Aitziber Arzallus

Interneten eta sare sozialen erabilerak hezitzaileengan —irakasle eta gurasoengan— sortzen dituen kezkei erantzun nahian, egitasmo bat abiatu dute Azpeitian eta Azkoitian. Bi herri horietako ikastetxe guztiek eta Ementic Eusko Jaurlaritzak Internet segurua sustatzeko duen zerbitzuak gaiaren inguruko jardunaldi batzuk antolatu dituzte Lehen Hezkuntzako laugarren mailako ikasleentzat, hezitzaileentzat eta gurasoentzat.

Mikel Agirre Ementiceko kidea arduratu da saio horiek gidatzeaz, eta oso balorazio baikorra egin du orain artekoaren inguruan. Gazteekin Interneten eta sare sozialen erabilerak dituen arriskuez eta aukerez jardun dela azaldu du, eta hezitzaileekin, teknologia berriek hezkuntza esparruan ematen dituzten aukerak ere aztertu dituela. Datozen egunetan hainbat hitzaldi emango dituzte Azpeitian eta Azkoitian, batez ere gurasoei begira.

LH-4ko gazteekin jardun zara lanean. Adin horretako gazteek teknologia berriak erabiltzen dituzte, baina hasita al daude sare sozialak erabiltzen ere? Jabetzen al dira zer arrisku dituzten?

9 urterekin, oro har, hasiak dira mundu honetan murgiltzen. Haiekin hizketan hasi orduko ohartu gara batzuek gaia landuta dutela eta besteek ez. Gaur egungo haurrek eta gazteek berehala hartzen dituzte gaitasun teknikoak, baina ikusi dugu erreminta horiek erabiltzeko eta lantzeko garaian hutsune etiko argi bat dutela. Badakite Whatsapp eta sare sozialak erabiltzen, baina erreminta horien erabilerak eragin ditzakeen egoera gatazkatsuen inguruan hutsune asko ikusi ditugu. Nik planteatu arte ez zeuden konturatuta hainbat arrisku egoeraz. Egia da gaitasun teknikoak izatea inportantea dela, erreminta maneiatzeko ezinbestekoa dela, baina hori bezain garrantzitsua iruditzen zaigu etikoki horrek zer esan nahi duen jakitea: zer ondorio izan ditzakeen talde batean norbait baztertzeak, norbaiten argazki pribatuak zabaltzeak, norbaiti iseka egiteak... Horretan gabezia nabarmenak antzeman ditugu.

Nola landu dituzue gai horiek?

Bi orduko hiru saio egin ditugu talde bakoitzarekin. Lehenengo bi saioetan, batez ere sare sozialen eta Interneten inguruko etika hori landu dugu, zer dagoen ondo eta zer gaizki, eta ekintza bakoitzak zer ondorio eta arrisku izan ditzakeen erakutsi diegu. Konturatu gara, baita ere, ziberbullying kasuetan-eta oinarrian dagoena heziketa falta dela. Guk gure egunerokoan, auzoko plazan, oso garrantzitsutzat dugu balio batzuen transmisioa, eta sare sozialen erabileran hori falta zaie gazteei.

Baina hezitzaileek, nola irakasleek hala gurasoek, badute formakuntzarik eta gaitasunik teknologia berrien inguruan gazteak egoki gidatzeko?

Teknologia berrien garai honetan gauza kurioso bat gertatzen ari da: historian lehen aldia da haurrak hezitzaileen aurretik doazela. Horrek testuinguru berriak sortu ditu, eta horiei aurre egiteko hainbat jarrera har daitezke. Bata da arbuiatzea eta nork bere burua gutxiestea: niri teknologia berriak ez zaizkit interesatzen edo nik erakutsiko diot bada, nik baino gehiago baldin badaki? Jarrera horrek hezitzaileek gazteengan duten autoritatearen galera dakar ezinbestean.

Horren adibide izan daiteke duela gutxi izan genuen kasu bat: ume bat sartu zen Youtuben edo antzerako leku batean, eta publizitatea saltzen ari zelakoan publizitatea erosten ari zen. Epe labur batean zor izugarria metatu zuen. Kuriosoa da ume haren erreferente izan behar zuketen helduei galdetzerakoan, erantzun zutela eurek ez zekitela ordenagailua pizten ere.

Dena dela, denak ez dira horrelakoak; badago jende inplikatua ere, ohartu direnak Internetek eta sare sozialek arazoak eta arriskuak izan ditzaketen modu berean abantaila eta aukera asko ere eskaintzen dituztela. Eta jendea horretaz jabetzen ari den heinean, ari da zer diren ezagutzeko ahalegina egiten.

Beraz, zer esango zenieke beren burua jokoz kanpo ikusten duten hezitzaile horiei?

Batez ere, beldurra galtzeko. Ez daukatela sare sozialen friki batzuk bihurtu beharrik, baina teknologia berrien eta Interneten eta sare sozialen inguruan gutxieneko jakintza batzuk izan beharko lituzketela, gaurko gazteek darabilten lengoaia hori ulertzeko. Bestela, nola landu ditzakegu horren urrun geratzen zaigun mundu bateko gatazkak? Nola landu dezakegu ziberbullying kasu bat ez badakigu Whatsappa zer den ere? Jarrera ezkorra dutenei hori gertatzen zaie gero, egoerak gainezka egiten diela. Gustatu ala ez, gaur egun Internet eta sare sozialak hor dauden errealitateak dira, eta geroz eta garrantzi handiagoa dute gainera, eta, hezitzaileak garen heinean, gure ardura da horietara egokitzea. Gure ardura bada haurrak eta gazteak prestatzea etorkizuneko erronkei aurre egiteko, baliabide digitalak erabiltzeko ere prestatu egin beharko dugu, eta prestatu egin beharko ditugu.

Koherentziaz jokatzean legoke gakoa?

Bai, noski. Adibidez, gazte bati auto bat ez genioke emango inongo formakuntzarik eman gabe, badakigulako abantaila handiak dituen arren arrisku handiak izan ditzakeela. Bada, teknologia berriekin ere berdin. Ez dauka horrenbesteko garrantzia sakelakoa eta ordenagailua noiz edo zenbat urterekin ematen dizkiegun, baizik eta nola ematen dizkiegun. Ziberbullying kasu bat gertatzen bada, badirudi Whatsappa erreminta diaboliko bat dela. Egia da badaudela horrelako kasuak ere, baina egia da etikoki erabiliz gero saihestu daitezkeen gauzak direla. Beti egongo dira, kalean bezalaxe, baina neurri handi batean saihestu daitezke. Eta, hain zuzen, prebentzioaren arlo horretan daukagu lan handia egin beharra, sentsibilizazio kanpainekin-eta. Eta gero, tresna horiek gazteen esku lagatzerakoan, jarraibide etiko batzuk emateko.

Zenbateraino kontrolatu behar dira gazteak? Egoki ikusten al duzu, esaterako, gurasoak gazteen Whatsapp taldeetan sartuta egotea?

Erabilera kontrolatzea, denbora kontrolatzea beharrezkoa iruditzen zait, eta baita gazteek gurasoei jakinarazpen bat ematea ere beren jardunaren inguruan. Arriskutsua dena da erabat beren erara lagatzea. Mugak jartzea ondo dago, baina gehiegizko kontrolean erori gabe, oreka horretan. Gaur egun badaudelako gehiegizko kontrola izateko aplikazioak ere, GPS bidez eskolatik etxerako bidea markatzen dizutenak eta hortik ateraz gero mezua bidaltzen dizutenak. Batzuetan errealitate birtualean hartzen ditugun jokabideekin badirudi beste pertsona batzuk garela. Nire aholkua da zure bizitzan egiten duzun gauza bera egitea Interneti dagokionez ere. Askatasun espazio batzuk eman, baina aldi berean muga batzuk jarrita, azalpen batzuk eskatuz eta batez ere balioen heziketa on bat emanez.

Eider Bereziartua
Izan Fundazioko psikologoa da Esteban Perez (Donostia, 1958) duela 31 urtetik. Hainbat programa lantzen dituzte bertan, eta horietako bat da Gizakia Helburu. Drogen kontsumoak eragindako arazoen tratamendurako programa. Horren barruan...

Igor Agirre
Urtez urte bere sarien zerrenda handitzen ari da Irene Caminos (Tolosa, 1998). Trialeko Gipuzkoako eta Euskadiko txapelketak poltsikoan, Europako eta mundu mailako probetako parte hartzea ere emaitza onekin borobildu du. Txapelketa horiek b...

Imanol Garcia Landa
Gaurtik azaroaren 1era arte maila handiko koruak entzun ahal izango dira Tolosako Abesbatza Lehiaketan. Enrique Azurza (Tolosa, 1967) izango da aurtengo epaimahaiburua. Dagoeneko ibilbide luzea du Azurzak abesbatza musikaren munduan...

Eider Bereziartua
EHUko irakaslea eta Hegoa institutuko kidea da Irantzu Mendia (Gasteiz, 1976), eta, genero perspektibatik, emakumeen memoria kolektiboa berreskuratzearen inguruan lan ugari egin ditu. Asteazkenean, Azpeitiko Emakumeen Txokoan izan zen...

Iñigo Terradillos

Tolosaldea Lanbide Heziketa Institutuko IKT informazioaren eta komunikazioaren teknologien sustatzailea da Iñigo Balerdi. Hezitzaile lana teknologiarekin uztartuz, garai berrietako eskola jazarpenaren inguruan ari da, azkenaldian: ziberbullying-aren inguruan. Ikasleekin prebentzioa bereziki lantzearekin batera, sare sozialen erabileran gurasoak hezteko beharraz ere ohartarazi du.

Zer da ziberbullying-a?

Internet bitartez egindako jazarpena da, oro har: posta elektronikoan, mezuetan, jokoetan eta, nola ez, sare sozialetan. Lehengo bullying-a da, baina IKTak erabiliz. Gaur egun, adibidez, jazarpentzat hartzen da pertsona batek baimendu gabeko argazki bat sarera igotzea eta etiketatzea. Halaber, nortasuna faltsutzea ere ziber-jazarpentzat jo daiteke: beste pertsona baten izena erabiliz, Interneten gezurrak edo zurrumurruak zabaltzea. Jazartzeko nahiko modu berria da, baina Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak martxan jarria du ziber-jazarpenari erantzuteko protokolo bat, eta horrek esan nahi du kasuak gora doazela.

Sei ikasletik batek, behintzat, jasaten omen du.

Bai. Gauza bat da zenbat salaketa jartzen diren, eta beste gauza bat zenbat kasu dauden. Estatistikek diotenaren arabera, seitik batek jasaten du ziberbullying-a. Noski, ziberbullying-ean hainbat maila daude, eta, adibidez, nortasuna faltsutzeak edo sare sozialetan gezur bat zabaltzeak ez dute larritasun bera. Pentsatzen dut salaketa jartzera iristen diren biktimak kasu larrienetakoak izango direla.

Zirikatzea, baztertzea eta manipulatzea irizpidetzat darabiltza Jaurlaritzaren protokoloak, mailak zehazterakoan.

Bai, eta, horren arabera, irakasle batek jazarpen zantzuren bat ikusten badu, martxan jarri behar du protokoloa. Mailaren arabera, bi aukera daude: txostena ikuskaritzara bidaltzea edo arazoa ikastetxean bertan konpontzea. Alde horretatik, ikasleek nahikoa babes badutela iruditzen zait, protokoloa susmorik txikienarekin martxan jarri behar delako. Baina nola jakin ziberbullying hori gertatzen ari dela? Eta nola jakin zein den jazarpena egiten ari dena? Hori da zailena.

Oso ezkutukoa izan daiteke.

Bai. Gainera, kontuan izan behar da badela belaunaldi arteko jauzi bat. Ziberbullying-a adin bertsuko jendearen artean gertatzen da, eta guraso nahiz irakasleek askotan ez dute ezer jakiten: ez dakigu nerabeak sare sozialetan non edo zertan dabiltzan ere; ez dakigu etiketatzea zer den; ez dugu Instagram ezagutzen... Gazteak lasai-lasai dabiltza, baina badira neurriak. Adibidez, Internetera konekta daitezkeen gailuak gelan erabili behar dituztenean, atea ixteko debekua ezartzea, mundura zabalik dagoen leiho hori beren esku utzi gabe. Hori zertxobait kontrolatzea komenigarria da.

Jazarlea atzemateko ala biktima zein izan daitekeen ikusteko?

Ziberbullying-a jasaten ari den pertsona bati nabaritzen zaio jarreran aldaketa bat, ordenagailua erabiltzerakoan: urduriago edo tristeago egoten da. Normalean, ohiko bullying-a jasaten dutenek ziberbullying-a ere jasaten dute gaur egun, eta hori ere adierazle bat izan daiteke. Adi egon behar da, eta ondo legoke gurasoek, noizean behin, seme-alabekin gai horiez hitz egitea. Baina ez da erraza.

Gurasoek teknologia berriez ikastea ere komeni da?

Bai. Ondo dago gazteak beren gisara sakelakoekin-eta Interneten ibiltzea, baina, era berean, gurasoek ere eskubidea dute seme-alabek sarean egiten dutenaren zati bat ezagutzeko. Horretarako, gurasoek egokitu egin behar dute teknologia berrien erritmora.

Salaketa jartzen duten biktimen %6 urritasunen bat duten pertsonak dira, beste %6 arrazismoarekin lotutako kasuak, eta %14 eraso sexista edo homofoboak. Datuak bat datoz errealitatearekin?

Gizartean errotuta dagoen zerbait da, eta, azken finean, beti ahulenari eragiten dion zerbait da, izan bullying-a edo izan ziberbullying-a. "Nire segurtasun faltari eta nire autoestimu faltari aurre egiteko, besteak hondoratuko ditut", hori da irizpidea. Baina, egia esan, gure ikastetxean ez dugu halakorik izan.

Prebentzioan sakontzen duzue gehien, ezta?

Bai. Uste dut indarrik handiena hor egin behar dela, horrek duela garrantzia. Ziber-jazarpena saihesteko eta salatzeko jarduera digital bat sortu dugu Tknika-n, eta lan ildo horretan dago etiketa arauen inguruko esparru bat. Ariketa batean, adibidez, rol-joko bidez hainbat paper esleitzen dizkiegu ikasleei: erasotzailea, erasotzaileak akuilatzen dituztenak, erasotzaileen laguntzaileak, biktimak, biktimaren defendatzaileak eta, azkenik, ikusleak. Behin jokabideak banatuta, sare sozialetan beren rolaren arabera jokatzeko eskatzen diegu, eta, amaieran, ikasle bakoitzak rol horretan sentitu duena azaldu behar izaten du. Helburua argia da: enpatia sortzea eta sentsibilizatzea.

Fruiturik ematen al du?

Ondorio moduan, sare sozialetan jarraitu beharko liratekeen arauak zerrendatzen ditugu. Beste pertsona baten argazki bat igo baino lehen baimena eskatzea izan liteke arau bat. Halaber, Instagramera argazki bat igo eta beste pertsona bat etiketatzerakoan, etiketa hori iraintzeko edo min emateko ez erabiltzea ere araua da. Bide beretik, helarazten diegu ez dela ezer gertatzen pertsona baten lagun eskaerari ezezkoa emateagatik; horrekin kezka izaten dute. Eskaera guztiak onartzeko joera oso orokorra da, baina ezetz esatea ere garrantzitsua da.

Posible al da konturatu gabe ziberbullying-a egiten aritzea?

Bai, noski. Askotan, etiketa arau horiek irakurtzen ditugunean konturatzen gara akaso inoiz halako zerbait egin izan dugula, batez ere, argazkien kontuarekin. Irudi eskubidea zaintzeko kontzientzia hori oso berria da, eta pixkana-pixkana aurrerapausoak ematen ari garela uste dut.

Gurasorik joan izan zaizue informazio eske edo kezkatuta?

Nik dakidala ez. Eta, egia esan, ziber jazarpena salatu eta saihesteko ariketa hori, ikasleekin ez ezik, gurasoekin ere abian jarri beharko genuke, batez ere kontura daitezen jazarpen hori badela, existitzen dela. Izan ere, batzuetan beste jazarpen mota batzuen gainean jartzen dugu begirada, eta ez dugu pentsatzen halako jazarpenik badenik ere. Ni neu guraso eskolara joaten naiz, eta joera handia dugu adimen emozionala, arazoen ebazpenak eta komunikazioa lantzeko. Aldiz, gutxiago lan egiten dugu ziberbullying-aren eta antzeko gaien inguruan, teknologia berriak ezagutzea eskatzen baitu. Baina, tresna ezagutu gabe, nekez jakingo dugu seme-alabak non eta zertan dabiltzan.

Maite Alustiza

Urriaren 15ean, 17:00etan, Bulebarretik aterako da larriki gaixo dauden presoen eskubideen aldeko martxa. Leku horretan elkartu dira Hitza-rekin Sare mugimenduko Inaxio Oiarzabal (Donostia, 1986) eta Gentzane Callejo (Donostia, 1947), Jagoba Codo preso donostiarraren izeba. Iazko ekainean Martutenetik Castello IIra (Herrialde Katalanak) aldatu zuten Codo. Egoera latza izan arren, itxaropentsu da Callejo: "Indarra ez dugu galtzen; aterako da ziur".

Gaitz larria izan arren, Euskal Herriratzeko eskaera ukatu diote Jagoba Codori, Sarek lehengo astean jakinarazi zuenez.

GENTZANE CALLEJO: Legea aplikatuta kalean beharko luke Jagobak, legea eskuetan. 2021ean dauka ateratzeko data. Hiru laurdenak dauzka beteta, eta kalean egon beharko luke. Hamabost urte eta erdi daramatza preso, eta hogei dauzka betetzeko. Gauza bat dira kondenak, eta bestea giza eskubideak. Bete egin behar dute hori, sakabanaketak ez dauka zentzurik, eta gaixoek etxean egon behar dute.

INAXIO OIARZABAL: Euskal Herriko hamar preso larriki gaixo daude, benetan behar duten tratamendua jaso gabe, eta giza eskubideak urratzen ari zaizkie egunero. Hori gizarteratu egin behar da, eta egoera hori amai dezatela eskatu. Saretik ikusten dugu egoerak daukan larritasunari aurre egiteko eta azken hilabeteetan egoerak txarrera egin duen heinean, badela momentua gaia kalera ateratzeko eta konpartitzeko manifestaziora etorriko direnekin eta ingurukoekin.

Osasun arloko hainbat langilek agerraldia egin zuten asteazkenean. "Larriki gaixo" eta "kartzela" elkartzea krudelkeria dela salatu zuten.

I.O.: Nik uste alde horretatik ez dagoela ulertzerik ez bada mendeku politika bat dela. Erakunde guztietan ados daude tratamendu duin bat jaso behar dutela, giza eskubide bat dela. Nabaritu dugu gizarte arloan egin ditugun harreman guztietan jendearen oniritzia dela giza eskubideak errespetatu behar direla eta egoera hau bukatu behar dela. Ikusten dugu gizartearen gehiengo zabal batek nahi duela hori. Saren lanean hasi garenetik gaixo dauden presoak dituzten senideekin eta herri ezberdinetako dinamikekin, nabaritu dugu egoerak askotan txarrera egin duela, eta horrek gu larritzen gaitu.

Jagoba Codoren kasuan, espondilitis ankilosantea dauka, gaixotasun degeneratibo eta kronikoa. Zer moduz dago?

G. C.: Larriena espondilitisa da, baina gauza pila bat dauzka. Oso-oso elbarrituta dago, eta minduta. Derrigorrean jan behar du almidoirik gabeko janaria, ariketa egin behar du, baina ez dute egiten. Hango bazkaria oso txarra da, ezin ditu frutak eta barazkiak erosi... Buruz oso ondo dago, baina gorputzez ez. Ezin da ibili, ezin da eserita egon...

Zer-nolako mediku arreta jasotzen du han?

G.C.: Castelloko medikua hutsetik hasi zen; ez zekien ezer, eta berarentzat paziente berri bat zen. Hamabost hilabete daramatza, eta ez diote ia-ia ezer egin. Degeneratiboa da; derrigorrean egin behar du errehabilitazioa. Eta elikadurarena ere oso garrantzitsua da. Almidoia oso-oso txarra da, eta ia denak dauka. Castelloko guardia juzgatuan salaketa jarria dio Jagobak kartzelako mediku zerbitzuko buruari, eta onartu egin diote kereila; zerbait ikusiko zuten.

Hamabost hilabete daramatza Castellon. Okerrera egin du Martutenetik mugitu zutenetik?

G.C.: Lau urte egon da Martutenen, eta mediku aldetik oso ondo zegoen begiratuta ospitalean. Baina Castellon ez. Oso gaizki dago. [Espainiako] Auzitegi Nazionalak ikusi zuen kasua Euskal Herrira ekartzeko, eta esan zuen ezetz, uste duela haren oinarrizko eskubideak ez direla urratzen, eta Castellon jarraituko duela ez delako bere eskumena erabakitzea zein kartzelatan egon behar duen, hori administrazioarekiko auzien arazo bat dela, espetxe zuzendaritzak —erabaki behar duenak— ez badio aldatzen. Baina badakigu administrazioarekiko auzi prozesuak zenbat irauten duen; hiru, lau edo bost urte.

Senideok nola daramazue?

G.C.: Familia oso txikia gara, eta gehienak, helduak. Ez gara asko joaten bisitak egitera; hilean behin, bakarrik bisetara-eta. Astero egin dezakegu bisita, baina normalean ez gara joaten. Ez dira hainbeste kilometro, 500 bat, baina errepidea oso txarra da; neguan bereziki da txarra. Eguraldi oso txarra egiten duenean autobidetik joaten gara, Saguntotik, baina 160 kilometro gehiago dira. Normalean bisak 09:15ean edo 18:30ean jartzen dituzte, orduan derrigorrean egin behar dugu gaua.

Azken hilabeteetan hainbat alderdirekin bildu zarete senide eta Sarekideak. Zein da jarrera?

I.O.: Egon gara alderdi eta sindikatu ezberdinekin egoera hau konpartitzen, eta beraien jarrera positiboa izaten ari da hein batean, hitzetan. Baina guk aurrerapauso bat eman nahi dugu, ea benetan konpromiso bat hartzea lortzen dugun guztion artean hau aldatzeko.

G.C.: Donostian, adibidez, udaleko taldeekin egon gara, Irabazirekin, EH Bildurekin eta EAJrekin; PPrekin eta PSE-EErekin ez. Irabazik eta EH Bilduk onartu zuten gure eskaera, baina EAJk ez. Dirudienez pintada bat egin zuten Groseko batzokian preso gaixoen alde, eta alderdiak esan zuen dinamika horretan ez duela babestuko. [Eneko] Goiarekin hitz egin genuen, eta alde zegoen, baina pasatu zenarekin esan zuten horrela ezetz.

Eusko Legebiltzarreko eta Espainiako Gobernuko aldaketek nola eragin dezakete?

G.C.: Ea [Espainiako] gobernu berrian nor ateratzen den, eta zer egiten duen. Panorama ez da polita, baina ea Gasteizen. Orain dela urtebete esan zuen [Iñigo] Urkulluk diskrezioarekin ari zirela, baina diskrezioarekin baino gehiago erabateko ahanzturarekin esango nuke.

I.O.: Orain dauden aukeretan, batez ere larriki gaixoen egoera aldatzeko, momentu hau ez dute galdu behar. Jarrera positiboa ikusten da, baina gero praktikara eraman behar da.

Sarek zein pauso aurreikusten ditu hemendik aurrera?

INAXIO: Salatzen Dut dinamika jarri genuen martxan duela hilabete-edo, eta hau [manifestazioa] guretzat lehenengo pausoa da dinamika horren baitan. Dosier bat landu dugu juristekin, zabaldu diegu alderdi batzuei eta hori zabaltzeko intentzioarekin gabiltza. Dosier horren muina da sakabanaketaren egoera zein den azaltzea, eta batez ere zigor batuketarekin jada zortzi euskal presok kalean behar luketela. Espainiako leku ezberdinetara eta Europara hedatu nahi dugu.

Zigorren batuketekin lanketa berezi bat egin behar dugu, judizialki ez dagoelako nondik hartzerik preso horien egoera. 48 presori eragingo lieke hemendik urte batzuetara. Parot-en segidilla bat da, eta Europak atzera bota zion Espainiari Parot-en erabilera. Eta jada begirada jarrita gaude urtarrileko urteroko mobilizazioan, urteko lana borobiltzen duena.

Imanol Garcia Landa
Resu Balerdik 72 urte ditu, baina gazte baten sasoia du dantza egitean. Bedaion jaio zen, Usurbilen eta Alegian bizi izan da, eta egun Altzon du bizilekua. Familiatik datorkio dantza zaletasuna, eta txikitatik erakutsitako trebezia ...

Loinaz Agirre

Izar Arregi psikologo terapeuta (Urrestilla, Azpeitia, 1976) oso gustura dago Beasaingo Igartza jauregian banaketaren gaiaz "taburik gabe zuzenean eta elkarrekin hitz egingo delako", bihar, 11:00etan. Haren ustez, banaketa prozesu batean dagoen gurasoa "estres eta ezin egoera batean dago", eta egoera horietan oso garrantzitsua da "gelditzea, hitz egitea, pentsatzea eta nola ari garen jokatzen aztertzea". Gurasoak seme-alaben onena nahi du, "baina bere ezinak sarritan hanka sartzera eramaten du, eta nahikoa izaten da hitzaldi-hausnarketa bat guraso jarrerak hobetzeko". Arregiren ustez, kontua da gurasoak nola banatzen diren: "Banatzeko modua desegokia denean, haurrengan arazo psikologiko ugari ikusten dira".

Zure ustez, beraz, umeari kalte handiagoa egingo lioke banatuta ez dagoen bikote gatazkatsu batek?

Bikote batzuk elkarrekin daude, baina emozionalki banatuta daude. Beste batzuk banatuta daude, baina emozionalki batera jarraitzen dute: amorruz elkartuta jarrai dezakete, juizioekin lotuta edo betiko maiteminduta... Bi egoera horiek dira kezkagarriak. Banaketa bere hartan, hiru urteren ostean, prozesua ondo eman bada eta gurasoek beren sentipen eta egoera pertsonalak landu badituzte, haurra ondo egongo da. Larria ez da banatzea; larria da gaizki egon eta ez banatzea, edo banatuta eta beti banatzen jarraitzea, eta beti istilu eta juizioetan edo beti elkar gorrotatuz haurra erdian egotea.

Nola esan behar zaio haur bati gurasoak banatzera doazela?

Askotan, zeharka gauzak esanez joaten dira gurasoak, baina ikusi nahi ez duenak ez du ikusten. Haurrei garbi esan behar zaie bikotea banatzen dela, familia ez dela banatzen.

Zein jokaera saihestu beharko lituzkete gurasoek?

Haurra ez dadila errudun sentitu; ez dadila erdian bien arteko zubia sentitu. Entzun eta onartu, bere sentipenak eta emozioak azaltzen utzi; lehen bezala maite dutela azaldu; jakin dezala garbi noiz dagoen aitarekin eta noiz amarekin.

Zein gomendio ematen diezue banatzera doazen gurasoei?

Hiru egoera saiatuko gara ahalik eta gutxien gertatzen, eta, ohartzen garenean gertatu dela, hanka ateratzen eta berriro ez egiten saiatuko gara. Batetik, haurra espia gisa jartzea. Haurrari galderak egiten hasten dira: "Zer egin duzue asteburuan?", "Norekin ibili zarete?"... Haurrak sumatzen du gurasoaren interesa beste gurasoaz jakin-mina eta ezina dela. Haurrak ez daki edo egia kontatu, edo ezer ez esan, edo gezurra asmatu. Adibidez, haur batek sumatzen du amak entzun nahi duela aitarekin gaizki egon dela, eta, hori gezurra izan arren, horrela adieraz diezaioke amari. Noski, ondoren haurra oso gaizki sentitzen da bere buruarekin.

Zein da bigarrena?

Haurra bi gurasoen artean preso sentitzea: haurrak zerbait duenean, bi gurasoak elkartu egiten dira. Beraz, haurra ikastolan jarrera desegokiekin hasten da, osasun arazoak izaten hasten da... Haurraren gorabeherak bi gurasoak elkartzeko zubiak dira. Dena dela, maila batean beti gertatuko da hori, eta intentsitatea da aztertu behar dena. Pixkana, banaketa aurrera doan heinean, haurra libre sentituko da.

Eta hirugarrena?

Haurra gerriko gisa egotea: haurra dagoenean tentsioa dago, baina ez dago borrokarik eta eztabaidarik. Beraz, haurra beti bien artean jartzen da bakea egoteko. Egoera horiek dira larrienak eta kontu handiena izan behar dugunak. Normalean, banaketa korapilatsu eta gatazkatsuetan izaten dira egoera horiek, eta banaketa normaletan ez horrenbeste.

Bata bestearengandik gaizki-esaka aritzeko ohitura ere bada.

Ikaragarria da, oso ohikoa. Batez ere, hirugarren pertsonak daudenean. Baina garbi utzi behar da bikotea ondo balego hirugarrenik ez lukeela bilatuko. Harremana bukatu egin da, eta kitto. Hortik aurrera, heldutasunez eta poliki egin behar dira gauzak. Umeak ikusten badu aita eta ama gero eta hobeto daudela, umea ere ondo egongo da. Bi gurasoetako bat gaizki ikusiz gero, umea gaizki egongo da. Eta diruaren kontuan ere umeak ez sartu; umeak mezulari moduan ez erabili.

Nola jokatu beharko litzateke hirugarren pertsonak tartean daudenean?

Kasu horretan, denbora da garrantzitsuena; banaketa bat dolu bat da. Seme-alaben ikuspegitik, agur esan behar dio familia elkartu eta ideal bati. Seme-alaben ikuspegitik, beti egongo da nahi bat edo fantasia ezkutu bat berriro agian elkartu egingo direla. Egoera berria barneratzeko denbora behar da. Bietako batek beste bikotekide bat baldin badauka, eta harekin denbora bat badarama, banatu ondoren, bikotekide berri hori ikusi gabe ezingo da egon. Baina ez gara konturatzen semearentzat edo alabarentzat, orduan, orain banatu garela. Umearekin, gutxienez, enpatia minimo bat eduki behar da.

Umearen adinak ere zerikusia izango du; izaerak ere bai.

Bai, baina denek pasatu behar dute dolu batek dituen fase guztietatik. Ukazioa da lehenengoa. Askotan, bikoteek seme-alaben aurrean ez dute eztabaidatzen, baina begirada falta bat… 18 gradu hego haizearekin edo 18 gradu ipar haizearekin ez da gauza bera. Batekin, txaketa behar duzu, eta, bestearekin, ez. Objetiboki ez dugu eztabaidatu, objetiboki 18 graduan gaude, ondo gaude, ez beroegi eta ez hotzegi, dena kordial dago… baina dagoen ipar haizea handia da. Umeei galdetzen diezunean "Ez al zenuen espero zure gurasoak banatzea?", ezetz esango dizute.

Zeintzuk dira bigarren eta hirugarren faseak?

Bigarren fasean amorrua eta inpotentzia pasatzen dute. Hirugarrena onarpenarena da. Denok sentimenduz berdinak gara, jokatzeko moduan dauzkagu sentimendu horiek desberdinak. Haur batek bi urte behar ditu gurasoen banaketa gainditzeko.

Zein sintoma ari zarete ikusten banatutako gurasoen seme-alabetan?

Sintoma asko dira. Umeak ez ditu bere sentimenduak negar eginda soilik agertzen. Askotan, isilik egoten da, akademikoki jaitsi egiten da —banaketaren lehenengo urtean akademikoki asko jaisten dira normalean—, etengabeko leialtasun borroka edukitzen du, antsietatearekin asko jaten hasi eta gizentzen hasten da; sei urte ingurukoen kasuan, bat-batean irakurketako eta idazketako arazoak sortzen dira...

Amaitzeko, zer esango zenioke banatutako edo banatzen ari den gurasoari?

Banaketa modu egoki batean egiten denean, batik bat haurrak bi gurasoak hor daudela sentitzen badu eta denbora eman bazaio bere dolu prozesua egiteko, haurra psikologikoki osasuntsu eta heldutasun egoki batekin heziko da. Haurra zoriontsu izango da. Gurasoa bera zenbat eta hobeto egon, orduan eta lasaiago egongo da haurra. Horretarako, gurasoa bera landu behar da, eta merezi du etapa berri bat laguntza apur batekin, pentsatuz eta nora doan aztertuz egitea.

Aimar Maiz

Transexualitatea eta errefuxiatuen drama. Bi gaien "originaltasuna" goraipatu, eta idatzizko bi bertso sortak saritu dizkio Zarauzko Udalaren Kultura Sailak antolatzen duen Basarri sariketako epaimahaiak Ekaitz Goikoetxea Asurabarrenari (Beasain, 1980). Bertsolariak dio bertsopaperak bizitza esperientziaren "emaitza" direla.

Iaz, lehenengo bi sariak jaso zenituen Basarrin, eta aurten ere bai. Ez da marka makala.

Ez dakit sekula gertatu den. Iaz, poz handia eragin zidan, 13 urte neramatzalako lehiaketetara aurkeztu gabe. Beti idatzi izan dut, niretzat, baina lehiaketetatik urrunduta nenbilen. Bi arrazoigatik: 23 urtez geroztik, jada adin batean sartzen gara bestelako erantzukizun batzuetan murgiltzen garena, eta denbora gutxiago izan dut zaletasunetarako. Bestetik, neure burua agortu samar ikusten nuen, kosta egiten zitzaidan zortzi bertsoko sortak idaztea. Sorpresa handia izan zen sari bat ez biak niretzat izatea.

Gaien berria nabarmendu dute.

Oso gertutik bizi ditudan gaiei buruz idatzi dut; niregan hori aldatu da. Iaz, lehenengo saria etxegabetzeei buruz zen; nire ikasle baten eta haren familiaren egoera papereratu nahi nuen. Egunerokoan, etorkinekin ere lanean ari gara, harrera egiten. Saiatzen naiz behar handiena duten pertsonekin konprometitzen. Hitzetatik harago, iruditzen zait jarreretan-eta sakondu behar dugula, eta hor egon behar dugu, berdinetik berdinera, horizontalean lanean.

Transexualitatearen gaia ari da azaleratzen, eta lehen saria jaso du. Non aurkitu duzu iturria?

Ikasle bat dut, azkeneko hiru urtean, transexuala dena. Bigarren Hezkuntza egitera gure institutura etorri zen, eta ikasketaburu nintzen. Gurasoak beldur ziren, ikaskide berriekin gorabeherak izan zitezkeelako edo. Ordura arte guretzat pentsaezinak ziren erabaki batzuk hartu beharra zegoen: soinketa orduak azkena jarri, etxean dutxa zedin; edo zer komunetara joan behar zuen... Ikusi genuen gaia landu egin behar zela institutuan, ikasleekin.

Aurten, tutoretza izango dut, eta asko hitz egin dut berarekin, asko irekitzen den neska bat da: bere kezkak jada barneratuak zeuzkanean, lehenengo aldiz neska gisa kaleratu zenean, hamar minuturako etxera joan behar izan zuen... Oso egoera gordinak eta gogorrak dira. Berak nortasun ikaragarria izan du, eta du, eta ikaragarrizko gurasoak ditu; beti babestu izan dute, prozesu osoan. Kuadrilla oso zabala du, eta asko babestu dute. Alde horretatik, oso-oso ondo hartua izan da institutuan, herrian eta inguruan. Gaur egun, 15 urte ditu, eta bera ari da antzeko egoeran dauden hainbat transexuali laguntzen.

Nolakoa izan zen zortzi bertsoen idazketaren sorburua?

Gaiak nire inguruan zeuden, eta eragin egiten zidaten. Zer esana banuen, bila joan beharrik gabe, bertso sorta bat egiteko lain. Egia esan, esateko beharra sentitzen nuen, borroka horiei ahotsa jartzeko beharra, eta bertso forman sortu dira. Izan zitekeen olerki edo ipuin, baina ikusten nuen 10-8an edo 8-8an etortzen zitzaizkidala, gehiegi tira gabe ateratzen ziren sortak. Oso pozik nago, estetikoki eta teknikoki bertso onak egiteko gai izan naizelako.

Irakurleek ere estimatu dituzte.

Bai, batik bat originaltasuna. Noski, gai horien inguruan gutxi idatzi da, ezer ez esateagatik. Oraintxe hasi gara sakontzen, baina material didaktikorik, adibidez, ez dago. Orduan, jendeak eskertu du horretaz idatzi izana, eta idatzi dudan moduan idatzi izana: oso modu sinesgarrian, azken batean nik egunero hortxe bizi dudalako. Jendeak ere ikusten zuen hezkuntzan-eta hutsune eta behar bat dagoela. Niretzat oso ederra izan da, adibidez, jakitea irakasle batzuek ikasturtea nire bertsoak aztertuz hasiko zutela. Niretzat saririk ederrena hori da.

Bertsopaperen funtzioari fin eutsi diozu: gizarteko gertaerak edo egoerak kontatzea. Oraindik ere baliagarria da idatzia?

Bai. Batetik, nire beharra betetzeko eta askatzeko bidea da. Eta beste batzuenak ere betetzen ari dela ikustea niretzat hori oso betegarria da. Idazten dudanean, saiatzen naiz zerbait polita eta gozagarria idazten, estetikoki, hoskidetasun aldetik, errimetan... Baina, horrez gain, eta batez ere, lortzen baldin badut irakurtzen edo entzuten duena ondo sentitzea edo ikasbide bat jartzea, askoz hobe.

Poesiak edo bertsoak beste eragin indar bat duelako, agian?

Bai, hala da. Gehien irakurritako generoa nobela da, baina bertsoek eta kantuek badute beste indar bat. Ez gehiago edo hobea, baina azkarrago kontsumitzen da, kantatu egin dezakezu, musika batez lagunduta goza ditzakezu... Jende asko dago bestelako genero batzuk luzetxo edo astuntxo egiten zaizkiona, eta euskarri hau asebete eta erakar ditzakeena da.

Etenaldia egin duzu lehiaketetan, baina jarraitu duzu idazten.

Idazten, eta, esango nuke, sortzen. Beharbada, beste zerbait sortu dut: harreman berriak, irribarreak, arazoak dituzten familietan ongizate pixka bat... Hori ere sortzea da. Burua beti martxan; batzuetan papereratu izan dut, eta beste batzuetan, ez. Baina asko ikasi eta entzun dut, eta egoera ezberdin asko izan ditut. Isilune horiek asko elikatu dute nire esatekoa. Begirada ere helduago, finduago sentitzen dut orain, gai ezberdinei heltzeko. Etenaldi hau oso ondo etorri zait; idazkera landuagoa, trinkoagoa dela ikusten dut, eta gehiago betetzen nau.

Bertso jarrien patxadaren eta hausnarketaren aldean, bat-batekoa beste mundu bat da, ala?

Bai. Nik neure buruari asko eskatzen diot. Oso txikitan hasi nintzen lehiaketetan, eta zortea izan nuen lehen lanak sarituak izatekoa. Horrek akuilu lana egiten du, eta zeure buruari asko eskatzen diozu. Paperak patxada bat du; nahi duzunean aurkezten dituzu lanak. Bat-batekoa bat-batekoa da. Nik bat-batean, askotan, gehiegitan, neure buruari bertsopaperetako maila eskatzen nion; askotan, oharkabean. Batzuetan lortzen nuen, eta beste batzuetan, ez. Hor borrokatxo batzuk izaten nituen neure buruarekin. Bat-batekoak asko jardutea eskatzen du, jarioa arintzea, biltzea. Nik plazan gozatu egin nahi dut; orain ez ditut baldintza horiek ikusten, eta ez dut batere behartu nahi.

Nola ikusten duzu bertsopaperen mundua, maila onean?

Maila sekula egon den baino handiagoa da. Partaide kopuru aldetik, uste baino gehiago da: 15-20 bat lagun izaten dira, oso ondo idazten dutenak eta oso maila onean ari direnak. Gertatzen dena da formatu aldetik gaur egungo gizartean zaharkituta gelditu direla. Beste euskarri eta zabalkunde bat bilatu beharko litzaieke; saritutako bertsoak musikatu, edo Bertsomovieda-n egiten dena, adibidez: bideoa eta hitza edo bertsoa uztartu. Bertsopaperari eutsi —oso-oso sorta ederrak joaten dira—, eta, gero, gozagarri, zabalkundeari begiratu, jendearengana iristeko. Hor sakondu behar da.