GIPUZKOAKO HITZA

Turismoaz hitz egitean ohikoa da eguraldiaz hitz egitea. Bada, 1923az geroztik, iazkoa izan zen urterik euritsuena Gipuzkoan. Uztaileko bigarren astera arte egun gutxitan agertu zen eguzkia. Bi hilabetetan bero handia egin zuen gero, baina irailetik a...

Hernaniko kultur ondarea modu atseginean ezagutarazteko helburuz prestatu du GPS Gipuzkoako Parketxeen Sarea fundazioak Gozatua Hernanin deituriko eskaintza, Ereñozu auzoko Larre Gain sagardotegiarekin elkarlanean. Hiru orduko bisita gidatuan, trikuharriak, saroiak eta antzekoak ikusteaz gain, sagardotegiko otorduaz gozatzeko aukera dago.

Bisita gidatua Aiako Harria parke naturaleko eremuan egiten denez, bertarako sarreretako bat den Arditurri parketxeko ingurumen hezitzaileak arduratzen dira gidari lanaz. Miren Oliva da horietako bat, eta Gozatua Hernanin eskaintzak natura eta sagardoaren arteko uztarketa egiten duela azaldu du: "Aukera polita iruditu zitzaigun natura zein kultur paisaia sagardoarekin lotzea". Hala, txotx garaiak azken urteetan hartu duen indarra sagardoaren ingurura ez mugatzea lortu dute, goiz edo arratsalde pasa bat egiteko aukera eskainiz.

Iazko urrian eskaini zuten lehen aldiz, larunbatetan, goizez zein arratsaldez, eta aurten, txotx garaiarekin batera ekin diote berriz. Sagardo garaia amaitu arren, aurrera jarraituko du, baita sagardotegietako otorduak ere. "Izan ere, eskaintza banaezina da, ibilaldia eta sagardotegia elkarrekin doaz", azaldu du Olivak.

Ereñozuko Larre Gain sagardotegia da Gozatua Hernanin jardueraren abiapuntua. Bertatik, zailtasun txikiko mendi ibilaldi gidatua egiten dute bisitariek, Aiako Harrian dagoen Saratsetako leporantz. Olivak nabarmendu du ibilaldiak ez duela "zailtasun berezirik" eta edonork egiteko modukoa dela. Egiten den bideak inguruko kultur paisaia ezagutzeko aukera ematen du, saroiak eta trikuharriak ikustekoa, bereziki. Inguru horietan baitaude 5.000-6.000 urteetako datazioa duten trikuharriak eta Euskal Herrian soilik topatu diren Erdi Aroko saroiak, bisitaren lehen zatian ikus daitezkeenak.

Bigarrenean, sagardogintza da gai nagusia. Ibilaldian sagardogintzari lotutako arloak lantzen badira ere, esparru hori gertutik ezagutzeko aukera Larre Gainen egiten den bisitak ematen du. Sagardoaren historia, egiteko prozesua zein ezaugarriak ezagutu daitezke hala. Gainera, urte garaiak ere badu zeresana: "Garai bakoitzak eskaintzen dituen aukerak baliatuko ditugu sagardogintzaren lanak ezagutzeko; sagar jotzea, botilaratzea...". Behin bisitak amaituta, Larre Gainen bertan sagardotegiko menuaz gozatzeko aukera dute bisitariek.

Taldeei egokituta

Azaroan, abenduan eta urtarrilean, asteartetik igandera bitartean eskaini dira bisitak, goizez. Olivaren hitzetan, ordutegia gutxi gorabeherakoa da, eta taldearen arabera egokitzen dituzte: "Goizez den kasuetan, 10:00 aldera hasiko lirateke, hiru orduko bisita egin eta 13:00 alderako bazkaltzeko prest izateko". Otsailetik irailera bitartean, ordea, asteko egun berberetan arratsaldeetan ere —igandeetan izan ezik— egongo da jardueraz gozatzeko aukera: "17:00 aldera has daiteke bisita, eta 20:00etarako afaltzeko moduan izango lirateke".

Gutxienez hogei laguneko taldea eskatzen dute bisita egin ahal izateko. Hala ere, badituzte bestelako asmoak buruan: "Data zehaztu ez badugu ere, lau larunbatetan deialdi ireki bat egiteko asmoa dugu, gutxieneko kopururik ezarri gabe bisita gidatua egiteko aukera emanez". Jardueraz gozatu nahi dutenek hainbat bide dituzte arduradunekin kontaktuan jartzeko. Arditurri parketxera deitu dezakete, baita Larre Gain sagardotegira bertara ere. Horrez gain, Arditurrira eskaera posta elektronikoz bidaliz gero, interesatuekin harremanetan jartzen dira parketxeko hezitzaileak.

Prezioei dagokienez, helduentzako eta haurrentzako egokitutakoak dituzte. Helduentzako eskaintzak 33 euro balio du; horietatik 28 euro sagardotegiko otorduarenak lirateke, eta gainerako 5 euroak, bisitari dagozkionak. 12 eta 15 urte arteko haurren kasuan, 15 euro dira ordaindu beharrekoak; otorduak 12 euro balio du, eta bisita gidatuak, 3 euro.

Zenbait ikerketaren arabera, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako haurren %15 inguruk obesitatea dute; eta, haur horiez gain, beste %15ek, gehiegizko pisua. Munduko herrialde askoren datuekin alderatuta, hemengo datuak ez dira hain kezkagarriak. Espainian, esate baterako, umeen %45 inguruk dute behar baino pisu handiagoa. Hala ere, arazoa handiagoa izan aurretik gaiari heltzea erabaki dute Debagoienean. Eskualdeko hainbat eragilek egitasmo bat martxan jarri dute, haurren gizentasunari aurre egiteko. Ikastetxeetako haurrei urtarrilean egin dizkiete lehen neurketak. Uda baino lehen Debagoieneko errealitatearen argazkia atera nahi dute, ondoren horren araberako neurriak proposatzeko.

Duela urtebete hasi zen egitasmoa gorpuzten; hain zuzen ere, Debagoieneko Ospitaleak lantalde bat sortu zuenean haur loditasunaren inguruan eztabaidatzeko. Lantalde horretan, gaiari buruz zeresana duten talde eta norbanako ugari elkartu dira: Debagoieneko Ospitaleko pediatrak, Arizmendi ikastolako erizaintza ikasleak, udaletako ordezkariak, ikastetxeetako ordezkariak eta osasun eta kirol alorreko profesionalak.

Lantaldean parte hartu dutenetako bat da Iñaki Ugarteburu Bergarako Udaleko Kirol teknikaria. Haren esanetan, prozesua aurrera eramateko beharrezko pausoak ematen aritu dira azken hilabeteetan. Haurrei buruzko emaitzak jasotzeko, datu base bat sortu dute, eta neurketak egiten ari direnek trebakuntza saioak jaso dituzte, "ahalik eta azterketa sakonena" egiteko. Izan ere, egitasmoaren oinarria neurketa horiek dira. EAEko zenbaki orokorrez harago, eskualdeko datu zehatzak eskuratu nahi dituzte: "Herritarrek kontzientzia hartzeko interesgarria da eskualdeko datu zehatzak ezagutaraztea".

Lehen neurketak egin dituzte

Neurketa metodologiak zehaztuta, urtarrilaren 14an abiarazi zuten proiektua. Urtarrilaren 20ra bitartean, Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailako umeen datuak bildu zituzten eskualdeko ikastetxe guztietan. Besteak beste, altuera, pisua eta gantz portzentajeak neurtu zizkieten neska-mutikoei. Horrez gain, galdera sorta bat egin zieten haien eguneroko ohituren berri izateko, eta joko batzuen bidez elikadurari buruzko irakaspenak ere eman zizkieten. Lehen fase horretan, 10 eta 12 urte arteko haurren datuak bildu dituzte, baina udaren aurretik 6 eta 10 urte artekoen errealitatearen berri ere jaso nahi dute.

Datu horiek landu egingo dituzte gero, jasotako informazio guztia ikastetxeei eta gurasoei aurkeztu aurretik. Ugarteburuk nabarmendu du ikastetxeek "oso harrera ona" egin diotela proiektuari: "Hasieratik, laguntzeko prest agertu dira". Gurasoei, berriz, gutun bidez baimena eskatu diete haien seme alabak egitasmoan parte hartzeko. Haien aldetik ere erantzun ona jaso dute, ia denek eman baitiete oniritzia.

Egitasmoaren bidez, haurrak eta gurasoak kontzientziatu nahi dituzte gizentasunak osasunean sor ditzakeen arazoez. Zenbait ikerketaren arabera, haurtzaroan, gizentasunak ez du eragiten ondorio nabarmenik, bai, ordea, nagusitzean. Haur gizen batek hiru aldiz aukera gehiago ditu helduaroan ere gizentasuna izateko. Ondorioz, horrek eragiten dituen gaixotasunak ere lehenago agertzen zaizkie sarri: bihotzekoak eta hipertentsioa, esate baterako.

Proiektuaren arduradunek argi dute prebentziorako eta, ondorioz, haurren obesitatea gutxitzeko kontzientziazioa dela bidea. Hori alor ezberdinetan lantzea ezinbesteko jotzen du Ugarteburuk: "Beste arazo batzuk konpontzeko egin den moduan, kontzientzia sortu behar da gizartean". Hori alde askotatik egin behar dela dio Bergarako Udaleko kirol teknikariak: "Etxean, ikastetxeetan eta erakundeetan lan egin behar da; beti plangintza orokor baten barruan".

Ohiturak aldaraztea helburu

Haurren ohiturak aldaraztea ere bada proiektuaren helburua. Genetikak ez ezik, elikadurak eta jarduera fisikoak eragin zuzena baitute gizentasunean. Eskualdeko haurren ohiturei erreparatuta, Ugarteburuk ez du uste Debagoieneko datuak oso desberdinak izango direnik EAEko datuekin alderatuta: "Aurreikuspenak egitea zaila da, baina eskualdeko haurrek ere denbora asko ematen dute ordenagailuaren edo telebistaren aurrean. Elikadura ere behar baino gutxiago zaintzen dute batzuek".

Hemengo datuak herrialde askotan baino hobeak izateak ez du lasaitu Ugarteburu: "Datuak leku askotan baino hobeak dira, baina horrek ez du esan nahi zer hobetu ez dugunik". Ugarteburuk datu bat nabarmendu du egoeraz ohartarazteko: "Duela hamabost urte, haurren %5ek zuten gizentasuna; gaur egun, berriz, kopuru hori halako hiruk dute".

Energia berriztagarrien kontsumoa sustatzeko sentsibilizazioa bultzatzeko helburuz, energia burujabetzari buruzko jardunaldiak egin zituzten lehengo astean Errenterian. Santiago Otxoa de Eribek, bide horretan urratsak egiteko sortutako Goiener koopera...

Haurren gizentasunari aurre egiteko egitasmoaren barruan, 1.080 neska-mutikoren datuak bildu dituzte urtarrilean. Lehen fasean, 5. eta 6. mailako haurrak aztertu dituzte. Uda aurretik, 6 eta 10 urte bitarteko beste 3.000 haur aztertu nahi dituzte.

Iaz antolatu zuen Tolosako Hirukide ikastetxeak Giza Eskubideen Astea lehen aldiz, borondatezko ekintzak eta kanpainak gauzatuz "gizartea hobetzeko zerbait egiteko". Aurten bigarren aldiz antolatu dute, eta egitarauaren barnean bi mahai inguru egin di...

Heldutasunera ez zinen iritsi zure etxe berriko logelan gortinak edo estoreak jarriko zenituen erabakitakoan. Ezta, duela urte gutxi promesten zenituenak ahaztuta, haurrak gustura heziko zenituzkeela jabetu zinenean ere. Gin-tonika edabe ezin garratzagotik trago kuttunera pasatzeak ere ez zintuen nagusi bihurtu. Hurrengo arratsalde arteko gaupasei uko egin zenien, baina hasiberri bat zinen oraindik bizitzan. Hetero izanda ere uzkiarekin jostatzea gustatzen zitzaizula onartzeak ez zuen ziklo aldaketarik esan nahi izan. Heldu bilakatu zinen —eta, beraz, zure gainbehera saihestu ezinezkoa hasi zen— hamar ordu jarraian inongo etenaldirik gabe lo egiteko gaitasun zoragarria egun batetik bestera, abisatu gabe, galdu zenuenean.

Hasieran, ez zintuen kezkatu asteazken neketsu baten ondoren zergati barik goizeko laurak arte esna egon izanak, bizialdi osoan horizontalean jartzearekin ziplo erori zaren horri. Hiruretan ardotxo batzuk hartuta oheratu eta gero oilarraren kukurrukuarekin batera begiak zabaldu zitzaizkizun hartan gehiago erretxindu zinen. Zazpi ordu jarraian lozorroan eman zenituenetik hilabete pasa zela konturatu zinenerako, bazenekien guztia okerrera aldatzera zihoala.

Laneko estresa izan zitekeela pentsatu zenuen segituan, baina oporretan ez zuen egoerak hobera egin. Betidanik kafeinari immunea zara; hori ere ezin izan. Zure buruhauste berbera duen Jonekin hitz egitea bururatu zitzaizun: kafeinagabea hartzen du aspaldian, eta takikardia eragiten zion oheratu aurreko zigarreta parea ere lagata dago. Alferrik, aitortu zizun.

Lurretik hain hurbil lo egiteak ez zizula batere onik egiten erabaki zenuen gero. Bazenekien azkenean koltxoi horrekin komeriaren bat izango zela, horrelakoetan ez da-eta zentimo bat bera aurreztu behar. Aldatutakoan, somier berria ere paratu zenion azpian, zorutik metro erdira edo, zuri beti gustatu izan zitzaizun gisara. Burko mordoxka ere probarazi zizkizuten denda zuri-zuri hartan, eta garesti askoarekin kotoiz betetako ametsak izango zenituela konbentzitu. Kaka zaharra.

Lo arina berriz; konturatzerako hor izango duzu iratzargailuaren txistu desatsegina; ez duzu batere deskantsatu. Jaiki arteko tartea beste zerbaitetan baliatu ala ez deliberatzen zabiltza. Beti izan duzu aita bezala bukatzeko beldurra. Goizeko zortzietarako osteratxoa eginda, gosalduta, egunkaria goitik behera errepasatuta, aspertuta. Baina hainbeste maniatan bezala, honetan ere gero eta haren antz handiagoa duzu. Heldua zara orain; izorratuta zaude.

Bideoak, argazkiak, grafikoak edo animazioak landuz, ikus-entzunezko lanak egiten dituzte bideo editoreek. Gehienetan, musika edo hitzen bidezko audioa izaten dute editatuko bideoek. Eta bideo baten ekoizpeneko alderdirik garrantzitsuena hitzez adierazitakoa irudi bidez azaltzea dela azaldu du Izaskun Bernedok (Pasaia, 1981).

Irudiarekin erlazionatzen den guztiarekiko afizio eta ofizioa du Bernedok. Bartzelonan egin zituen zinema ikasketak. Irudia eta postprodukzioa ere landu zituen, baita Andoaingo eskolan soinuaren inguruko ziklo bat egin ere. Azken urteetan telebistan aritu da lanean, errealizadore, editore zein kamerari gisa. Egun, Euskal Telebistako Airean saioko editorea da. Horrez gain, ezkontzetan, bataioetan eta jaunartzeetan aritzen da argazkilari lanetan: "Irudiarekin zerikusia daukan guztiaren inguruan aritzen naiz".

Hitzetik Hortzera saioan ere lan egin du Pasaiakoak. "Saio horretan editore moduan hasi nintzen lanean, baina, azkenean, errealizadore lanak egiten amaitu nuen", azaldu du. Orain arte, ia denetarik egin du irudiaren munduan: "Publizitatea, bideo korporatiboak eta beste hainbat gauza ere jorratu ditut arlo horretan". Telebistan aritzeaz gain, senarraren ekoizpen enpresan ere laguntzen aritzen da Bernedo. "Senarraren enpresan soinuaren estudioa eta irudi gela dauzkate, eta bertan bideoklipak eta horrelakoak grabatzen ditugu".

Normalean, ordenagailu bidez lan egiten dute bideo editoreek. Bideoak maneiatzeko programa berezia izaten dute, eta programa horiek irudian esku hartzeko beharrezkoak diren tresnak izaten dituzte. Hori horrela, bideo editoreen lana irudi eta soinuaren konposizio bat egitean datza, lortu nahi duten irudi eta soinua ardatz hartuta, betiere. Bideoa egiteko irudiak hartzea bezain beharrezkoa da ondoren etorriko den postprodukzio lana: "Azken finean, postprodukziorako, programak erabiltzen ikasi behar da, eta, ondoren, bakoitzaren gustua eta irudiaren kontrola izatea ere sartzen dira lan horren barruan". Horregatik, "kamerari eta editore lanetan aritzea lagungarria da editore batentzat; hau da, grabatu eta editatu biak zeuk egiten badituzu, azken finean errazagoa da".

Oinarrizko edizioa

Bideoen ekoizpena hartutako edo grabatutako irudien postprodukzioa izango da. Ekoizpenarekin hasi aurreko lan horretan gidoilariek grabazio plana deiturikoa egiten dute. "Bertan, orduak eta grabatu beharrekoa zehazten dira, baita zer eta norekin grabatu behar den ere", azaldu du Bernedok. Ondoren, errealizadoreen lana hasten da, eta horiek kamerari grabatu beharrekoa zer den azaldu behar diote: "Errealizadoreak gidoia irakurtzean irudikatu egiten du grabatu beharrekoa zer den".

Irudiak grabatutakoan, postprodukzioa etorriko da, eta orduan hasiko da editoreen lana. Bideoen ekoizpeneko oinarrizko edizioan, bitartekoak hartu, moztu eta denbora errealean ordenatzen dira. Horrez gain, beste mota batzuetako edizio lanetan bezala, efektu bereziak, trantsizioak, iragazkiak, bideoa aberasteko testuak eta beste hainbat gauza sar daitezke ekoizpenean. "Postprodukzio gelan, aurrez grabatutako irudi horiek lotzen dituzu, hau da, gidoian agertzen denaren arabera forma ematen zaio bideoari", azaldu du pasaitarrak. "Azken batean, gidoian hitzez adierazita dagoena bideoan irudiz bete behar da, eta, horretarako, grabaketan argi izan behar da zein irudi behar diren, ondoren postprodukzioan arazorik izan ez dadin", gaineratu du.

Irudiak beti zerbait adierazi behar duela azaldu du Bernedok, baina irudiak bezainbeste garrantzi soinuak daukala: "Irudiak eta soinuak bat etorri behar dute, eta hori ongi adierazita badago, indarra hartuko du esan nahi duzun horrek". Irudia eta soinua ez dira edizioan kontuan izan beharreko gauza bakarrak. Argiztapena eta estetika ere oso garrantzitsuak direla azaldu du: "Bideo baten emaitza ez da berdina izango planoak gaizki grabatuta edo gaizki enkoadratuta edo planoak zainduta badaude. Azken batean, esan nahi den hori irudi eta soinuen bidez ongi azaltzea da garrantzitsuena".

'Txantxillo' dokumentala

Bideo editore eta errealizadore moduan aritzeaz gain, Donostiako eskalerik ezagunena izan zen Santiago Hernandez Redond Txantxillo-ren bizitzari buruzko dokumentala egin zuen Bernedok 2003. urtean, eta Fernando Mas izan zuen gidoigile. "Bartzelonako ikasketak amaitu ondorengo erronka txiki bat izan zen hura".

Oso maitatua izan zen Txantxillo Donostian, eta horren lekuko dira haren estatuaren alde egindako ahalegina, Crónica de San Sebastian abestiko bertsoetan ageri diren hari buruzko aipamenak, baita Bernedok egindako dokumentala ere. "Kamera txiki bat oparitu zidaten, eta nire kabuz hasi nintzen Txantxillo grabatzen", azaldu du. Donostian eta inguruetan ez zen, eta ez da oraindik, Txantxillosri buruz entzun ez duenik. Bernedok haren bizitza jaso nahi izan zuen dokumental batean, eta "oso gomendagarria da pertsonaia bera ezagutzeko". Masek, Txantxilloren lagunak, lagundu zion gehienbat beharrezko informazioa biltzen, eta, hari esker, eskalearen bizitzaren hainbat momentu grabatzeko aukera izan zuen. "Irudi asko bildu nituen, eta hainbeste informaziorekin zerbait egitea pentsatu nuen".Urtebete igaro zuen Bernedok Txantxilloren bizitza kontatzeko grabaketa lanetan.

Bere bizitzaren azken egunetan, dagoeneko oso gaixo zegoela, Txantxillok berak dokumentala ikusteko aukera izan zuen erietxean zegoela. "Azken finean, haren azken urtea grabatzeko aukera izan nuen".