GIPUZKOAKO HITZA

30 urtetik gora daramatza Lalla Sakina Ouafak (Maroko, 1979) Urretxun, eta herritarrek ondo tratatzen dutela dio. Baina elkarbizitzarako "erabateko errespetua" ezinbestekotzat jotzen du.Noiztik bizi zara Urretxun?Jaio nintzen urtean, Marokotik Herbehe...

Maite Odriozola Garmendia Ordiziako IES Oianguren BHIko ikasleak urrezko domina irabazi du Araba, Bizkai eta Gipuzkoako XXVII. Kimikako Olinpiadetan. Martxoaren 21ean jokatu ziren olinpiadak EHU Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia eta Teknologia F...

Egun, arrasatearren %6 dira etorkinak. Horien artean daude 1960ko eta 1970eko hamarkadetan industria garapenaren ondorioz Espainiatik etorriak eta geroago Europako Batasunetik zein munduko beste herri batzuetatik iritsiak.

Kontinente guztietako landareak ikusi eta erosteko aukera egongo da bihar eta igandean Aian. Iturrarango Lorategi Botanikoan, Landare Berezien XII. Azoka egingo dute. Urtez urte gehitu egin da azokara joaten den jende kopurua, eta geroz eta bisitari g...

Iaz lehen aldiz antolatutako kulturen azokak izan zuen arrakasta ikusita, aurten bigarren azoka egingo dute ekainaren 7an, Urretxun. Antolaketarako lehen bilera egin dute, baina, zenbait herrialdetako ordezkariek euren postuaren berri eman ez dutenez,...

Irundar zaharrenek betidanik gogoratzen dituzte herriko festak Urdanibia plazan. Ekainaren 23tik uztailaren 1era ospatzen dituzte Irungo San Pedro eta San Martzial jaiak, eta, urtetik urtera geroz eta ekintza gehiago Alde Zaharretik kanpora ateratzen dituzten arren, sanmartzialetako gune nagusia Urdanibia plaza izaten da; Moskun —hala deitzen diote irundarrek eremu horri— egoten dira txosnak, eta hor antolatzen dituzte ekitaldi kultural jendetsuenak, kontzertuak eta abar. Baina hori aurten alda daiteke, Jose Antonio Santano Irungo alkatearen asmoa betetzen bada.

Plaza berritzen ari dira, eta, lanak direla eta, txosnak eta kontzertuak Ficobara eramateko erabakia hartu du alkateak. Ez, ordea, ekainaren 30eko alardearen hasiera. Horretarako, plaza egokituko du udalak, segurtasuna bermatuz eta gertatu daitekeenaren ardura bere gain hartuz. Erabaki horrek hautsak harrotu ditu, eta asko izan dira jaietan Urdanibian antolatzen diren ekintza bertan egin behar direla aldarrikatu dutenak; horien artean kaltetuak daude, plazako eta inguruko ostalari eta merkatariak, eta txosnak jartzeko lehiaketara aurkezten diren elkarteak.

Datorren asteazkenean hasita, kontzertuak eta txosnak lekuz mugitzearen kontrako jardunaldia egingo dute San Joan plazan, 19:00etan. Modu horretan, salatu nahi dute udal gobernuak negoziatzeko borondaterik ez duela izan. Hilaren 7an ostalarien, merkatarien eta txosnak jartzeko eskaera egiten duten elkarteen ordezkaritza bat alkatearekin eta Belen Sierra eta Cristina Laborda zinegotziekin elkartu zen, baina hasi bezala bukatu zuten bilera: akordiorik gabe. Bileraren ondoren egindako agerraldian, Josu Cariñena ostalarien ordezkariak jakinarazi zuen "ezezko borobila" jaso zutela udalaren aldetik.

Jakinik ekainaren 30erako plaza prestatuko dutela, bileran udalari eskatu zioten "erantzukizun bera" izateko plazan egiten diren gainontzeko ekintzekin. Cariñenaren esanetan, bileraren lehen unetik argi geratu zitzaien udalak ez zuela aztertu nahi beste aukerarik txosnak jartzeko: "Behin ere ez dituzte kontuan hartu Urdanibia ondoko guneak aukera gisa". Urdanibiako tabernarientzat, plaza jaien bihotza da, eta aurten ere plazan edo inguruan nahi dituzte txosnak eta kultur ekintzak.

Kontrako erantzun zabala

Asko dira gobernuari Urdanibia plazan egiten diren ekintzak bertan edo ondoko kaleetan programatu ditzala eskatzen diotenak. Udalean, EH Bildu eta EAJ kritiko azaldu dira alkatearen asmoarekin , eta kaltetuekin negoziatzeko exijitu diote. Bilduko bozeramaile Oinatz Mitxelenarentzat, erabakiak "kalte handia" ekar lezake, eta orain arte Moskun egin izan diren ekitaldiak bertan egitea galdegin du, "nahiz eta eraldatuta egon plaza, eta orain arte ezagutu dugun bezala ez egon".

EAJko Iridoyren arabera, segurtasuna bermatu behar da, baina gauzak erraztu daitezkeela uste du: "Ahalegin guztiak egin behar dira erraztasunak emateko, txosnak, kontzertuak eta ekitaldi guztiak bertan egiteko. Ostalari eta merkatariek kalte handia izango dute, egun horietako diru sarreren zain baitaude krisiari aurre egiteko".

Baina erreakzio handiena kaletik eta sare sozialetatik jaso du jai eremu nagusia tokiz aldatzeko neurriak. Urdanibia eremuko tabernetan sinadurak biltzen ari dira, eta bezeroen parte hartzea ere eskatu dute, eskaera lantokietara, lagunartera eta abarrera zabal dezaten. Eta helburu berarekin sortutako Jaiak Herrian, Ez Ficoban Facebook komunitateak 2.400 atsegite lortu ditu martxoaren 31n abiatu zenetik. Dozenaka elkartasun mezu ari dira jasotzen Interneten, eta askotarikoak.

Irundar askok ez dituzte imajinatzen sanmartzialak Moskutik kanpora, eta hori nabarmena da kulturgintzan eta euskalgintzan lan egiten dutenen artean. Miren Gaztañaga aktorearentzat, erabakiak ez du ez hankarik ez bururik: "Zergatik urrundu jai giroa herritik, kaleetatik eta Ficoban sartu? Antinaturala iruditzen zait erabat, jaiak herri erdian egon behar du. Zergatik ez dira txosnak Dolores Salisen —Urdanibia ondoan— jartzen?". Gainera, udalaren beraren eskakizunez 2011. urtean emakumeentzako leku arriskutsuen hiriko mapa osatu zuten, eta Ficoba inguruko zenbait eremu mapa horretan agertzen direla gogorarazi du Gaztañagak: "Argitasunik gabeko ibilbideak ditu, eta erdialdetik urrun dago".

San Joan plaza egin zenetik, jaietan barraken eremua da Ficoba, eta ekitaldi handi bat ere antolatzen da erakustazokan: kuadrillen bazkaria. Betti Gotti Euskara Elkarteak antolatzen du, eta iaz 1.500 lagun elkartu zituen. Joxeja Zabalo elkarteko arduradunaren ustez, baina, bazkarirako balio duen bezala, Ficoba ez da egokia txosna eremurako: "Txosnak Ficobara eramatea ez da bideragarria, egun garrantzitsuenetan ez baikenuke diru sarrerarik izango eta diru hori behar izaten dugu udalak laguntzen ez dituen ekintzak aurrera ateratzeko; adibidez, udalekuak". Haren ustez, aukera badago obra moldatu eta jai ingurua prest izateko: "Alarde egunerako dena molda daitekeela jakinarazi du udalak, herritarren gehiengoa kontuan hartuz. Baina ez du gauza bera egingo aurreko egunetarako edo uztailaren 1eko baserritarren egunerako".

Telefono bidezko eskaintza

Auzia hasi zenetik txosnetarako hautagaien ordezkarietako bat izan da Garazi Lizarraga, eta hark salatu du hilaren 7ko bileraren biharamunean Belen Sierra zinegotziak elkarte batzuei diru laguntzak eskaini zizkiela Ficoban jartzearen truke: "Elkarte eta eragile batzuei laguntza ekonomikoak eskaini dizkigu banan-banan txosnak Ficoban jartzeko".

Txosnetarako hautagaien ordezkariak azaldu duenez, elkarte batzuei telefonoz egin zien eskaintza, eta beste batzuei biltzeko eskaini zien. Tartean, orain arte inoiz txosna jartzea eskatu ez duen zenbait elkarteri ere bai. Horrez gain, gerora jakin da herriko musika talde batzuei dirua eskaini diela Ficoban jo dezaten.

Txosna eskatzen duten elkarteek bat egin dute ostalariek asteazkenerako egin duten deialdiarekin, eta jaietan txosnak eta kontzertuak Urdanibia plazan edo inguruan nahi dituztela berretsi dute: "Jaiak plazan eta haren aldameneko kaleetan egin behar direla uste dugu, hori baita jaietan zehar irundarrontzat gune garrantzitsuena".

Hori aldarrikatuko dute asteazkenean San Joan plazan. Arratseko zazpietan hasiko da protesta. Oraindik ez dute ezagutarazi egitaraua, baina Cariñenak aurreratu du "jaia eta erreibindikazioa uztartuko dituen topaketa" izango dela San Joan plazakoa.

Bidaia batetik etorri berria naiz, Latveriatik, hain zuzen ere. Munduaren ertz batean dagoen estatu txiki bat da, gure Gipuzkoaren tamainakoa. Dagorlad da bere hiriburua, eta bertan, munduan dagoen konposta ikerketa zentrorik handiena dago: Compostech I+D.

Hantxe hitzartu nintzen Eduart Asimovekin, ikerketa zentroko buruarekin, eta aspaldian topatu naizen zientzialari interesgarrienarekin. Gizon sinplea da Eduart, arbaso gipuzkoarrak dituelako izango da; eta berebiziko interesa erakutsi zidan gure Gipuzkoa zaharrari buruz. Eduartek lan egiten duen ikerketa zentro horretan, gaur egun nazioarteko hogei ikertzaile daude lanean, euskaldunik ez.

Dagorlad hiriak azken hamar urte hauetan, konpostaje bidez kudeatzen du hondakin organikoaren %100a; ez da gutxi 50.000 biztanleko hiri industrializatu batentzako. Biztanleria hori, bi eremutan banatuta dago: landa eremua —populazioaren laurdena bizi dena— eta hirigunea. Landa eremuko populazioak, banakako konpostajeaz kudeatzen du organikoa, Eduarti horiek ez diote kezkarik ematen. "Guztiz autonomoak dira organikoaren kudeaketan, dena hala balitz", esaten dit bere hala nolako ingelesean.

Lana ematen dutenak, hiriguneko konpostatzaileak dira, izan ere, Dagorlad hiriburua ez da berde gune askoko hiria eta auzokonposta aurrera eramatea nahiko zaila da. Hirigunean auzokonposta burutzea erabaki zenean, aurreikuspen ugari egin behar izan omen ziren, eta horretarako sortu zen Compostech I+D zentroa. Zenbait egitasmo handik baino inbertsio publiko eskasagoarekin.

Konpostajearen ikerketaren katedral horretan, ekuazio matematiko bat garatu zuten: compo-algoritmoa. Algoritmo hori, hirigune bateko auzokonposta potentziala kalkulatzeaz gain, auzokonposta burutzeko beharrezko konpostagailu kopuruak eta kokapenak zehazteko gai da. Noski, ekuazio hori ezin da folio batean idatzi, ordenagailu batean integratua omen dago eta soilik programa berezi batekin erabil daiteke. Baina Dagorlad hiriguneko auzokonpostagailuak bitartekariak dira soilik. Auzokonpostagailu bat betetzen den heinean, bertako organikoa heltze gune batera eramaten dute eta bertan amaitzen da konpostatze prozesua. "Bestela, berebiziko konpostagailu kopurua beharko genuke hirigunean", esan zidan Eduartek.

Heltze gunea, Compostech I+D zentrotik bi pausotara dagoen zementuzko eremu zabala da, adin ezberdinetako hondakin organikoa tapatuta eta lerro luzeetan dago antolatuta bertan. Jakin-minak bultzatua, auzokonpostagailu batera inguratu nintzen, eta tamainaz gure auzokonpostagailuen erdia direla ohartu nintzen; baina gurean baino bi aldiz familia gehiagok konpostatzen dute bakoitzean.

Eduartek harriduratik atera ninduen: "Soldadu eta fruta eulien beldar bereziak daude barrenean, beldar arruntek baino hiru aldiz organiko gehiago prozesatzeko gai dira eta ez dira inoiz heldu bihurtzen. Konpostatze prozesua azkarragoa da eta ez dago euli hodeien arazorik, hori bai, urtero beldar populazioa berritu egiten dugu, antzuak baitira". Eduartek organiko balde bat hartu eta auzokonpostagailu batera bota zuen, mota guztietako hondakin organikoak zituen baldekada, hamar minuturen bueltan desagertu zen, kras-kras soinuen artean.

Erabiltzen duten egituratzaile motaz galdetu nion, "Compostech I+D zentroan sortzen dugu", alboko edukiontzi marroi batetik hartutako atzaparkada bat erakutsi zidan: "Hezetasun portzentaje zehatz bat duen birrindutako inausketa da. Behar ezberdinetarako egituratzaile ezberdina sortzen dugu, banakako konpostajerako, jatetxeetarako edo auzokonposterako. Biltzen dugun inausketa, bahetu eta lodiera ezberdinetan birrintzen dugu, ostean hezetasun finko batean mantentzen dugu eta astebeteren ostean prest dago erabiltzeko".

Egunaren amaieran, Eduartek Compostech barruko instalazioetara eraman ninduen, unibertsitate moduko eraikin hura, hiru ataletan banatzen da: egituratzaile atala, konpostagailuen hobekuntza atala eta konpostajearen ekologia atala. Konpostagailu modernoez gain, forma bereziko aireztagailuak eta konpostaren ikerkuntzarako ehunka gailu erakutsi zizkidan. Hala ere, gehien harritu ninduena, beldarren hazitegiak izan ziren, milioika beldar txikiz betetako kutxa erraldoiak, bi metrora jada kras-kras zarata entzuten zen.

"Beldar hauen litro bat, eta mikroorganismoez hornitutako ur honen beste litro batekin, bi egunean aktibatzen dira konpostagailuak". Konpostaje teknikari baten paradisua zen hura, konpostajearen arazoak gainditu zituen gizartea. Noizbait Dagorlad-era bisitan joan nahi baduzue, sar zaitezte konpostagailu baten barruan eta Dagorlad-eko plazan agertuko zarete. Bidaia on!!!

Bospasei urte igaro dira Galtzaundi euskara elkarteak, Uemako udalerriek, Kontseiluak eta hainbat herrik errenta aitorpena euskaraz egiteko kanpaina abiatu zutenetik Tolosaldean. 2012an eskualdeko ia 5.000 lagunek aukeratu zuten errenta aitorpena eusk...

Dagoeneko 15 urte pasatu dira Ruth Buscak (1977, Legazpi) lore saltzailearen lanbidea barrutik ezagutu zuenetik. Ordutik, ofizio eta ogibide bihurtu du, eta, egun, Legazpin daukan loradendan egiten du lan. 1995. urtean ireki zuen loradenda, eta, geroz...

Ibarrako herritarrek administrazioarekin dituzten harremanak euskaraz izatea da kanpainari herrian jarri dioten helburua, Tomas Ugaldebere euskara teknikariaren arabera.Zenbat denbora daramazue aitorpena euskaraz egitea bultzatzeko kanpainarekin Ibarr...