GIPUZKOAKO HITZA

Zarauzko Putzuzulo gaztetxeak antolatu ohi dituen saio berezietako bat izango da asteburuan. Bihar, Zaratazarautz Bataila jaialdiak hartuko du gaztetxea 21:00etatik aurrera, eta, horretan, hainbat talde elkarren artean lehiatuko dira. Guztira hamar ta...

Betidanik gustatu izan zaio marrazketaren mundua Felix Plano Ezeiza tatuatzaileari (Donostia, 1966). Jaioterrian bertan egin zituen oinarrizko ikasketak. Artea eta Dekorazioa ikasi zuen, eta, gero, marrazketa eskolak hartu zituen, lanean ziharduen bitartean. Dagoeneko 22 urte pasatu dira tatuatzaile ofizioan hasi zenetik, eta, gaur egun, Donostiako Egia auzoko Ametzagaina kalean dauka estudioa.

"Tatuajeen mundua gai artistikoa da, nik arte moduan sailkatzen dut; niretzat, tatuajea artea egiteko beste modu bat da, artea azalaren gainean egiteko modua, alegia, nahiz eta gero bakoitzak nahi duen bezala har dezakeen", azaldu du Planok.

Aerografia gogoko zuenez, Hernaniko motozikleta tailer batean hasi zen lanean; aerografoz margotzen zituen han motorrak. Aerografo lanetan aritzetik tatuajeak egitera igaro zen, 1992an: "Horretarako, Parisera joan nintzen lau lagunekin, eta han tatuajeak egiteko makina eta materialak erosi nituen", azaldu du tatuatzaileak. Horrelaxe, bere kabuz ikasiz hasi zen ofizioan, eta horretan dihardu oraindik.

Donostiarrak egindako lehen tatuajea bere lagun Kikeri egin zion. Oraindik ere barrezka gogoratzen du lagunari egindako tatuajea: "Alberjinia kolorekoa utzi nion besoa; morea geratu zitzaion, bai kanpotik eta baita barrutik ere", azaldu du. Orduan ez zegoen ez tatuajeak egiteko ikastarorik, ez antzekorik. Baina, gaur egun, modu profesionalean egiten du lan; tatuajeak egiteko beharrezkoak diren titulu eta lizentziak dauzka ofizioan aritzeko. Horrez gain, osasun baldintzak betetzen dituen kabina esterilizatua ere badauka tatuajeak egiten dituen estudioan. Gipuzkoako Tatuatzaileen eta Piercing Elkartean ere sartuta dago —guztira hemezortzi estudio daude elkarte horretan sartuta—.

Tatuatzaile bakoitzak, artista bakoitzak bezala, artea egiteko estilo eta gustu desberdinak izan ohi ditu: "Neuri, gris eta beltz koloreekin lantzea gustatzen zait, baina koloretan egin behar bada, kolorea erabiltzen dut". Mota guztietako marrazkiak egitea gustatzen zaiola aipatu du tatuatzaileak: "Denetarik egitea gustatzen zait, ez zait monotonia gustatzen nire lanean". Gorputzean dauzkan tatuaje guztiak berak diseinatutakoak direla azaldu du Planok.

Aholkuak eta eskaera bitxiak

Tatuajea egitera doazen hainbat bezerok aholkua eskatzen diote. Planok azaldu duenez, berak aholkuak ematen ditu, baina, hala ere, jendeak nahi duenaren estilora hurbiltzen ahalegintzen da: "Aholkularitza lanak egiteaz gain, bezeroak nire diseinuekin pozik gera daitezen ahalegintzen naiz; haien gustuen arabera egiten dut betiere".

Gustu guztietarako koloreak dauden moduan, tatuajeak ere gustu guztietarako daude. Bezero bakoitza modu batekoa da, eta bakoitzak bere gogoko gauzak eskatzen ditu.

Hainbatetan gauza bitxiak eskatu izan dizkiotela azaldu du tatuatzaileak. Adibidez, hozkailu amerikar bat tatuatu zion behin bati, eta hozkailu barrutik hainbat gauza ateratzen ziren tatuaje hartan: kalabazin berde bat, zero azpitik markatzen zuen termometro bat, zorri bat, bizikleta kaskoa zeraman dortoka bat eta abar.

Horretaz gain, beste hainbat bitxikeria ere eskatu dizkiote donostiarrari: famatuen aurpegiak, Epi eta Blas, "tamaina errealeko deabru isatsa" eta lepoan hasi eta ipurdirainoko marra beltz bat, beste zenbaiten artean. "Aukera askotarikoa daukagu; azken finean, bakoitzak bere harrikada dauka buruan, eta gustu desberdinak dauzkagu guztiok", azaldu du tatuatzaileak.

Normalean, gazteak joaten dira tatuajeak egitera. Nolanahi ere, adingabeen kasuan, beharrezkoa da gurasoa edo tutore bat seme-alabekin batera joatea tatuaje estudiora.

Ofizio guztietan bezala, tatuatzaileak ere batzuetan gustura egiten ditu bere lanak; ez, ordea, beste hainbatetan. Bezeroa gustura uztea izaten du helburu, eta, Planok azaldu duenez, lana ongi betetzea da tatuatzaile guztien eginbeharra: "Batzuetan, jendeak izugarrizko astakeriak egin nahi izaten ditu, eta nik aholkuak ematen dizkiet bezeroei, eta egiten dutena bizi guztirako dela azpimarratu".

Tatuajea egiteari uko

Tatuaje bat egiteari noizbait uko egin izanaren gainean, hau azaldu du Planok: "Egun batean, emakume bat etorri zen kopetan koroa bat tatuatu nahi zuela esanez. Erabat aztoratuta sartu zitzaidan atetik, esanez goiz hartan senarrarekin epaiketa bat eduki zuela eta umearen zaintza aitari eman ziotela. Bere onetik aterata esan zidan bera zela bere alabaren erregina, alaba bere printzesa zela, eta horregatik nahi zuela koroa tatuatu kopetan. Ni ez naiz isilik geratzen diren horietakoa; laguntza behar zuela esan nion, eta ez niola koroaren tatuajerik egingo".

Tatuajea egiten dutenen helburua diseinuarekin asmatzea da, Planoren arabera: "Azken finean, egindako tatuajea polita eta kalitatezkoa izatea da garrantzitsuena". Gaineratu duenez, gaur egun, hainbat tatuatzaile euren etxebizitzetan hasi dira lan egiten: "Horietako askok marrazketa ikasi dute, eta tatuajeak egiten hasi dira, baina teknika guztiz ezberdina da, tatuajeak egiteko makinak nola erabiltzen diren jakin behar baita", azaldu du. Hori horrela, tatuatzaileak adierazi du tatuajea egitera doanak ongi jakin behar duela nora joaten den: "Jendeak leku profesionaletara joan beharko luke; artea deitzen den ofizio honetan, seriotasun pixka batez lan egiten duten lekuetara".

Ostirala, eta abenduak 13. Zortzi egun dira —abenduaren 5etik— sarean, egunkarietan eta albistegietan "azal beltzeko" gizon handi bat dabilela hara eta hona. Irribarrea ia beti ahoan. Batzuetan, ukabila altxatuta ere bai. Beste batzuetan, umez inguratua. Edo musikariz, irribarrez dantzan. Hainbat iruditan —bideo zein argazki—, Hegoafrikako lehen presidente beltz izendatu zuten unean ageri da, bere herrialdea fideltasunez zerbitzatuko zuela zin egiteko unean. Irudi gehienak, hori bai, 71 urte baino gehiago zituenekoak dira. Mandela da. Nelson Mandela.

Lehen aldia izan omen zen pasa den astearte honetakoa, munduko agintarien agur ekitaldi ofizialean, Estatu Batuetako Obamak eta Kubako Castrok oholtza berean hitza hartu zutena. Zer eta pertsona bera omentzeko, pertsona beraren ibilbidearen aurrean txapela kentzeko, edo beharbada ez zutelako han egoteko aukera galdu nahi... Nolanahi ere, ez da marka makala hori lortzea. Eta, adierazgarria izan arren, anekdota txoro bat besterik ez da hori, gizon honek lortutako marken zerrendan.

27 urte. 27 pasatu omen zituen kartzelan. Eta 71 urterekin atera. Han egin omen zuen bere lorpenik handiena, barrura begirakoa; bere buruarekikoa. Bere barruan zuen gorrotoak eman omen zion lanik gehien, harekin ongi bizitzera iristeak. Hura baretzeak, ongi onartzera iristeak. Behin hori eginda, hortik aurrerakoa askoz errazagoa izan omen zen. Prest omen zegoen jada. Irakurri dut, bere kartzela aldi luzean, berdurak eta frutak partekatzen zituela kartzela kideekin. Baina ez preso ziren kartzela kideekin bakarrik: zaintzaileekin ere bai. Ño! Hori ja beste liga batean jokatzea da! Erraz esaten da hemendik... Nonbait, behin kanpora aterata egin nahi zuena egiten hasita zegoen kartzela barruan kideekin. Eta, horren aurretik, bere buruarekin ere bai. Lehenengo harekin.

Bere biografietako bat idatzi zuen kazetari ingeles batek esan omen du egun hauetan, Hegoafrikara bidaian bagoaz, ez zaigula batere erraza egingo Mandelari buruz gaizki hitz egiten duten azal zuriko pertsonak topatzea. Eta, egia esateko, telebistako irudietan bere herrialdeko jende bilkurak, dantzak, errezoak eta negarrak ikustean, gehienak azal beltzekoak dira, baina zuriak ere ageri dira, eta ez gutxi. Hori ja... Obama eta Castro oholtza berean hizketan jartzea baino dezente gehiago da...

Eta noren alde borrokatu zen, ba, hain pertsona handia izatera iristeko? Nor zuen gogoan? Nor zuen etsai bere borrokan? Ala ez zuen etsairik?

Bera hil berritan idatzi den titulu ugari horietako batek honela dio: "Arrazakeria garaitu zuen gizona" (El hombre que derrotó al racismo). "Garaitu"... Tira, beti egongo da norbait hitza hartuko duena esateko ez zuela "garaitu", gaur egun oraindik Hegoafrikan zuriek botere ekonomiko askoz handiagoa dutelako eta beltzen artean delinkuentzia eta miseria askoz handiagoa delako. Ba, delinkuentziak delinkuentzia, kasu honetan "garaitu" ederki jarrita dago nire iritzirako. Edo nahiago bada, "garaitzen hasi". Edo "garaitze bidean" aurreratu. Ze, oso desorekatua eta oso injustua den egoera batean gaudenean —azal beltzeko jendeak urte askotan eta leku askotan jasan duen horretan, adibidez— aldaketarako urrats handia da gaia "politikoki zuzenaren" mailara eramatea bakarrik. Lorpen handia! Izan ere, "gaia bera" ez baita normalean bere kasa maila horretara joaten. Eta, are gutxiago, "zuriei" lehen urratsa egitea bururatu zaielako.

Ikerketa lan bat egiten ari dira Euskal Herriko Unibertsitatea, Gipuzkoako Sagardogileen Elkartea eta Gipuzkoako Foru Aldundiko Landa Garapenerako Departamentua, hipotesitzat hartuta kalitate hobeko eta gastu gutxiagoko sagardoa ekoizteko balio duela tokiko sagarra ezagutzeak eta lehengaia hobeto kontrolatzeak. Juan Zuriarrain kimikako doktorearen arabera, "bazeuden hainbat arlotako ordezkariek martxan jarritako ikerketak", eta horiei "tiraka" ekin zioten esku artean dutenari. Hala, tokiko sagar mota bakarreko sagardoak ekoizten dituzte, sagar mota bakoitzak sagardoari zein ezaugarri eskaintzen dion jakin ahal izateko.

Unai Agirre Gipuzkoako Sagardogile Elkarteko kudeatzaileak azaldu duenez, jende askok ikusten zuen beharrari erantzuten dio egitasmoak: "Sektoreko profesionalek, teknikariek eta enologoek ikusi zuten bazegoela beharra sagar motak banaka aztertu eta, etorkizunerako, nahasketa egokienak zein izan zitezkeen zehazteko. Unibertsitatearekin eta gurekin harremanetan jarri ziren. Izan ere, guk ere elkartetik behar hori bazegoela ikusten genuen; oinarrizko proiektu bat zela uste genuen, eta hala hasi ginen". Domingo Arina enologoak egindako proiektua da; hura hasi zen ikerketarekin. Urteak daramatza Arinak Gipuzkoako Sagardogileen Elkartearentzat lanean, eta egitasmo askotan parte hartu du. Hark ekin zion sagardoa egiteko sagar motak aztertzeari, eta proiektu horren bidez zehaztu ziren sagardoa egiteko gehien erabiltzen diren hamalau sagar motak. Arinak berak aitortu duenez, proiektu hura "oso oinarrizkoa zen": "Nire proiektua gaur egunera egokitu eta sakondu egin behar da. Oraingo egitasmoak talde eta profesional hobeak ditu". Horrez gain, proiektua bera martxan jartzeko orduan, "doktore tesi bati bide emateko zerbait izan behar zuela" erabaki zuten, eta Zuriarrainen anaia Andoni ari da horretaz arduratzen. Kimikako lizentzia lortu zuen 2011ko uztailean, eta proiektuko ikertzailea izateko kontratatu zuten iazko maiatzean.

Ikerketaren helburua ez da Gipuzkoako sagardogileek sagar mota bakarreko sagardoa egitea; hori nahiko zaila da, EHUko Kimika Fakultateko irakasle Iñaki Berregiren hitzetan: "Jendeak beti egin du sagardoa sagar motak nahastuz. Ez da erraza 10.000 litroko kupel bat sagar mota bakarrarekin egindako sagardoz betetzea; hobe da guk egitea halako esperimentuak, eta ondo ateratzen badira, sagardogileek lan egiteko modu hori baliatzea. Helburua ez da sagar mota bakarreko sagardoak egitea, mota bakoitzaren ezaugarriak aztertzea baizik; sagar mota bakoitzak sagardoari zein elementu ekartzen dion jakitea, alegia". Horrez gain, sagardoaren ezaugarri zientifikoak ezagutzera emateko ere balioko du egitasmoak. "Sagardoak dituen substantzien artean, polifenolak eta indar antioxidatzailea nabarmendu behar dira. Asko hitz egiten da ardoaren indar antioxidatzaileaz, baina zenbait sagar motarekin egindako sagardoak, ardo zuriak eta gorriak edo laranja zukuak baino gaitasun antioxidatzaile handiagoa dute. Beraz, propaganda hori egiteko aukera ere eman dezake ikerketak", azaldu du Berregik.

Datu zientifikoak eta zaporea

Arina enologoaren arabera, gutxienez 300 tokiko sagar mota daude erabilgarri sagardoa egiteko. Ondorioz, abian den ikerketak urte askotarako iraupena izango du. "Ikerketa urtero amaitu, eta, aldi berean, etorkizunerako bide berriak zabaltzen dituen zerbait da", Agirreren ustez. Urtero aztertzen dituzte sei edo zazpi sagar mota, eta mota horiekin sagardoa egiten dute, dastatzera eraman eta zein garapen duen ikusteko. 2012-2013ko kanpainan, sei sagar motarekin —gezamina, goikoetxea, mokoa, txalaka, urtebi handia eta urtebi txikia— egindako sagardoak aztertu dituzte, hainbat fasetan laginak hartuz: sagar bilketan, muztioa egindako garaian, muztioa hartzitutakoan eta botilaratu aurreko fasean. Ondoren, dastatze fasea letorke; Fraisoro Landa eta Ingurumen Laborategiko kideei planteatu diete mota bakarreko sagardoa dastatzea, edo bi edo hiru motatakoak kontrolatuta nahastuz egindakoa. Zuriarrainen hitzetan, horrek "datu zientifikoak dastatze datuekin alderatzeko aukera" ematen du: "Ebaluazio orokorragoa lortzen dugu, eta, dastatze emaitzei esker, zein nahasketa diren onartuago jakin dezakegu, sektoreari irizpideak eskaini ahal izateko". Horrez gain, Donostiako Sagardo Egunean, aurten herritarrek aukera izan zuten sagar mota bakarrarekin egindako hiru sagardo klase dastatzeko, eta, Berregiren arabera, "denetariko iritziak" jaso zituzten.

"Sagardogile bakoitzak osatutako errezeta propioarekin, bere sagardo propioa ekoitz dezake", gaineratu du EHUko irakasleak. Agirrek, ordea, uste du sagardogileek badutela errezeta propioa: "Nahasketa bodegan egin ordez, sagastian bertan egiten dute, sagar mota asko landatuz. Orain arte, sagastiak nahasketa horren arabera egokituta zeuden, eta sagar bilketa ere ezin zen motaren arabera egin. Orain, ordea, sagar motak lerroka landatzen dituzte, eta jendea hasi da jada motaka biltzen. Orain, nahasketa askoz kontrolatuagoa da. Eta egiten ari garen ikerketari zentzua ematen dio horrek ere".

Sagardogileei ezagutza eskaintzea nahi dute, eta baita dibertsifikazioa lortzea ere. "Orain arte, sagardogileek egiten zituzten nahasketak sagar mota generikoekin egiten zituzten, ez sagar mota gozo edo garratz jakin batzuekin. Eta zer nahi dugun eta lanean zerekin ari garen jakinez gero, errazagoa da nahi dugun horretara iristea", azaldu du Zuriarrainek. Horrez gain, "sagar motak aztertzeko formula edo eredu bat ezartzea ere bada helburua", Agirreren hitzetan: "Orain arte, sagardoaz hitz egiten zen bakarra balego bezala, sagardogileaz edo kontsumitzaileaz hitz egiten zen modu berean, eta dibertsifikatzeak garrantzia duela ohartu gara".

Ordizia, goizeko bederatziak. Alegiatik iritsi dira trenez zenbait gazte, baita amezketarrak ere, Alegian bizikleta utzita. Ataundarrak dira pedalei gehien eragin dietenak, bide osoa egin baitute bi gurpilen gainean; oinez heldu dira beste hainbat inguruetatik. 50 bat gazte dira guztira, eta lehenengoz elkartu dira Goierriko Eskola Profesionalean. 50 urte igaro dira garai haietatik, baina Juan Martin Luloagak (Alegia, 1949) eta Jesus Mari Ormaetxeak (Ordizia, 1949) ondo gogoan dituzte halako momentuak. Goierri Eskolako lehen promozioko ikasleetako bi dira, eta, urteurrenaren aitzakian, orduko bizipenak ekarri dituzte gogora.

14 urte zituzten hasi zirenean. Goierri Eskola egon aurretik ez zegoen halakorik eskualdean; inguruan, Tolosan zuten eskola profesionala. Goierrin, berriz, CAF enpresak bazuen eskola bat, eta hari segida emateko asmoz, Jose Gastesi enpresako zuzendaritzako kideetako bat bultzatzaileen artean zela, Goierri mailan eskola profesional bat sortzeko pausoa eman zuten, hainbat eragileren babesarekin —tartean ziren eskualdeko udalak, hainbat enpresa eta Padres de Familia elkartea—. Alde horretatik "aitzindari" izan zen eskola Luloagarentzat, askotariko eragileek bat egin zutelako proiektu hartan. "Horrela sortu zen industrialde bat izango litzatekeena; industriak izan beharrean, eskola zen".

Eta lortu zuten helburua, Goierri osoko ikasleak bildu baitziren lehen urte hartatik: "Goierri behe osotik etorri ginen, Ormaiztegitik hasi eta Alegiaraino". Hasiera batean, CAFen eskolako eraikinean hasi ziren; ondoren, Malkaskon zegoen eraikin batean igaro zuten urtebete pasatxo, eta gero hasi ziren egun Goierri Eskola dagoen lekuan. Horrela, ordura arte zegoen aukera gehiago zabaldu zen, CAFeko eskola soilik enpresan lan egiten zuten seme-alabentzat baitzen: "Bazegoen gainerakoentzat tokiren bat, baina lehentasuna haiek zuten", gogoratu du Luloagak.

Bazkaldu, eta lagundu

1963ko urria zen. "Ordura arte eduki gabeko zerbait zen eskola: halako eraikin handi bat, hainbat herritako gazteak elkarrekin, giro onean". 09:00etatik 13:00era arteko saioa egiten zuten goizean, 25na pertsonako bi taldetan lehen urtean; batzuk tailerrean aritzen ziren bitartean, besteek bestelako ikasgaiak zituzten: matematika, kimika, fisika, marrazketa, literatura... Arratsaldeko hiruzpalau orduko saioa hasi aurretik, bazkalordua izaten zen ikaskideekin berriketan pasatzeko tartea: "Bakoitzak janaria eramaten zuen; han labe bat geneukan berotzeko, mahai batekin eta abar. Giro polita egoten zen".

Ormaetxeak azaldu duenez, hori Malkaskoko eraikinean izan zen, ondoren taberna moduko bat izan baitzuten Goierri Eskolako eraikinaren alboko baserrian. Jan-edanez gozatzea ez ezik, lan apur bat egitea ere tokatzen zitzaien noizean behin: "Kuriosoa da eskolako jangela egin zenean, tailer elektrikoaren ondoan, nola Juakina sukaldari lazkaotarra etortzen zen tailerrera goizetan. Hark esaten bazuen 'zaku bat patata zuritu behar da', ba hara joaten ginen zuritzera. Sekulako ogitartekoak prestatzen zizkigun gero, eta denak pozik". Sukaldeko lanez gain, eraikin berriko instalakuntza elektrikoan ere lagundu zuten.

Lehen promozioko ikasleez gain, beste hainbat gazte ere hasi ziren eskolan 1963an, lehen mailara sartzeko prestakuntza jasotzen. Zuzenean lehen urratsera sartzeko oinarrizko ikasketak izatea besterik ez zuten eskatzen; ekonomikoki "nahiko eskuragarria" zen garai hartan eskolan ikastea. Emakumeak, berriz, "bizpahiru" urte geroago sartu ziren, administrazioan eta delineatzaile aritzeko.

Ofizialtza eta maisutza tituluak eskaintzen zituen eskolak. Lehena, hiru urtekoa; bigarrena, aurrekoaren segida, bikoa. Lehenengo urtea amaituta, are gehiago banatu ziren ikasleak, hiru espezialitateren artean aukeratu behar izan baitzuten: mekanika, elektrika edo galdaragintza. "Ikasleetako asko ofizialtza eginda joan egin ziren lanera. 16 urterekin lan egin gabe egotea izugarrizko luxua zen; gure lagunak 14 urterekin hasten ziren lanean", oroitu du Ormaetxeak. Ofizialtzatik maisutzara igarotzeko, amaierako azterketa egin behar izaten zuten. Ormaetxeak bost urteak osatu zituen Goierri Eskolan; Luloagak, berriz, ofizialtza bukatu ondoren ingeniaritzara egokitzeko kurtso bat egin zuen, eta Donostiara joan zen.

Errespetua, sakratua

Hiru irakasle izan ziren 14 urteko gazte haien gidari: Jesus Ibarra —zuzendari ere bazena—, Jose Mari Ibarreta eta Carmelo Amantes. Gazteak ziren hirurak, 23-25 urte bueltakoak, eta, beraz, ez zegoen alde handirik batzuen eta besteen artean. Adinaren aldetik ez, baina bai, ordea, harremantzeko moduan. Hala gogoratu du Ormaetxeak: "Irakasleekiko errespetua sekulakoa zen. 'Ibarra jauna', 'Ibarreta jauna', esaten genien, beti errespetuz. Haiek zerbait esaten bazizuten, burutik pasatu ere ez zitzaizun egiten besterik esatea".

Maisutzan zegoenean egin ohi zituzten ateraldiez ere mintzo da: "Elektrizistak zazpi besterik ez ginen. Gu baino bost-sei urte helduagoak ziren irakasleak. Haiekiko harremana oso zuzena zen, klasean beti jauna esanez, baina gero tragoak elkarrekin hartzera irteten ginen. Eta ez hori bakarrik, autoa hartu eta parrandara joan izan ginen; urte batean sanferminetara". Ikasleen arteko harremana ere estua izan zen; tartean, ikasketa amaierako bidaiak eta antzerkia eta halako kultur ekintzak antolatzen hasi ziren.

Irakasleak gogoan

Gazteak izaki, "ikasteko gogoz" ziren, eta zer hobea, "irakasle onak" baino. Ormaetxeak eta Luloagak bereziki gogoan dituzte bi irakasle. Bata, Erlijiokoa; Ulazia abizeneko aramarra. Luloagak azaldu duenez, garai hartarako "oso irekia" zen; ez apaiz klasikoen modukoa, progresista baizik. Derrigorrezko ikasgaia zuten Erlijioa, Formación del espíritu nacional ikasgaiarekin batera. Kutunen artean bigarrena, gramatika irakaslea, Don Tomas Villar. "Gizon ikasia zen, eta oso irakasle ona". Bat dator Luloagarekin Ormaetxea, azken horrek bereziki eskertu baitzuen haren laguntza: "Literatura maitatzea egin zidan. Ez nenbilen oso fin, eta azaldu zidan moduarekin ikasi nuen hainbat autore irakurtzen; irakasten zuen gizon bat zen, eta hori eskertzekoa da".

Euskara debekatua zuten; euren artean hitz egin arren, ikasgaiak gazteleraz zituzten. Luloagak pintaketa batekin zerikusia duen pasadizo bat ekarri du gogora: "Soinketa irakasle bat genuen, falangista bera, eta pintaketa bat agertu zen. Ez dut gogoan zer jartzen zuen, euskararekin lotutako zerbait. Han hartu zuen brotxa, esanez ezeztatu egin behar zela".

Ikasketak bukatutakoan eskolatik ateratzen ziren ikasleen jakintza maila altua nabarmendu du Ormaetxeak: "Formazio altuarekin ateratzen ginen, batez bestekotik oso gora; ez soilik arlo teknikoan, baita humanoan ere". Bi ikasle ohiek diotenez, eskolak eskaini zien beste abantailetako bat izan zen enpresak hara joaten zirela zuzenean langile eske; horrela, ez zuten lantegiz lantegi atea jo beharrik izan. Eurentzat ez ezik, eskualde osoarentzat ere oso garrantzitsua izan zen eskola bien ustez: "Ez da kasualitatea Goierri izatea Gipuzkoan langabezia gutxien duen eskualdeetako bat", dio Ormaetxeak.

Goierri Eskola "ilusioa" izan zen bi ikasle ohientzat, eta etorkizunera begira ateak irekiko zizkiena. "Beste modu batera lortzea ezinezkoa zen ezagutza" bereganatzeko aukera ere izan zen. Esperientzia "oso positiboa", bi hitzetan.

Aurtengo sei sagar motarekin egindako sagardoak aztertuta, Juan Zuriarrain kimikako doktoreak bakoitzaren ezaugarriak laburbildu ditu. Datorren kanpainan, gezamina eta urtebi txiki berriz aztertuko dituzte, berde garratza, merabi, mozoloa, narbarte go...

Goierri Eskolaren urtemuga gogoratzeko, askotariko ekintzak izango dira datozen egunetan. Mende erdiko ibilbidean, 8.200 ikaslek baino gehiagok lortu dute Lanbide Prestakuntzako titulua, 300 ingeniari baino gehiago lizentziatu dira Mondragon Unibertsi...

Urtebi txiki sagarrekin eta gezaminekin egindako sagardoak berriz aztertzea erabaki dute, sagardoaren sektoreko hainbat jenderi interesgarriak iruditu zaizkiolako. Horiez gain, berde garratzak, merabiak, mozoloak, narbarte gorriak eta urdinak aztertuk...

2014a urte gogorra izango dela uste du minbiziaren aurkako Gipuzkoako elkarteak. Ohar bidez azaldu duenez, instituzioen laguntzak %60 jaitsi dira, eta, horrez gain, osasun arloan Espainia egiten ari den politikarekin kezkatuta daude. Botiken berrordainketa aipatu dute, esaterako. Elkartearen arabera, minbiziari aurre egiteko medikamentu asko sartzen dira horretan. Bestetik, etorkinei osasun arreta gutxitzeak ere kezka eragiten die. "Espainiako osasun arloko araudi orokorra aplikatzen bada Euskal Autonomia Erkidegoan, gizarte arazoak sor daitezke immigranteei arreta gutxiago eskaintzearen ondorioz". Arlo horiexek hartu ditu erronkatzat hurrengo urtera begira minbiziaren kontrako elkarteak.

Zailtasunak zailtasun, gaixotasunari aurka egiten lanean jarraitzen dute. Hala, 2014an ere bekak eskainiko dituzte minbiziaren inguruko ikerketak egiteko. Fernando Pesquera presidenteak eman zituen horri buruzko xehetasunak joan den astean, Boluntarioen XV. Topaketetan. 225.000 euroko bi beka emango dituzte —150.000 eurokoa da bat, eta 75.000 eurokoa bestea—. Aurrenekoa minbizia ikertzeko elkartearen Zientzia Fundazioaren barrukoa da, eta Espainiako ikerlarientzat izaten da. Bigarrena, Gipuzkoako zentroetan lanean ari diren ikertzaileentzat izango da; doktore tesia egiteko izango da, zehazki. Iaz, 25 urte bete zituen Gipuzkoako elkarteak, eta orduan hasi zen bekak ematen.

Omenaldia laguntzaileei

Urtero bezala, topaketetan elkarteko hainbat kide omendu zituzten egindako lanagatik: Isabel Iraundegi eta Mari Carmen Larramendi donostiarrak, Maria Jesus Ruiz irundarra eta Maritxu Hernandez zumarragarra, hain zuzen. Bestetik, Gipuzkoako elkartearekin "modu berezian lanean aritzeagatik", oroitarri bat jaso zuten lau lagunek: Zumarragako alkate Mikel Serranok, Isabel de Paulak —Gizarte Segurantzan emandako laguntza administratiboagatik—, eta Tenis Ondarreta jatetxeko kudeatzaile Maite Sabadellek eta Tristan Montenegrok.

2013. urtean egindako lan azpimarragarrienak ere gogoratu zituzten ekitaldian. Esaterako, aurten egoitza berria zabaldu dute. Zumarragan daude jada, Goierri eskualdeari zerbitzua emateko. Horrez gain, sukaldaritza osasuntsuari buruzko liburu bat ere argitaratu dute, eta Basque Culinary Centerren laguntzarekin koloneko minbizia saihesteko jardunaldiak antolatu dituzte. Pesquerak azaldu zuenez, gainera, iaztik bikoiztu egin dituzte azaleko minbizia saihesteko hondartzetan eta igerilekuetan egindako ekitaldiak.

Estu eta larri dabiltza Gipuzkoako herritarrak, familiak eta estamentu gehientsuenak. Eguna joan eta eguna etorri, gain behera doaz enpresa ezagun ugari, eta are gehiago txiki ezezagunak. Fagor Etxetresnak (FET) kooperatibaren ibilerak are gehiago astindu ditu bazterrak; izan ere, horrekin batera, 200 enpresa hornitzaile eta 4.000 lanpostu inguru auzitan gelditu dira. Tajo eta Grumal izan dira kaltetuen artean aipatuenak, baina asko dira oraintxe herio bidaian doazenak. Etsiak jo ditu euskal herritar asko eta asko, 80ko hamarkadan bizi izandakoak egin zuen bezala.

Enpresa guztiak ez dira, ordea, hilzorian. Bada aurrera begira gogotik lan eginez, baikortasun errealista batean bizi denik. Gipuzkoak, lurralde bezala, baditu, beraz, garapenerako egiturak, enpresa eta profesional eraginkorrak eta irtenbideari oinarria jarri nahi dioten instituzioak (Jaurlaritza eta aldundia, udalak eta garapen agentziak). Mondragon Korporazioak FETen auziari eman dion erantzuna aintzat hartzekoa da alde horretatik. Labur esanda: baditugu gaitasuna, ezagutza eta kapitala; enpresa berriak sustatuz, enplegua sortu eta aberastasuna eragiteko gai gara, eta egitera goaz.

Beraz, badirudi hurrengo urteetan oraindik enpresa asko ixten ikusiko ditugula, txikienak eta maila teknologiko apalenekoak gehienbat, baina berriak sortzen ere ikusiko ditugu. Lanik gabe geldituko dira eskarmentu handiko hainbat profesional, eta hasi berriak diren hainbat gazte aukerarik gabe. Eta zer esan formazio urrikoez, gutxitasun fisikoak dituztenez, umeak bere kargu dituzten guraso bakarrez…

Gaindegiak azaroan aurkeztu du Euskal Herriko enpresa demografiaren lehen azterketa. Hainbat emaitza utzi dizkigu, horien artean: lurralde batzuetan jarduera ekonomikoa ahulegia dela (dibertsifikazio txikia, enpresa ahulak…), edo enpresa txikiak proportzioan nagusi direla, agian txikiegi eta agian bezero bakar batentzat lan egiten ohituegi; horra hor FETek eragindako domino efektua. Industria arloko enpresa txikienak dira maila teknologiko apalenekoak eta etorkizun eskasenekoak. Enpresa industrialak ari dira galtzen eta zerbitzuen alorrekoak nagusitzen (enplegu eskasagoarekin).

Horrek guztiak Gipuzkoako lurraldean auzi garrantzitsuak plazaratzen ditu. Besteak beste, zer egin eta nola egin Gipuzkoak duen geografia produktiboari eusteko (bailara guztietan eta bertako jabegoaren kontrolpean), zer egin eta nola egin enpresa gehiago ez ixteko, zer egin eta nola egin enpresa txikiak elkarrekin aliatu eta egitasmo berritzaileak (produktu berriak, merkatu berriak) martxan jartzeko. Zer egin eta nola egin prozesu horretan behar duten laguntza teknikoa eta finantzaketa bermatzeko, jakintza berria dutenak eta zaharkitutakoak enplegatzeko. Galdera gehiegi, beharbada…

Gaurko munduak, halaber, hemendik oso urrun dauden plaza ekonomiko garrantzitsuak ditu. Beste lurraldeetako premiek eta erabakiek berebiziko eragina dute hemengo lan eta aberastasunean. Aurreko mendean Atlantikoaren itsas hegia jarduera ekonomikoaren gune izan bazen, gaur egun beste nonbait dago ardatz hori. Ez dirudi Euskal Herriari, dagoen lekuan dagoelako, atzerriko inbertsioa orain arte bezala etorriko zaionik. Zerbait sortzekotan, geuk egin beharko. Debagoienan, Goierrin… ikasi dugu horri buruz zerbait.

Hortaz, erronkak zein izan daitezkeen badakigu, eta erronka horiei erantzuteko azken ehun urteetan izan ez dugun bakardadea (gozatu? sufritu?) behar izango dugula ere bai. Beraz, badirudi geure indarrez eta geure kapitalaz sare produktiboa eraiki beste aukerarik ez dugula izango oraingoan. 1980ko hamarkadan gertatu bezalaxe, bere ezagutza eta gogoa beste kapitalik ez duten langileek elkar hartu eta egitasmo berriak martxan jarri beharko dituzte, eta sare instituzional handia beharko dute ondoan, enpresa horiek ongi antolatu, bideragarri egin eta kalitatezko enplegua sortu eta horri eusteko.

Ez da, ordea, enpresa mailako auzia; auzi soziala ere bada, lana izan dezaten lan mundura sartzeko egoerarik eskasenean daudenek, heldu zein gazte. Auzi instituzionala ere bada, tokian tokiko egitasmoek askoren arteko adostasunak eskatuko baitituzte, bailaraz bailara. Lurrari lotutako auzia ere bada, bertako nekazaritza eta arrantzak berriro jendea enplega dezan. Hamaika xede aipa liteke.

Errenteria 2025ko egitasmo estrategiko berria ezagutu dugu. Aurkezpen ekitaldian Caceresen sortu eta 17 urterekin Euskal Herrira etorritako neska gazte batek euskara jasoan adierazi zuena ekarri nahi nuke hona amaitzeko. Alegia, horrelako egitasmo estrategiko eta ilusionagarri bat martxan jartzeko, lan egin beharko dugu, nekatu arte lan egin, eta, nekatutakoan, lanean jarraitu. Lortu arte lan egin, eta lortu ondoren ere bai.