8 eta 15 urte arteko gipuzkoarren erdiek baino gehiagok, %58k, ez daukate hamaiketakoa egiteko ohiturarik. Datu hori ematen du Gipuzkoako Foru Aldundiko Kirol zuzendaritzak Poliklinikarekin batera egindako Kilogip: loditasuna eta kirola Gipuzkoan txos...

Gizentasuna ez da helduen arazoa soilik; haurrei ere eragiten die, eta arrisku berberak dauzka, epe laburrean ikusten ez diren arren. Donostiako Poliklinikak eta Gipuzkoako Foru Aldundiko Kirol Zuzendaritzak egindako azterketa baten arabera, Gipuzkoan 8 eta 15 urte arteko bost haurretik batek dauka gizentasuna. Elikadura eta bizi ohitura txarrek ez daukate ondorio nabaririk haurtzaroan, baina bai heltzen hasten direnean: haur gizen batek hiru aldiz aukera gehiago ditu helduaroan ere gizentasuna edukitzeko, eta horrek dakartzan gaixotasunak ere lehenago agertzen zaizkie; besteak beste, bihotzekoak eta hipertentsioa.

Daniel Jimenez (Monterrey, Mexiko, 1960) Debagoieneko ospitaleko Pediatria burua da; hango haurren gizentasunerako klinika eramaten du. Sei eta hamalau urte arteko 80 pertsona artatzen dituzte han.

Arazo berria da haurren gizentasuna?

Apurka iritsi gara honaino; noski, AEBekin alderatuz gero, han aspaldiko arazoa da. Gertatzen dena da globalizazioarekin hango eragin handia jaso dugula, eta gero eta gehiago hartu ditugula hango jateko eta bizitzeko ohiturak.

Berdin eragiten dute elikadurak eta ariketa fisikoak gizentasunean?

Biak elkarrekin doaz. Alde batetik, elikadurari dagokionez, iparra galdu dugu; janari lasterraren aldeko apustua egin dugu, kaloria eta koipe asko hartzen ditugu, eta ez justu koiperik onenak. Bestalde, haurrek denbora asko pasatzen dute telebistaren edo ordenagailuaren aurrean, eta ondorioz, denbora gutxiago ematen dute ariketa fisikoa egiten.Ikerketa askok erakutsi dute telebistaren aurrean pasatutako orduen eta gizentasunaren arteko lotura.

Nola artatzen da haurren gizentasuna?

Lehenengo, elkarrizketa bat egiten diegu, haien ohituren berri izateko, eta gorputz masaren indizea neurtzen dugu. Analisiak ere egiten dizkiegu, gizentasuna beste gaixotasunen baten ondorio ez dela ziurtatzeko. Dena den, kasu horiek gizentasuna duten haurren %2 baino ez dira izaten; gehienetan elikadura txarragatik eta ariketa fisiko gutxiegi egiteagatik izaten da.

Gero dieta pertsonalizatua ematen diezue.

Beraiei ez diegu inoiz dieta hitza aipatzen, baizik eta elikadura osasuntsu eta orekatua. Dieta-k baditu komeni ez zaizkigun konnotazio negatibo batzuk, haurtzaroan eta nerabezaroan kaltegarriak izan daitezkeenak.

Nola bizi dute haurrek gizentasuna?

Gehienetan, eragin psikologikoa izaten da larriena. Ume horiek ia beti baztertu egiten dituzte, ezin dutelako kirola besteek bezala egin; gelako potolotxoak izaten dira. Horrek helduengan baino eragin handiagoa dauka haurrengan. Guk, klinikan, bete ditzakeen helburuak jartzen dizkiogu umeari: "Ea hurrengorako hau lor dezakegun". Bestela frustratu egiten da.

Kosta egiten zaie tratamendua jarraitzea?

Patologia hauekin, gaixo askok uzten dute tratamendua. Emaitzak ez direnez berehala ikusten, asko frustratu egiten dira eta alde batera uzten dituzte medikuaren gomendioak, eta tratamenduak porrot egiten du. Guk hilero egiten diegu kontrola, gaixoaren konfiantza irabazteko; gainera, gurasoen laguntza ere bilatzen dugu.

Haurren gizentasunaz hitz egiterakoan, sarritan aipatzen dira eskoletako jangelak. Ikastetxeei ardura gehiegi egoztea dela uste duzu?

Eskoletako menuak aztertu ditugu. Umeak ez badu etxean elikadura egokia jasotzen, topatuko du desorekatzeko modua, ikastetxea hura orekatzen saiatu arren: albokoaren platera edo ogi zatia jango du. Eskolan ematen dietena halako bi jatera ohituta badaude, gose izango dira eskolan, eta gose hori asetzen saiatuko dira.

Nola zaindu daitezke haurren jateko ohiturak?

Guk gurasoei gomendatzen diegu ikus dezatela zer jaten duen haurrak eskolan, eta oreka dezatela gainontzeko elikadura horren arabera. Oso garrantzitsua iruditzen zaigu egunero bost jatordu egitea: gosari eder bat, hamaiketakoa —jogurt bat, ogitarteko txiki bat edo fruta ale bat—, hiru platereko bazkaria, askaria eta afaria. Hori da ikusten dudan akats handietako bat: presaka dabiltzalako edo berandu esnatu dituztelako, umeek ez dute gosaltzen, edo edozer gauza gosaltzen dute. Horrela heltzen dira gero bazkarira: janaria irentsiz.

600-700 korrikalari. Ehun pertsona inguru antolakuntza lanetan. Parte hartzailez zein ikuslez betetako hamar autobus. 3.000-3.500 ikusle. Horiexek igandean, Mintxeta Atletismo Taldeak antolatuta Elgoibarren 69. aldiz egingo den Juan Mugerza nazioarteko krosaren daturik esanguratsuenak. Izan ere, kirol mailan Elgoibarrek duen probarik "garrantzitsuena" da Juan Mugerza krosa, Zigor Diez kroseko antolaketa arduradunaren arabera. Eta sare hori guztia osatzeak "ia urte osoko" lana esan nahi du. Horregatik "ahalik eta jende gehien" hurbiltzea nahi dute, krosaren eguna bera baita lanaren isla.

Urtero legez, besteak beste, Portugal, Frantzia, Ingalaterra, Italia, Errumania, Etiopia, Argentina, Eslovenia nahiz Keniatik iritsitako atletak izango dira, etzi, Elgoibarren. Goi mailan dabiltzan atletak. Tartean, Munduko Txapelketan zein Europakoan medailak irabazitako hainbat korrikalari. Hala, esaterako, iaz kategoria absolutuan garaile izan zen Leonard Komon keniarra aurten ere partehartzaileen artean izango da. Komonek lehen aldiz 2008an hartu zuen parte Juan Mugerza krosean; ordutik ez du hutsik egin. Asteazkenean Elgoibarko udaletxean egindako aurkezpen ekitaldian ere izan zen Komon, antolatzaileekin eta beste zenbait atletarekin batera. Orotara, hamar lasterketa izango dira; bost kategoriatan banatuta —alebinetatik absolutura— eta gizon-emakumeak bereizita.

Aurten, gainera, krosa sendotu eta indartzeko bidean urrats bat gehiago eman du Mintxeta Atletismo Taldeak. Izan ere, Europako Atletismo Federazioak 2012ko Europako krosen egutegi ofizialean sartu du Elgoibarkoa. Egutegi horretan egoteak "hainbat onura" ekarriko dizkio Juan Mugerza krosari. Izan ere, oihartzun handiagoa izango du nazioartean, eta horrek krosera nazioarteko are eta atleta gehiago ekartzea ahalbidetuko du. "Guretzat urrats garrantzitsua da", adierazi du Diezek: "Gure lana horretan igartzen da eta, oso pozik gaude".

Bestalde, Elgoibarko Udal Kirol Patronatuak eta Mintxeta Atletismo Taldeko ordezkariek hurrengo lau urteetarako hitzarmena ere sinatu berri dute. Krosaren etorkizuna ziurtatzen duen hitzarmena da, hain justu, abenduan sinatutakoa. Akordioaren arabera, Elgoibarko Udalak 22.000 euro bideratuko ditu datozen lau urteetan krosa antolatzera. Urrats garrantzitsua izanagatik, dena den, krisi ekonomikoa medio aurreko hitzarmenean adostutakoa baino 3.000 euro gutxiago jasoko ditu datozen lau urteetan Mintxeta Atletismo Taldeak krosa antolatzeko. Orotara, aurten 85.000 euroko aurrekontua izan du krosak; iazkoan baino %15 gutxiago. "Badakigu ekonomikoki momentu hau ez dela ona, eta horregatik gure asmoa da lanean segitzea" nabarmendu du Diezek.

Akordioa amaitzen den urteari begira, gainera, ziklo berri bat hastea ere badute buruan Mintxetako arduradunek, belaunaldi berriak antolaketan murgiltzea, hain zuzen. "Jendea poliki-poliki ari da nekatzen eta guk mezu bat bidali nahi diogu herriari; jendea gugana, antolakuntzara, hurbiltzea nahi dugu", adierazi du Diezek.

JUAN MUGERZA KROSA

Eguna. Igandea, hilak 22.

Ordutegia. Lehen lasterketa 10:00etan; azkena, 13:00etan.

Lekua. Mintxetako kirol gunean.

Donostiako hainbat enpresak bultzatuta, Motxilan egunero bokata bat kanpaina abiatu dute aste honetan hiriko hamar ikastetxetan. Askariko ogitartekoa "berriz modan jartzea" du helburu egitasmoak; horretarako, ikastetxeetan ogitartekoak banatuko dizkie...

San Sebastian eguna

Donostia, Azpeitia

San Sebastian eguna da gaur. Urtarrilaren 20a. Egun handia Donostian eta Azpeitian. Danbor hotsak gauerdian hasi ziren, eta ordutik ez dute etenik izan. Helduei lekukoa hartuta, ordea, haurren eguna da bereziki gaurkoa.

Danborrak hartuta, 4.906 haur izango dira gaur Donostiako kaleetan. Eguerdian Alderdi Ederretik Gipuzkoa plazarako bideari ekingo diote 45 ikastetxetako 52 konpainiek —zazpi ikastetxek bina konpainia osatzen dituzte—. Aurten haurren danborradako ohorezko karguak San Alberto Magno eta Deutsche Schuleko haurrei egokitu zaizkie. Errekalde Gastronomia elkarteko ikaslea izango da, berriz, Danbor Nagusia.

Aurten berritasun bat izango da, gainera: desfilean joan ohi den karrozan, 1813. urteko emakumeek zituzten langintzak irudikatzen dituzten lau bikote joango dira, Bella Easo eta haren bi damekin batera.

Azpeitian ere egun osoko egitarauaren barruan ospatuko da haurren danborrada. Ikasberri ikastolako eta Karmelo Etxegarai eta Iraurgi ikastetxeetako 600 haur inguruk hartuko dute parte. Itsasi dantza taldeak eta Juan Antxieta Musika Eskolako kideek ere hartuko dute parte. Hamar talde izango dira, orotara. 12:30ean Aranetik eta Artzubitik irtengo dira talde horiek. Aurtengo karroza, Rebeka Larrañaga azpeitiarrak diseinaturikoa da.

Ikasleek euren hurbileko ingurunean hondakin gutxiago sortzeko kanpaina bat jarri du abian San Marko mankomunitateak. Errenteriako sei ikastetxetan hasi dute kanpaina hori, eta, apurka-apurka, mankomunitatearen barruan dauden hamar udalerrietako esko...

Antzerkira doazenen beldur handiena izaten da aktoreren bat hurbiltzea eta oholtzara ateratzeko agintzea. Horregatik egoten dira hutsik antzokietako lehen ilarak: ikusleak ikusle izan nahi du, eta ez besterik. Gasteizko Yokerendan antzerki taldeak, ordea, irauli egiten ditu oholtzaren alde bateko zein besteko rolak Mugarik Gabe gobernuz kanpoko erakundearekin batera antolatzen dituen antzerki foroetan; aurreko ostiralean Tolosako kultur etxean izan ziren.

Ikusleak dardarka jartzen dituen esaldi batekin hasi du emanaldia Blanka Ruiz Arrugaeta begiraleak (Gasteiz, 1980): "Orain, egunerokoan gertatzen diren hainbat egoera erakutsiko dizkizuegu, eta laguntza eskatuko dizuegu horiek aldatzeko".

Hasteko, pertsonaiek euren burua aurkeztu dute. Ohiko pertsonak dira, ohiko arazoak dituztenak: batek arratsaldez egiten du lan; besteak Tolosan bizi nahi du; eta beste batek EGA gainditu nahi du behingoz. "Ea pertsonaia hauen desio eta zailtasunekin bat egiten dugun, gero lagundu nahi izango diegu eta", zehaztu du Ruiz Arrugaetaren lankide Oihan Martirenak (Tenerife, Kanaria uharteak, 1983).

Pertsonaia horien artean daude Mari eta Iñaki bikotea; neska dantzaria da lanbidez, baina lan eskaintza bati uko egingo dio Iñakirekiko erru sentimenduek bultzatuta. Antzerkian zehar xantaia emozionala, sexu jazarpena, beldurra eta kontrola ikus daitezke pertsonaien arteko harremanetan. Amaieran, galdera argia egin die Ruiz Arrugaetak ikusleei: "Horrelako egoerak gertatzen dira?". Publikoaren erantzuna baiezko borobila da.

Orain ikusleen txanda da: antzerkitik zer aldatuko luketen galdetuta, orotariko erantzunak eman dituzte publikotik. Proposamen bakoitzaren ostean, galdera berbera: "Nahi duzu zuk zeuk probatu?". Gehienek nahi dute: emakume batek Mariren rola hartu du, eta argi eta garbi esan dio Iñakiri nahiago duela lanean segitu; gizon batek, berriz, lagunei kontra egin die, sexu jazarpen kasu bat saihesteko.

Antzerki foroak, funtsean, Zapalduen Antzerkia deritzon metodo batean du oinarria. "Antzerkia egiteko daukagun gaitasun natural hori gizarte aldaketarako berreskuratzea da helburua", azaldu du Martirenak.

Gipuzkoan egin duten hirugarren saioa da Tolosakoa: aurretik Zarautzen eta Arrasaten egon dira. "Hemen ez badugu aldatzen, bizitza errealean ere ez dugu aldatuko", esan zien Ruiz Arrugaetak Zarauzko saioan zeudenei. Hain zuzen, hori da Zapalduen Antzerkiaren funtsa: egunerokotasunean gertatzen diren egoera bidegabeak aldatzen ikastea. Oholtza segurtasun esparru egokia izan liteke errealitatean kosta egiten diren jarreren entseguak egiteko.

Publikoko norbait bere proposamena antzeztera ateratzen denero, bide berritik egiten du aurrera antzerkiak, istorioa noraino hel daitekeen ikusteko. Hala adierazi du Martirenak: "Beti jokatzen duzun bezala jokatu ordez, saia zaitez zerbait desberdina egiten, eta ikusi zein ondorio izan ditzakeen. Hori da ideia". Ruiz Arrugaetarentzat, norbere botereaz jabetzea da asmoa: "Denok gara aktoreak, akzioaz jabetzen garelako, eta hortik errealitatean eragiteko gai garelako".

Zapalketak atzematen

Berez, Hego Amerikatik datorren korronte bat da Zapalduen Antzerkia; Augusto Boal antzerkigileak sistematizatu zuen, 1960ko hamarkadan. Ruiz Arrugaetak azaldu duenez, antzerki soziala egiten zuen aurretik Boalek: "Behin, langileen matxinada bat antzeztu zuen Brasilgo MST Lurrik Gabekoen Mugimenduko kideen aurrean. Nekazariei ederra iruditu zitzaien, eta aktoreei proposatu zieten benetan armak hartzeko eta matxinada gidatzeko". Aktoreak zer erantzun jakin ezinik gelditu ziren, eta hura antzerkia baino ez zela azaldu behar izan zieten nekazariei: "Orduan, nekazari batek esan zuen: 'Beraz, antzezlanean aipatzen duzuen isuritako odol hori geurea izatea nahi duzue, eta ez zuena'. Hor aldatu zen Boalen pentsaera, eta erabaki zuen ez zuela ezer antzeztuko bere kontura egingo ez zukeena".

Ruiz Arrugaetak eta Martirenak Bartzelonan izan zuten korronte horren berri, eta "apurka" ari da Euskal Herrian zabaltzen. Mugarik Gabe GKEaren eskariari jarraiki prestatu dute Yokerendan taldearekin genero indarkeriari buruzko foroa, baina edozein zapalketa egoera lantzeko balio du haien dinamikak.

Zapalketa, ordea, ez da berdina leku guztietan, eta Hego Amerikako metodo guztiek ez dute balio Euskal Herrian, Ruiz Arrugaetaren hitzetan: "Europan, zapaltzaile eta zapalduen arteko bereizketa ez da horren argia, eta askotan barneratu egiten dugu zapaltzailea. Horregatik lantzen dira barruko zapaltzaileak bilatzeko teknikak".

Martirenak azaldu duenez, oso aberasgarriak izan dira orain arteko saioak. Publikoak azkar ahazten ditu lotsak, eta ekarpen asko egiten ditu: "Gertutik ukitzen gaituzten gaiak dira; gure inguruan ikusten ditugu egoera horiek, eta, askotan, aldatu nahi izaten ditugu. Jendeari horiek aldatzeko aukera ematen diogunean, eskertzen du, eszenan bada ere".

Bi sentsazio nagusirekin amaitzen dute ikusleek saioa: alde batetik, pertsonalak zirela uste zuten arazoak benetan arazo kolektiboak direla eta, bestetik, "gauzak alda daitezkeela". Hori uste du Ruiz Arrugaetak. Aretoan nahikoa entsegu egindakoan bizitza errealean berdin jokatzeko gai izatea nahi lukete bi begiraleek. "Proposamena hori da: errealitate zati bat ekartzea, denon artean manipulatzeko, eztabaidatzeko eta bueltak emateko. Baina, noski, errealitaterako balio behar du. Gure ekintza pertsonal eta sozialetarako baliagarri izan behar du; horrek ematen dio zentzua".

"Biotopoaren berezitasun nagusia, bat aukeratu behar balitz, haren balio geologikoa da". Hala uste du Gipuzkoako Foru Aldundiko Biotopoaren zuzendari zientifiko Asier Hilario geologoak. Deba eta Zumaia arteko zortzi kilometro luzeko itsas eremua eta l...

Hamalau hilabeteren buruan plazaratu dute Motxo arrantzontziak izandako istripuaren eta ondorengo erreskate lanen inguruko lehen txostena. Espainiako Sustapen Ministerioaren Itsas Istripu eta Gertaeren Ikerketa Batzorde Iraunkorrak egin du ikerketa, e...

San Marko mankomunitatearen kanpainan 66 ikastetxetako 2.814 ikaslek parte hartuko dute. 132 gelatan daude banatuta ikasle horiek guztiak.