GIPUZKOAKO HITZA

Lotsa sentimendua, erruduntasuna, goibeltasuna, antsietatea, adore falta... Horiek dira krisiak eragin zuzena edo zeharkakoa izan duen pertsona askoren sentimenduak. Gogor jo du gainbehera ekonomikoak gipuzkoarren artean, eta, beste erakunde eta eragi...

Euskal Herritarrak gara egitasmoaren prestakuntzarako bilkura eta ekitaldia egin zituen Udalbiltzak, iragan larunbatean, Ordizian. Euskal Herriaren ikurren aldeko herri dinamika sustatzea, nortasun agiri propioa bultzatzea eta Interneteko domeinu prop...

Lanik gabe gelditu direnek bakarrik ez, lana duten eta krisiaren zantzuak antzeman dituzten langileek ere jasaten dute horren eragina. Europako Lan Osasun eta Segurtasun Agentziaren arabera, gaixoaldien %50 inguru krisiak eragindako estresagatik dira.

Mendebaldeko gizakiak osasuna galtzen du dirua irabazteko, eta ondoren dirua galtzen du osasunean irabazteko". Ez dio hori soilik Dalai Lamak. Honako hau ere eransten dio egia gordinari: "Mendebaldeko gizakiak etorkizunari begiak ixten dizkio, eta ora...

Gipuzkoako Psikologoen Elkargo Ofiziala jakitun da eurek emandako laguntzak erakundeekin koordinatuta egon behar duela. Hala, haiek osasun mentalaren alorrean lan egiteko prest daude, baina krisiak kaltetuei bestelako laguntza emateko ere prest agertu...

Naturatik hurbil egon ahal izateko aitzakia aproposa dira erleak, eta horrek bultzatuta murgildu zen Aitor Zabala (Pasaia, 1971) erleen munduan. Afizio moduan hasi zuen, baina bere ofizio eta ogibide bihurtu du, eta dagoeneko zortzi urte baino gehiago daramatza erlezain lanean. Erlauntzak Jaizkibelen eta Oiartzunen ditu sanjuandarrak, eta, horrez gain, Erleen Mundua proiektua ere jarri du martxan. Proiektu horren barruan hiru ildo bereiz daitezke: erleekin egiten duen ekoizpena; Erleskola, erlearen eta erle munduaren inguruko gaiak zabaltzea helburu duena; eta, azkenik, bereak ez diren erleen bueltan egiten dituen lanak —erlezain elkarteetan egindakoak edo norbaiti balkoian erleak sartzean horiek kentzeko egiten dituenak, besteak beste—.

Erlezainek izan behar duten prestakuntzari buruz galdetuta, honela dio Zabalak: "Zoritxarrez, hemen ez dago horrelako ikasketarik egiteko lekurik; Gipuzkoako erlezain elkarteak eta Fraisoro Nekazaritza Eskolak ikastaro batzuk ematen dituzte, baina oso oinarrizkoak dira". Horrez gain, bere kabuz irakurtzen eta esperientzia duen jendearengandik ikasten joan dela esan du Zabalak.

Erlezaintzaren ofizioan eragin nabarmena du ingurumenak. Naturak markatzen ditu eginbeharrak, eta, sanjuandarrak azaldu duenez, berarentzat oso atsegina da naturari begira egotea: "Eguraldiari, landareei, loratzeei, tenperaturari... begiratu behar zaie". Erleek ematen duten ekoizpenean ere eragin nabarmena du ingurumenak: "Kutsadurak, lore faltak, monolaborantzak eta beste hainbat faktorek eragiten diete erleei". Europa mailan urtero ehun erletik 30 hiltzen direla azaldu du sanjuandarrak. Duela urte batzuk, hamar-hamabost soilik hiltzen ziren. Ingurumena hondatzen ari den adibide "nabarmena" da hori. Hortaz, natura zaindu egin behar da erleen iraupena bermatu ahal izateko. "Erleei ahal den ingurune txukunena jarri behar diegu", azaldu du sanjuandarrak. Asiako liztorraren kasuak ere kezkatzen duela azaldu du Zabalak, bortizki kalte egiten baitio erleen iraupenari. Liztorrak erleen "etsai gogorrak" dira, eta erleek ez dakite nola babestu horien aurrean: "Liztorra erlauntzaren sarreran jartzen da, eta erlea ez da janari bila ateratzen". Polenarekin eta nektarrarekin erlauntzara datozen erleak ere hiltzen dituzte liztorrek beren larbei jaten emateko. Horren ondorioz, elikagai sarrera murriztu eta erlauntza ahuldu egiten da. Gainera, erlauntzara nektar sarrerarik egiten ez denez, erreginak utzi egiten dio arrautzak jartzeari.

Zabalaren hitzetan, gaur egun erlezainen lanak garrantzi handia dauka, bai lan horretatik lor daitezkeen produktuengatik baita espezieak naturari egiten dion onuragatik ere: "Erleen produktuak oso osasuntsuak dira; gainera, antzinatik erabili izan dira erleak emandako produktuak. Bestetik, erlea ingurua hobetzen duen espeziea dela uste dut. Hainbat espeziek inguruneari kalte egiten diote, baina erlearekin aurkakoa gertatzen da; eta polinizazioarekin, kasurako, erlea jartzen den ingurunea hobetu egiten da".

Bestalde, erleekin lana egitea lasai egin beharreko lana dela azaldu du Zabalak. "Lasai, baina ez poliki", gaineratu du. Erleekin zenbat eta denbora gehiago pasatu orduan eta gehiago aztoratzen baitira: "Lanean hasi aurretik ongi antolatu behar da lana; ez da komeni mugimendu zakarrak egitea, erleak aztora ez daitezen".

Eztia egiteaz gain, hainbat lan egiten ditu Zabalak: polena, propoleoa, xaboiak, ukenduak, kandelak... Eta produktu horiek saltzeko, salmenta zuzena egiten du. Tokiko produktua erabiltzea bultzatzea da salmenta zuzenaren helburu nagusia.

Erlauntzaren egitura

Erlauntzek ere gizarte egitura bat izaten dute: erregina, langileak eta erlemandoak izaten dituzte. Sanjuandarrak azaldu duenez, erregina eta erle langileak berdinak dira jaiotzez. Arrautzatik larba bat sortzen da, eta, larba horrek jan duenaren arabera, erle erregina edo langilea jaioko da: "Erleek larbari erreginajalea soilik ematen badiote, erregina jaioko da; aldiz, erreginajalea, polena eta eztia ematen badiote, langilea jaioko da". Erreginak arrautzak behar bezala jartzen ez dituela ikusten dutenean, erregina berria sortzen dute erleek. Hortaz, erregina zaharrak alde egin beharko du erlauntzatik, edo bestela erregina berriak hil egiten du. Erregina eta langileak emeak dira, eta erlemandoak deiturikoak, arrak. Horiek udaberri aldera hazten dira, eta udazkenean erle langileek akabatu edo erlauntzatik botatzen dituzte.

Gaur egun, erle gehienak erlezainenak dira. Zabalak azaldu duenez, ia ez da erle basatirik geratzen: "Erleak guk geuk sortzen ditugu ,edo beste erlezainei erosten dizkiegu". Baina, normalean, erlezain bakoitzak bere erlekumeak egiten ditu: "Hori egiteko, erlauntza bat erdibitzen da, eta, horrenbestez, horietako bat erreginarik gabe geratzen da. Erregina ez duen erlauntzak erregina sortzen du arrautza batetik hasita".

Afizioa ofizio bihurtu. Horixe da Legazpiko hiru gaztek egin berri dutena. Mendiarekiko zaletasuna eta maitasuna dira batzen dituen ezaugarriak, eta hortik sortu zaie Mendi Bazterrak enpresa martxan jartzeko ideia. Krisiaren eraginez bestela lana aurk...

Gipuzkoan pixkanaka-pixkanaka ari da zabaltzen Guifi.net sarea. Duela bi urte, Errenteriako Gaztaño auzoan muntatu zuten lehen azpiegitura, eta, geroztik, hainbat lagun lanean dabiltza egitasmoaren oihartzuna eskualde guztietara iritsarazi nahian. Bihar, esate baterako, Bergarako gaztetxean batzar bat antolatu dute, Debagoienean Guifi.net sarea bultzatzeko helburuarekin. Zibergara taldeak antolatu du batzarra, eta 10:30ean hasiko da. Bertan parte hartuko dute Elgetako, Arrasateko, Antzuolako eta Oñatiko hainbat ordezkarik.

Hasteko, Guifi.net proiektua zer den aurkeztuko dute. Zein diren haren ezaugarriak, zein bereizgarri dituen, alderdi teknikoak... Herri edo auzo bakoitzeko egoeraren berri emango dute gero. Aurkezpen horiek bukatuta, mahai inguru irekia egingo dute, ikusteko herritarrak zenbaterainoko konpromisoa hartzeko prest leudeken. Azkenik, eman beharreko pausoak adostuko dituzte.

Hasiera batean, egitasmoaren bultzatzaileek Oiartzualdean, Donostia inguruan eta Bidasoan lan egin zuten, batez ere. Azken hilabeteetan, ordea, Gipuzkoako eskualde gehiagotan jarri dute martxan Guifi.net. Eskoriatzako hainbat auzotan, adibidez. Tolosaldeko hainbat herrik ere bat egin dute proiektuarekin, eta martxan jartzeko gutxieneko azpiegitura sortzen ari dira. Tolomendi Landa Garapen Elkarteak landu du gaia Tolosaldean. Internet zerbitzua jasotzeko zailtasunak dituztenei konponbide bat eman nahi die elkarteak. Hala ere, ez da landa eremuetara soilik mugatutako proiektua. Herriz herri ari dira sarea hedatzen.

Andoain da egitasmoa indartzen ari den beste herrietako bat. Hiru antena instalatu dituzte herrian. Udaletxeko teilatuan eta Sorabillako elizaren dorrean antena bana instalatu zuten lehenik, eta, bien arteko zubi lana egiteko, hirugarren antena jarri behar izan dute gero; Goiburu auzoko etxebizitza batean.

2012ko Kilometroetan

Herrietara ez ezik, hainbat jaialditara ere zabaldu dute Guifi.net sarea. 2012an, Andoaingo Kilometroetako koordinakundearekin eta udalarekin adostu zuten ibilbide guztian sare bat sortzea egun horretarako. Horrez gain, iazko udaberrian, Urduñan (Bizkaia) egindako Gazte Danbada jaialdian ere jarri zuten sarea.

Donostiako Kultur Hiriburutzaren afera eta horrek sustatzen duen hiri eredua zein den eztabaidan jartzeko eta modu kritikoan interpretatzeko helburuz, mahai ingurua egin du abiadura handiko trenaren aurkako Donostiako taldeak, Kortxoenea gaztetxean, Azpiegiturak, AHT eta 2016 Kultur Hiriburutza: Kultur eraldaketa ala hiriaren merkantilizazioa helburu izenburupean.

Urtarrilean AHTaren aurkako Mugitu desobedientzia mugimenduak Donostian egin zuen aldarrikapen ekintza baten ondorioz piztutako erreakzioetatik sortu zen astearteko mahai ingurua. Hain zuzen, Donostiaren 2016. urteko Europako Kultur Hiriburutza sustatzeko Igeldoko mendi magalean jarritako DSS 2016 EU esaldia AHT TAV EZ leloarekin estali zuten orduan. Ekintzaileen hitzetan, "gertaera hori zenbait komunikabidek sabotajetzat eta 2016ren kontrako boikot astetzat jo dute, baina Kultur Hiriburutzaren bulegokoek ziurtatu dute egitasmoan AHTari buruz egiten diren aipamenak aurreko udal gobernuaren inposizioa izan zirela". 2009tik 2011ra Santi Eraso izan zen Europako Kultur Hiriburutzako egitasmoaren zuzendaria, eta bere jarrera azaldu zuen Kortxoenean: "Zoritxarrez, askotan kapitalaren Europari atxikita ibili diren Europako kultur hiriburuen marka eta eredu horietatik hasieratik bereizi nahi izan dugu guk".

AHTaren aurkako Donostiako taldearen ustez, "AHTari buruz aipamen ugari egiten dira Donostia Europako kultur hiriburu izan dadin Europako Batzordearen aldekotasuna lortu zuen dokumentuan; hiriaren azpiegitura bikainen artean goraipatzen dira, halaber, Gipuzkoa eta Euskadi osoa zeharkatzen duten autopista eta autobideen sare trinkoa eta 2016an hiri erdialdearekin zuzenean lotura egingo duen metroaren lehen linea. Donostiako aireportuaz gain, Bilbo, Gasteiz, Miarritze eta Iruñeko aireportuak ere aipatzen dira, ehun kilometroko erradioan aurkitzen direnak".

Egitura orokorra eztabaidagai

Dokumentuak dionean oinarrituta, "kultur hiriburutzak gizartea eta kultura antolatzeko modu jakin bati erantzuten" diola uste dute AHTaren aurkakoek: "Planaren ardatz nagusia turismoaren gehikuntza lortzea da". Kortxoeneko mahai inguruaren antolatzaileen hitzetan, "kontua ez da hiriburutzaren programako ekitaldiak nolakoak izango diren, 60 milioi eurotik gorako aurrekontua duen egitasmo horren zentzua eta egitura orokorra eztabaidatzea baizik". Ideia hori ekarri zuen Unai Fernandez de Betoñok, EHUko Hirigintza irakasle eta arkitektoak, Kortxoeneko mahai ingurura: "Gai honetaz hitz egitean hirien merkaturatzearen fenomeno orokorraz aritu behar dugu. Hiria ekonomia iturri gisa jartzen da, eta lurralde antolaketarako hezurduratzat jotzen dira azpiegiturak".

Edonola ere, ekonomia kulturarekin lotzeko ahalegina egiten da Fernandez de Betoñoren iritzian: "Lurralde antolaketarako gida lerroen artean, ardatz eraldatzaileak aipatzen dira, eta horietako bat litzateke sorkuntzarena". Baina kultura hirien makillaje modura baliatzen delakoan dago arkitektoa: "Diskurtso horri alde polita, alde salgarria jartzera dator sorkuntza, hiria bera salgai bihurtzeko. Kulturak aberastasuna sortzen duelako egiten da kulturan inbertitzeko hautua".

Azpiegiturena ez da hiriburutzaren egitasmoari AHTaren aurkakoek ikusten dioten kontraesan bakarra: "Parte hartzea da egitasmoaren lelo nagusietako bat; zehazkiago, hiritarren parte hartze aktibo eta konprometitua Internet bidez eragin asmo dute sustatzaileek. Horrek guztiak herritarren parte hartze zuzenaren aurkako asmakizun bat dirudi, ordea, jendarteak informatzeko, eztabaidatzeko eta erabakiak hartzeko benetako espazio publikorik ez duenez".

Horretan sakontzen ahalegindu zen Markel Ormazabal Donostiako herri mugimenduko kidea, parte hartzea modu kuantitatiboan ulertzen baitzuten agintariek, haren hitzetan: "Parte hartzea oso lotuta zegoen ikusle huts izatearekin, eta horrela ulertzen gintuzten herritarrok". Hala ere, baikor dago Ormazabal, azken urteetan "aldaketa dezente" izan dituelako proiektuak. Haren hitzetan, "zuzendaritza bera ere aldatu da eta hasierako zenbait hutsune bete dira". Kortxoenean, horren adibide gisa aipatu zuen euskalgintza arloan diharduten zenbait talde, esaterako, gaur egun hiriburutzaren proiektura "erabat lotuta" daudela.

Norbait gogoko dudan antzemateko, hutsezinezko metodo ezkutukoa daukat: inauteriak gustatzen ote zaizkion galdetzen diot. Ezezkoa bada, gurutzetxoa ipini eta nazkanteen zerrenda eguneratzen dut. Mozorrotzeak alferkeria eragiten diela eta etxean geratzea nahiago dutela esaten duten guztiak arbuiatzen ditut; deal-breaker borobila da niretzat. Zoro haizea altxatzen denean leihoak ziztu batean ixten dituzten horiek asper dezatela beste norbait, arraioa.

Milaka irakurle leial eta zorrotzek aurpegiratuko didate txoko honetan dolce far niente-aren apologia behin eta berriz egin izan dudala, ahal den gutxien eginda bizitzearena, alegia. Bulkada eroekin beti salbuespena egin beharra dago, ordea. Inork ez die kontatzen bilobei astearte goiz hotz batez tailerrean tornuarekin zein engranaje perfektuak irten zitzaizkion. Barru-barrutik ateratzen zaizkigun egitasmo ustez burugabeak dira gure lagunek gure hiletan irribarre batekin gogoratuko dituztenak. Eta guztiok gure hileta irribarrez betea nahiko genuke, ezta?

Jar dezagun adibidetzat nire idoloetako bat: Leslie Nielsen zena. Hil baino bi urte lehenago, omenaldia jaso zuen Peñiscolako (Espainia) Komedia Festibalean (existitzen da, bai, eta itxura erakargarria du oso). Bi astez deliberatu nuen autoa hartu eta Frank Drebin teniente jeniala oparitu zigun aktoreari nire begirunea adieraztera hurbildu ala ez. Kikildu egin nintzen, eta beti damutuko zait.

Jar dezagun adibidetzat nire beste idoloetako bat: Imanol Epelde. 27zapata-z miresten ditudan bertute guztien zerrenda egiteko hiru bat paragrafo beharko nituzke behintzat, edo hiru eta erdi, baina bakarra emango diot, gaur tokiz justu nabil eta. Irratian hitz egiteko eta poesia ozen errezitatzeko daukan ahalmena salgai balego, hamaikagarrenez eskainiko nioke arima Kutxabanki haiek bereganatzeko. Bururatzen zaion oro berak bakarrik, ia laguntzarik gabe gauzatzeko daukan kemena are gehiago miresten dut, ordea. Etxepare RAP proiektu ederraz erditzeko gaitasuna behar da, baina baita zoramen maitagarria ere. Portzierto, gaurtik bertatik hasita, bost egunez bisitan izango dut etxean, eta zuek ez; izorra zaitezte.

Talentuz betetako bere igerilekura egiten du jauzi Epeldek, eta nirea huts-hutsik dagoenez ostia galantak hartuko baditut ere, ni ere salto egitera noa. Hurrengo helburuen artean lagunekin film labur bat eta punk musika talde bat osatzea dauzkat, besteak beste. Zineaz hutsaren hurrena dakit, eta, musikari dagokionez, ez dut sekula esku artean instrumenturik eduki (txertatu hemen zure txiste lizuna, errazkeria horrekin aukera-aukeran utzi dizut eta). Egitasmo horien xehetasunak ez dituzu BERRIAren kultura sailean aurkituko, zorionez, amateurismoaren akats propioez gain, gustu eta zentzu onaren kanonak birrinduko dituzten beste milioi bat barrabaskeria burutuko ditugulako. Behin hain kuttun izango ditudan bi gorotz pilo horiek bataiatuta, pitokeria berriei helduko diet, mozorrotzea gustuko duen edozeinekin.