GIPUZKOAKO HITZA

Fruta saltzailea da Peio Jauregi (Andoain, 1953). Ondo ezagutzen ditu azokak eta herrietako plazak, urte asko baitaramatza lanbide horretan. Atzetik datozen belaunaldiek, ordea, lanbideari ez diotela helduko iruditzen zaio eta saltzaileen ofizio hori ...

Bospasei urte igaro dira Tolosaldean, Galtzaundi Euskara Elkarteak, UEMAko udalerriek, Kontseiluak eta hainbat herrik errenta aitorpena euskaraz egiteko kanpaina abiatu zutenetik. 2012an eskualdeko ia 5.000 lagunek aukeratu zuten euskara errenta aito...

Aitarengandik datorkio bizikleta salmentaren inguruko lanbidea Nagore Elorzari (Azkoitia, 1973). Bere aitak duela 30 urte hasi zuen lanari gogor eutsi dio Elorzak, ofizio eta ogibide bihurtuz. Dagoeneko, hemeretzi urte igaro dira Elorza Bizikletak den...

Ibarrako herritarrek administrazioarekin dituzten harremanak euskaraz izatea da kanpainari herrian jarri dioten helburua, Tomas Ugaldebere euskara teknikariaren arabera.Zenbat denbora daramazue aitorpena euskaraz egitea bultzatzeko kanpainarekin Ibarr...

Kalkulatzen da Gipuzkoan erretinosi pigmentarioa duten berrehun lagun inguru daudela. Munduan, 3.000 eta 4.000 herritarren artean batek du, batez beste; hau da, mundu osoan 2.000.000 gaixo inguru daude.

Euskal Herriko plazetan giroa jartzen adituak dira Drindots taldekoak. Kilometro ugari egin dituzte errepidean festarik festa, batera eta bestera; eta bidean jarraitzen dute oraindik. Taldea sortu zutenetik aldaketa ugari izan badituzte ere, helburua bera da: gazteak dantzan jartzea.

Plazen artean bat aukeratzekotan Lazkaokoarekin geldituko lirateke Drindotseko musikariak, zalantzarik gabe. Gaur bertan emango diote denboraldiari hasiera bertako jaietan. Hiru hamarkadaren ondoren, "berezia" da oraindik beraientzat etxean jotzea. Hala dio behintzat Jon Urdangarin taldeko kideak. Taldearen historiari errepasoa emateko Gipuzkoako Hitza-ren gonbita onartu du Urdangarinek.

Gustuko bidean

Egan, Joselu Anaiak... badaude hamarkada luzeen ondoren jotzen jarraitzen duten taldeak, asko ez badira ere. 1981ean sortu zuten Drindots taldea, "Realak liga irabazi zuen urtean". Plazetan hasi eta ondoren euren musika egiteko asmoarekin jaio ziren, nahiz eta pausu hori ez duten eman. Maritxu edo Ebamirentxu dituzte egindako bertsio ezagunenetako bi. Nahiz eta atzetik beste asko etorri diren.

Kideak aldatu diren arren, taldearen izaerari eutsi egiten diote: "Gure asmoa zen gazteentzat jotzea, eta helburu berarekin jarraitzen dugu. Jendea dantzan jarri nahi dugu". Luze irauteko sekretua zein den galdetuta,berriz, gakoa "egiten duzun hori gustukoa izatea" dela dio Urdangarinek. Txikitatik ezagutu du erromerien mundua berak. Ama hernaniarra izanda Tilosetan igandero ikusten zituen musika kontzertuak. "Txikitatik ikusi izan dut; atzerriko musika ere horrelako taldeen bidez ezagutu nuen".

Musikari ugari pasa dira Drindots taldetik, baina, Urdangarin bera da sortu zenetik gaur arte jarraitzen duen bakarra. Azken lauzpabost urtetan beste lau musikarirekin batera osatzen du taldea; Fredi Pelaezekin, Beñat Barandiaranekin, Jon Arruti Tuti-rekin eta Joxean Floresekin, hain justu. Irakasleak dira guztiak; Urdangarin euskarakoa, Lazkaoko Maizpiden dabil zuzendari lanetan, eta musikakoak gainontzekoak. "Musikari bikainak dira, eurekin zer egiten ote dudan galdetzen diot askotan nire buruari. Plazer bat da beraiekin aritzea".

Orain urte batzuk ia lanbide izan zen Urdangarinentzat Drindotsen aritzea. Gaur egun, ordea, kide guztiek dute euren lana. Bakoitza berean arituta ez dute denbora libre askorik izaten; edonola ere, asteburua iritsi eta taldearekin aritzea "egunerokotik ihes egitea da" eurentzat, "aire freskoa".

Elkarlanean

Lazkaon hasiera emanda, 40 bat kontzertu izango dituzte hemendik urrira bitartean. Lehen ia urte osoan jotzen zuten; orain, ordea, apirilean hasi eta urrira bitartean aritzen dira. Urterik onena 1992koa izan zuten Urdangarinen ustez, 119 kontzertu egin baitzituzten.

Euren helburu nagusia gazteentzat jotzea izan bada ere, urteetako esperientziak erakutsi die abestiak plazan bildutako jendearen arabera moldatzen. Musikariak aitortu duenez, denboraldi hasieran errepertorioa prestatzea ez dute lan erraza izaten. Ondo aukeratu behar izaten dute zer jo: "Momentu honetan euskarazko abesti arrakastatsu askorik ez dago. Lehen Aitormena jo eta mundu guztia kantuan jartzen genuen. Baina orain, kosta egiten da horrelakoak bilatzea".

Jaiak, oholtza gainetik

Herriko jaien bilakaeraren lekuko zuzenak izan dira Drindots taldekoak. Nafarroan jo izan dute gehien, Etxarri-Aranatzen, esate baterako. Bizkaian eta Araban ere bai, eta Gipuzkoan eta Ipar Euskal Herrian gutxiago. Urdangarinek ez daki ziur esaten gaueko giroa aldatu den, edo musikariak eurak diren aldatu direnak. "Orain 25 urte jotzera joaten ginenean, jotzea eta parranda egitea ia gauza bera zen. Gaur egun ez da horrela, ez dugu parrandarik egiten".

Urte askoan festa plazetatik tabernetara joan dela ikusi dute, plazak ia hutsik gelditzeraino. Berriro ere kontrakoa gertatzen ari dela iruditzen zaie, ordea. Gazteek botelloia egiten dutenez, kalean gehiago egoten dira. Izan dituzte herriak, Basauri kasu, plaza gaztez leporaino beteta izan dutena botelloia-ren aitzakian. "Jotzen genuen bitartean dantzan egiten zuten, gure atsedenean eserita jartzen ziren, eta ondoren berriz festara". Festak galtzen ari ote diren galdetuta, ezezkoa dio Urdangarinek. "Agian, herri txikietan nabarituko da gehiago. Autoa hartu behar duzuenean, alkoholemia kontrolak-eta izaten direlako... Bizkaian, adibididez, metroa iristen den herrietan gazte asko mugitzen da, han ez dute arazorik".

Hiru hamarkadaz anekdota eta kontakizun ugari bildu dituzte Drindotsekoek. Liburu bat egitea ere pentsatu izan dute behin baino gehiagotan, eta izenburua ere badute. Bitxikeria gisa, abesteko hizkuntzarekin gertatu zaiona nabarmendu du Urdangarinek. Izan ere, lehen ingelesezko abestietan paragrafo bakarra ikasi eta errepikatuta nahiko izaten omen zuen, eta orain ezin du horrelakorik egin: "Gazteek letra guztiak dakizkite!". Gogoan du, baita ere, duela urte asko Lizarran (Nafarroa) gertatutakoa. Tabernari batek udaltzain batekin joan eta bolumena jeisteko agindu zien. Musikariek udalak antolatutako ekitaldia zela eta ez zutela jaitsiko esatean, iskanbila izan zuten udaltzainekin.

Etorkizunera begira

Halabeharrez, ordu asko pasatzen dituzte elkarrekin. "Herri batera joan, trasteak jarri, jo, umoretsu egon, jaso eta bueltan etorri. Etxetik irtetzen garenetik itzultzen garenera hamabi edo hamalu ordu pasatzen dira. Garrantzitsua da elkarrekin ondo moldatzea, ondo aterako bada. Guk, egia esan, beti egin izan dugu hori, eta oraingoek ere oso ondo egiten dugu".

"Urte onetan" lau diska grabatu zituzten Drindotsekoek. Oraingo taldekideek ere buruan darabilte zerbait egitea. Urdangarinek zalantza du, ordea, orain zentzurik ba ote lukeen diskoa grabatzeak. "Gure taldekide Fredi Pelaezek grabaketa estudioa du, beraz, ez genuke arazorik izango. Hala ere, egitekotan zerbait txukuna egingo genuke, eta ez daukagu denbora askorik". Taldeak herriz herri noiz arte jarraituko duen esaten ez daki abeslariak. "Nik utziko banu ere, gainontzekoek jarrai dezaten nahiko nuke".

Goizeko laurak, iratzargailuak jo du, uste dut ia-ia gorrotoak sortzen duen telekinesia bidez itzaltzeko gai izan naizela. Gutxi falta izan zait, baina kale egin dut, eskua maindire artetik atera behar izan dut azkenean, eta danba! Emandako astinduarekin zenbakitxoak dantzan jarri dizkiot etsai txiki goiztiarrari. Jaiki, eta neure burua txukundu beharko dut, gaur Murtzian dugu emanaldia; goizeko bostetan gelditu naiz lankideekin, Bilbora joan eta goizeko zazpietako hegaldia hartzeko. Nork esan du artista bizitza erraza dela? Ispiluaren aurrean jarri orduko konturatu naiz begi zulo horiek disimulatzeko adinako miraririk ez dela sortu oraindik, baina esperantza da galtzen den azken gauza, eta ahalegin barregarri batean xahutu ditut nire azken indarrak. Ispilu azpiko kajoitik kristalezko pote ñimiño atera dut, instant flash izenarekin, konbentzimendu osoz eman dut aurpegi osoan, kontuz, ukitu txikiekin. Eta tatxan-tatxan... lehengo aurpegi bera, begi zulo berberekin, eta 40 euroko urarekin blai eginda. Zein erraza dirudien edertasunak iragarkietan, bederatzi ordu lo egin ondoren pomelo zukua hartu duen 20 urteko modeloa pantailan ikusten dugunean, instant flash! Tira, mirarietarako fedea galdu dudanean, jantzi eta sukaldera noa; bertan hartutako kafesneak barrena goxatu dit, eta bakeak egin ditut kanpoko aldearekin ere.

06:10erako Bilboko aireportuan gaude, kontrola pasatzeko ilaran... beti umore txarrean jartzen naiz; iraingarria iruditzen zait pasarazten dizuten momentua, baina segurtasunagatik bada, izan dadila ba! Gaurkoan ere oinetakoak kenarazi dizkidate, "badaezpada", diote. Zer uste dute daramadala zapaten barruan. Metraileta tolesgarri bat? Gero jakin izan dut droga trafikoa saihesteko begiratzen dituztela oinetakoak, barnean kokainarik-edo ez daramazula ziurtatzeko. Mesedez, munduko droga trafikatzailerik handienak txankletekin ateratzen dira beti albistegietan eta! Mekaguen...

Barre artean Murtziara iritsi gara, eta bertako 24 graduak aprobetxatuz terrazatxo batean eseri gara, garagardo hotz bat eta txin-txin, gauean egingo dugun emanaldiagatik! Isilik geratu naiz bat-batean, tabernako atean kartel bat ikusi berri dut lan eskaintza batekin: Se necesita MUJER para la limpieza. Idatzi dizuedan moduan irakurtzen da karteleko eskaera, mujer hitza letra handiagoekin nabarmentzea erabaki dute. Emakumea izatea derrigorrezkoa da? Gizonezkoek ez ote dituzte bi esku trapua eta erratza hartzeko, eta bi begi zikina non dagoen ikusteko? 2014. urtean oraindik ere halako aldarrikapenekin ibiltzeak lotsa ematen dit. Masailak gorritu zaizkit, eta goizeko begi zuloak aurpegiko suaren azpian desagertu dira. Argazkia atera diot kartelari, berriz ere halakorik ikusiko ez dudan itxaropenarekin, dinosauro baten hezurrei argazkia aterako banie bezala, sekula errepikatuko ez den momentu bat gorde nahian. Gustatuko litzaidake hemendik urte batzuetara nire seme-alabei argazki hori erakutsi eta esan ahal izatea, "begira, garai batean honelako pentsamenduak zeuden", bitartean nire umeen aurpegietan harridurarik sakonena ikusten dudala.

Gipuzkoako Kultur Ondare Higigarriaren Zentroa ezagutarazteko programa abian du Gipuzkoako Foru Aldundiak. Horren barnean, Ternua eta Labradorreko (Kanada) ordezkaritzak Gordailua bisitatu du, arkeologia eta ondarearen zaintzaren arloetan bertan egiten den lana ezagutu eta aztertzeko.

Irungo Arretxe gaineko inguruetan dago Gordailua, Gipuzkoako Kultur Ondare Higigarriaren Zentroa, eta bertan gordetzen diren "altxorrak" balioetsi eta gizarteari ezagutzera emateko egitaraua abian du aldundiak. Ibilbide interaktibo eta hitzaldien bidez, hango bildumak gizarteari ezagutarazten dihardute; eta iragan larunbatean bertan izan dira Jerry Dick, Ternua eta Labradorreko Gobernuko Ondare zuzendaria eta haren lantaldea.

Arkeolan, Albaola eta Donostia 2016ko arduradunekin ere bildu dira Ternua eta Labradorreko ordezkariak, eta hainbat leku eta baliabide ikusi ahal izan dituzte. Izan ere, San Juan galeoia —Donostia 2016 Europako kultur hiriburutzaren barneko proiektua—berregiten ari den Albaola elkarteak aspalditik du harremana Kanadako ordezkariekin, XVI. mendeko itsasontzia Pasaian egin zuten arren 1565ean Red Bayn hondoratu baitzen. Ternua eta Labradorreko ordezkariak bisita ez formal bat egiten izan dira Gipuzkoan, eta hori probestuz, Garazi Lopez de Etxezarreta Kultura zuzendariak gonbidatuta bisita gidatua egin zuten Gordailuan. Haren arabera, "ondare arloan egindako lana eurei ezagutaraztea positiboa delako".

Bi ordezkaritzek elkar ezagutu eta Gipuzkoak ondarearen zaintzan duen esperientzia azaldu ondoren, etorkizunean elkarlanean aritzeko aukerak ere landu dituzte bileretan. "Gordailuak ondarea kontserbatzeko eta ezagutzera emateko duen egitasmoaren berri ematea zen bisitaren helburu nagusia, baina bide batez, etorkizuneko aliantzetarako bidea zabaltzea ere nahi genuen".

Besteak beste, Red Bay euskal baleazaleen aztarnategia gizateriaren ondare izendatu zuen Unescok iazko abuztuan, eta "ondare partekatua izanik", elkarrekin landu eta ezagutarazteko aukera bideratu nahi dute. "Red Bay euskaldunon ondarea ere bada, eta guri ere badagokigu hori ezagutaraztea; dudarik gabe, San Juan baleontziaren erreplika eraikitzeak horretarako aukera emango digu". Hala, Ternuako Gobernuak galeoiaren eraikuntza errazteko, baleontziaren planoak eskura jarri dizkio Albaolari.

Gordailura egindako bisita gidatuarekin pozik dago Lopez de Etxezarreta. "Interesgarria izan zen, pertsonalki, hango gobernuko ordezkariekin lehen aldiz egon nintzen ni". Dick ere "gustura" geratu zela uste du: "Pozik geratu zen. Gainera, agertu zuen interesa Gordailuak Gipuzkoako museoen sarean nola eragin asmo duen jakiteko; baita txikiagoak edo tokikoak diren museoak zein ondarea ezagutzera emateko zer egin nahi dugun ikusteko ere".

Red Bayko euskal baleazaleen aztarnategia eta Gipuzkoako tokiko ondarea dimentsio oso ezberdinetakoak badira ere, bien artean antzekotasunak badirelakoan dago aldundiko kultura zuzendaria: "Red Bayko badia askoz handiagoa bada ere, iristea zaila den eremua da; eta halako ondareak, proiektu txiki eta aldi berean handiak diren horiek, nola ezagutarazi parteka dezakegu". Euskal Herri osorako "estrategikoa" izan daiteke Ternua eta Labradorrekin elkarlana abiatzea.

Instalazio ia guztiak abian

2005. urtean hasi zen hezurmamitzen foru aldundian lurraldeko ondare higigarriak gordetzeko biltegi bat eraikitzeko ideia. Material asko zegoen: XIX. mendetik bildutako 1.600 artelan piezak —margolanak eta eskulturak, bereziki—, zein XX. mendean erositako 17.000 etnografia piezak. Leku arazoei irtenbidea emateko ere baliatu dute Gordailua.

Izan ere, Donostiako San Telmo museoa eraldatzen ari ziren, eta arazoak zituen piezak gordetzeko. Horrez gain, aldundiaren Donostiako Untzi Museoak ere ezin zituen gorde portuko eraikinean erakusgai ez zeuden ondasun guztiak. 2011n amaitu zituzten Gordailuaren eraikitze lanak, eta ordutik, eraikina hornitu dute. Zaharberritzeko tailerrak martxan jarri dituzte eta eraikinaren ia instalazio guztiak abian dira. Datozen hilabeteetarako, esaterako, bertan dauden bildumei buruzko hitzaldiak eta bisita gidatuak antolatu dituzte.

Harituz I. Herri Arteko Bertsolari Txapelketaren finala hartzeko txiki geratu zen Anoetako gaztetxea, iragan ostiralean. Berastegi eta Zizurkil jarri ziren aurrez aurre, eta azkenean, Harituz bertsozale elkarguneak antolaturiko txapelketa zizurkildarrentzat izan da. Estreinako aldiz antolatu duten txapelketak "oso harrera ona" izan du, gerturatu diren ikusleei eta parte hartzaileei dagokienez. Ondorioz, "oso gustura" daude antolatzaileak.

Txapelketak iraun duen bitartean, euren saioak iragartzeko karteletan Anoeta zioen bide seinalea erabili dute zizurkildarrek. Iragarpenak bete, eta finalera iristeaz gain, txapela ere etxeratu du Zizurkilgo taldeak. Hasieratik erakarri ditu Tolosaldeko herritarrak Harituz txapelketak, eta pixkanaka, finalera gerturatuz joan diren heinean, ikusleen kopurua handituz joan da. Hala, finalean 500 pertsona inguru bildu ziren Anoetako gaztetxean. Txapelketari, beraz, bukaera borobila eman diote, "festa giro ederra" izan baitzen, eta zaleek erruz animatu baitzituzten talde bateko zein besteko bertsolariak.

Zizurkilgo Jon Ormazabal, Unai Mendizabal eta Joseba Otaegi aurreko saioetan baino lasaiago zeuden. Dena den, Mendizabalek azaldu duenez, ardura edo zama moduko bat ere bazuten: "Txapelketa guztia oso ondo joan denez, bukaera polita eman nahi genion; eta, bestetik, finala zenez, irabazi egin nahi genuen". Zizurkilgo taldekideak esan duenez, finaleko ariketa guztietan "oso ondo" aritu ziren: "Aurreko saioetan, agian, bat edo beste ez zen behar bezain ondo ibili; baina ostiralekoan, hirurok ondo aritu ginen, eta uste dut ez zuela inork huts egin bere ariketetan. Oso gustura gaude egin dugun lanarekin".

Aurkariei dagokienez, Berastegiko Iñigo Gorostarzuk, Beñat Salbarredik eta Ibon Karrerak osaturiko taldea ere oso txukun aritu zen, baina Zizurkil gailendu egin zitzaien. Unai Mendizabalek onartzen duen moduan, euren burua aurretik ikusten zuten, eta espero zuten saioaren amaieran euren izena esatea. Hori bai, esan dute "oso polita" izan dela irabaztea eta "ilusio handia" egin diela.

Hainbat bitxikeria utzi zituen saioak, kartzelako gaian esaterako. Izan ere, gai arrunt bat eman ordez, ikusleen artean banatu zen inkestaren arabera egokitu zitzaizkien gaiak bi taldeetako bertsolariei. Nork uste duzu egiten duela lo biluzik? Nork uste duzu sudurretik mukiak atera eta aulkiaren azpian itsasten dituela? Taldeko nork esaten du beti bueltaxka bat egitera doala eta gero sekulako gaupasa egiten du? Horiek ziren gaztetxera saioa ikustera joan zirenek gai gisa hautatu zituzten zituzten galderak, eta horren ondorioz, une dibertigarriak sortu zituzten bertsolariek.

Aurreko saioetan ikusleek zazpi boto ematen zituzten: bi boto lehiatzen ziren talde baten herrikoek, beste bi beste taldearen herrikoek, eta azken hirurak "bertsolaritzan adituak" diren pertsonek. Finalean, baina, aldatu egin zuten botoak emateko modua. Txapelketan parte hartu duten taldeei bederatzi boto banatu zizkieten, eta horiek erabaki zituzten irabazleak. Irabazleei saria emateko ardura, berriz, Aitor Mendiluze bertsolariak izan zuen. Mikel Artola Harituz bertso elkarguneko lehendakariak eman zion BECeko finalean saria, eta antolatzaileek Harituz-en estreinako txapelketako saria Iruran bizi den andoaindarrak banatzea pentsatu zuten. Behin sariak banatuta, festa goizeko ordu txikietara arte luzatu zen.

Oihana Iguaran Harituz bertsozale elkarguneko kidearen arabera, beren helburuetako bat jendea mugitzea zen, baita plazara hurbiltzen ez den bertsozalea erakartzea ere: "Txiki geratu zaizkigu finala eta aurreko saioak egin ditugun lekuak; beraz, poztekoa da". Oraindik ez dute balorazio ofizialik egin, baina egitasmoa erabat positiboa izan dela ez du dudarik: "Txapelketarekin Harituz-en izena zabaldu da, eta izana ere pixka bat bai; beraz, ea bide horretatik jende berria gerturatzen den bertsogintzara".

Hala ere, txapelketarekin nola segitu hausnartu behar dutela dio, eta ez dute argi urtero antolatuko duten edo ez: "Pentsatu egin beharko dugu nola egingo dugun. Agian, bi edo hiru urtez behin egin daiteke txapelketa. Urtero egitea, ziurrenik, gehiegi litzateke antolaketari dagokionez, bertsolariei eta zaleei ere esfortzua eskatzen baitie. Gainera, baditugu hainbat formatu, eta horiek txandakatzea da gure nahia". Era berean, festa eta bertsoa uztartzen dituzten eredu berriak ere asmatu nahi dituztela nabarmendu du.

Bertsotarako beldurra galdu

Iguaranen ustez, txapelketarekin jendeak bertsotarako beldur pixka bat galdu du: "Ez da gainerako lehiak bezain teknikoa izan; herri artekoaren ezaugarria da hori". Bertan proposatu diren ariketak xumeagoak dira. Horrez gainera, taldeka izan da, eta hori dela eta, uste du hori guztia jakinik jendeak beldurra galtzen duela. "Bertsotan gustura egiten duen jendea badago, baina plazan aritzeko bere burua ez du gai ikusten. Txapelketa honekin, bertan aritzeko gai izan daitezkeela ikusi dute askok. Pentsa, ez dakit txapelketaren ondorio ote den, baina, kuadrilla berri batek izena eman du bertso eskolan aritzeko".

Araban eta Nafarroan ere egiten dira kuadrillen arteko txapelketak, eta Azpeitian eta Zarautzen ere gisa horretako taldekako txapelketak egiten dituzte. Zarautzen, gainera, edonork hartzen du parte, bertsoak gustuko dituen edonork, izan bertso eskola bateko ikasle edo ez. "Era askotariko ereduak daude", dio Harituz-eko kide Iguaranek: "Pentsatu behar da lehen bezala gaur egun ere bertsogintzan jende asko dagoela. Bertsoak eta bertsotan aritzea askok dute gustuko, baina agian txapelketa eta epaileen eredu horietatik at. Beraz, bertsozale horiei aukera bat ematen diete halako ereduek".

Banaketen eta dibortzioen kopuruak gora egin zuen iaz ere; hala esan du Agipase Gipuzkoako Guraso Bananduen Elkarteak, iazko balantzearen berri ematean. Elkarteak gero eta jende gehiagori ematen dio zerbitzua, eta banandu nahi duten bikote eta banand...