Kerman Garralda Zubimendi
Musikaren bidez egin zen ezagun Estitxu Sudupe (Urretxu, 1974). Uga gorpuztu zuen euskarazko musika elektronikoaren loraldian. Baina garaiak aldatu egiten dira, eta bere burua eraldatu behar izan du urretxuarrak. Oholtzaren be...

Unai Zubeldia

Etxetik jaso zuen kirolarekiko pasioa; Donostiako Santo Tomas lizeoak lehenengo, eta Oiartzunek gero, sartu zioten futbolaren harra barru-barruraino; eta Realak eman dio aukera futbolaren profesionalizazioa bertatik bertara ezagutzeko. Tarte batez irakasle lanak alboratuta, Realeko kirol zuzendari lanetan dabil Garbiñe Etxeberria (Hernani, 1967). Gaur egun Espainiako Lehen Mailan gipuzkoarrekin soilik lehiatzea "ezinezkoa" dela azpimarratu du.

Unai Zubeldia

Gozogileak eduki dezakeen gaitzik larrienetakoa dauka Ramon Serrasek (Zarautz, 1943): diabetikoa da. "Berandu jakinarazi zidaten, behintzat, eta gozo-gozo bizi izandakoa naiz", aitortu du. Aitaren afizioari segika hasi zen argazkiak ateratzen, eta 100.000 argazkitik gora dauzka ordenagailuan. Nazioarteko sari asko irabazitakoa da. "Ehundik gora", zehaztu du. Baina barru-barrura iritsi zaio azkena: Zarauzko Udalak uztailaren 31n, 75 urte beteko dituen egunean, emango dion Kultur Merezimenduaren Domina.

Ikerne Zarate

Filosofia eta Letretan lizentziaduna da, eta EHUko Hizkuntza eta Literaturaren Didaktika departamentuko irakasle izan da 25 urtez. Hala ere, euskarazko haur eta gazteen literaturak egin du ezagun Mariasun Landa (Errenteria, 1949). Euskarazko haur literaturan Txan fantasma jo zuten lehenengo liburu modernotzat, eta Lizardi saria irabazi zuen horrekin. Ez da izan jaso duen sari bakarra, Krokodiloa ohe azpian liburua gaztelerara itzuli eta Haur eta Gazte Literaturako Espainiako Sari Nazionala ere irabazi zuelako 2003an; baita Eusko Ikaskuntza saria ere, 2014an, euskal kultura sustatzeko egin duen lanagatik.

30 liburutik gora ditu idatziak, eta errealismo kritikoaren sortzaile izan zen euskarazko haur eta gazte literaturan. "Kontzienteki, haur literatura ezberdina egin dut nik".

Jon Miranda

Umetan, ekilibrista izatearekin egiten zuen amets Iraitz Lizarragak (Zizurkil, 1979). Astronauta izango zela erabaki zuen geroago; eta gaur egun bietatik zerbait baduela aitortu du. "Etengabe galaxia ezezagunak ikertzen ari den akrobata eroa naiz".

Aitziber Arzallus

Musikarik gabeko bizitzarik ezin lezake irudikatu Mikel Unzurrunzaga Schmitz Makala-k (Zarautz, 1970). "Behar dut, arnasten dudan oxigenoa eta edaten dudan ura behar ditudan bezala". Besteak beste, DJa da, musikaria, baxu jotzailea, abeslaria, ekoizlea, kontzertu programatzailea, irratiko esataria, kolaboratzailea, surflaria eta nerabe baten aita.

Duela hiru hamarkada hasi zuen ibilbidean, AEBetan eta Europako herrialde gehienetan izan da musika jartzen, dozenaka areto eta jaialdi entzutetsutan. Lan mordoa ditu kalean: nola beste sortzaile batzuen kantekin osatutako bildumak eta nahasketak, hala berak sortutako kantuekin egindako diskoak ere. Ezinezkoa da haren musika etiketa baten azpian sailkatzea, estilo asko jorratzen dituelako —jazza, swinga, soula, funka, discoa, afroa, reaggea...—. Dantza egiteko moduko musika maite duela aitortu du, soinu bero eta tropikalak doinu elektronikoekin nahastea.

Zer erantzungo zenioke Mikel Unzurrunzaga Schmitz nor den galdetzen duenari?

Musika maite duen tipo bat dela, musika pasio duena, eta pasio hori lanbide bihurtzen asmatu duena. Ez da gauza makala!

Denera iristen al zara?

Diruari dagokionean, irauteko lain ateratzera, bai; denborari dagokionez, ez. Egunak 48 ordu izan beharko lituzke nahi nukeen dena egin ahal izateko. Norberak jarri behar ditu mugak eta nik ez dakit muga horiek jartzen, ez dakit ezetz esaten.

Nondik datorkizu musikarako zaletasuna?

Etxean ez zen musikaririk, baina melomanoak bai; ama eta anai-arrebak, batez ere. Bost anai-arrebetan gazteena nintzenez, eskura nituen haien kaseteak eta biniloak, eta beti ibiltzen nintzen saltseatzen. Irratia ere dezente entzuten nuen garai hartan. 12-14 urteko nerabea nintzenerako, musika pasioa zen niretzat. Herrian bazegoen musika zentroa deitzen genion gune bat eta denbora asko pasatzen nuen han. Artean ez zegoen CDrik, baina nik orduan ikasi nuen pirateatzea zer zen.

Gaur egun, musika duzu afizio eta ofizioa. Baina, nola hasi zenuen bidea?

15 edo 16 urte izango nituen Zarautzen Arraio Irratia sortu zutenean. Han saio bat egiterik ba ote geneukan galdetu genuen, eta baiezkoa eman ziguten. Hura poza! Musikari lotuta fundamentuzko zerbait egin nuen lehen aldia izan zen.

Eta DJ gisa, non egin zenituen lehen urratsak?

Malekoi zaharreko tabernetan. Marinan, Marmolen eta beste taberna batzuetan hasi nintzen diskoak jartzen. Orduan ez ginen DJak, pintxadiskoak ginen, eta biniloak ez genituen guk erosten, tabernek erosten zituzten. Ama alemaniarra nuenez, ia urtero joaten nintzen Alemaniara, eta tabernariek eskatzen zidaten handik musika ekartzeko. 25.000 pezeta ematen zizkidaten, gaur egun 300 bat euro izango liratekeena. Aurreneko aldietan, eurek eskatzen zizkidaten biniloak; baina, gerora, nahi nituenak erosten uzten zidaten. Izugarria zen niretzat!

Afizio hutsagatik aritzen zinen diskoak jartzen ala sos batzuk ateratzeko ere balio zizun?

Saltsa hura asko gustatzen zitzaidalako ibiltzen nintzen, ez diruagatik, baina, pozik hartu nuen lehen soldata. 1990eko udan izan zen, 20 urte nituela. Marinako jabeak lagun bati eta bioi eskatu zigun tabernan musika jartzeko. Bi hilabetez aritu ginen, ia egunero. Orduan ez zegoen Internetik-eta, eta beste ohitura batzuk genituen: egunero irteten ginen kalera eta egunero egoten zen parranda giroa.

Hainbat taldetan jo duzu baxua. Noiz ikasi zenuen?

Ikasi, inoiz ez. Instrumenturen bat jotzen ikasteko gogoa piztu zitzaidan eta baxua aukeratu nuen, eta txarrak ginenez eta musika eskolarik ez zegoenez, punkia egiten hasi ginen. Nire amaren etxeko ganbaran entseatzen genuen hasieran eta Vista Alegreko lokaletan geroago. Bi talde sortu genituen: Noise AM behin eta Tofu. Gipuzkoan barrena kontzertu batzuk eman genituen eta pare bat maketa grabatu ere bai. Elkarrekin ibiltzen ginen herriko hiru taldek hamabost kantako bilduma bat ere grabatu genuen geuk sortutako Aza Rekords zigilupean, baina dirurik ez genuen, eta han gelditu zen. Egunen batean kaleratuko dugu oraindik.

Estilo bateko musika egiten zenuen, beste estilo batzuetakoa jarri... Dena gustatzen zitzaizun?

Garai hartan, punkiak punkiak ziren, heavyak heavyak... Baina estilo asko gustatzen zitzaizkidan niri: atsegin nuen musika dantzagarria eta baita kontzertuetara joatea ere. Inolako aurreiritzirik gabe mugitzen nintzen.

Musikaren bueltan, bai, baina herrian eta inguruetan ibiltzen zinen. Nola egin zenuen jauzia?

1995ean, Berlinera joan nintzen arreba bisitatzera, han bizi zelako. Kasulitatea: bere bikotea DJa zen. Bazekien ni ere hasia nintzela eta berekin batera saio bat egitea proposatu zidan; baiezkoa eman nion nik, noski. Flyer-ak egiteko izen bat behar zuela esan zidan. Nik ez nekien hori zer zen ere.

Eta, nolatan 'Makala'?

Nahikoa izen absurduak zituzten garai hartan gustatzen zitzaizkidan DJ batzuek: DJ Food [janari]; DJ Shadow [itzal]... Nire izenaren kontsonanteei bueltaka nenbilela, Makala bururatu zitzaidan.

Zer egin zenuen Berlinetik bueltan?

Hemen ere aukerak egongo zirela konbentzituta, inguruan begira hasi nintzen, eta binilo denda bat topatu nuen Donostian. Han nengoela agertu zen Javi Pez, Donostiako DJ famatua eta musikaria. Hizketan hasi ginen eta oso harreman ona egin genuen. Programa bat zeukan Herri Irratian eta han kolaboratzen hasi nintzen. Handik Etxekaltera joaten ginen musika jartzera, eta, poliki-poliki, nire lekua eginez joan nintzen. Beste leku batzuetatik deitzen hasi zitzaizkidan. Aldi berean, Pezek Bartzelonako Txarly Brown lagunarekin zeukan Novophonic Diskak disketxean hasi nintzen, eta nire lana uztea eta afizio nuena ofizio egitea erabaki nuen.

Ez zen erabaki erraza izango...

30 urte nituen ordurako, eta ez zen erabaki erraza izan, ez; eskerrak orduan eta orain nire bikote denak bultzada eman zidan.

Ordutik, ez zara gelditu ere egin.

Hasieran, DJ aritzen nintzen, disketxean lan egiten nuen eta baita Elektronikaldia jaialdia antolatzen ere. 2002an kaleratu nuen nire lehen bilduma: Makala plays Novophonic. Ez ziren nire kantak, baina arrakasta izan zuen, eta Europan barrena bira egiteko aukera eman zidan. Amaitu nuenean, Javi Pez Orquestan baxua jotzen aritu nintzen. Diskoa grabatu eta biratxo bat ere egin genuen.

Europan barrena asko ibili izan zara. Etxean baino errazago mugitu izan zara kanpoan?

90eko urteetan, hemen, DJ gutxi ginen eta jendeak, oro har, aurreiritzi asko zituen. DJak gauarekin lotzen zituen, bakailauarekin, technoarekin, egurrarekin eta drogekin. Baina salbuespena ginen gu, beste era bateko DJak. Denborarekin, zabalduz eta aldatuz joan da jendearen ikuspegia.

Noiz hasi zinen kantak egiten?

Javi Pez Orquesta bukatu zenean erabaki nuen neure bidea lantzen hastea. Metakekoei disko bat grabatzeko asmoa azaldu nien eta baietz erantzun zidaten; 2005ean argitaratu genuen Hondartzan diskoa, neure abestiekin. Aurkezpenak egiteko Makala Banda osatu nuen parte hartu zuten musikarietako batzuekin, eta bi urte eta erdi iraun zuen bira hark. 2008an iritsi zen nire hurrengo lana, Madrilgo disketxe baten eskutik. Singleak kaleratu genituen aurrez, eta bilduma guztia 2011n: nazioartean arrakasta handia izan zuen Unexpected Tapas lanak, eta Musika Independientearen Sarietan, 2012an, munduko musiken album onenaren sarirako proposatu zuten.

Etxera bueltatzea erabaki zenuen horren ostean.

Bai, kanpoan nahikoa denboran ibili nintzela eta, herrira itzuli, berriz baxuari heldu eta 2012an Makala Jazz Funk Band sortu nuen herriko jendearekin; talde instrumentala zen. Jazzaldiaren antolaketan ibiltzen nintzen garai hartan eta han kontzertu bat ematea proposatu zidaten. Ahots batek taldea jantziko zuela pentsatuta, Oihan Lopetegiri eskatu genion probatzera etortzeko, eta gurekin gelditu zen. Pare bat single kaleratu genituen aurrena eta 2015ean diskoa ere bai: Xake!, sortu berri nuen Orrua Diskak zigiluarekin. Aurkezpen bira egin genuen gero Euskal Herrian, Katalunian eta Espainian. Urtebetez aritu ginen eta 2016an taldea desegin genuen. Uzta polita utzi genuen.

Gaztea irratian programa bat ere gidatzen duzu duela hamahiru urtetik.

Bai, 2005ean hasi nintzen Boom Shaka Laka saioa egiten eta horretan jarraitzen dut oraindik ere. Zirkuitu komertzialetik kanpoko doinuekin osatzen dut saioa eta saiatzen naiz esklusiban ematen; alegia, lanak kaleratu aurretik.

Euskal Herriko hiriburuetan Global Funkers festak ere antolatzen dituzu duela hamar urtetik.

Bai. Lehen, hilero antolatzen genituen; orain, noizean behin. Asteburuko biratxoak izaten dira: nazioarteko DJak eta artistak gonbidatzen ditugu, asteburu berean Euskal Herriko hiru aretotan emanaldiak eskaintzeko. Horri lotuta, beste proiektu bat ere badugu esku artean. Global Funk kolektiboak aurten hamar urte betetzen dituela eta, bururatu zitzaidan polita izan zitekeela Denis Barzaga perkusionista kubatarrak eta biok indarrak batzea eta Global Funk Soundsystem sortzea, kolektiboari omenaldi moduko bat egiteko. Dagoeneko zenbait emanaldi egin ditugu Espainian, Belgikan, Herbehereetan... Kantak jartzen ditut nik, nireak eta beste batzuenak, eta haien gainean perkusioa jotzen du Denisek. Kanta berriak sortzen ari gara horrela. Aurki aterako dugu lehen bideosinglea, sekulako kanta puska, irudi eta guzti. Musika Euskal Herrian sortu dugu eta Londresen bizi den abeslari txiletar batek jarriko du ahotsa. Nire asmoa da aurten EP bat ateratzea eta datorren urtean zortzi kantako diskoa, gero aurkezpen bira egiteko. Taldea ere osatu beharko dugu ordurako.

Jimmy Bidaurreta Gasteizko Big Bandaren zuzendariarekin ere baduzu beste proiekturen bat abian...

Bai, iaz sortu genuen Descarga Libre proiektua. Latin, jazz, funk eta deskarga doinuen nahasketa da. Kontzertu batzuk emateko aukera izan dugu eta diskoa prestatzen ari gara orain, poliki-poliki, datorren urtean kaleratzeko, aurretik erotzen ez banaiz, behintzat.

Orain arteko guztia nahikoa ez balitz bezala, Oier Aranzabalen eta bion ekimenez, musika jaialdi berri bat jaioko da aurten: Adarretatik. Uztailaren 20tik 22ra izango da, Zarautzen. Zergatik eta zertarako antolatu duzue jaialdi berri hori?

Zarauztarra izanda eta musikari lotutako hainbeste saltsatan sartuta egonda, aspalditik zintzilik neukan zerbait zen herrian musika jaialdi bat antolatzea. Iaz, Lou Topet taldeko Oier Aranzabal lagunarekin topo egin nuen batean, asmoa komentatu nion hari, gustatu egin zitzaion eta kontuari buelta batzuk ematekotan gelditu ginen. Urtebete geroago, sortuta daukagu Enbor Akzio Kulturala elkartea eta antolatuta Adarretatik musika jaialdia.

Nolako jaialdia izango da?

Txikia, euskalduna, nazioartekoa eta dohakoa. Hiru agertoki izango ditu: eguerdietan, Merkatu Plazan izango dira emanaldiak; arratsetan, Musika Plazan; eta gauetan, itsas pasealekuan.

Zergatik Adarretatik izena?

Jaialdiak ertzetako musika gerturatuko dielako herritarrei.

Hurrengo urteetan jarraipenik izango al du jaialdiak?

Bai, guk nahi genuke datozen urteetan jarraipena izatea. Are gehiago, urtean zehar ere Enbor Akzio Kulturalak herrian hainbat musika emanaldi antolatzea da gure asmoa.

Ariane Vierbücher

Euskararen eta euskal kulturaren alde lan handia egin du Agustin Mujika Takolo-k (Lasarte-Oria, 1960). Egin du, egiten ari da eta etorkizunean ere egiten jarraitzeko asmoa du. Gizartea euskaldundu beharra dagoela sinistuta, zeregin horretan jarraitzen du Takolo pailazo gisa ezaguna denak, nahiz eta aspaldi utzi zituen oholtzak. Euskaldun berria da, AEK-ko ikasle eta irakasle izana; irakasle eskolan ikasketak amaitu, eta irakaskuntzan hasi zen lanean; euskararen irakaskuntza eraginkorragoa izan zedin, hainbat ekimen sortu zituen gero: Olentzeroren etorrera, haurrentzako egonaldiak, Euskararen Maratoia... Euskaraldia ekinaldian buru-belarri murgilduta dabil gaur egun. Bihar aurkeztuko dute egitasmoa Zaldibian, gaur egun bizitoki duen herrian.

Beñat Alberdi

Urte batean, Oñatiko euskalkiaren aditz izenak aztertzen; hurrengoan, herrian aurkitutako eskuizkribu baten idazlea nor den identifikatu nahian; UNEDeko irakasle eta EGAko aztertzaile ere izan da; Oñatiko etnografia aztertu eta antzerkigintzan ere ibili da... Jerardo Elortzak (Oñati, 1944) hamaika lan egin du hamaika eremutan. Lan hori eskertzeko, omenaldia egin berri diote herritarrek, baina oraindik ez ditu bukatu lan guztiak. Erretiroa hartuta egon arren, hurrengo aukeraren zain dago ikasitakoa partekatzeko.

Omenaldia egin berri dizute Oñatin. Nola izan zenuen horren berri?

Berandu samar, eta eskerrak horri. Hala ere, nahiko luzeak izan dira azken hilabeteak. Ezustean hartu nuen albistea, eta egun bakarrekoa izango zela uste nuen, gainera. Beste kontu bat izan zen astebeteko egitaraua prestatu zutela jakin nuenean. Eskerrak eman beharrean nago; oso pozgarria izan da.

Nola bizi izan duzu astebeteko omenaldi hori?

Nahiko osorik iritsi naiz bukaerara. Jada ez gara mutikoak, eta orain arte nahiko itxuran ibili naiz osasun aldetik, baina horrelakoetan larregi hunkituz gero... Dena ondo joan dela uste dut, eta jendeak erantzun duela. Gaur egun ez da erraza hitzaldietara 30 pertsona baino gehiago erakartzea, eta 80 bat lagun etorri dira hitzaldi bakoitzean.

Hamaika eremu landu izan dituzu: hizkuntzak, historia, antzerkia… Modu askotara aurkeztu izan zaituzte, baina nor da Jerardo Elortza?

Gauzak ikasteko eta, neurri batean, ikertzeko gogoa izan duen pertsona bat. Eta baita ikasitakoa besteei zabaltzeko gogoa izan duena ere. Ikasteko aukera eduki izana, horixe izan da gure zoria.

Eremu askotan lan egindakoa zara, baina Alemaniar Filologia ikasketak egin zenituen. Nolatan?

Nik ere ez dakit seguru oraindik. Alemanez zerbait banekien, gehiegi ere ez, eta horri heldu nion. Baina, nire garaian Euskal Filologia edo Historia ikasketak egiteko aukera izan banu, hori hautatuko nukeen.

Alemanian bizi izan zinen 70eko hamarkadan, ikasketak amaitzeko. Nolatan amaitu zuen 26 urteko gazte batek, garai hartan, Alemanian?

Lehenago joatea tokatzen zitzaidan berez, baina ez nintzen libratu soldaduska egitetik. Berandu hasi nintzen ikasten, baina, hala ere, luzapen eskaera guztiak amaituta, armadan sartu behar izan nuen ikasketak bukatu baino lehen. Tesina eta errebalida azterketa egitea falta zitzaizkidan soldaduskatik bueltan. Unibertsitate pribatua izanik, tesina egin behar izaten zen titulua eskuratzeko. Ikasitako eduki guztietatik pare bat gai aukeratu, eta horri buruz idatzi behar izaten zen; alemanez, gainera. Era berean, defendatu egin behar izaten zen ehun orrialdeko tesina.

Arazo asko izan zenuen tesinako gaia aukeratzeko, ezta? Frankismo garaian ez zen erraza izango erregimenaren gustuko gairen bat aurkitzea...

Deustuko Unibertsitatean ikasi nuen nik, eta dekanoak onartu behar izaten zuen proposatutako gaia. [Wilhelm von] Humboldt Alemaniako filologoa eta Euskal Herria ikertu nahi nituela esan nion nik. Humboldt bi aldiz etorri zen Euskal Herrira 1800 inguruan. Asko ikertu eta idatzi zuen euskarari buruz. Neurri batean, euskara ezagutarazi egin zuen Europan, eta indarra eman zion. Haren lanari esker etorri dira gerora beste hainbat ikerlari. Orain sarritan pentsatu ohi dut gaia beste modu batera planteatu izan banu, Euskal Herria aipatu gabe, onartuko zidaketela. Esan zidan Alemaniar Filologiarako ez zela gai egokia.

Alemaniako antzerkigintzari buruz idatzi zenuen azkenean. Intereseko gaia al zen hori zuretzat?

Oso modan zegoen gai bat aukeratu nuen. Gerra aurretik eta ondoren, teatro dokumentala delakoa egin zuten Alemanian; gertakari historikoak eta politikoak hartu, eta horri buruzko antzerkiak osatzen zituzten. [Leon] Trotski edo [Adolf] Hitler hari gisa hartuta, Auschwitzi buruzkoak, adibidez.

Hainbat alor landu izan dituzu zure ibilbidean; antzerkigilearena bat. 60ko hamarkadan, Gabriel Arestirekin jardun zenuen, besteak beste. Euskal ideiak hedatzeko tresna al zen antzerkia?

Nahiko zaila eta garestia zen zinea egitea. Erdaldunduta zegoen jende asko, eta euskaran alfabetatu gabe zeuden euskaldunak. Uste dut ikuskizun bat zelako hurbiltzen zirela ikusleak, eta, batez ere, euskaraz egiten genuelako, militantziagatik. Gu ez ginen onak. Talde amateurra zen gurea.

Zentsura jasan al zenuten antzerki munduan?

Esan egin behar izaten genuen zein obra antzeztuko genuen, eta testua eraman behar izaten genien. Hiru obra taularatu genituen guk, eta hirugarrenean iritsi zitzaigun abisua: bi pasarte kendu edo aldatu behar genituela esan ziguten. Ez dakit kasu asko egin genien. Oñatiraino hurbilduko zirela zalantza egiten genuen. Beste kontu bat zen Donostia inguruan antzeztea. Hala ere, antzezlanak ez genituen prestatzen Oñatirako bakarrik; beste herri batzuetan ere ibili ginen.

Kultur iraultza baten gisakoa al zen euskarazko antzerkia?

Gauza asko batera egitea tokatu zitzaion gure belaunaldiari, ez antzerkia bakarrik. Premia larriak zeuden 60ko hamarkadan. Artikulu bat eskatu zidaten kultur arloan zer izan behar genuen azaltzeko, eta Erein aroa izenburua jarri nion. Gauza asko ez genituen lortu, agian, baina ereindako hazi haiek fruituak eman zituzten handik hamar, hogei edo 30 urtera. Gauza asko ez dago ulertzerik hura barik.

Oinatz gazte taldearen izenpean sortu zenuten antzerki taldea. Egin al zenuten bestelako ekintzarik?

Oñatin bazegoen talde zirikatzaile bat 1964-65 inguruan. Gazteen kasuan, neskak alde batetik eta mutilak bestetik ibiltzen zirela uste zuten, eta batzar bat egin zen bi sexuak batzeko. Hamaika kontu antolatu genituen garai hartan; besteak beste, bi antzerki talde, gure kezkak azaltzeko aldizkari bat eta Vietnami, drogei edo beste hainbat konturi buruzko hainbat hitzaldi.

Egungo gazte asanbladekin konpara al daiteke ordukoa?

Antza pixka bat badauka, bai. Dena den, azpimarratuko nuke Oñati beti hartu izan dela kontserbadoretzat eta karlista asko zegoen herritzat. Baina egon dira bestelakoak ere. Gauza batzuk martxan jartzea lortu genuen, behintzat; egoera aldatzen saiatu ginen. Gainera, bikote asko sortu ziren hortik.

Gazte talde hark mutiletan eta neskatan egiteko ere balio izan zizuen orduan?

Lehen, plazara joan behar izaten zen horretarako. Bi pieza jotzen zituzten lehenengo, txistulariak aritzen ziren gero, eta beste bi pieza ondoren. Ez zen erraza izaten. Beste bide batzuk sortu behar ziren elkarrekin hartu-emanetan jartzeko. Nik antzerki taldean ezagutu nuen nire emazte zena.

Arantzazuko seminarioan ikasi zenuen, eta euskararen alde ere aritua zara lanean. Euskararen babesleku batean ikasi izanak ba al dauka zerikusirik horretan?

Uste dut Arantzazu hanpatu egin dela euskararen babesleku moduan. Egia da beste guztia basamortua zela. Seminarioetan abadeek euskara zertxobait erabiltzen zuten, gero euskaraz eman behar izaten zituztelako sermoiak eta konfesioak edo aitorpenak ere jasotzen zituztelako euskaraz. Oinarrizko lana egin zuten, baina behetik gorakoa, ez goitik beherakoa.

Baina zu ez al zinen euskaraz Arantzazun alfabetatu?

Bai. Ez, ordea, seminarioak erraztasunak eskaintzen zizkigulako. Ikasketa prozesu guztian bi irakasgai geneuzkan euskaraz. Irakasle on batzuk tokatu zitzaizkigun, hala ere. Euskarazko liburuak zeuzkaten haiek, eta ikasgelatik kanpo zabaltzen zituzten interesa zeukaten ikasleen artean.

Trantsizio garaian Espainiako UNEDen hasi zinen lanean, Urrutiko Hezkuntzako Unibertsitate Nazionalean. Euskara departamentuko zuzendari gisa, zehazki. Euskara bultzatzeko modu bat al zen hura?

Trantsizio urteak ziren, eta zerbait egin nahi genuen euskal kulturaren inguruan. UNEDeko egitura berezi hori aprobetxatu nahi genuen guk, eta oso irekia eta liberala zen zuzendaria orduan. Lehen urtean, 1977-78ko ikasturtean, eskaini genituen hitzaldiak, erakusketak eta halakoak. Gero batzuek pentsatu genuen zergatik ez geneukan ikasgairik Euskaltzaindiaren B eta D mailako tituluak lortzeko; EGA tituluaren aurretik sortutakoak dira horiek. Talde dezente sortu genituen garai hartan.

Euskara bakarrik lantzen al zenuten unibertsitatean?

Jende askok ez zuen ezer ikasi euskarari dagokionez, baina ezta historia arloan ere. Euskaraz eta gramatikaz gain, hori ere azaltzen genuen gure apunteekin. Literaturan, esaterako, jendeak klasikoak, behintzat, ezagutu zitzan nahi genuen; jakin zezatela [Bernart] Etxepare, [Pedro Agerre] Axular edo [Xabier] Lizardi existitu zirela, behintzat.

EGA azterketari dagokionez, epaile lanetan aritu zinen ahozko probetan. Euskara batuan edo oñatiarrez hitz egiteko aukera ematen zenuen zuk, baina oñatiarrez mintzatzea aukeratzen zutenei esaldi bat gehituta: "Ziur al zaude ondo egingo duzula?".

Hizketarako erraztasuna edo jarioa, eta jatortasuna neurtzen ziren orduan oraindik. Horretan lanean ari ginenok hasi ginen epaitzen, aztertzaileak falta zituztelako-edo. Oñatikoak, Arrasatekoak... joaten ziren azterketara. Ez daukat gogoan zer esaten nien, baina euskalkian hitz egiteko esango nien, bai, baina herrikoa izateagatik ez pentsatzeko edozein modutan hitz egin zezaketenik.

Ikerlari gisa ere aritu izan zara. Oñatiko arte eta historia bilduma argitaratu zenuten, adibidez, herrian ahaztutako historia bilduta. Eragin al zenuten herriko errealitatean?

Beste ikerlari batzuek landu zuten gai hori gure aurretik, eta lan horri jarraipena eman genion guk. Oñatiko Historia eta Arte Bilduma izan zen azkena [1982]. Ez dakit zenbaterainoko eragina izan zuen orduan, baina, neurri batean, gerora etorri ziren egitasmo eta ekimen batzuen hazia izan zela esango nuke: gure kultur ondarea hobeto ezagutzeko eta zaintzeko ahaleginak egin dira Laixan, Kapirixo eta Natur Eskola bezalako taldeen bidez.

Ikerlari gisa, dena den, herriko eskuizkribu bat norena den aurkitzea izan da zure lorpen nagusia. 1800 inguruan idatzitako testuaren egilea nor zen identifikatu zenuen.

Bi eskuizkribu mardul dira, oñatiarrez moldatuak. Aita Lizarraldek aurkitu zituen Olabarrietako Arrazola Azpiko baserrian. Jabearen baimenarekin, eskuizkribu biak fotokopiatu eta transkribatu genituen guk 1975 inguruan. Egilearen bila hasi nintzen aldi berean, Oñatiko eta Donostiako hainbat artxibo arakatuz. Majo kostata, idazlea Manuel Umerez Goribargoitia abade oñatiarra zela konturatu ginen, azkenean. Polizia ikerketa baten antzekoa izan zen hura, eta sekulako poza hartu genuen misterioa argitu zenean. Hizkuntzalaritzarako ez ezik, garai hartako gizartearen berri izateko ere oso baliagarriak dira Umerezen bi lan horiek. Asko poztu ninduen Baionako Euskal Museoko artxiboan Ternuari buruzko bertso zoragarriak aurkitu izanak ere.

Egunkariak gordetzeko ohitura eduki izan duzu betidanik. Gordeta dauzkazu Euskaldunon Egunkaria-ren eta Egin-en, Der Spiegel-en eta El País-en zenbaki guztiak, ezta?

Egunkari eta aldizkari asko pilatu izan dut luzaroan, baina erakunde bati eman dizkiot gehienak, leku arazoengatik eta gordetzeko teknikak zeharo aldatu direlako. Lehen baino askoz gutxiago gordetzen dut orain, baina, hala ere, etxean ez da falta paperik.

Zerk bultzatu zaitu horrenbeste eremu lantzera?

Eremu askotan jardutea tokatu zaigu guri; lartxo, beharbada. Jakin-minak bultzatu izan nau, baina baita gure gizartean zeuden eta dauden premiei erantzun beharrak ere. Gure belaunaldiko lagun askori gertatu zaio hori.

Unai Zubeldia

Bidania jaioterritik Donostiara lekualdatuta, 14 urte zituela hasi zen lanean Paulo Muñoa (1941), eta ez da nekatu oraindik. Lehenengo ikastolen sorrera, Ikastolen Elkartea, Kutxako lan jarduna... eta Gure Esku Dago dinamika. Behin erretiroa hartuta heldu zion azken erronkari, eta pasioz bizi du egunerokoa. "Esan ez, egin egin behar da". Igandean, Muñoarena izango da giza kateko lehen eskua, eta, momentu hori gogoan, Josema Martin Gure Esku Dago-n lankide izan zuena ekarri du gogora. "Dagoen tokitik jarrai dezala guri laguntzen".

Erik Gartzia Egaña

Asteburua Valladolid (Espainia) eta Valentzia aldean (Herrialde Katalanak) lanean pasatu ondoren, etxean dira, berriz ere, Kukai dantza konpainiako dantzariak, entseatzen jarraitzeko. Izan ere, datorren igandean etxetik 597 kilometrora eskainiko dute emanaldia, Torrenten, Valentzian. Alain Maiak (Errenteria, 1985) toki bat egin du agendan galdera sortari erantzuteko. Kazetaria da formazioz, eta ondo moldatu da esparru guztietan.