Hamabi urte dira Gipuzkoako Kirol Egokituen Federazioa kirola egiteko aukera bermatzen ari dela. Alicia Figueroa federazioko teknikariak dioenez, prozesuaren hasieran konturatu ziren urritasunak dituzten haurrek kirola egiteko paradarik ez dutela, eta...
Martxoan Ingeniaritza ikasketak bukatzeko proiektua egiten hasiko da Leipzigen (Alemania), baina bitartean Berlinen bizi da Mikel Larrañaga (Azkoitia, 1992). Duela hiru hilabetetik alemana ikasten ari da Berlingo hizkuntza eskolan, Leipzigeko unibertsitatean egin beharreko ikasketak jarraitu ahal izateko, eta bitartean lanean ere ari da. "Minilan horietako batean", azaldu du.
Lana, Berlinen, soberan dagoela dio. Atzerritar ugari bizi da han —"batik bat espainiarrak eta italiarrak, euskaldunak gutxiago"— eta lana egin nahi duenak aurkitzen du. "Baina lan prekarioa izaten da, kualifikatu gabea; batzuetan minilanak dira, baina baita kontratu gabeko lanak ere, gero eta gehiago; adibidez, jatetxe batean platerak garbitzen".
Larrañagak erabilera anitzeko estadio batean lan egiten du. Ho-ckeyan eta saskibaloian jokatzen da bertan, eta jaialdiak ere egiten dituzte. Baterako edo besterako prestatzen dute estadioa Larrañagak lan egiten duen enpresakoek. "Lana fisikoa da, oso fisikoa".
Gehienezko ordu kopuru bat egin daiteke minilan batean, baina soldata ere horren araberakoa izaten da: gehienez, 450 euro hilean. "Niri ondo egokitzen zait; hilean bost-sei egun lan egiten ditut, 12 orduko lanaldian, hori bai, eta gero libre nago ikasteko. Baina horrekin ezin zara bizi, jendeak bi eta hiru minilan egiten ditu, bizimodua ateratzeko. Gainera, Berlinen alokairuak garestiak dira". Partekatutako pisu batean bizi da Larrañaga.
Gabonetan da Euskal Herrira itzultzekoa. Izan ere, Pello Gibelaldek esandakoaren kontra, Europan egonagatik ere asteburuetan etxera itzultzea ezinezko jotzen du Larrañagak. "Nola joango zara, ba, asteburuetan? Pentsa, hegaldi batek 200-250 euro balio du, eta 450 euroko soldatarekin... Eta minilan hauetan, gainera, asteburuak libre izatea ere ez da ohikoena".
Alemanian etxean dagoenik ere ez du sentitzen. "Hemen atzerritarra zara; ematen dituzte laguntzak, baina atzerritarra zara, eta gehienetan lan ez-kualifikatua da atzerritarrentzat. Lan beragatik ere gutxiago kobratzen duzu atzerritarra bazara". Bestetik, Euskal Herriko edo Espainiako enpresa batekin Alemaniara joandako langileen egoera are okerragoa dela dio; "Alemanian zaude, bai, baina hango soldatarekin, auskalo ze baldintzatan".
Larrañaga "denboradi baterako" joan da Alemaniara, nahiz eta ez dakien proiektua aurkeztu ondoren zer egingo duen. "Hau ez da paradisua, baina gutxienez praktikak ordaindu egiten dituzte. Izan ere, Euskal Herrian praktikatan hartzen zaituzte eta ia-ia eskerrak eman behar dizkiozu enpresari kobratu gabe lanean hartu zaituelako; askotan, gainera, zure prestakuntzarako baliorik ez duten praktikak dira, eta enpresarentzat doako lana egiten duzu. Halere, ez dakit zer egingo dudan; oraingoz, alemana ikasi, lan egin eta martxotik aurrera Leipzigera, ikasten jarraitzera".
Aiztondo bailara osatzen duten sei herriak txandakatzen doaz urtero, eta, aurtengoan, Villabonak hartuko du Aiztondora Eguna. Bihar izango da, eta egitarauari begiratu bat ematearekin, nabaria da herri kirolak izango direla protagonista. Izan ere, "eu...
Ezin gintezke engaina,
Xumetasun hau gu gara,
Bizirikan gaude baina,
Egin dezagun algara
Hemen jaio, hemen hazi.
Hemendik kanpo ezin bizi.
Eta duena merezi
Euskaraz adierazi
Ez naiz poeta bihurtu, lasai. Pasa den larunbatean Iruñeko Burguen plazan entzundakoaren zatitxo bat baizik ez da. Bertan Joxemiel Bidador. Iruñeko euskaldunak pastoral ederra jokatu zen Bidador dantzari, euskaltzale, idazle, irakaslearen omenez.
Gazterik hil zen Bidador, berrogei urte bete aurretik. Pertsona maitagarria eta maitatua zen, eta nik bezala, bizirik ezagutu ez genuenondako, muntaia paregabea izan zen zapatukoa. Ezin aproposagoa horrelako lana egin eta karisma zuen gizonezkoari gorazarre eta omenaldia egiteko.
Antzezlan fina eta dantzari eta abeslari trebe asko ezagutu genituen plaza horretan. Ordu ugari lanean jardundakoak azken emaitza duinetik harantzagokoa izan zedin. Eta lortu zuten. Kalitate bikaineko ikuskizuna eskaini baitziguten. Eman nahi zutena, ordea, ez zen kalitatezko espektakulua, pertsona handi batenganako errespetua eta miresmena. Lortu zenuten, zorionak.
Zuetako askok galdetuko zenioten ea zertan nabilen Gipuzkoako Hitza-n, iritzi sailean ikuskizun baten kronika egiten; batez ere, nafar bati nafarrek egindako omenaldia izanda. Itzuli gara gure esparrutxo probintzianoetara, ezta? Kontua da, Iruñean ikusitakoak hausnarketa asko eragin dizkidala.
Alde batetik, zenbat jendek eta zein desberdinek hartu zuten parte antzerkian, zelako elkarlana sortu zen hainbat elkarte, kolektibo eta norbanakoren artean. Nolako lana eta adostasuna lortu ziren, gure herrian ez dena batere arrunta, bakoitzak bera esparrua defendatzeko lubakiak eraikitzen baititugu, eta nahi baino sarriagotan, bertan gotortu egiten gara. Iruñean egindakoak komunitate hori trinkotzeko balio duela uste dut. Eta bati baino gehiagori entzun nion bezala, mugarri izan liteke etorkizunerako.
Bestetik, beste herrialde batzuetako euskaldunondako balio lezake gure mikro-mundutik ateratzeko, burua zabaltzeko, begietako benda kentzeko. Izan ere, gure Gipuzkoa-Bizkai semi-euskaldun honetan oso barneratuta daukagu, nire ustez, hemen topa genitzakeela euskaldunak, baina zonalde ez hain euskaldunetan (ejem, ejem) nekez aurki genitzakeela euskaraz dakien inor. Horrela, Bilbora, Gasteizera, Iruñera edo Baionara joanda, gutxitan hartzen ditugun euskararen zutoihala eta lantza, hiri horietan gure hizkuntzan jarduteko (gure herri ustez euskaldun hauetan hala horniturik irtengo ez bagina legez). Kaskoan sartuta baitugu hemendik kanpora euskaldunak kontu exotikoa direla, gu garela azken mohikanoak. Edo okerrago, guk mantentzen dugula euskal esentzia bizirik.
"Bilbotarra eta euskalduna? Benetan?!", harritu zaizkio bilbotar euskaldunei sarri, jakin barik Ramon Saizarbitoriak esan zuela: "Euskara Bilbon salbatuko da edo ez da salbatuko". Berak Bilbo jarri zuen adibide, baina Iruñea, Gasteiz eta Baiona gehituko nizkioke. Teorian arrotzak zaizkigun horietatik asko ikasteko baitugu: elkarlana, grina eta aurrera egiteko gogoa.
Eta ez dezagun ahatz hasierako kantuak dioena: xumetasuna garelako, eta bizirik gaudelako, egin dezagun barre, ospa dezagun euskaraz. Bidadorrengatik eta bere moduko guztiengatik! Biba Iruñeko euskaldunak!
Gorka Agirre (Alegia, 1978) Suedian dago orain. Joan den larunbatean joan zen hara, Beasaingo CAF enpresak bidalita. "Astebeterako etorri naiz, baina ikusiko dugu, gauza hauek maiz luzatu egiten baitira. Tokira iristen zarenean ikusten duzu daukazun l...
2013ko apiriletik, Arabiar Emirerri Batuetan ari da lanean Ugaitz Larreta (Villabona, 1981). Abu Dhabi eta Dubai artean kokatuta dagoen enpresa batean ari da, aeronautikako industrian. "Mundu mailan ezagunenetarikoak diren hegazkin fabrikatzaileen hor...
"Alegala" da gaur egun Txinako medikuntza, baina gero eta unibertsitate gehiagok eskaintzen dituzte tankerako ikasketak. Javier Felipek dioenez (Tutera, Nafarroa, 1966), Galizian eta Katalunian dira aitzindariak, baina gehitzen ari dira ikasketa horien graduatu ondoko ikastaroak dituztenak. "Poztekoa da". Santiago de Compostelako Unibertsitatean ikasi zuen Felipek, eta akupunturan aditua da. Azken hamabi urteotan Txinako medikuntza tradizionala du lanbide.
Azarotik aurrera ikastaro bat emango du Urnietan. Osane belar eta eko dendak antolatu du, eta Salesiarren ikastetxeko gela batean emango dute. Bi ikasturtekoa da, eta zabalik da izena emateko epea —660-39 50 75 zenbakira deituta—. Aurretik ere Txinako medikuntza tradizionalari buruzko ikastaroak eman ditu Felipek, Beasainen eta Iruñean.
Txinako medikuntza tradizionala zer da oinarrian?
Egun egiten den medikuntzarik zaharrena da, eta munduko biztanleriaren herena horren bidez tratatua da. Txinako medikuntza ez da bakarrik Txinan egiten dena; Asiako hego-ekialde osoa hartzen du. Gainera, mundu osora heda daiteke, eta gaur egun Mendebaldean ere egiten da. Txinako medikuntza gizakiaren desoreka energetikoak aurkitzean datza, desoreka horien ondorioz gero gaixotasunak sor litezke eta. Diagnostikoaren bidez yin-yang-aren arteko desoreka eta bost mugimenduen interpretazioa egiten da, pertsonak duen sindrome hori bilatu, eta ondorioz dagokion sendabidea ipintzeko.
Euskal Herrian ofiziala den medikuntzaren aldean, zer eskaintzen du Txinako medikuntzak?
Medikuntza ofizialean osasuna medikatzearen bidez tratatzen da, batik bat kimikan oinarritutako medikatzea. Askotan, etiologia edota sakoneko zergatiak baino gehiago, sintomak tratatzen ditu. Txinako medikuntza, ordea, aurrena pertsonaren bizimodua behatu, eta hori zuzentzen edo bideratzen saiatzen da, agian horrek eragin baitu energiaren desoreka. Hortik aurrera, Txinako medikuntzak galdutako osasuna berreskuratzen laguntzeko aukera asko eskaintzen dizkigu. Filosofia taoistan du jatorria, eta esaten du naturarekin harmonian eta orekan bizita zaila dela energia desoreka bat izatea edo gaixotzea.
Ordea, hemen Txinako medikuntza tradizionala egiten da, baina ez da ofiziala.
Lege aldetik hutsunea dago, egoera alegal bat dago: ez da legearen kontrakoa eta ez da legezkoa. Txinako medikuntzak eta oro har medikuntza bitalista edo bizizale guztiek terapia natural alternatiboak egiten dituztenei esker egin dute aurrera eta garatu dira. Noski, medikuntza ofizialari eta farmazia industriari lehia egin diezaiokeen besterik egoteak ez die batere graziarik egiten. Eta gobernuan agintzen zein dagoen ere aldea dago; faboritismoak daude, eta baten aldekoagoa da besteena baino.
Hala ere, gero eta jende gehiagok jotzen du medikuntza alternatiboetara. Zergatik?
Txinako medikuntzak eta medikuntza bizizaleak diren gehienak duten ona da sendatzera iritsiko ez balira ere okerrerako ere ez liratekeela. Hau da, tratamenduek ez dute iatrogeniarik eragiten, ez dute albo ondoriorik. Badakigu gaur egun ofiziala den medikuntzan pilula bat ematen dutela eta haren ondoriok saihesteko gero beste bat: adibidez, aurrenekotik urdaila babesteko bigarren pilula. Txinako medikuntzan horrelakorik ez dago; iatrogenia eragiten duten sendabiderik ez dago.
Medikuntza ofizialean erremediorik aurkitu ez duelako jotzen al du jendeak alternatiboetara?
Denetik dago. Kasu batzuetan, ez dakite euren arazoei edo gaixotasunei sendabidea aurkitzeko zer egin, eta etsita etortzen zaizkigu, beste aukera berri batzuen bila. Baina osasunaz eta gaixotasunaz kontzientzia desberdin bat duten pertsonak ere etortzen dira; hau da, gizarteko arazoak eta bizitza bera ulertzeko beste ikuspegi bat dutenak.
Oreka energetikorako naturarekin bat eginda bizitzeak eragina daukala diozu. Ez al dago, ordea, naturaren eta gizakiaren artean gero eta arrakala handiagoa?
Bai, hori hala da. Gero eta gizarte modernoago eta teknologikoago batean bizi gara, gero eta deskonektatuago osasun naturaletik, biologikotik, ekologikotik. Horrek bere ordaina dauka: osasunean desoreka handiagoak izatea. Orain dela 50, 60 edo 80 urte, akupunturako tratamenduarekin energia orekatzeko denbora erdia behar izaten zen. Gaur egun gizakiak kutsaduraren eragin gogorra du: mikrouhinak, goi frekuentziak, wifiak... Sentsibilitate anizkuneko gaixotasunak ditugu: hau da, ordenagailu batetik edo wifi seinaleetatik 50 metrora egon ezin diren pertsonak. Gero eta haur gehiago ikusten ditugu elikadura, kutsadura edo asma alergiekin. Gero eta gizarte modernoago, aurreratuago eta garatuago batean bizi gara, baina osasun gabezia, energia faltak eta desorekak areago dira.
Urnietako ikastaroak zein helburu du?
Gizakia osotasunean hartuta eta ikuspegi naturaletik, desoreka energetikoei aurre egiteko ezagutzak irakastea eta horretarako Txinako medikuntza tradizionalean profesionalak formatzea. Hortik abiatuta, yin-yang-a ulertzea, bost mugimenduak (egurra, sua, lurra, metala eta ura) ikastea; lau deabruak zeintzuk diren ikasi eta ulertzea... Printzipioz euren osasunaren kalitatea eta ongizatea hobetzeko interesa duten pertsona guztientzat da. Baita euren terapia aukerak gehitu nahi dituzten profesionalentzat ere.
Donosti Buseko gidarien lan poltsa osatzeko akordioa erdietsi dute UGTk eta Donostiako Udalak. Iaz hasi zen lehiaketa publikoa, eta EAEko Auzitegi Nagusiak baliogabetu egin zuen; auzia desblokeatu egin dute EAJ eta PSE-EEren udal gobernuak eta UGTk, baina Dbusen euskalduntzeari eta hizkuntza eskubideak bermatzeari begira, atzera egitea dakar.
Izan ere, 2014ko otsailean, EAJ, EH Bildu eta Kurpil sindikatuaren botoekin, gidari berriek euskara derrigorrezko izatea erabaki zuten; baina aurrerantzean, akordio berriarekin, soilik gidari berrien %60 izango dira euskara gaitasuna egiaztatua dutenak. Batez besteko hori handitzen joango da hurrengo deialdietan, baina gehienez %70era helduko da, muga hori jasotzen baitu akordioak.
2014ko otsailean erabaki zuen Dbuseko administrazio kontseiluak lan poltsa osatzeko baldintzak aldatzea. Euskara derrigorrezko bihurtu zen gidari berrientzat, eta euskarazko azterketa gainditzen ez zuena ez zen lan poltsan sartuko.Ordu arte, azterketaren %5 balio zuen euskarak.
Auzitegietan
2014ko martxoan hasi ziren probak egiten, eta 45 lagunek gainditu zituzten lehen azterketak. Euskara proba egitekotan ziren EAEko Auzitegi Nagusiak deialdia baliogabetu zuenean. UGTren helegite bati erantzunez etorri zen epai hura, eta aurtengo otsailean beste ebazpen batek berretsi egin zuen lan poltsarako deialdia baliogabetzeko erabakia.
Lehen ebazpenak, Donostiako Lan Arloko 2. Auzitegiarenak, deialdiaren oinarrietan "funtsezko aldaketa" egin zela zioen, eta auzitan jartzen zuen euskararen derrigortasuna, esanez gidarientzat euskara ez zela ezinbestekoa.
Donostiako Udalak eta Kurpil, LAB eta ELA sindikatuek epai horri jarritako helegitearen ondoren iritsi zen bigarren epaia. EAEko Auzitegi Nagusiko Lan Arloko Salaren epaiak berretsi egin zuen deialdi publikoaren baliogabetzea, baina Garbiñe Biurrun epaileak idatzitako epaiak soilik araudiaren "funtsezko aldaketaren" argudioari eutsi zion. Euskara ezinbesteko baldintza izatearen egokitasunari buruzko ebazpena lan arloko auzitegiari ez zegokiola jasotzen zuen Biurrunen epaiak.
Gatazka desblokeatu
Dbusek 350 gidari inguru ditu, eta batik bat haien ordezkapenetarako behar dituzte gidari berriak. EAEko Auzitegiaren epaiaz geroztik, aurreko deialdia etenda gelditu zen, eta Lanbidetik hartu dituzte gidari berriak. Orain, prozesua hasieratik abiatuko dute berriro, eta Lanbidetik hartutako gidariek zein 2014ko deialdiaren lehen probak gainditu zituzten 45 hautagaiek gainerakoekin batera egin beharko dituzte probak.
Pilar Arana Mugikortasun zinegotziak (EAJ) eta Miren Azkarate Euskara zinegotziak (EAJ) parte hartu dute UGTrekin izaniko negoziazioetan, eta Aranarekin hitz egin du Hitza-k gaiari buruz. "Guk printzipioz euskara derrigorrezko izatea babestu genuen, baina auzitegiek bertan behera utzi zuten baldintza hori ezartzen zuen deialdia, eta gatazka desblokeatu beharra zegoen". Aranaren hitzetan, Dbusentzat arazo larria zen deialdia etenda egotea —ordezkapenak egiteko arazoak, ordu estra kopuru handia eta 2016ari begira jarri beharreko linea berrietarako gidari falta—, eta "ezinbestekoa" zen kontrataziorako bidea irekitzea.
"Hautatu dugun bidea, beraz, langileen ordezkaritza handiena duen sindikatuarekin negoziatzea izan da". Aranak ez du uste "atzerapausoa" denik. "Izan ere, auzitegiek euskararen derrigortasuna baliorik gabe utzita, hutsean geunden, ez zen batere aurrerapausorik eman; eta, ondorioz, akordio honek aurrerapausoa dakar, gidari berrien %60k hizkuntza eskakizuna izango dutelako, nahiz eta hasiera batean EAJk hori baino gehiago nahi zuen". Hala, lehentasuna akordioari eta arazoa desblokeatzeari eman diotela dio Aranak.
EH Bilduren ordezkaria da Asier Jaka zinegotzia Dbusen administrazio kontseiluan, eta, haren iritziz, "atzerapausoa handia da". "Gidari berrien %40k ez dute hizkuntza eskakizuna izango, eta horrek urte mordo baterako hipotekatzen du Dbusen euskalduntzea eta erabiltzaileen hizkuntza eskubideak bermatzea". Jakaren arabera, administrazio kontseiluak gaiari buruz egindako bileran argi gelditu zen akordio berria hankamotz gelditzen dela. "Bileran administrazio kontseiluko idazkari nagusiak berak nabarmendu zuen erabaki honekin Dbusek ez duela betetzen hizkuntza eskubideei eta euskararen normalizazioari dagokion egungo araudia; osoko bilkurak aho batez onartua duen 5. Euskara Plana ere ez du betetzen".
EAJren jokabidearekin oso kritiko agertu da Jaka. "Izan ere, aurreko legealdian EAJ eta EH Bildu ados geunden ezarri beharreko irizpideei dagokienez, eta orain negoziazioa erdi ezkutuan eraman dute. EH Bilduk Diario Vasco-n irakurrita izan zuen akordioaren berri, eta ez zait iruditzen hori denik sozietate publiko batek izan behar duen funtzionamendua". Larria irizten dio EAJren jokabideari, eta "are larriagoa jokoan herritarren hizkuntza eskubideak daudelako".
Dbuseko LAB sindikatuak ere arbuiatu du hizkuntz eskakizunen inguruko akordioa. "LABen iritziz, Donostiako hiri autobus bat hartzen duen pertsona orok euskaraz artatua izateko eskubidea bermatua izan behar du, eta, ondorioz, ezin gara pozik egon EAJren eta UGTren arteko akordio honekin", azaldu du LABek prentsa oharrean. "Euskaraz ez dakien gidari gazte bat kontratatzeak bidaiarien hizkuntza eskubideak urratuko ditu hurrengo urteetan".
EAJk eta PSE-EEk gobernu akordioa hitzartu zutenean, "garbi" ikusi zuten behar-beharrezkoa zela kudeaketa plan estrategiko bat definitzea. Imanol Lasa diputazioko bozeramailearen hitzetan, legealdi oso baterako inportantea da helburu nagusiak eta proiektu estrategikoak ondo zehaztea. Konpromiso politikoaz gain, herritarrekiko konpromisoa dute, jendeari adierazteko ez bakarrik zer egin nahi duten, baizik eta nola egin nahi duten. Horregatik, ebaluatze sistema bat jarriko dute, plana zenbateraino betetzen den neurtzeko. Aldundiak joan den astean aurkeztu zuen plana Donostian, lurraldeko 250 eragileren aurrean.
Bost helburu estrategiko zehaztu dituzte: ekonomiaren errekuperazioa finkatzea; gizarte ongizate eta kohesio eredua sendotzea; gauzatzeko dauden hainbat proiekturi heltzea; gobernua berrasmatzea; eta herritarren arteko elkarbizitza finkatzea. Helburu bakoitzari dagozkion proiektuei errepasoa egin die Lasak Hitza-rentzat:
Aldundiaren lehen helburu estrategikoaren ardatza da. Ez diote "krisiaren kontrako plana" deitu nahi. Lasak dioenez, zenbait eragile ekonomiko eta sozialek izugarrizko lana izan dute krisiari aurre egiteko, eta orain beste babes batzuk behar dituzte, suspertzeko. Hori horrela, aldundiak 50 milioi bideratuko ditu ekonomia suspertzeko planera, batez ere industriari lotutako enpresei. "Gipuzkoa lurralde oso industriala da, pisu handia dauka gure BPGan, eta industriak plan berezi bat behar du". Horrez gain, lehen sektoreari ere emango diote laguntza, batez ere baserritar munduari. Dendari eta ostalaritza elkarteei lotutako erronkak ere badituzte, baita ekintzaileei begirakoak ere. Ikerketari lotuta, Miramon inguruan sare bat antolatu nahi dute. "Batzuetan iruditzen zaigu bakoitza bere aldetik dabilela".
2015-2017ra arteko plana da, eta diputazioaren bigarren helburu estrategikoaren barnean kokatzen da. Gaur egun dauden zerbitzuei eustea izango da legealdiko erronka nagusiena; horretarako, mapa sozial berri bat egituratuko dute.
Lasaren arabera, Gipuzkoa "eredu" da gizarte politiketan; Menpekotasun Legean, adibidez: "Hiru maila daude, eta Gipuzkoan legea osotasunean betetzen dugu; beste lurraldeetan ez". Horrez gain, etxeko laguntzaren arloan ere lurraldean zerbitzu zabalagoak ematen direla dio. "Zerbitzu hobe bat ematen dugu, beste zerbitzu maila bat emateko adostasuna daukagulako".
Baina ez hori bakarrik. Dioenez, kudeaketa sisteman ere aldundiak lan berezia egiten du hirugarren sektorearekin. Horren adibide da Gureak: "Gureak bezalako sistemarik ez dago, esango nuke Europako beste herrialdeetan ere ez. Europatik etortzen dira ikustera aniztasun funtzionala dutenak nola integratzen diren elkarte baten bitartez". Horrelako ereduen adibide gisa zerrendatu ditu Atzegi, Matia fundazioa... "Oso garrantzitsua da ez bakarrik zer ematen den, baizik eta nola ematen den. Administrazioaren eta enpresa pribatuaren arteko lankidetzaren emaitza da".
Heldu beharreko proiektuen artean kokatu du aldundiak hondakinen alorra. Aurreikusitako azpiegitura guztiak egitea izango da helburu nagusietako bat. "Erraustegia da gauza bat, baina hondakinen kudeaketan hor daukagu Gipuzkoako Hiri Hondakinak Kudeatzeko Plan Orokorra. Plan horren ildo nagusienak berreskuratzen ditugu". Plana egin zenetik egoera batzuk aldatu egin direla dio Lasak, eta eguneratu egin behar dela.
Beste helburu bat birziklatze tasari lotutakoa da: %10 gehitu nahi dute tasa. "Europara begira gaude; gehien birziklatzen dutenen eredua jarraituko dugu. Adituek esaten digute badaukagula horretarako gaitasuna". Aurrerantzean, udal eta mankomunitateekin harremanetan ariko dira, eta erakunde bakoitzak hondakinen kudeaketan hartzen dituen erabakiak errespetatuko dituzte: "Usurbilen, esaterako, galdeketa egin zen, eta atez atekoaren alde atera. Guk, bere garaian, nahiz eta diputazioan egon, errespetatu egin genuen, eta orain ulertzen dugu batzuek kontsulta egingo dutela, eta beste batzuek ez, gehiengo politikoak aldatu direlako".
Egiteko dauden proiektu estrategikoetako bi dira Donostia aldeko metroa eta Gipuzkoako Biribilgunea diputazioarentzat. Lasak dioenez, auto eta kamioientzat azpiegitura garrantzitsuak egin dira —Gipuzkoako Biribilgunea jarri du adibide—. Bukatzear da biribilgunea, Deskargako proiektuarekin. "Legealdi honetako erronka nagusiena da hori, eta bizpahiru urtetan bukatuta edukitzea espero dugu".
Garraio publikoari dagokionez, autobus sisteman egin beharreko hobekuntzak egiten joatea da asmoa, baina dagoeneko nagusiena egina dagoela uste du. "Etorkizuna trena da. Hemen gaia da horren kostua, nondik finantzatu". Proiektuaren azken definizioa falta zaie, eta baita finantzaketa ere, erakunde bakoitzak zenbat jarriko duen. Printzipioz, Eusko Jaurlaritzaren eta aldundiaren artean finantzatuko lukete. "Donostiako Udalak, nahiz eta dirurik ez jarri, haren lur askotan sartuko gara, eta horrek balio bat dauka. Hori nola baloratzen den ikusi beharko da". Diruaren kontua aurrekontuek argituko dutela uste du: "Jaurlaritza ere hemendik gutxira aldatzera doa, eta ikusi beharko da talde berriak bat egiten duen". Obrak legealdi honetan hastea gustatuko litzaieke.
Pasaialdea biziberritzeko plan berezian aurreikusitako ekintzak egitea izango da xedea. Urtero, aurrekontuan adieraziko dute zein ekimen zehatz egingo dituzten. "Oraingo honetan bai, administrazioek bat egin dugu, eta badator biziberritze plana. Egia da ez dela erraza izan, baina azkenean adostasun zabal bat lortu dugu".
Tabakaleraren etorkizuna "oso lotuta" ikusten dute ikus-entzunezkoen ekoizpenarekin. Batik bat euskal kulturarekin lotutako ekoizpenak sustatu nahi dituzte, eta euskarari garrantzia eman. "Loreak da azken adibide garbiena. Horrelako produktuak egiten dira, eta orain saiatu behar dugu halakoei ahalik eta etekin handiena ateratzen". Aldundiak, Kultura sailak, Tabakalerara eramango duen apustu garbiena ekoizpen produktu euskaldunak izango dira: "Tabakalera izan dadila makina bat horrelako produktuak sortzeko". Gipuzkoan sortzen diren ikus-entzunezko eduki kulturalak %25 handitzea jarri dute helburu.
Gobernu eredua berrasmatzeko helburuaren barruan, gobernantza onaren estrategia landuko dute. Eredua definituta dago, baina berrikuntza batzuk behar dituela uste dute. Gardentasun aldetik, esaterako. Martxan jarriko duten proiektuetako bat Guztion Gipuzkoa izango da. Oraindik ez dute definitua aldizkari bat izango den, webgune bat... Edonola ere, horren bidez herritarrei hiru hilean behin adieraziko diete aldundiaren betetze maila nolakoa den, zer egin duten, eta zer ez duten bete. "Gizartearen exijentzia gero eta handiagoa da, arduradun politikoei gehiago eskatzen zaigu, nahi berri batzuk daude, eta horiei erantzun behar diegu".
Teknologia berriak "oso garrantzitsuak" izango dira, gazteei begira, batik bat. "Gaur egun oso urrun sentitzen duten administrazioa da batzuetan aldundia, eta nahiz eta harrera zerbitzu txukuna izan, oraindik jendeak nahiago du kontsultak edo dena delakoak mezu bidez egin". Parte hartzeko plataforma digital bat eratu nahi dute. Administrazio elektronikoaren inguruan ere, erronka daukate: "Ia inbertsio gehienak eginda daude, eta orain zerbitzu hori eman behar diegu herritarrei, elektronikoki, zenbait zerbitzu jasotzeko aukera izan dezaten". Horrez gain, datu irekien inguruan lanketa egin nahi dute, eta parte-hartze prozesuen kudeaketa moldatu.
Legegintzaldiko ardatzetako bat elkarlana izango da. Batetik, udalek garrantzia hartzea nahi dute. "Lan hobeak egin behar ditu diputazioak. Ikusten dugu 88 udalerrien artean, kasu askotan, ez dutela egiten dutenaren berri. Hor lidergo puntu bat hartu nahi du aldundiak". Batzar Nagusiek ere garrantzia hartuko dute. Lasaren ustez, zenbait momentutan diputazioa eta Batzar Nagusiak urrun ibili dira, eta lanketa berezi bat egin nahi dute "herri ordezkariek esaten dutena planetan txertatzeko".
Era berean, eragileekin ere gertutik gertura jardun nahi dute. Plana definitzerakoan ere, batik bat etxe barruan egin arren, eragileekin landu dute. "Ehun bisita baino gehiago izan ditut; bakoitza bere proiektuekin dator, eta horietako batzuk dagoeneko txertatu ditugu. Beste batzuk tiraderan geratu dira, aurrekontutik aukera badago lantzeko". Gipuzkoan dauden 5.000 elkarterekin baino gehiagorekin harremanak estutzea dute helburu. "Gure plana bizia da, aldiro aldaketak izango ditu: udalekin, eragileekin eta herritarrekin elkarlanean, eta Batzar Nagusietako ideiak jasoz joango gara proiektu estrategikoak garatzen".
Bosgarren helburuaren barnean dago programa, elkarbizitza finkatzean. Arlo horretan, bi lanketa egin asmo dituzte: bata, indarkeriarekin zerikusia duena —memoria historikoa lantzea...—; eta bestea, urteetan egondako ezinikusiei, errespetu faltei eta abarrei heltzea. "Badira zenbait gai hainbat herritan oso polemikoak direnak, ez dietenak elkarbizitzari mesede egin. Lan mardula dago egiteko". Auzi horien artean aipatu ditu alardea, hondakinen auzia —"ez dauka zerikusirik biolentziarekin, baina oso gai polemikoa izan da"—, zezenketak...
Autoa toki ona da entrenatzeko. Anaiarekin puntuka aritzen da Mikel Artola. Bolantea hartuta Oihana Iguaran ere, bakarka eta ozen, erlojua parean duela. Lanean, Iñigo Gorostarzuk burutik kendu ezinda ibili ditu errimak eta doinuak. Imanol Irazustabarrenak puntukako saio bakarren bat egina du aitarekin, eta Unai Mendizabalen azkenetariko bertsoak haren anaiak entzun ditu: "Sasi-garbitzeko makina pasatzen ari nintzen, bertsotan; geratu, eta anaiak, ondotik: 'Ederra huan!'". Tolosaldeko bost bertsolariak Zizurkilgo Iriarte jatetxean bildu dira astearte arratsaldez; entrenamendu saioa egin aurretik, Gipuzkoako txapelketarako prestaketez hitz egin dute.
Obsesioa. Hitz hori darabilte azken egunetakoa definitzeko. Artolak dioenez, ia ez du "beste ezertan" pentsatzen lehian dabilen bitartean. Iguaran ere bat dator: "Zeure burua errimak egiten harrapatzen duzu". Whatsappean duten taldean honako hau izan da azken bi asteetan gehien errepikatu den mezua: "Bidali bakarkako gaiak".
Bakarkako lanketa, hala ere, ez da bereziki jorratu duten zerbait, Artolaren arabera: "Denetik dago, baina guk gutxiago egiten duguna etxeko lan pertsonala da. Elkartu asko, aritu asko, serio, baina etxeko lanak gutxi". Prestaketaren hasieran Andoni Egañarekin elkartu ziren, klabe batzuk jasotzeko. Oinarrizko gako batzuk badituzte: etxean landu beharreko garrantzitsuena errimak dira, eta bakarkakoa.
Errimetarako, margaritaren formula proposatu zien Egañak: lorearen erdian errima jarri, eta petaloak bukaera hori duten hitzekin osatzea. "Esan zigun txapelketara lasai joateko 70 bat egin behar zirela. Gu gabe ere lasai joan gara ba!", dio Artolak, barre artean. Paperean egin ez arren, errimak buruan badituztela uste du Iguaranek: "Inkontzienteki, zuk badituzu 70 errima kaxoi buruan bertso bat osatzeko adina. Beste gauza bat da errima berberekin gabiltzala toki guztietan...".
Errimak ez ezik, doinuak lantzea ere garrantzitsua da. Bakoitzak bere galbahea pasatzen du; hala ere, gustukoenekin entrenatu ohi dira. "Doinu berriak ateratzen ere saiatu gara, baina komeni da neurri bakoitzeko bizpahiru kontrolatuta edukitzea", dio Gorostarzuk.
Taldeko lana
Tolosaldekoek ondo ezagutzen dute elkar. Badira hiru urte Harituz bertso eskolan elkarrekin dabiltzala, eta urte osoan, astean gutxienez behin elkartzen dira; asteazkenetan, normalean. Txapelketarako bereziki, martxotik dabiltza. Biltokia txandakatzen doaz: Amasan, Alegian, Zizurkilen... Lehia arrimatzen zihoan heinean, nahi duenak ia egunero izan du kideekin bertsotan egiteko aukera. Egindako entrenamendu saioen kopuruan ez ezik, intentsitatean ere badago aldea, Mendizabalek dioenez: "Besteetan kontu batzuk esan, lasai, ariketa gehiegi egin gabe... Txapelketa prestatzen ezberdina da. Bakoitzak txapelketako ariketa bana egiten du behintzat". Taldea zatikatu ere egin izan dute; seiko taldetik hiruko bi osatu, bertsotan gehiago egiteko.
Bertsokera aldetik, norberak landu du berea, baina nabaritu dute entrenamenduetan elkarrekin aritu direla. Artolaren arabera, sailkapen fasean nabarmendu egiten zen elkarrekin arituta zeudela: "Kantatzeko moduak eta gaiei heltzeko moduek bazuten taju bat". Horregatik ere betiko taldetik ateratzea aberasgarria da Mendizabalentzat, bertsotan egitera ohituta ez dagoen talde bat bilatzea: "Guk bertso eskolan elkarrekin egiten dugu, eta plaza gehienetan ere elkarrekin. Elkar harritzea oso zaila da". Hernani eta Lasarte ingurukoekin elkartu dira, tarteka Iker Iriarte izan dute, Amaia Agirre, Felix Irazustabarrena... Ondo etorri zaie kantatuko ez zuen jendea ondoan izatea, ikuspuntu objektibo batetik begiratzeko. Hala dio Irazustabarrenak: "Gaiari heltzerakoan, gehienbat, esaten digute 'hortik ez hartu, edo'... Kantaeran ere laguntzen gaituzte". Ate irekiko saioak ere antolatu dituzte eskualdean, entrenamendu gisa, euren buruari "presio pixka bat jartzeko".
Norberak bere ohitura edo trukoak ditu. Egañak kontatutakoak ekarri dituzte gogora: "Berak esaten zuen bazkaldu eta gero hobeto kantatzen zuela. Goizean saioa bazuen, goizeko lauretan jaikitzen zen, bederatzietan bazkaldu... Erritmo biologikoa berdina eramateko goizeko saio batera". Horrelakorik egitera iritsi gabe, belar dendako lasaigarriak hartutakoa da Artola: "Lehen saiorako hartu nituen. Gero ia ez, eta hobe hartu izan banitu!". Goizeko saioa tokatzen zaionean, Iguaranek garrantzi berezia ematen dio ahotsari: "Oso inportantea da ahotsa esna izatea; buruak baino gehiago larritzen nau ahotsa ondo izateak".
Hizketaldiaren ondoren hasi da entrenamendua. Saiora batu zaie Haritz Mujika ere. Gaiak prest ekarri ditu Mendizabalek orri batean; normalean, pasatako txapelketetako gaiak aprobetxatzen dituzte. Mikrofonoarena egiteko, berriz, atril bat jarri dute mahai parean. Altxatzeko esan die Mendizabalek Iguaran eta Irazustabarrenari, eta ama-semeen rolean jarri ditu. Semeak arropa berri asko dakar azkenaldian, eta ama gaur konturatu da lapurreten aurkako gailuarekin dakartzala. "Poltsa hortan ez al dezu amantzat ezer ekarri?", galdetu dio Iguaranek. Bertsoak entzun bitartean, errimak orrian apuntatzen ari da Mendizabal. Ariketa amaitzean, iritziak: "Oso ondo"; "bigarrena asko gustatu zait"... Horrela doa aurrera saioa, txapelketako ariketa guztiak egin arte.
Bederatzitik sei
Txapelketa "aspaldi" hasi zen haientzat. Hasierako Gipuzkoa Bertsotan fasean hasi ziren lehian, maiatzean. Bederatzi ordezkari ziren Tolosaldetik: sei horiez gain, Beñat Iguaran, Adur Gorostidi eta Txomin Azpiroz —eskualdeko Jexux Mari Irazu final-laurdenetan hasiko da lehian, hilaren 24an—.
Bederatziko taldea elkarrekin aritu da prestaketan, "beti ez batera, baina bai boladaka". Lehian, berriz, bakantzen doaz pixkanaka: Gorostidi, Azpiroz eta Irazustabarrena Gipuzkoa Bertsotan fasean geratu ziren; datorren asteburuko saioen faltan, Oihana Iguaran eta Mendizabal final-laurdenetan dira dagoeneko, "Beñat ere ia seguru"; eta gainerako hirurek zail dute sailkatzea. "Nik behar dut milagro txiki bat... Handi xamarra", dio Artolak, barrez. Asteburuko bi saioetako emaitzen zain egon beharko dute.
Lehenengo Gipuzkoako txapelketa dute Mendizabalek, Irazustabarrenak, Azpirozek eta Mujikak. Bigarrena da, berriz, Artola, Gorostidi eta Oihana Iguaranentzat, eta, hirugarrena Gorostarzu eta Beñat Iguaranentzat. Gustura daude orain artekoarekin. Mendizabalek, esaterako, helmuga jakinik gabe eman zuen izena, parte hartzeko intentzioz, eta hasierako fasea pasatzea eta orain final-laurdenetara pasatzea sekulakoa izan da harentzat. Eta ez pasatze hutsa bakarrik: "Maila horretan, izen handiko bertsolariak daude. Zeure burua horien pare ikustea eta haiekin bertsotan erritmoan zabiltzala ikustea gauza ederra da".
Pertsonalki egiten dutenetik aparte, talde modura bizi dute txapelketa: "Txapelketak denei eman digu; prestaketa horretan, gure bertso maila koska bat igo da. Gure bertso eskolak urtebetean asko hobetu du". Ados da Iguaran: batzuk atzean geratu dira, baina denek hobetu dute. Argi dute egun bateko aldagai askok erabaki dezaketela saioa hobea edo okerragoa izatea: gaiek, zorteak, bakoitzaren egoerak... "Ez da Tourrean bezala etapa pila bat dauzkazula; bat daukazu, eta hor huts egiten baduzu, geratu egiten zara".
Hala ere, azkeneko astea edo egun parea urduri pasatzen duten arren, prestaketan aritu izanak lasaitasun pixka bat ere eman die. Segurtasuna. Duela lau urteko txapelketa ekarri du gogora Artolak: "Egunean bertan oso larri gogoratzen dut neure burua, trabatuko ginelako eta...". Asko prestatzeak laguntzen duela konturatuta dago, aurrez pentsatzen zuenaren kontra: "Nik esaten nuen astean behin elkartuta nahikoa zela, gero ideia freskoagoekin egoteko... Baina ez. Gero eta gehiago aritu, gero eta hobeto". Aurreko lan hori baliatuta, beste jarrera batekin doaz bertso saioetara, Iguaranek dioenez: "Ni orain saio batera noa, eta badaukat eskaintzeko, eta pentsatzen dut: 'ea asmatzen dudan daukadana ematen', eta ez ea huts egingo dudan. Oso ezberdina da jarrera".
Aurrera pasatu edo ez, gustura daude taldean lortutakoarekin. Hasieran "espero baino gehiagok" egin dute aurrera. Apustuak ere egin zituzten euren artean: bederatzietatik erdiz atzera geratzen zirenek aurrean geratzen zirenei afaria pagatu beharra. Eguna jartzeko daukate oraindik.
