GIPUZKOAKO HITZA

Gipuzkoako Kultur Ondare Higigarriaren Zentroa ezagutarazteko programa abian du Gipuzkoako Foru Aldundiak. Horren barnean, Ternua eta Labradorreko (Kanada) ordezkaritzak Gordailua bisitatu du, arkeologia eta ondarearen zaintzaren arloetan bertan egiten den lana ezagutu eta aztertzeko.

Irungo Arretxe gaineko inguruetan dago Gordailua, Gipuzkoako Kultur Ondare Higigarriaren Zentroa, eta bertan gordetzen diren "altxorrak" balioetsi eta gizarteari ezagutzera emateko egitaraua abian du aldundiak. Ibilbide interaktibo eta hitzaldien bidez, hango bildumak gizarteari ezagutarazten dihardute; eta iragan larunbatean bertan izan dira Jerry Dick, Ternua eta Labradorreko Gobernuko Ondare zuzendaria eta haren lantaldea.

Arkeolan, Albaola eta Donostia 2016ko arduradunekin ere bildu dira Ternua eta Labradorreko ordezkariak, eta hainbat leku eta baliabide ikusi ahal izan dituzte. Izan ere, San Juan galeoia —Donostia 2016 Europako kultur hiriburutzaren barneko proiektua—berregiten ari den Albaola elkarteak aspalditik du harremana Kanadako ordezkariekin, XVI. mendeko itsasontzia Pasaian egin zuten arren 1565ean Red Bayn hondoratu baitzen. Ternua eta Labradorreko ordezkariak bisita ez formal bat egiten izan dira Gipuzkoan, eta hori probestuz, Garazi Lopez de Etxezarreta Kultura zuzendariak gonbidatuta bisita gidatua egin zuten Gordailuan. Haren arabera, "ondare arloan egindako lana eurei ezagutaraztea positiboa delako".

Bi ordezkaritzek elkar ezagutu eta Gipuzkoak ondarearen zaintzan duen esperientzia azaldu ondoren, etorkizunean elkarlanean aritzeko aukerak ere landu dituzte bileretan. "Gordailuak ondarea kontserbatzeko eta ezagutzera emateko duen egitasmoaren berri ematea zen bisitaren helburu nagusia, baina bide batez, etorkizuneko aliantzetarako bidea zabaltzea ere nahi genuen".

Besteak beste, Red Bay euskal baleazaleen aztarnategia gizateriaren ondare izendatu zuen Unescok iazko abuztuan, eta "ondare partekatua izanik", elkarrekin landu eta ezagutarazteko aukera bideratu nahi dute. "Red Bay euskaldunon ondarea ere bada, eta guri ere badagokigu hori ezagutaraztea; dudarik gabe, San Juan baleontziaren erreplika eraikitzeak horretarako aukera emango digu". Hala, Ternuako Gobernuak galeoiaren eraikuntza errazteko, baleontziaren planoak eskura jarri dizkio Albaolari.

Gordailura egindako bisita gidatuarekin pozik dago Lopez de Etxezarreta. "Interesgarria izan zen, pertsonalki, hango gobernuko ordezkariekin lehen aldiz egon nintzen ni". Dick ere "gustura" geratu zela uste du: "Pozik geratu zen. Gainera, agertu zuen interesa Gordailuak Gipuzkoako museoen sarean nola eragin asmo duen jakiteko; baita txikiagoak edo tokikoak diren museoak zein ondarea ezagutzera emateko zer egin nahi dugun ikusteko ere".

Red Bayko euskal baleazaleen aztarnategia eta Gipuzkoako tokiko ondarea dimentsio oso ezberdinetakoak badira ere, bien artean antzekotasunak badirelakoan dago aldundiko kultura zuzendaria: "Red Bayko badia askoz handiagoa bada ere, iristea zaila den eremua da; eta halako ondareak, proiektu txiki eta aldi berean handiak diren horiek, nola ezagutarazi parteka dezakegu". Euskal Herri osorako "estrategikoa" izan daiteke Ternua eta Labradorrekin elkarlana abiatzea.

Instalazio ia guztiak abian

2005. urtean hasi zen hezurmamitzen foru aldundian lurraldeko ondare higigarriak gordetzeko biltegi bat eraikitzeko ideia. Material asko zegoen: XIX. mendetik bildutako 1.600 artelan piezak —margolanak eta eskulturak, bereziki—, zein XX. mendean erositako 17.000 etnografia piezak. Leku arazoei irtenbidea emateko ere baliatu dute Gordailua.

Izan ere, Donostiako San Telmo museoa eraldatzen ari ziren, eta arazoak zituen piezak gordetzeko. Horrez gain, aldundiaren Donostiako Untzi Museoak ere ezin zituen gorde portuko eraikinean erakusgai ez zeuden ondasun guztiak. 2011n amaitu zituzten Gordailuaren eraikitze lanak, eta ordutik, eraikina hornitu dute. Zaharberritzeko tailerrak martxan jarri dituzte eta eraikinaren ia instalazio guztiak abian dira. Datozen hilabeteetarako, esaterako, bertan dauden bildumei buruzko hitzaldiak eta bisita gidatuak antolatu dituzte.

Harituz I. Herri Arteko Bertsolari Txapelketaren finala hartzeko txiki geratu zen Anoetako gaztetxea, iragan ostiralean. Berastegi eta Zizurkil jarri ziren aurrez aurre, eta azkenean, Harituz bertsozale elkarguneak antolaturiko txapelketa zizurkildarrentzat izan da. Estreinako aldiz antolatu duten txapelketak "oso harrera ona" izan du, gerturatu diren ikusleei eta parte hartzaileei dagokienez. Ondorioz, "oso gustura" daude antolatzaileak.

Txapelketak iraun duen bitartean, euren saioak iragartzeko karteletan Anoeta zioen bide seinalea erabili dute zizurkildarrek. Iragarpenak bete, eta finalera iristeaz gain, txapela ere etxeratu du Zizurkilgo taldeak. Hasieratik erakarri ditu Tolosaldeko herritarrak Harituz txapelketak, eta pixkanaka, finalera gerturatuz joan diren heinean, ikusleen kopurua handituz joan da. Hala, finalean 500 pertsona inguru bildu ziren Anoetako gaztetxean. Txapelketari, beraz, bukaera borobila eman diote, "festa giro ederra" izan baitzen, eta zaleek erruz animatu baitzituzten talde bateko zein besteko bertsolariak.

Zizurkilgo Jon Ormazabal, Unai Mendizabal eta Joseba Otaegi aurreko saioetan baino lasaiago zeuden. Dena den, Mendizabalek azaldu duenez, ardura edo zama moduko bat ere bazuten: "Txapelketa guztia oso ondo joan denez, bukaera polita eman nahi genion; eta, bestetik, finala zenez, irabazi egin nahi genuen". Zizurkilgo taldekideak esan duenez, finaleko ariketa guztietan "oso ondo" aritu ziren: "Aurreko saioetan, agian, bat edo beste ez zen behar bezain ondo ibili; baina ostiralekoan, hirurok ondo aritu ginen, eta uste dut ez zuela inork huts egin bere ariketetan. Oso gustura gaude egin dugun lanarekin".

Aurkariei dagokienez, Berastegiko Iñigo Gorostarzuk, Beñat Salbarredik eta Ibon Karrerak osaturiko taldea ere oso txukun aritu zen, baina Zizurkil gailendu egin zitzaien. Unai Mendizabalek onartzen duen moduan, euren burua aurretik ikusten zuten, eta espero zuten saioaren amaieran euren izena esatea. Hori bai, esan dute "oso polita" izan dela irabaztea eta "ilusio handia" egin diela.

Hainbat bitxikeria utzi zituen saioak, kartzelako gaian esaterako. Izan ere, gai arrunt bat eman ordez, ikusleen artean banatu zen inkestaren arabera egokitu zitzaizkien gaiak bi taldeetako bertsolariei. Nork uste duzu egiten duela lo biluzik? Nork uste duzu sudurretik mukiak atera eta aulkiaren azpian itsasten dituela? Taldeko nork esaten du beti bueltaxka bat egitera doala eta gero sekulako gaupasa egiten du? Horiek ziren gaztetxera saioa ikustera joan zirenek gai gisa hautatu zituzten zituzten galderak, eta horren ondorioz, une dibertigarriak sortu zituzten bertsolariek.

Aurreko saioetan ikusleek zazpi boto ematen zituzten: bi boto lehiatzen ziren talde baten herrikoek, beste bi beste taldearen herrikoek, eta azken hirurak "bertsolaritzan adituak" diren pertsonek. Finalean, baina, aldatu egin zuten botoak emateko modua. Txapelketan parte hartu duten taldeei bederatzi boto banatu zizkieten, eta horiek erabaki zituzten irabazleak. Irabazleei saria emateko ardura, berriz, Aitor Mendiluze bertsolariak izan zuen. Mikel Artola Harituz bertso elkarguneko lehendakariak eman zion BECeko finalean saria, eta antolatzaileek Harituz-en estreinako txapelketako saria Iruran bizi den andoaindarrak banatzea pentsatu zuten. Behin sariak banatuta, festa goizeko ordu txikietara arte luzatu zen.

Oihana Iguaran Harituz bertsozale elkarguneko kidearen arabera, beren helburuetako bat jendea mugitzea zen, baita plazara hurbiltzen ez den bertsozalea erakartzea ere: "Txiki geratu zaizkigu finala eta aurreko saioak egin ditugun lekuak; beraz, poztekoa da". Oraindik ez dute balorazio ofizialik egin, baina egitasmoa erabat positiboa izan dela ez du dudarik: "Txapelketarekin Harituz-en izena zabaldu da, eta izana ere pixka bat bai; beraz, ea bide horretatik jende berria gerturatzen den bertsogintzara".

Hala ere, txapelketarekin nola segitu hausnartu behar dutela dio, eta ez dute argi urtero antolatuko duten edo ez: "Pentsatu egin beharko dugu nola egingo dugun. Agian, bi edo hiru urtez behin egin daiteke txapelketa. Urtero egitea, ziurrenik, gehiegi litzateke antolaketari dagokionez, bertsolariei eta zaleei ere esfortzua eskatzen baitie. Gainera, baditugu hainbat formatu, eta horiek txandakatzea da gure nahia". Era berean, festa eta bertsoa uztartzen dituzten eredu berriak ere asmatu nahi dituztela nabarmendu du.

Bertsotarako beldurra galdu

Iguaranen ustez, txapelketarekin jendeak bertsotarako beldur pixka bat galdu du: "Ez da gainerako lehiak bezain teknikoa izan; herri artekoaren ezaugarria da hori". Bertan proposatu diren ariketak xumeagoak dira. Horrez gainera, taldeka izan da, eta hori dela eta, uste du hori guztia jakinik jendeak beldurra galtzen duela. "Bertsotan gustura egiten duen jendea badago, baina plazan aritzeko bere burua ez du gai ikusten. Txapelketa honekin, bertan aritzeko gai izan daitezkeela ikusi dute askok. Pentsa, ez dakit txapelketaren ondorio ote den, baina, kuadrilla berri batek izena eman du bertso eskolan aritzeko".

Araban eta Nafarroan ere egiten dira kuadrillen arteko txapelketak, eta Azpeitian eta Zarautzen ere gisa horretako taldekako txapelketak egiten dituzte. Zarautzen, gainera, edonork hartzen du parte, bertsoak gustuko dituen edonork, izan bertso eskola bateko ikasle edo ez. "Era askotariko ereduak daude", dio Harituz-eko kide Iguaranek: "Pentsatu behar da lehen bezala gaur egun ere bertsogintzan jende asko dagoela. Bertsoak eta bertsotan aritzea askok dute gustuko, baina agian txapelketa eta epaileen eredu horietatik at. Beraz, bertsozale horiei aukera bat ematen diete halako ereduek".

Banaketen eta dibortzioen kopuruak gora egin zuen iaz ere; hala esan du Agipase Gipuzkoako Guraso Bananduen Elkarteak, iazko balantzearen berri ematean. Elkarteak gero eta jende gehiagori ematen dio zerbitzua, eta banandu nahi duten bikote eta banand...

Astetik astera, elkarte ugari ari dira bat egiten Begisaren elkarteak martxan jarritako kanpainarekin. Aste honetan, Gipuzkoako Farmazeutikoen Kolegio Ofizialarekin sinatu du lankidetza hitzarmena. Helburua da Gipuzkoako 281 farmaziak ere erretinosi p...

Bergarako Txapa irrati libreko Jar itzazu tapoiak, mesedez!!! irratsaioak hardcore kontzertuak antolatu ditu biharko, gaztetxean. 22:30etik aurrera, hiru talde arituko dira kartzela zaharreko areto txikian: Minority Of One (argazkian), Yaw eta Hondar...

Markel Etxabegureni (Donostia, 1987) 7 urte zituela diagnostikatu zioten erretinosi pigmentarioa. Izotz hockeyan jokatzen zuen Txuri Urdin taldean, eta gurasoak ohartu ziren zenbait momentutan galdu egiten zuela pastillaren norabidea. Hori gertatzen z...

• Irungo jantoki sozialean iaz zerbitzatu zituzten menuak. Irungo Udaleko Gizarte Ongizatea saileko ordezkari Maite Cruzadoren arabera, 17.913 menu zerbitzatu zituzten iaz Irungo jantoki sozialean. 154 herritarri egin zieten harrera, 2012an baino 50 gehiagori.

Aldundiak basogintzako kudeaketa aldatuko zuela iragarri zuen agintaldi hasieran, eta martxoaren 18an kendu zuen Julian Unanue bere kargutik, Mendiko eta Natura Inguruneko zuzendaritzatik. Ordurako, erakunde ekologistek hainbat protesta eginak zituzten aldundiaren politikak salatzeko. Kargu aldaketak poztu ditu haiek, baina baso sektorekoak kezkatuta daude. Jon Peli Uriguen Landa Garapenerako diputatuaren esana du Unanue ez zela nahi bezain azkar ari aldaketa horiek...

Debekuak, zigorrak, itxierak. Askotarikoak dira urteetan euskarak jasan dituen erasoak. Dozenaka urte egin daiteke atzera adibideak aurkitzeko, edo hamar bat urte besterik ez. 1349. urterako debekatu zuten Hueskako azokan, hebreera eta arabierarekin egin zuten bezala. 1730ean, Beasaingo Udalak utzitako lekukotasunak zigorrak iragartzen zituen euskaraz hitz egiten zuenarentzat. Eta 2003an, Euskaldunon Egunkaria-ren itxiera. "Gauza batzuk ez dira hainbeste aldatu". Hala dio Arantxa Erasun Euskal Memoria Fundazioko kideak. Urteetan euskararen kontra egindakoa ezagutzera emateko, Euskara, ospeletik eguterara erakusketa ibiltaria prestatu du fundazioak Gipuzkoako Foru Aldundiarekin eta zenbait udalekin elkarlanean. Dagoeneko ikusgai dago Oiartzunen.

Bereziki azken mendean euskararen aurka hartu diren neurrien zipriztinak bildu dituzte; dena den, traben gainetik, euskarak bizirik jarraitu ahal izateko sortutako mugimenduari bere lekua egin nahi izan diote. "Gauza bat da euskarak zer sufrimendu eman digun, baina poza ere eman digu. Euskara ilunpean egon da, sufritu dugu eta sufritzen ari gara. Hala ere, euskarari eutsi egin zaio, herritarrek horri eusteko mugimendu zabal bat antolatu dutelako". Erakusketako hamahiru paneletan historiaren pasarteak jaso dituzte; zapalkuntzaz hitz egiterakoan, berriz, hamaika adibide: euskarazko liburuak erretzea, frankistek Tolosan egin zuten bezala; euskaraz ari ziren irratiak edo egunkariak ixtea, baita euskaraz egitea debekatzea ere. Edo administrazioan euskaraz hitz egitea galaraztea. Euskararen ezagutzaren bilakaeraren berri ere ematen dute: 1866an, %96,6 zen Gipuzkoan; 2001ean, berriz, %51,5.

Euskarari buruz ez ezik, euskaldunen bizipenez ere mintzo da erakusketa. Zigor Etxeburua aldundiko Euskara zuzendariaren hitzetan, "asko" hitz egin da euskararen normalizazioaz, baina ez hainbeste euskal hiztunen bizipenez: "Gure ikuspegitik euskaldunon bizipenek ezin dute jarraitu frustrazioaren bidetik. Normalizazio politikoaren garaian gaude, eta bere eskutik joan behar du normalizazio linguistikoak". Dioenez, "funtsezkoa" da euskaldunek bizi izandakoaren berri ematea, bizipen "gaizto" horietaz jabetu eta beharrezkoak diren neurriak hartzeko.

Irudiak eta solasaldiak

David Anauten Euskararen kate hautsiak liburuarekin heldu dio Euskal Memoria Fundazioak zapalkuntzaren gaiari, eta hori da, hain justu, erakusketaren oinarria. Baina, panelez gain, informazio hori beste hainbat euskarritan jasotzeko aukera ere izango dute bisitariek. Ikus-entzunezko baten bidez, zenbait lagunen testigantzak entzun ahal izango dira. "Aukera emango du ez bakarrik lekukotasunak entzuteko, baita emateko ere. Kontakizun hori egiten segitu nahi dugu, eta hori herritarrek egin behar dute". Hori horrela, soka batean lekukotasun idatzien zatiak egongo dira, eta bertaratzen direnek aukera izango dute euren gogoeta zintzilikatzeko. Gainera, eskualdez eskualde mahai inguruak antolatuko dituzte; horietan ariko dira, besteak beste, zapalkuntzaren biktima izan direnak, hizkuntzaren urraketan adituak eta euskararen alde herrigintzan dabiltzanak.

Oiartzunek hartu du aste honetan erakusketa, udaletxeko pleno aretoan —igandera arte ikusi ahal izango da—. Irati Etxebeste Oiartzungo Euskara zinegotziak azaldu duenez, erakusketaren inguruan egitarau zabalago bat osatzeko proposatu diete udalei, eta haiek halaxe egin dute aste honetan: Oiartzueraren eta Memoria Historikoaren Astea prestatu dute. Horretan izan dituzte hitzaldiak, dokumentalak, antzezlanak… Aurrera begira, dagoeneko zehaztu dituzte hurrengo geldialdiak: maiatzean Zarautz, Donostia eta Arrasatera iritsiko da erakusketa; ekainean, Tolosa, Azpeitia eta Urola Garaian ikusi ahal izango da. Udazkenean helduko da Orio, Lasarte-Oria, Debabarrena, Goierri eta Debagoienara.

Roke Akizu da (Soraluze, 1967) aldundiko Mendi eta Natura Inguruneko zuzendari berria. Bere departamentua baso sektorekoen eta ekologisten erdian ikusten du, baina "oreka mantentzen ahalegindu" behar dutelakoan dago.

Julian Unanueren kargugabetzea baso politiketako barne mailako desadostasunetatik etorri da?

Ez, ez dago desadostasunik. Baso politikak gobernuak markatzen ditu, eta denentzako garbi daude. Diputatuaren ardura da kargugabetzeena, baina ildo politikoa markatuta dago. Beste kontu bat da erritmoen eta ikuspuntu berrien gaia, eta hori nik hobeto egin nezakeelakoan aldatu da kargua. Dena den, garrantzitsuena hemendik agintaldi amaiera arteko lanak dira.

Jon Peli Uriguenek adierazi zuen Unanue motel ari zela aldaketak gauzatzen.

Aldundiko kideok apustu garbia egiten dugu bertako landaretzan oinarritutako ekosistemei duten balioa aitortzeko. Horretarako, guk kudeatzen ditugun lur publikoetan —nahiz eta batzuk udaletxeen esku egon— dauden 11.345 hektareatan eraldaketa bat egitea nahi dugu. Bertan landatutako espezie exotikoetatik bertako espezieetarako aldaketa egin nahi dugu. Hori orain arte erritmo batean egiten zen, eta orain hamar urtetarako plangintza zehatzak markatu ditugu. Aurten eta datorren urtean, esaterako, urte bakoitzean mila hektarea inguru eraldatu nahi ditugu. Beste gauza bat da mendi pribatuetan egin beharrekoa. Aldapa handiko lursailetan eta baldintza klimatologiko desegokietan egurra ateratzea saihestu nahi dugu, lurra babestea ezinbestekoa delako. Hor irizpide batzuk ezarriko ditugu egurra baldintza egokietan ateratzen dela bermatzeko.

Horiek dira Larraitz Ugartek aipatutako baso politikako aldaketak?

Hori gobernuaren irizpidea da, eta bere horretan ez da aldatzen. Aldatuko dena urratsen planifikazioa da, aipaturiko hektarea horiek bertako landaretzara eraldatzeko prozesua denboran kokatu dugulako. Mendi pribatuetako basoen ustiapenean ezarri nahi ditugun irizpideek, agian, ekarriko digute foru arauen aldaketa edo dekretuen beharra.

Baso sektorekoen arabera, bioaniztasunak garrantzi handiegia du.

Bioaniztasuna zaintzea eta basoak errentagarriak izatea ez da kontrajarria. Baina errentagarritasuna ez da hektareako zenbat metro kubiko egur ateratzen den soilik. Kontuan hartu behar da ikuspegi soziala eta ekologikoa ere, eta hori bermatzeko beharrezkoa da bioaniztasuna ere kontuan hartzea, eta administrazio publikoak badu ardura hori.

Ekologisten ustez, aldiz, ez da etorri Bildurekin espero zuten aldaketa.

Uste dut gauza batzuk egin direla, bertako landaretza sustatzeko diru laguntzak igo egin dira, eta azken urteetan pista berriak zabaltzeko lanak ez dira finantzatu. Aurten, ez fumigatzeko erabakia ere hartu dugu. Aldaketak egin dira, agian, ez eurek espero zuten erritmoan. Gu erdian gaude, eta oreka mantentzen ahalegindu behar dugu, bi aldeek diotena kontuan hartuta ados jarri ahal izateko.

Posible al da errentagarritasuna eta ikuspegi ekologista uztartzeko politikak egitea?

Bai, posible da. Bioaniztasuna kontuan hartzen ez bada, errentagarritasuna antzua dela uste dut; beraz, guztia kontuan hartu beharra dugu politikak egiteko orduan. Uste dut lortuko dugula baso kudeaketa duin eta indartsua egitea.