez, ekainean aterako dute lehiaketara Illunbe, eta 18 milioi euroko irteera prezioa izango luke. Jabe berriak 3 milioi euroko kostua izango luketen sarbide berrien obrak hartu beharko lituzke bere gain.
E. Goenaga Lizaso
Donostiako Udalak aldatu egin du hiriburuko eremu turistikoaren definizioa: urtarriletik aurrera, eremua zabaldu eta 150 metro koadrotik gorako saltokiei urte osoan emango die jaiegunetan irekitzeko aukera —lehen, soilik uztail eta abuztuan zuten—. ELA, LAB, UGT eta CCOO sindikatuek ez dute begi onez ikusten aldaketa, eta joan den astean agerraldi bateratua egin zuten, Donostiako udal gobernuaren erabakia gaitzetsi eta mozioa aurkeztuko dutela iragartzeko. Haien esanetan, "sindikatu, merkataritza elkarte eta gainontzeko alderdiei bizkar emanda onartu dute aldaketa EAJk eta PSEk. Ezkutuan eta eztabaidarik gabe".
2014ko urrian, Espainiako Gobernuaren dekretu batek aginduta, Donostiako Udalak merkataritzari begirako eremu turistiko bat izendatu behar izan zuen, Donostia osoa definizio horren barruan sar ez zedin. 150 metro koadrotik gorako saltokiei irekitzeko aukera ematen die eremu horretan egoteak. Donostiako Udala horren eragina ahal bezain beste mugatzen saiatu zen, merkatarien elkarte, sindikatu eta alderdi politikoekin adostuta. 150 metro koadrotik gorako saltokirik apenas dagoen gune bat izendatu zuten eremu turistiko: kaia eta Parte Zaharreko zati bat —San Juan kaleraino, Bretxako merkataritza gunea kanpoan utziz—. Bestalde, dendak irekitzeko baimena uztail eta abuztura mugatu zuen.
Donostiako udal gobernu berriak, baina, gunea eta egutegia zabaltzea erabaki zuen iazko azaroan, eta urte hasierarekin jarri zen indarrean. Egun, Donostiako eremu turistikoak Parte Zaharra osorik hartzen du, eta baita Zurriolako pasealekua ere. Saltokiak jaiegunetan irekitzeko aukera, berriz, urte osoan dute 150 metro koadrotik gorakoek.
Ondorioak
Aldaketaren ondorioak udan gehiago sumatuko direlakoan, eta 2017rako eremuaren definizioa lehengoratzeko deia eginez, lau sindikatuek hainbat arrazoi eman dituzte aldaketaren kontra agertzeko. Haizea Solagurenbeaskoa LABeko ordezkariaren hitzetan, "neurriak merkataritza ordutegien liberalizazioa dakar, eta horrek, marka handien interesei erantzuteaz gain, denda txiki eta ertainei kalte larria egiteko arriskua dakar; baita merkataritzako langileen lan baldintzak okertzeko aukera ere". Sindikatuen arabera, gainera, aldaketa egiteko garaian udalak ez du inolako arrazoirik aurkeztu, ezta bere garaian alderdi, merkatari eta sindikatuekin lortutako akordioa haustekoak ere.
Sindikatuen aburuz, ordutegia zabaltzeak ez du jarduera ekonomikoa handitzen, ez eta enplegu gehiago sortzen ere. "Jaiegunetan egiten den erosketa beste egun batean egiten ez dena baita. Erosteko ahalmen handiagoa izateak ekarriko luke kontsumoa gehitzea, ez ordutegien liberalizazioak. Gainera, sortzen den enplegua partziala eta, gune handietan, prekarioagoa". Merkataritza gune txikietan enplegua suntsitzen duela ere azpimarratu du Solagurenbeaskoak, eta lanean ari direnei "familia eta lana uztartzeko zailtasuna" areagotu egiten zaiela. "Azpimarratzekoa da, halaber, bereziki sektore feminizatua dela kaltetuen irteten dena".
"Egoeraren larritasuna ikusita", sindikatuek mozioa aurkezteko asmoa dute, EH Bildu eta Irabaziren babesarekin. "Eztabaida sustatu nahi dugu, eremu turistikoaren aurreko definizioa mahai gainean jartzeko, langile zein merkatari txikientzat onena dela ikusten dugulako".
