Unai Zubeldia

Arreta defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua (ADHN) izan duten haurren %30ek baino gehiagok nahasmenduarekin jarraitzen dute helduaroan. “Kontuan eduki behar da jatorri neurobiologikoa daukan nahasmendua dela ADHNa”, zehaztu du Iker Arrizabalaga psikologoak, Adahigi Gipuzkoako Arreta Defizitaren eta Hiperaktibitatearen Elkarteko kolaboratzaile ere badenak. “Kasuak aztertuta, %76an gurasoren batek ere aurretik izan du gaixotasun hori, halakorik daukanik jakin ez arren”. Neurogarapenaren nahasmendua da ADHNa. “Haurtzarotik datorrena eta helduei ere eragiten diena”.

Eskola ikasturtea hasi berritan, Arrizabalagak gogorarazi du haurren %5-8k daukatela ADHNa. “Eta, ondorioz, ikasgela gehienetan egongo da gaixotasun hori duen haurren bat”. Gaixotasunak, batez beste, neskatoei baino gehiago eragiten die mutikoei. “Baina ez gara ari hizketan haur lotsagabeez edo ikasketak egiteko balio ez duten haurrez, haur horiek diren modukoak izatea ez baita ez gurasoen, ez inoren errua”. Dibertsitate hori onartu eta ikasi egin behar dela azpimarratu du psikologoak, “gaixo horiek dauzkaten zailtasunak gainditzeko estrategiak eskaini ahal izateko”.

Adituaren hitzetan, helduen kasuan, gutxi gorabehera, %3k izaten dute gaixotasuna. “Mailak eta mailak” daudela azpimarratu du, ordea, psikologoak —arina, moderatua eta larria—, neurriak har daitezkeela, eta “desestigmatizatu” egin behar dela arazoa, “egoera bakoitzari bere izena jarrita”. Zeregin horretan pausoak emateko, 2002an sortu zuten Adahigi elkartea, gaixotasuna zeukaten haurren gurasoen eta adituen ekimenez. Elkarteak Donostian dauka egoitza nagusia eta 600 bazkide baino gehiago dauzka gaur egun.

ADHNa daukaten helduei laguntzeko zailtasun nagusia “nahasmendu hori betidanik izan dutela ez jakitea” dela azpimarratu du Arrizabalagak. “Diagnosia egitea da zailena, ADHNa dirudien guztia ez delako ADHNa”. Haurren kasuan, horregatik aritzen dira adituak eskolekin elkarlanean, “zantzuak daudenean beharrezkoak diren azterketak egin eta errealitatearen argazki hobea ateratzeko”. Lehen diagnosia eginda, “ezinbestekoa” da alde guztiek parean daukaten errealitatearen “kontzientzia hartzea”.

Hiru sintoma multzo nagusi

Alde horretatik, lanketa haurrarekin, gurasoekin eta eskolekin, “guzti-guztiekin, dimentsio eta esparru guztietan” egitea “oso garrantzitsua” dela azpimarratu du psikologoak. “Psikopedagogoak, eskolako laguntza baliabideak… denak dira garrantzitsuak horrelako gaixotasun baten aurrean”. Arrizabalagaren hitzetan, gurasoek une oro nola jokatu behar duten ikastea da gakoa, “ADHNa daukan haurrak ez duelako edukiko ADHN hori eskolan bakarrik; kalean, etxean eta leku guztietan ere edukiko du, eta jakin egin behar da abagune bakoitzean egoera horri aurre egiten”.

Arreta defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua aztertzen hasita, hiru sintoma multzo dauzkate identifikatuta adituek: arretaren defizita bera —arretari eusteko zailtasuna, antolaketa arazoak, distrakzioa…—, hiperaktibitatea —eskuak nahiz oinak urduri mugitzea, gehiegi hitz egitea, galderak amaitu baino lehen erantzuten hastea, txandari itxoiteko zailtasunak izatea…— eta inpultsibotasuna —pentsatu baino lehen jardutea, erantzunak arinegi botatzea, txandak ez errespetatzea…—. “Baina, funtsean, arazo edo zailtasunen batek, disfuntzioren batek, egon beharra dauka oinarrian, gerta litekeelako pertsona bat despistatua izatea, baina ikasketa prozesuan gauzak ez ahazteko bere estrategiak asmatzea eta hainbestean aurrera egitea”. Arrizabalagak jakinarazi duenez, haurrak sei urte bete baino lehen “oso zaila” da diagnosiren bat egitea. “Azterketa behar bezala egiteko, nolabaiteko hartu-emana behar da gaixotasuna daukan haurrarekin, eta, horregatik da ia ezinezkoa haurrak sei urte bete baino lehen ondorio zehatzik ateratzea”.

Gainera, arreta defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua duen haurrak horrez gain “beste disfuntzioren bat” ere izaten duela argitu du psikologoak. “Dislexia, esaterako”. Eta horregatik izaten da, batzuetan, zaila diagnosi zehatza egitea. Helduaroan, berriz, “antsietatearekin, gogo aldartearekin edo adikzio kontuekin” zerikusia izaten du ADHNak. “Baina bizitza arrunt-arrunta egin ahal izaten dute gaixotasun hori daukaten helduetako askok eta askok”. Are gehiago, heldu horietako batzuekin ere aritzen da lanean Arrizabalaga. “Eta euren jardunean punta-puntan ibiltzen dira asko; izan enpresaren batean, kirol munduan edo dena delakoan”. Izan ere, ADHNa dutenek, askotan, “ingurua mugitzeko gaitasuna” izaten dutela azpimarratu du psikologoak. “Eta hori ez da txarra, nahiz eta antolaketa kontuetan, agian, erremediorik ez izan. Oreka bilatzea da kontua, eta norbera ona zertan den detektatzea”.

Bestela pentsa baliteke ere, ADHNa daukaten gaixoen arazo nagusia ez da atentzio falta, “hiperaktibitatea daukatenen kasuan, batez ere, gertatzen den guzti-guztiarekin egoten delako adi; irakaslea esaten ari denari, ondotik pasatzen den motoari… Gehiegizko arreta dauka”. Hori da arazoa, eta hori neurtu behar da. “Haur horrentzat, ezinezkoa da arreta gauza bakarrean jartzea; 5-8 minutu iraungo du gehienez, eta, ikasgelan arazoa da, noski”.

Helduaroan, normalean, gaixotasunari izen-abizenak jartzen dizkiotenean, pertsona horiek “aske” sentitzen direla onartu du Arrizabalagak. “Baina, haurren kasuan, egia da gurasoek kolpea jasotzen dutela hasieran. Dena den, laguntza zehatzagoa jasotzen hasteko lehen pausoa ere izaten da hori”. Alde horretatik, Arrizabalagaren ustez, oso garrantzitsua da bide horretan gurasoak “ez nahastea eta ez erotzea”.

Eskolei dagokienez, berriz, “denetariko errealitateekin” topo egiten dutela azaldu du adituak. “Behar bereziko haurrak” dira ADHNa daukatenak. “Legez onartuta dago hori”. Baina neurriak hartu aurreko detekzio lanari eman dio psikologoak are garrantzi handiagoa. “Etiketa hori gabe, gaixotasunari izenik jarri gabe, nolabait esatearren, haurrak ez dauka ezertarako eskubiderik, eta ez da hartuko kasu horretarako beharrezkoa litzatekeen neurririk”.

Gaixotasunaren mailaketei dagokienez, moderatua edo larria denean egiten dute tratamendu farmakologikoa hartzeko gomendioa. “Eta horrek sortzen du eztabaida eta arbuio gehien. Pastillatxo bat hartu behar izaten dute goizero, eta pizgarria izaten da hori. Oso emaitza onak lortzen ditugu tratamendu horrekin”. Azken pausoa izaten da, ordea, tratamendu farmakologikoa. Horren aurretik bideratzen dira laguntza psikologiko eta psikopedagogikoa, familia arloko psikoheziketa, eskolako laguntza eta egokitzapenak.

“Askatasuna sentitu nuen”

“Mugitua eta hiztuna zen Larraitz, bai, baina etxean ez genuen izan aparteko arazorik; eskolan hasi ziren arazoak”. 18 urteko alaba eta 9 urteko semea dauzka Mari Jose Arnaez lezoarrak, eta oso gertutik bizitzen ari da ADHNaren gaixotasuna. Duela 13-14 urte egin zioten diagnosia alabari, eta probak egin berri dizkiote semeari; Aitorrek oraindik ez dauka diagnosirik, baina litekeena da hark ere ADHNa edukitzea.

“Larraitz ez zen adi egoten eskolan, ez zuen kasurik egiten; ez zuen molestatzen, baina ez zuen barneratzen barneratu beharreko guztia. Kosta egiten zitzaion”. Gogoan dauka batzu-batzuek nola esaten zioten esajeratzen ari zela. “Ama askoren arazoa hori zela esaten zidaten, umeen erritmoak alderatzen genituela; ez nintzela ari ondo hezten, alabari ez niola mugarik jartzen… Denetik entzun behar izan nuen”. Baina, pediatraren laguntzarekin, berandu baino lehen jarri zioten izena arazoari. “Larraitzek 4-5 urte zeuzkala, psikiatra batengana joateko aholkua eman zidan pediatrak, eta, oso txikia bazen ere, hark berehala egin zigun diagnosia”.

Arnaezek “askatasuna” sentitu zuen esan ziotenean alabak ADHNa zeukala. “Banekielako zer gertatzen ari zen. Ordutik, argi neukan pazientzia handiagoarekin jokatu beharko nuela, gauzak askotan errepikatu beharko nizkiola, ezingo nizkiola hiru agindu batera eman…”. Lezoarrak onartu du etxeko giroa asko erlaxatu zela gertatzen ari zena ulertu zutenean. Adahigi elkartera joateko aholkua eman zioten gero. “Eta asko lagundu ziguten”.

Gaur egun, batxilergoko bigarren mailan dago Larraitz. “Lehen Hezkuntzako laugarren maila errepikatu behar izan zuen”. Eta irakasle eskolan jarraitu nahiko luke ikasketekin. “Ikasteko gogo handia dauka”. “Pazientzia” eskatu die antzeko egoeran dauden familiei. “Bilatu babesa, eta, pixkanaka-pixkanaka, lortzen da aurrera egitea”.