Julene Frantzesena
Joan zen larunbatean Sevillan (Andaluzia, Espainia) izan zen Ainara Torvisco (Azpeitia, 1992), Espainiako Kick Boxing Txapelketan lehiatzen. Ilusioz joan, eta sentipen gazi-gozoarekin itzuli da herrira, nahiz eta urrezko domina kolko...
Maite Alustiza
Objektu pisutsuak jaurtitzeko erabiltzen zen garai batean katapulta. Objektu handiak artista gazteengatik ordezkatu ditu Katapulta egitasmoak, eta martxan jarri du musika eta arte eszenikoen zirkuitua Gipuzkoatik. Lurralde osoan 80 emanaldi, tokiko hamasei musika talde, nazioarteko hamabi talde, eta arte eszenikoetako zortzi konpainia ikusteko aukera izango da urte osoan.
Artista erdiprofesionalak aukeratu dituzte, hau da, profesional izatera iristeko proiekzioa dutenak. Katapultagarri hitza erabili du Imanol Goñez Alconek, Katapulta plataformako kideetako batek. "Ez da jende amateurra, dagoeneko maila bat daukan jendea da, eta aurretik lan asko egin ez duena. Lan guztia egin baduzu eta ez baduzu lortu ia ezer, guk ezer gutxi egin dezakegu". Bat dator plataformako Idoia Aizkorreta Urkizu: "Artista gazteak dira, ahalik eta profesionalenak, eskarmentua dutenak".
Artista gazteei babesa ematearekin batera, "berriro dinamismoa" eman nahi diote herrialdeari, Goñezek dioenez: "Kontzertuen aldetik-eta nahiko geldi dago, orain dela 15-20 urterekin alderatuta. Uste dut batik bat belaunaldi berriengatik dela. Gazteei orain kosta egiten zaie arteari irekitzea; egiten dutenek pasio handiz egiten dute, baina gainontzekoek bestelako jakin-nahiak dituzte". Dioenez, kontzertu motaren araberakoa da, baina normalean publikoa 30 urtetik gorakoa izaten da. "Hogei urteko gazteak ez dakigu non sartzen diren. Hori ere bada gure helburua sortzaile gazteak aukeratuta".
Zirkuitua osatzeko, Katapulta plataforma elkarlanean aritu da Gipuzkoako Diputazioarekin, Kutxa Kulturrekin eta Donostiako Jazzaldiarekin. Jazzaldiak lau banda aukeratu ditu, Kutxa Kulturrek sei, diputazioak beste sei, eta Katapultak beste horrenbeste. "Saiatu gara 30 urtetik beherakoak izaten, baina musikan konturatu gara ez direla asko izan, edo batzuek agian ez zutela mailarik, edo ikusi dugu batzuetan hobe zela hurrengo urtera itxarotea diskoa aterako dutelako eta komeni zaielako". Arte eszenikoetan ere, gehiengoa 30 urtetik gorakoa aurkeztu da; atal horretan zortzi talde aukeratu ditu plataformak. Hala ere, aukeratuak izan edo ez, deialdira aurkeztu diren taldeak artxiboan gordeko dituzte, eta tartean aukerarik sortzen bada talderen batek nonbait jotzeko-edo, hori erabiliko dute.
Katapulta zirkuituaren barruan, bi ataletan antolatu dute programa. Batetik, Gaztemaniak zirkuitua dago. Urteak daramatza martxan, eta profesionala da. Aurten hamabi kontzertu izango dira. "Gehiengoa nazioarteko artistak dira, eta horiei hasierako talde bezala gehituko zaizkie beste zirkuituko artistak. Modu bat da talde profesional bat ikustera doan jendeak ere ikus dezan hasten ari den taldea". Bestetik, zirkuitu erdiprofesionalean, bandak eta arte eszenikoetako taldeak daude. "Hiru saio egingo ditu bakoitzak. Musikan, bikoteka joko dute, bi kontzertu elkarrekin, eta beste bat talde profesionalarekin".
Kontzertuen egutegia zehaztu gabe dute oraindik. Taldeekin hitz egiten ari dira ea noiz dauden okupatuta eta noiz ez, eta aretoekin ere berdin: "Areto askok udarara arteko programazioa egina dute. Apur bat berandu hasi gara, eta ziurrenik saio gehienak uda eta gero izango dira, irailetik aurrera".
Euskaldunak ingelesez
Hizkuntzari dagokionean, oreka bilatzen saiatu dira, baina konturatu dira talde gehienek ingelesez abesten dutela. "Talde euskaldunak dira, baina ingelesez kantatzen dutenak". Eszenikoetan, batzuek mistoa egiten dute, baina gehiengoa gazteleraz ariko da, edo hizkuntzarik gabe.
Espazioek ere eragina izan dute aukeraketa egiterakoan. "Adibidez, dantza proposamenak zeuden, baina eszenatoki jakinak behar zituzten, eta ezinezkoa da. Horregatik zentratu gara gehiago bakarrizketetan, mikroteatroan, performancetan, magian...". Dagoeneko programatzen zuten espazioak hautatu dituzte, horiek ere bultzatzeko. "Helburua da artistak bultzatzea, baina baita espazioak ere. Apustua egingo dutenak, ekipo bat izango dutenak, publizitatea egingo dutenak... azken finean, dena emango dutenak". Era berean, "Gipuzkoa sakonean" sartu nahi izan dute: Arrasate, Oñati, Azkoitia, Azpeitia...
Lurraldeko toki ezberdinetan jo ahal izatea aukera ezin hobea da Izarorentzat. Izaro Andres Zelaieta da taldeko abeslaria, eta zirkuiturako aukeratutako artistetako bat. "Errekonozimendu bat da batetik; esatea zure lana interesatzen dela eta gehiago ezagutzera ematea nahi dutela, losintxa bat da guretzat. Bestetik, kontzertu gehiago emateko aukera oso ona da; eurek antolatuta guk lan hori kendu egiten dugu, gainera, beste taldeekin elkartzen gaituzte...".
22 urte ditu, eta orain dela urtebete hasi zen bakarlari moduan. Bakarrik jotzen zebilela Oriol Flores ezagutu zuen, eta Iker Lauroba gero. "Horrela hasi ginen nire abestiak janzten. Hortik aurrera zazpi bat kontzertu eman ditugu taldean, oso oso pozik gaude". Euskaraz, gazteleraz eta ingelesez abesten dute, eta martxan dute finantzaketa kolektiboko kanpaina bat, diskoa pagatu ahal izateko —izaromusika.com—. "Irailean irtengo da diskoa, eta lau egunetan %50 lortu dugu. Katapulta bezalakoek asko laguntzen dute hedabideetan bisibilitatea izateko ere".
Gauza kuriosoa gertatu zaio: diskoa atera aurretik, jendeak abestiak kontzertuetan ikasi ditu. "Hori oso polita iruditzen zait, ikusten joan dira nola aldatu diren abestiak bakarrik jotzetik taldean jotzera eta gero diskoan egongo den horretara. Inbutu bat egin behar izan dut diskoan 12+1 abesti bakarrik sartzeko".
Orain arte egindako bidean zortea izan duela dio. "Ez dakit dena zortea den, baina zati handi bat bai. Toki askotatik deitzen didate eta kontzertu dezenterako, baina beste maila batean, toki txikiagoetan, tabernetan-eta. Finantziazio gabekoak dira asko, eta egia esan, dirua galtzen duzu". Baina, orokorrean, oso zaila ikusten du kontzertuak lortzea: "Deika eta deika ibil zaitezke, eta jendeak ez du esfortzurik egin nahi ez finantziazio aldetik, ez ekipoaren aldetik... Konpromiso hori lortzea oso garrantzitsua da".
Goñezek zioenaren ildotik, Izarok ere entzule gazteen falta sumatzen du: "Talde txiki asko daude, baina gazteak ez dira ateratzen. Ni gaztea naiz eta nire publiko ia dena ere ia 30 urtetik gorakoa da. Zortea dut nahiko jende gazte ere badagoelako, baina falta da atentzio bat publiko horren partetik. Falta dira gehienbat talde euskaldunak, ahal dutenak publiko hori gozatu". Aurrera begira, kontzertuak ematen jarraitu eta profesionalizatzea gustatuko litzaioke.
Katapulta plataforma
Katapulta plataforma 2011n hasi zen egosten, eta 2013tik dabil martxan. Buenawista Prolleckziom's irabazi asmorik gabeko elkartetik dator ideia. 1988tik ari dira lanean, Donostiako Buenavista auzoan, punk-rock eszenaren barruan. "Musikariez gain beste gauza batzuk ere bagara: argazkilariak, arkitektoak... Horregatik, artista asko ezagutzen ditugu, eta hortik sortu zen ideia. Ikusi genuen zenbat denbora galtzen den boloak bilatzen, eta beharrezkoa zela horretan babestuko zintuen zerbait egitea". Arlo ugaritan dabilen jendea izanik, bestelako euskarriak ere erabiltzen dituzte artistak promozionatzeko, Aizkorretak azaldu duenez: "Bideo bat egin diegu artistei, euren lana erakutsiz. Konturatu gara lana erakusteko modurik onena bideo bat dela".
Plataformaren asmoa da sortzaile mota ezberdinak babestea. "Besteengandik bereizten gaituena da guk bilatu egiten ditugula artistak, normalean gu joaten gara eta beraiekin zerbait egiten dugu". Katapulta plataformaz gain, Buenawistan Musika Gela ere badute. Intxaurrondon eta Egian dauden entsegu lokalak dira, Donostia Kulturarenak, baina eurek kudeatzen dituzte.
Honakoak dira Katapulta zirkuituan parte hartuko duten artistetako batzuk:
Musika
Izeberg. Rock musika, Usurbil. Ixak Arruti (ahotsa eta gitarra), Antton Aranburu (gitarra), Beñat Urteaga (baxua) eta Jokin Irastorza (bateria).
Nothing Box. Rock alternatiboa, Donostia. Marcos Ubiria (ahotsa eta gitarra), Koldo Belloso (baxua) eta Aitor Mansilla (bateria). 2016ko hasieran lehenengo EPa grabatu zuten.
Eraul. Donostia. Folk, pop eta blues musiketik elikatzen dira, melankoliaren presentzia handiarekin.
Los Bracco. Rock and roll taldea, Donostia. Talde melodikoa da, "abesti itsaskorrak, zuzenak eta dantzakorrak" dituena.
Igelaren Banda. Jazz hirukotea. Euskal melodia tradizional eta modernoekin jolasten du, jazz instrumental formatoan.
Swingpapers. 2013 urte hasieran Musikeneko ikasleekin sortutako bosteko jazz taldea da.
Arte eszenikoak
Txikiren bakarrizketa. Antzerkia eta umore absurdoa. Ion Martinez Esnaola Aldatzen Laguntzen antzerki taldearen sortzailea da, eta 2010etik hiru antzezlan sortu eta idatzi ditu.
Marga Altolagirre. Abeslari profesional, bikoiztaile, aktore, zuzendari eta irakasle moduan lan egiten du. Laster bere konpainia propioa sortuko du.
Hurrengo kontzertua
Maiatzak 29an. Steve Gunn eta Elena Setien. Hondarribian, Psilocybenean.
Leire Narbaiza
Duela pare bat aste telebista hondatu zitzaidan. Ikusten zen, baina mandoari eragin eta ez zuen katez aldatzen. Beraz, egun batzuetan zapping egin ezinda ibili nintzen. Hori dela eta, edozein saio ikusten niharduela, iragarkiak ere irenstea tokatzen zitzaidan, jaikitzeko alferrez.
Hala barruntatu nuen makina bat aholku eta salgai. Jaramon handirik egiten ez banien ere, hor ibili zitzaizkidan mezuak zzzzzz euli gogaikarri gisa. Halako baten, burrunba horri adi erreparatu nion. Janari ustez osasungarriez mintzo ziren, argaltzeaz, azaleko mantxez, zahartzeaz, zimurren kontrako produktuez, ile kizkur sexy eta arolez, orpo zartatuez, azal sikuz, azal tinkoz, edateko ur arinez (!!!), alabak izan lezakeen txantxarraz, zelulitisaz, barizeez, baginako azkuraz, depilatzeaz, ildoz, laktosarekiko intolerantziaz, glutenaren kalteaz, ostera ere pilatutako kiloez... eta abarrez, eta abarrez, eta abarrez!
Aitatutako iragarki guztietan emakumeak agertzen ziren. Denetan, andrazko horiek zuten aurreraxeago zerrendatu dudanetako arazo bat, zerikusia zuena euren gorputz inperfektuarekin, beti zer hobetua duen horrekin. Ontzeko zerbait zeukan gizon edo mutilik ez zen ageri inongo spotetan. Hori suertea —pentsatu nuen— gizonezkoak perfektuak dira, ez dute makurrik.
Baina, nola liteke? Ezagutzen ditut, barren, osasuntsu jaten ez duten gizonak; azal lehorra eta eroria dutenak; aurpegian mantxak dauzkatenak; lodikoteak, zaharrak, zimurdunak, ile kizkurdun grazia bakoak; orpo zartatuak ere badituztenak, ur gutxi edaten dutenak; aitak eta semeak txantxarra daukatenak; zelulitisa, barizeak eta ildoak dauzkatenak; laktosari intolerantzia diotenak, depilatutakoak, glutenak kaltea egiten dienak, tripadunak... eta ziur naiz egongo dela gizon trans-en bat baginan azkura duena, ziur. Hala ere, publizitateari kasu egiten badiogu, euren gorputzek ez dute aldaketarik behar. Ondo daude bere horretan, eta, gainera, afo-osasuntsuak (fofi-sano) dira!
Emakumeon hezur-haragiak, ostera, akatsez beteta daude; eta horregatik dira kritikagarriak. Edonork esan lezake zer falta zaigun edo zer dugun soberan. Lodi dagoenari, argaltzeko premia duela jaurtiko diote. Oso argala denari, gaixorik dagoela iradoki. Bular txikitxoak dituenak, handiagoak behar lituzkeela, "femeninoagoa" izateko. Eta bular oparoa daukanak, oparoegia duela, ez dela fina. Beti zeozer!
Hori nabarmen gertatzen da "bihotzeko" aldizkari batzuetan, Cuore-n, esate baterako. Famatuak pertsona arruntak direla azpimarratzeko asmotan-edo, agh! eta puaj! onomatopeiez betetzen dituzte argazkiak, ia beti famatu horien gorputzei —eta ia beti emakumeei— jartzen dizkiete, euren zelulitis, girgilo edota ileei. Emakumeon gorputzak publikoak direlako. Beraz, kritikagarriak.
Hain dira publikoak, non andrazkoen bizi-zikloaren atalak osasun zerbitzuen esku dauden. Hilekoa, haurdunaldiak, menopausia... dena medikuen menpe, gaixotasun bihurtuta. Proba, botika, kontrol, azterketa... naturala ez balitz bezala. Egia da gizonen bizitza-zikloa desberdina dela, ez hain markatua, agian. Hala ere, araketa mediku horiek ez dira existitzen. Euren gorputzak egokiak direnez, ez dira kontrolatu behar.
Gaztelaniaz "emakume publikoa" esanez gero, prostituta esan nahi da. "Gizon publikoa", ostera, bizitza sozialean presentzia eta eragina duena. Hor ere gorputzaren publikotasuna argi dago. Ez gara gure baitakoak.
J. Miranda
Asteasu eta Obaba barrutik ezagutzeko proposamena egin du Bernardo Atxagak (Asteasu, 1951) Muskerraren Bidean.
Hernio azpiko toki hau munduan bakana dela diozu. Zergatik?
Bereziak dira munduko toki guztiak. Ez dago berezitasunik gabekorik. Alde bakarra, sakonera da. Esan nahi dut: zenbat eta bizitza gehiago toki batean, orduan eta sakonera gehiago. Noiztik bizitza Hernio azpi horretan? Paleolitikotik, agian. Beraz, historia asko, gertaera asko, gizaki asko. Nevadako desertua, berriz, hutsik egon da milioika urtez. Fantasmak bizi dira han, beste inor ez.
Non eta nola agertu da Asteasu zure literatur ibilbidean?
Haurtzaroa izan delako nire gaietako bat, horregatik Asteasu. Hamalau urte arte han bizi izan nintzen. Haurtzaro osoa.
Beste tokiek ez bezalako balio poetikoa duela uste duzu?
Hala izan du niretzat, eta oraindik ere hala du. Baina, jakina, ez da bakarrik paisaia baten gorabehera. Denbora ere bada. Ni 1951n jaio nintzen. Horrek eragin handia izan du nigan. XX. mendearen bigarren zatia izan da nire aberri nagusia.
Gainerako euskaldunek ulertu al dute Hernio ingurua?
Euskaldunen artean ere ez daude bi pertsona berdin, eta zaila zait erantzutea. Nolanahi den, Euskal Herrian izan diren ideologia nagusiak oso motz jokatu dute mundu erruralari begiratzeko orduan, halaxe alde zeudenak nola aurka zeudenak. Baina, apurka apurka, ari gara irudi on bat osatzen. Gabriel Arestik, Manuel Lekuonak, Antonio Zabalak… horiek eta beste gutxi batzuk lagundu zioten gure munduko toki honi.
Tranpazulo ezizena duzue asteasuarrok.
Une historiko bati dagokio. Garai batean apustu asko egiten ziren Asteasuko partean, inon baino gehiago. Eta apustuetan, jakina, tranpa. Badakizu zergatik horrenbeste apustu? Ba, diru pixka bat zegoelako, batez ere Goibailarako burdin meatzeengatik.
![[Herriz herri]. Asteasu. Unibertso bakana Hernioazpin](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/ASTEASU.jpg "ASTEASU")
Jon Miranda
Bisitari ugari sumatu dituzte Asteasun azken hilabeteetan. Muskerraren Bidea egitera gerturatzen dira gehienak. 2013. urte bukaeran tokiko ekonomia suspertzeko proiektu bat pentsatzen hasi ziren herrian, eta iazko urte bukaeran gauzatu zen. Pili Legarra alkateak kontatu du: "Asteasuk inguruko herriekiko zein berezitasun zituen pentsatzen hasita, berehala ohartu ginen Bernardo Atxagak Obaban irudikatu zuen mundu hori zela gure bereizgarria. Berekin hizketan hasi eta ondo hartu zuen gure asmoa". Ideia lantzen hasi zen herriko idazlea, eta bi kilometro pasatxo dituen ibilbidea osatu zuen, 17 geldialdi dituena.
Ibilbidearekin batera, Muskerraren bidea (Pamiela) liburu gida kaleratu zuen Atxagak. Ikasleek lantzeko egokia dela iritzi dio idazleak, eta talde bisitak egiteko aukera eskainiko diete ikastetxeei hemendik aurrera. Legarraren hitzetan, ibilbidean zehar jarrita dauden paneletan QR kodeak ageri dira, eta bakarka egiteko aproposa da sistema hori. "Hala ere, iruditzen zitzaigun taldean egiteko modua ere eskaini behar genuela. Gidari bat trebatu du Atxagak, eta Tolosaldea Tour agentziaren bitartez, taldeei bi orduko bisita gidatua egiteko aukera eskainiko diegu hemendik aurrera". Martxoaren 14an, 11:30ean, Asteasuko idazlea bertan dela egingo dute bidea. Irisgarriagoa egiteko, panel handi bat jarri dute plazan eta jendea bidean gal ez dadin, poste handi batzuk jarri dira, zenbaki eta guzti, ibilbidearen norabidea markatuz.
Muskerraren Bidean, lehen geltokia ahozko tradizioan egiten du Atxagak, eta Pello Errota eta bere familia ditu aipagai. Mikaela Elizegik, bertsolariaren alabak, 1963an atera zuen Pello Errotaren bizitza liburua —Aita Zabalak antolatu eta argitaratua—. Legarraren birramona zen Mikaela Elizegi: "Oso zaharra zela ezagutu nuen nik, ohean. Emakume indartsu eta bitxia zen. Gaur egun desagertuta dagoen Elizmendiko etxe batean bizi zen, eta 99 urterekin hil zen".
Ahozkotasunean aberatsa den herria da Asteasu Haritz Mujika bertsolari eta zinegotziaren ustez. "Bertsoa oso estimatua da hemen". Lizardi etxean, Amaia Agirre irakasle zela, Asteasuko bertso eskola herriko zortzi gazterekin hasi zen martxan. "Haiek utzi zutenean, herri bakoitzean bertso eskola bat sortu beharrean, inguruko gazteekin hemen biltzen hasi zen Amaia. Orduan hasi nintzen ni, Oihana Iguaran, Beñat Iguaran, Ane Labaka, Unai Mendizabal, Adur Gorostidi eta guzti horiekin. Bertso frikiak ginen, asteazkenero hiru ordu ematen genituen bertsoaren inguruan bueltaka". Urteak pasata antzematen da egindako lanketa: Harituz taldea sortu da orduan ereindako hazitik, eta hango kideek bere ibilbidea egin dute bertso munduan —Mujikak Lizardi eta Osinalde sariak irabazi ditu, adibidez—.
Asteasuko bertso eskolan ibili zirenak orain irakasle dabiltza, eta Mujikak herrian bosna gaztetxoz osatutako bi talde daramatza astelehen eta ostegunetan: "Gazteak zaletzea da gure asmoa, behintzat bertsoa entzuten ikas dezatela". Udaletik asmo bertsuarekin jarriko dute martxan Pello Errota 2019 egitasmoa. "Hemendik hiru urtera ehun urte beteko dira herriko bertsolaria hil zela, eta iruditzen zaigu gazteen artean Pello Errota ez dela erreferente". Horregatik, udazkenean hasita eta 2019ra arte, bertsoak ematen dituen aukerak baliatuko dituzte beste hainbat gai jorratzeko.
Industria eta landa eremua
Muskerraren bidea-n Atxagak erreferentzia egiten dio Lekuak libururako idatzitako testu bati: puntu geografiko bakoitzaren denbora-sakonera kalkulatzen duen aparatu berezi bat irudikatzen du egileak. "Berdinak al ziren, denbora-sakoneraren aldetik, Beasain edo Tolosa, industria-herriak, eta Aiako Laurgain auzoa, oraindik nekazari girokoa?". Asteasun ere, Atxagaren zundak denbora ezberdinetara bidaiatzeko aukera emango du.
Aspaldiko garaietatik eutsi dio gaur arte lehen sektoreak. Aitor Usandizaga baserritar eta zinegotziaren esanetan, Tolosaldean nekazaritza ustiapenetik soilik bizi diren familia kopuru gehien duen herria da Asteasu. "Beste tokietan ez bezala, transmisioa ez da erabat eten, eta gazte dezente ari dira lanean, gehienak familia giroko ustiapenetan". Behi esnearen produkzioak indar handia du herrian, baina hala ere, artzaintzak garrantzia hartu du denbora gutxian. "Zailtasunak ere badira, bertako produktuen salmenta gero eta zailagoa baita mundu globalizatuan. Gurea bezalako herri malkartsu batean produkzio kostuak altuak dira. Baina beharbada horregatik da hain erakargarria inguruko paisaia", dio Usandizagak.
GI 2631 errepideak lotzen ditu landa gunea eta industria Asteasun. Legarraren hitzetan, industria garrantzitsua dute herrian; "enpresa indartsuak daude eta krisiari eutsi diote denek; bakar batek ere ez ditu ateak itxi". Tokiko ekonomia suspertzen ere laguntzen du industriaguneak, "herriko taberna eta jatetxeetara etortzen direlako langileak".
Herri gaztetua
Gaur egun 1.525 biztanle dira Asteasun. "Inguruko beste herriekin alderatuta, alderantzizkoa da gure piramidea, askoz jende gazte gehiago dago zaharra baino. 2011n udalean sartu ginenean egin genuen azterketa baten arabera, 18 eta 30 urte bitarteko 250 gazte inguru zeuden herrian, urte gutxian etxebizitza beharra izango zutenak", dio Legarrak. Lamiategiko proiektuarekin erantzun nahi izan diote, neurri batean, arazoari. 32 etxebizitza eraiki dituzte, eta urte amaierarako egongo dira bukatuta. "Bertan biziko den jendearen erdia baino gehiago gazteak dira eta Asteasu bertakoak". Herrian bizitzeko hautua egiten duten horiei zerbitzuak eskaintzeko ahalegin horretan, eskolaz gain, ludoteka, gaztelekua eta gaztetxea ere badituzte herrian, eta hirugarren adinekoek ere taldea osatu dute elkarrekin gauzak egiteko. "Oso dinamika polita daramate", Legarraren ustetan.
Herrian pil-pilean dagoen gaietako bat da trafikoarena. Parte hartze prozesu baten bitartez eman nahi diote konponbidea gaiari. Trafiko plana adosteko, sei bilera antolatu dituzte azken hilabeteetan. "Autoak aparkatzeko modu desegokiaren ondorioz, haurrak uneoro arriskuan dabiltzala uste du jendeak. Horren aurrean, herriko seinalizazioa eguneratu eta udaltzaina kontratatzea erabaki dugu. Udaltzainaren ordutegiaz kanpo, Ertzainarekin hitzarmena egitea adostu da, autoei isunak jartzeko baimena emango diena", dio alkateak.
Apustuzaleak
Andazarrate gailurreraino bidean ikusten zituen gaztetan Atxagak korrika apustuak, eta, batez ere, bizikleta karrerak. Afizio horrek ia bere horretan jarraitzen du Asteasun, Aitzondo Txirrindulari Elkarteari esker. Abenduan antolatzen den ziklo krosa eta Aitzondo klasika dira elkartetik bultzatzen dituzten urteko ekintza nagusiak.
Atxagak Muskerraren Bidea-n aipatzen ditu herrian harri jasotzen ibilitakoak, eta baita ere sega txapeldunak. Juan Jose Irazusta, esate baterako; hamar aldiz Euskadiko Segalarien Txapelketa Nagusia eskuratu zuen.
Eta emakume izateagatik isilean geratu den beste kirolari handi bat, Miren Uzkudun Asteasu da. Hogei urtean hamahiru pilotalekutan aritu zen erraketista gisa. Madrilgo Iberia pilotalekuan debutatu zuen, eta besteak beste, Mexikon eta Kuban aritu zen. Gaur egun, bere herrian, neskak pilotan aritzen dira, palaz. Duela lau urte sortu zen Atzapar taldean jarduten dute: "Pilotan aritzeko aukera izatea eta pilotan hazi eta heztea da gure helburua, bide batez emakumeen partaidetza bultzatuz". Eskuz 40 ume ari dira, eta hamar bat gazte dabiltza goiko kategorietan. Azken hiru urteetan herriarteko txapelketan parte hartzeko aukera izan dute.
Maialen Igartua
Ikasketaz telekomunikazioetako ingeniaria da Iker Burguera (Legazpi, 1986). Gaur egun, langabezian dago, baina ez lanik gabe. "Ekintzaile espiritua" duela dio, eta, ondorioz, mila proiektu izaten ditu beti esku artean. Bakarrari eman di...
Eider Goenaga Lizaso
Udal kudeaketan genero ikuspegia txertatzeari aspalditxo ekin zioten Gipuzkoako udalek; aurreko hamarkadakoak dira zenbait udalen lehenengo berdintasun planak. Baina udal txiki ugari daude lurraldean, eta horiek zail dute euren kabuz berdintasun plangintza bat landu eta garatzea. Horri erreparatuta, 2011n Gipuzkoako Foru Aldundiak Berdinbidean programa jarri zuen abian; 10.000 biztanletik beherako herrientzako laguntza programa bat, herri horietan berdintasun politikak abian jartzeko. "Programan sartu ginen, eta betaurreko moreak janzten hasi ginen udaleko denak", azaldu dio Hitza-ri Urnietako EAJko zinegotzi Miren Martiarenak (Urnieta, 1981).
Berdinbidean martxan jarri zenetik dago Urnietako Udala programaren barruan, eta baita Elgeta, Leintz-Gatzaga eta Antzuola biltzen dituen Bideberri mankomunitatea ere. Karmele Korta (Arrasate, 1969) da Bideberriko gizarte langileetako bat. "Gu geure kabuz hasi ginen berdintasun gaia mugitzen, nola egin oso ondo jakin gabe. Diagnostiko bat egin eta plana lantzen ari ginen Berdinbidean sortu zenean, eta guretzat sekulako aukera izan zen". Berdinbidean-eko teknikariengandik ezagutza, esperientzia, aholkularitza, dinamizazioa eta orientazioa jaso dituztela dio.
Berdintasun teknikari bat izatea ezinezkoa zaie 10.000 biztanletik beherako herriei, eta are zailagoa da hori 1.000 biztanletik beherako herrientzat. Hutsune hori borondate hutsarekin eta gogoarekin betetzea ezinezko jotzen dute. "Teknikariek dute halako gaietan ezinbestekoa den ezagutza hori, eta guk gogoa bai, eta borondatea nahi adina daukagu, baina borondateak ez du teknikarien ezagutza eta esperientzia ordezkatzen", dio Amaia Azkuek (Villabona, 1983), Berdinbidean programan sartu berri den Berastegiko Udaleko alkateak (EH Bildu). Aurten izena eman duten 11 udal berrietako bat da Berastegi. "Aurkezpen bileran izan ginen, otsailean, eta guretzat oso interesgarria izan zitekeela iruditu zitzaigun", dio Azkuek. Ondoren, herri guztien partaidetzarekin egin diren bi mintegietan izan dira, eta maiatzean teknikariak Berastegira joan eta haiekin batera lanerako plangintza bat egiteko desiratzen dago alkatea.
Berdinbidean-en izena eman duten udal berrien zerrendan dago Villabona ere. Eneko Urdangarin (Zarautz, 1965) zinegotzi jeltzaleak dioenez, hasi dira berdintasun arloko bide orria zehaztuko duen lan mahaia osatzen. "Otsaileko bileran izan ginen, ondo iruditu zitzaigun han aurkeztutakoa, eta buru-belarri sartu gara honetan. Aldundiak bi teknikari bidali dizkigu, dinamizatzaile eta aholkularitza ematen digutenak, eta haiekin ari gara".
Teknikariek eta arduradun politikoek osatutako mahai bat izendatzea da udalak egin behar duen lehen egitekoa, eta Villabonan, gobernuko kideez gain, oposizioko alderdietako ordezkariak (EH Bildu eta PSE-EE), gazteria eta gizarte arloetako teknikariak, gaztelekuko dinamizatzaileak eta gazteekin aritzen diren begiraleen ordezkariak daude mahaian.
Kezka handiena, izan ere, gazteekin dutela azaldu du Urdangarinek. "Mikro-indarkeria jarrerekiko joera eta onarpena sumatzen dugu gazteen artean, bai hizkuntza aldetik, bai irudi aldetik, eta horrek kezka eragiten digu; horregatik sartu ditugu gazteria arlokoak mahaian". Aurrerantzean egingo duten lanaren bizkarrezurra izango da lan mahaia, eta, ondorioz, bertan daudenek lanerako konpromiso erabatekoa dutela azpimarratu du zinegotziak. "Ibilbide luzeko lan bat da, eta lantaldeak hori bermatu behar du. Berdintasunaren gaia lehen mailara ekarri behar dugu; ezin dugu utzi sei hilabetean porrot egin dezan, udalgintzan hainbat proiekturekin gertatzen den bezala".
Zeharkakotasuna
Bost urte daramatzate Urnietako Udalean Berdinbidean-eko teknikariek zedarritutako ibilbidea egiten. Aurreko berdintasun planaren ebaluazioa lantzen ari dira orain, eta bestea abian jarri nahi dute, urtea amaitzerako. Martiarenaren esanetan, genero ikuspegia udalean txertatzea izan da bost urteotako lan esanguratsuena. "Guk badugu genero arloko prestakuntza duen teknikariren bat, baina hasieratik argi geneukan ez genuela berdintasun gaia soilik gizarte zerbitzuekin lotu nahi, udaletxe guztiaren lana zela. Ildo horretan, oso ondo etorri zaigu programa hau, zeharkakotasun hori lantzen lagundu digutelako, udaletxeko sail eta teknikari guztiak barne hartuta".
Udaleko langileen artean kontzientziazio lan handia egin dutela nabarmendu du zinegotziak, sentsibilizazioari pisu handia eman diotela. "Gizarte zerbitzuetan nahiko argi zuten beraiei bazegokiela, baina beste alor asko ere ukitzen ditu berdintasunaren gaiak. Hirigintzan, esaterako, ez zekiten nola landu genero ikuspegia; eta hor, adibidez, puntu beltzen gaia landu da. Hasieran, arkitektoak ere —emakumea da bera— esaten zigun baietz, ikusten zuela berdintasunaren gaia inportantea zela, zerbait egin behar zela, baina iruditzen zitzaiola bere arloarekin ez zuela zerikusirik. Kosta egiten zitzaion betaurreko moreak janztea, baina jantzi ditu". Martiarenak dioenez, dagoeneko udaleko arlo guzti-guztietan dago txertatuta genero ikuspegia: "Sail guztietan hartzen da kontuan genero ikuspegia; udaletxeko idazkariarengandik hasi, eta kontratu guztietan, diru laguntza lerro guztietan, berdintasun klausulak dauzkagu ezarrita; herriko elkarteei laguntza ematen diegu, ikastetxe eta gurasoekin ere ari gara...".
Bideberri mankomunitateak bestelako bidea egin duela azaldu du Kortak. "Gu gizarte zerbitzuetarako mankomunitate bat gara, Debagoieneko hiru herri txikik bat eginda sorturikoa. Eta guk egin dugu lan hau orain arte; baina berdintasunaren gaiak gizarte zerbitzuak gainditu egin behar ditu, zabaldu egin behar da, bai herrietara eta bai udaletara". Orain artean, herritarrengana iristea izan da Bideberri mankomunitateak egindako lanaren ardatza. "Gauza asko egin ditugu herritarrei begira —autodefentsa ikastaroak, maskulinitate tailerrak, gaztetxeekin elkarlanean egindako ekintzak—, aktibazio bat lortu da, eta iruditzen zait lan hori nahiko ondo egin dugula", dio Kortak. Beste pauso bat eman nahi dute, ordea. Mankomunitatetik atera, eta gaia udaletan txertatu behar da, herri bakoitzeko erakundeetan. "Gure erronka, orain, zeharkakotasun hori lantzea da, udalak eta udaletako organo guztiak gai honetan inplikatzea. Hori da Berdinbidean-ek orain ipini digun lan ildoa, genero ikuspegia udaleko arlo guztietan txertatzea".
Elgeta, Antzuola eta Leintz-Gatzaga herri txikiak izan arren mankomunitatean antolatuta egotea egin beharreko lana garatzeko lagungarria izan dela aitortu du Kortak: "Herri txikientzat oso zaila da gizarte arloko edozein programa abian jartzea". Berastegik, ordea, bakarka hasiko du bidea, eta lan mahaia, hasiera batean, alkateak eta gizarte langileak osatuko dute. "Gu herri txikia gara, 1.000 biztanle ingurukoa, eta gure gizarte langilea ere astean bitan bakarrik etortzen da, egunean sei ordu. Herri handiagoetan gizarte langile bat baino gehiago izaten dute, guk osoa ere ez. Beretzat gain karga bat izango da, baina gogoz dago, eta ni ere bai. Lan mahaia teknikariak eta nik osatuko dugu, baina prest gaude gaia serio hartzeko, eta astean denbora tarte bat horri eskaintzeko. Berdinbidean-ek kronograma bat aurkeztu digu, eta hori bete beharra dago", dio Azkuek. Partaide berriak bidea egin ahala gehituko direlakoan dago. "Nik harrera ona espero dut; herriko eragile guztiengana joango gara, eta denen inplikazioa bilatuko dugu".
Besteengandik ikasi
Berdinbidean-ek beste herri txikien esperientziak ezagutzeko eta trukatzeko ematen duen aukera oso baliagarritzat jo du Berastegiko alkateak. "Gure tamainako herriekin egotea, haien esperientziak entzutea, beti da aberasgarri. Adibidez, Asteasuk aurreko legealdian ere parte hartu zuen programan, eta atera zituzten ondorio batzuk; guk ere hortik ikas dezakegu".
Biztanleriari erreparatuta, Asteasu, Irura, Altzo, Lizartza, Ikaztegieta edo Legorreta izan litezke Berastegirentzat ispilu. Villabonarentzat, berriz, Zestoa, Urnieta, Astigarraga, Lazkao edo Oiartzun. Programak Villabonari ispilu egokia bilatzen lagun diezaiokeela uste du Urdangarinek. "Zuk ikus dezakezu Zarautzen proiektu batek oso ondo funtzionatu duela, eta saia zaitezke martxan jartzen. Baina Zarautzek 20.000 biztanle baino gehiago ditu, berdintasun teknikari bat du, herriaren soziologia ere ezberdina da. Ezin da guretzat eredu izan. Beste herri batzuetan bilatu behar dugu ispilua".
Oraingoz parte hartu duten bi mintegietan besteen esperientziak entzute hutsa lagungarri izan zaiola dio Urdangarinek. "Adibidez, Zestoako alkateak komentatu zuen nola bere alaba etxera joan zitzaion futboleko praka batzuekin, eta nola galdetu zion zertarako zen praketako sare hori. Tontakeria dirudi, baina horrelakoak etengabeak dira. Harro-harro, ahoa betetzen zaigu nesken futbol taldea aterako dugula esaten, baina neskek mutilen arropa erabili behar dute, eta mutilentzat arropa berria erosteko, berriz, diru pila xahutzen da. Eta horrelakoak pixkanaka gainditzen joan behar dugu".
Ezagutzaren garrantzia
Herriak elkartzen diren mintegietako batean aipatu zuen udal ordezkari batek herrian izandako bortxaketa baten kasua ere. "Guk halakorik ez dugu izan, zorionez, baina mintegi batean atera zen gaia. Teknikariak eta politikariak prestatuta gaude horri aurre egiteko? Nik, zinegotzi gisa, noski, adierazpenak egingo ditut hurrengo egunean, gertatutakoa salatzeko. Eta gero, zer? Norbaitek joan beharko du neskaren etxera, babesa eman beharko zaio, aurrera egiten lagundu, agian ikastetxean ere lanketa bat egin behar da...". Urdangarinen arabera, gaiari buruzko ezagutza ezinbestekoa da halako egoera batean, eta hori abiatu berri duten bidean eskuratuko dutelakoan dago. "Gai hauetan ezin duzu hanka sartu. Pentsa, gertatzen da bortxaketa ostiral gauean, eta zuk larunbatean edo igandean erantzun bat eman behar duzu. Baina, noski, nola ez dakizun zer egin eta aldundian ez dagoen inor, neskari esaten diozu bueltatzeko asteartean... Bada, hori ez da modua".
Martiarenak ere halako gaiek udaletxeko langile eta ordezkariengan kezka sortzen dutela dio. "Gertatzen dena da gauzak egin nahi dituzula, baina gai batzuk ez dakizula nondik hartu. Borondatearekin ez da nahikoa. Gai konplexuak dira, egoera oso bortitza. Gerta liteke neska zein mutila herrikoak izatea, biak adingabeak izatea; eta, adingabeak badira, babestu egin nahi duzu pertsona hori, baina nola babestu? Emango dugu izena edo ez? Salaketa publikoa eginez gero, emakumea biktimizatuko dugu edo ez? Hori ondo egin nahi duzu, eta ezinbestekoa da adituen aholkularitza".
Hauek dira, behin-behinean, Berdinbidean programan parte hartzen ari diren herriak. Zerrenda hau osatzen ari da pixkanaka, 10.000 biztanletik beherako herrietako udalekin.AizarnazabalAlegiaAltzoAnoetaAramaAsteasuAstigarragaBerastegiBideberri mankomuni...
Eider Goenaga Lizaso
Gipuzkoako Foru Aldundiko Berdintasun zuzendari Miren Elgarrestarentzat (Zumarraga, 1965) Berdinbidean programa estrategiko bat da. Genero ikuspegia lurralde osoan txertatzeko, eta pauso hori modu koherentean emateko, ezinbesteko urratsa da herri txikietan ere berdintasun politikak garatzea, eta horretarako sortu zen Berdinbidean, duela bost urte.
Aurten udal berri asko sartu dira Berdinbidean programan.
Bai, pila bat sartu dira; bikoiztu ez, baina kopurua asko handitu da. 29 dira une honetan; baina behin-behineko kopuru gisa esaten dizut, gerta litekeelako udal batek izena ematea, eta programa ezagututakoan eta nolako dedikazioa eskatzen duen ikustean, atzera egitea. Ez da ohikoena, baina gerta liteke. Bestalde, berriak ere etor daitezke. Hala ere, gustura gaude; aurreko legealdian hemezortzi udal zeuden, eta orain 29. Gipuzkoako herri txikien erdiak-edo izango dira.
Eta zergatik jauzi hori?
Nik uste dut inportantea izan dela udalen arteko komunikazioa, eta ahoz ahokoa. Udal batzuek bost urte daramatzate jada, eta haien esperientzia ezagututa, pausoa ematea erabaki dute. Tamaina bereko herrietan, izan ere, arazo antzekoak dituzte, eta aldameneko herriak egin dezakeela ikusteak besteak ere animatzen ditu.
Bestetik, nik uste dut, zorionez, gai honekiko sentsibilitatea asko handitu dela, iritsi dela gizartera eta erakundeetara. Eta nahiz eta baliabide gutxi izan, saiatzen gara dauden aukerak aprobetxatzen.
Noiz eta zertarako sortu zen Berdinbidean programa?
Foru aldundiak sustatzen duen programa bat da; genero ikuspegia txertatu eta garatzeko, ez bakarrik foru aldundian, baizik eta tokiko administrazioetan, eta lurralde ikuspegi orokor batekin. Genero ikuspegitik garatzen diren politikei koherentzia ematea du helburu, eta herri txikiei [10.000 biztanletik beherakoei] aukera eman nahi zaie arlo honetan urratsak egiteko.
Orain dela bost urte sortu zen, eta ordutik bidea egiten aritu da. Aurten sortutako taldearekin eta batu diren udalekin, esan dezakegu programa gorpuzten ari dela.
Nola funtzionatzen du Berdinbidean programak?
Hiru esparrutan egituratzen da lana. Batetik, lan gune kolektiboak ditugu: udal guztiek parte hartzen dute; teknikari zein politikariak etortzen dira; aurten jada bi mintegi egin ditugu, eta jende asko etorri da. Mintegietan gure lan ildo nagusiak lantzen ditugu —indarkeria matxista, barne funtzionamendua, eta balio etikoak eta emakumeen parte hartzea—, baina aurten indar berezia eman nahi izan diogu planifikazioari.
Bigarren pausoa banakako lanak dira, udal bakoitzean. Hor ere planifikazio bat egin behar da, baina jada bakoitzaren ezaugarri eta beharrei egokituta egiten da. Udalak teknikari bat izendatu behar du; baina udal txikiak direnez, ez dute berdintasun teknikaririk, eta beste teknikariren bat izaten da, dela gazteriakoa, dela gizarte gaietakoa... Teknikari horrek lan honen ardura hartuko du, arduradun politiko batekin batera. Baina, horiez gain, lan mahaia osatuko duten beste eragileak ere izendatu behar ditu udalak: emakume taldeetako ordezkariren bat, ikastetxeetakoak, gaztelekuak... udalak erabakitzen dituenak. Hori herriaren tamainaren araberakoa izaten da; herri handiagoetan eragile gehiago daudelako, eta herri txiki batzuetan, oso gutxi.
Lan mahai honek gauzatuko ditu, beraz, berdintasun politikak.
Bai, lan bilerak egiten dira, martxan jarri nahi diren ekinbideak antolatzeko, ikuspegi zabal bat garatzeko, nolako estrategiak erabiliko diren erabakitzeko... Ez dira lan bilera oso zabalak, eraginkortasuna delako helburua; eta, bestetik, inplikazio handia eskatzen zaielako bertan parte hartuko dutenez. Gero, adibidez, indarkeria matxistaz hitz egin behar bada, agian udaltzainak parte hartu behar du, edo puntu ilunez ari bagara, hirigintzakoak edo arkitektoak egon behar du bileran...
Lan mahai horretatik nola egiten da herritarrenganako pausoa?
Hori hirugarren lan esparruan sartzen da. Lehenengo bi esparruetan gauzak garatzen diren heinean, helburua herritarrengana iristea da. Eta nola egiten da hori? Jardueren bitartez. Eta jarduera horiek asmatu, antolatu eta gauzatzeko ere laguntza eskaintzen die Berdinbidean programak. Izan litezke hitzaldiak, erakusketak, ipuin kontalariak... Edozer.
Kanpora begirako lanaz gain, udalaren barne funtzionamenduari ere erreparatzen zaio.
Bai, udalaren kudeaketan eta barne funtzionamenduan genero ikuspegia txertatzea ezinbestekoa da. Bai idatzietan, bai zerbitzu bat martxan jartzean, bai programa bat abiatzean... Genero ikuspegiaren iragazkitik pasatu behar du udal erabaki eta ekintza orok. Zeharkako lerroa da generoarena, eta arlo guztietan aplikatu behar da.
Udalek zein kezka eta beharrekin jotzen dute zuengana?
Ezagutza falta izaten da haien kezka nagusia. Nahia bai, eta gogoa ere badute, baina gero baliabide eta ezagutza faltagatik, ez dakite nola lan egin. Nola txertatu genero ikuspegi hori? Eta hori da Berdinbidean-ek eskaintzen dien laguntza, ezagutza eta esperientzia jartzen ditugu haien zerbitzura. Denetariko aholkularitza eskaintzen zaie udalei, eta, bestetik, hemengo bi teknikariak herriz herri joaten dira, eta lan pedagogiko izugarria egiten dute arlo horretan.
Udalek betebehar batzuk dituzte programan parte hartu eta jarraitzeko?
Bai, konpromiso bat sinatzen da hasieran. Nahia eta gogoa ez dira nahikoa, pausoak eman behar dira, eta egiten den planifikazio hori gauzatu egin behar du udalak. Hau ez da paretean zintzilik jartzen den paper bat, apaingarri bat.
