GIPUZKOAKO HITZA

Usurbilgo dantzaren historiako zati garrantzitsu bat bildu dute liburu batean. Usurbil dantzan, Usurbilgo Dantza Taldea 1975-2013 izena darama Usurbilgo Dantza Taldeak argitaratutako bildumak, eta herriko hiru bizilagunek ondu dute lana: Maider Errast...

Gipuzkoan dauden gazteluetatik erakargarrienetakoa da Oiartzungo Beloaga, ia eraitsita egon arren: horren gaineko dokumentazioa oso handia da, Oiartzualdeko eta Euskal Herriko memoria historikoa berreskuratzeko eraikin esanguratsua da —"haren historiak herri honen bilakaeraren zati handi bat erakusten du", esan du Beloaga Bizirik taldeko Joxemari Iturriotzek—, eta herrialdean antzeko gazteluak badauden arren, besteetara ez bezala Oiartzungora iristea erraza da. Gainera, inguruan Gipuzkoako populazio eremu handiena dago, Donostia aldea, Oiartzualdea eta Bidasoa aurrez aurre ikus daitezkeelako bertatik.

Gaztelua estrategikoa izan zen bere kokalekuagatik, besteak beste, Erdi Aroko gatazketan, II. Karlistadan eta 1936ko gerran. Gazteluari buruzko lehen aipu idatzia 1200. urtekoa da. Horregatik guztiagatik aukeratu du Aranzadi Zientzia Elkarteak Beloaga berreskuratzeko lehentasun moduan, Oiartzungo Beloaga Bizirik elkartearen ekimenez.

Gaztelua berreskuratzeko propio sortutako elkartea da Beloaga Bizirik, eta Aranzadi Zientzia Elkartearekin elkarlanean ari da Oiartzungo Gurutze auzoan dagoen eraikinari astindua ematen; aurtengo urtarrilean sinatu zuten hitzarmena da horren lekuko. Hiru fasetan egingo dituzte lanak bertan. Jada lehen fasearen erdia egina dute, eta horren barruan bertako dorrearen zati bat egonkortu dute —arma plaza ere bazuen gazteluak—. Hil honetan ibili dira bertan lanean Aranzadiko kideak eta elkarteko boluntarioak; boluntario horiek, aurretik, beharrezko material guztia igo zuten gaztelura. Lehen faseari irailean ekingo diote berriz ere. Bigarren eta hirugarren faseak aurrerago egiteko asmoa dute, baldin eta horretarako finantzaketa nahikoa badago.

Joxe Mari Iturriotzek finantzaketaren auzia jarri du Beloaga nolakoa izan zen irudikatzeko egiten ari diren lanen balizko arrakastaren erdi-erdian. Izan ere, lehen faserako lortu duten dirua bazkideen ekarpenen eta Oiartzungo Udalak emandako diru laguntzaren bidez iritsi da —395 euro lortu ditu Beloaga Bizirik-ek, kide bakoitzak hamarna euro emanda—, baina, hala ere, nekez aurre egingo diote proiektuari horrekin bakarrik. Horregatik, Gipuzkoako Foru Aldundira nahiz Eusko Jaurlaritzara ere jo dute laguntza eske; "uste dut eskaera horiek bide onetik doazela", aitortu du Iturriotzek.

Bide horretatik, Iturriotz ez da ausartzen esatera Beloaga noiz egongo den berreskuratuta —ez berreraikita, ezinezkoa baita gaztelua zen bezala, berdin-berdin berreraikitzea—, baina uste du bi urteren buruan eginda egon daitekeela: "Dena ondo badoa, dorrea behar bezala konponduz gero, bestea ere egin liteke. 2016rako eginda egongo dela esatea gehiegitxo esatea litzateke agian, baina Aranzadik asmo hori du: urte bakoitzeko fase bat egitekoa".

Oiartzungo nahiz Errenteriako armarrietan agertzen den gaztelua Beloaga da. Duela ez urte asko ia ezkutuan egon zen harri multzo horrek Oiartzualdean izan zuen garrantziaren erakusle da hori.

Beste bi faseak

Bigarren fasea egiteko, Eusko Jaurlaritzaren laguntzaren zain daude Beloaga Bizirik taldeko kideak. Europako Batasunak ematen duen diru laguntza baten bitartez kudeatuko luke Jaurlaritzak Beloagarako ekarpena, monumentu historiko izendatuz gero; bide horretan espedientea zabalik du egitasmoak, eta hori "seinale ona" dela uste du Iturriotzek. Hartara, ekarpen horrekin, gazteluaren dorrearen altuera zazpi bat metrora iritsiko litzateke, eta goialdean plataforma gisako bat egingo lukete, petril batekin, "horrek dorreari dorre itxura emango lioke, nahiz eta bere garaian dorre horrek 12-15 bat metroko garaiera izan, pareten zabaleratik ateratako datuen arabera. Informazio panelak ere jarriko lirateke bigarren fase horretan".

Hirugarren faseak iristeko erraztasun neurriekin du lotura. Izan ere, gaztelua Gurutze auzoko kaskotik hurbil dagoen arren ez da oso erosoa bertaraino iristea, eta eskailera batzuk egitea dago aurreikusia.

Oiartzuarren auzolana

Egitasmoa aurrera eramateko, oiartzuarren auzolana funtsezkoa izan da, hasieratik. 2010ean hasi ziren hainbat herritar gazteluaren ingurua garbitzen, eta eremua ezagutu eta bertan aurkitzen hasi ziren material eta gaiek bultzatuta, are indartsuago egin zuten Beloaga berreskuratzeko sentimendua. Obrak egiteko finantzaketa lortzen, egitasmoaren garrantziaz herritarrak eta erakundeak jabetzen eta Beloagan bertan izerdia botatzen ibili dira azken hilabeteetan herritarrak. Hil honetako lanak egin baino lehen, adibidez, asteburuetan beti bildu dira hainbat oiartzuar ur deposituak, morteroa eta harriak gazteluaren ondo-ondoraino eramateko; izan ere, gazteluak denboraren poderioz jauzi zaizkion harriak ditu inguruan, eta horiek erabiltzen ari dira.

2016rako hainbat egitasmo daude aurreikusita Gipuzkoan, eta Beloaga gazteluaren berreskuratzea izan daiteke eginda egon daitekeen bat.

Info 7 irratiko Obabako testiguak literatura saioak Obaba Fest jaialdia antolatu du Donostiako Doka kafe antzokian. Hiru kontzertuk eta disko jartzaileen saioak osatuko dute jaia. Giorgio Bassmatti abeslari donostiarrak Oso Fan proiektua aurkeztuko du...

Ez da libratu. Gipuzkoak ere haustura hidraulikoaren eragina paira dezake, eta, hori eragozteko, lanean hasi dira hainbat talde, Fracking Ez plataformaren babespean. Herrialde osorako erakundea ez dute osatu oraindik, baina hori ere aurreikusia dute, eta, azken hilabeteetan, hamaika hitzaldi eskaini dituzte, "gasa ateratzeko teknika kutsakor horrek egin dezakeen triskantzaz ohartarazteko".

Zehazki, Sustraia eta Landarre izeneko zulatze guneak dira Gipuzkoan eragin handiena izan dezaketenak. Herrialdeak duen lur eremu osoaren %40 hartuko lukete bi gune horiek, Deba, Goierri, Urola eta Oria eskualdeetan. Eusko Jaurlaritzaren esku dagoen SHESA enpresa publikoak baimena eskatua du eremu horietan fracking-aren teknika erabiltzeko, eta, Debagoieneko Fracking Ez taldeko kideen ustez, "triskantza izugarria" eragin dezake. "Lurra, haizea, ura eta parean topatzen duen guztia kutsatzen du haustura hidraulikoak, baita lur azpian gasa duten harrien txikizioa eragin ere".

Izan ere, inork ez du ukatzen jada fracking-aren teknikarekin gasa edo petrolioa ustiatzeak ingurumenarentzat hainbat arrisku dakartzala: ustiaketa konbentzionalak baino negutegi gas gehiago askatzen ditu; karbono dioxido gehiago ere isurtzen da airera; eta ura ere kutsa dezake teknika honek, ustiatze putzu batek milaka metro kubo ur behar dituelako, eta ur hori harearekin eta osagai kimikoekin nahasten dutelako. Gainera, putzuaren hormak behar bezalakoak ez badira edo arroketan pitzadurak badaude, akuiferoetara igaro daiteke kutsadura.

Orain dela gutxi hasi zen fracking-aren kontrako mugimendua Debagoienan, Araba eta Bizkaiko esperientziak eredu hartuta, baina Gipuzkoa osoko jendea hurbildu zaie azkenaldian, eta gehiago hazi nahi dute etorkizunean ere. "Pozik gaude, bi hilabetetan, hutsetik hasita, hamabost bat herritara informazioa eta sinadura bilketa hedatzea lortu dugulako", azaldu zuten Debagoieneko Fracking Ez taldeko kideek, mugimenduaren aurkezpenean. 30.000 sinadura bildu nahi dituzte, Eusko Legebiltzarrean herri ekinaldi legegile bat aurkeztu eta fracking-aren gaineko eztabaida politikaren lehen lerrora eramateko. Horregatik, ekainaren 30etik uztailaren 5era herriz herri ibiliko dira sinadurak biltzen. Gasteiztik abiatuko da martxa, baina Gipuzkoa mutur batetik bestera zeharkatuko du: Arrasate, Oñati, Legazpi, Urretxu, Azkoitia, Azpeitia, Tolosa, Donostia, Zarautz, Zumaia, Elgoibar, Soraluze eta Bergara. Herri horietan guztietan informazio guneak jarriko ditu Fracking Ez taldeak.

Herri ekinbideez gain, fracking-aren kontrako proposamenek oihartzuna izan dute Gipuzkoako Batzar Nagusietan ere. Iragan asteazkenean, haustura hidraulikoaren kontrako mozio bat onartu zuten Bilduk, Aralarrek, PSE-EEk eta PPk. Ezker abertzaleko diputatuek aurkeztu zuten proposamena, eta, bertan, "fracking-ak ingurumenari eragiten dion kalte izugarria" azpimarratu zuten. Testu horri zuzenketa bat egin zion PPk, Gipuzkoako Aldundiak "energia berriztagarrien aldeko politika aktiboak" aplika ditzan, eta hori ere onartu zen.

EAJk, aldiz, ez zion babesa adierazi fracking-aren kontrako mozioari. Horren ordez, "batzorde zientifiko independente bat" eratzea proposatu zuen, "gasa ateratzeko haustura hidraulikoaren teknikaren eboluzioa aztertzeko". Jeltzaleek ez diote atea erabat itxi nahi gasaren negozioari, baina fracking-aren bidezko ustiapen proiektuak "ingurumeneko legediaren arabera" garatu beharko liratekeela uste dute.

EAJren kontrako botoarekin ere, Nafarroako Parlamentuak iaz urratutako bide berari ekin diote Gipuzkoako Batzar Nagusiek, eta fracking-a herrialdean debekatzeko lehen urratsa egin dute. Ikusteko dago, ordea, noraino helduko den bide hori, Espainiako Justiziak mugak jarri baitizkio autonomia erkidegoek —eta, ondorioz, baita Gipuzkoa bezalako herrialdeek ere— alor horretan dituzten eskumenei.

Aste honetan, Espainiako Auzitegi Konstituzionalak ebatzi du estatuari bakarrik dagokiola gasari eta energiari buruzko legediak ezartzea eta, beraz, erkidegoek ezin dutela fracking-a debekatu. Konstituzionalaren arabera, ordea, diputazioek "baldintzak eta kargak" ezarri ahalko dizkiete haustura hidraulikoa erabiltzeko baimen eskaerei.

Fracking Ez plataformaren aburuz, "onartezina" da erabakia, uste baitu Auzitegi Konstituzionala "hausteko arriskua duten eremuetan bizi diren herritarren borondatearen gainetik" pasatu dela. "Eskrupulo gutxi duten enpresekin bat egiten duen gobernu bati jarraiki, Auzitegi Konstituzionalak ingurunearekin erasokorra den erauzte teknika baten kontrako [...] lege bat atzera botatzea tamalgarria da".

Hala ere, abiatu duten sinadura bilketa eta herri ekinaldi legegilea "inoiz baino biziago" daudela nabarmendu dute plataformako ordezkariek. "Fracking-aren kontrako kanpainak zentzu handiagoa du gaur atzo baino". Taldearen ustez, "borondate politikoa" da haustura hidraulikoa gelditzeko behar den gauza bakarra, eta gogoratu du SHESA enpresa publikoak dituela fracking teknika erabiltzeko baimenen %90 eta, beraz, Eusko Jaurlaritzak "noiznahi" geldi dezakeela gasa erauzteko praktika hori.

Debegesa Debabarreneko garapen ekonomikorako elkarteak Deba ibaia garbitzeko IV. jardunaldia antolatu du biharko. Hala, ingurumena zaintzeaz gainera, elkarrekin ederki pasatzeko aukera izango dute parte hartzaileek.Debako Anes Arrindan elkartuko dira,...

Andoaingo Binardent laborategira sartzen den jendea harritu egiten dela aitortu du Juan Peñalverek. "Portzelanazko hortzak ez al zituen dentistak egiten?", galdetzen dute. Hortz-protesigilearena ofizio ezezaguna da askorentzat, baina arreta, teknika eta diziplina itzela eskatzen duena.

Zertan datza, zehazki, hortz-protesigilearen lana?

Dentistaren lanaren gehigarria edo osagarria dela esan daiteke, hark jarritako irizpideen arabera protesiak egiten ditugulako. Hiru protesi multzo handi daude: alde batetik, protesi finkoak; bestetik, ken-ipinizkoak; eta, azkenik, hortzak zuzen jartzeko ortodontziak. Laborategi honetan, lehen bi motatakoak egiten ditugu.

Oro har, nolakoa izaten da prozesu hori?

Paziente bakoitzak dituen beharrak identifikatzean hasten da dena. Horien arabera egiten du dentistak aurrekontua, eta hortzetako molde bat egiten du. Guk horren gainean lan egiten dugu. Moldean dauden inpresioak positibatu, eta, horrela, aho bakoitzaren igeltsuzko ereduak fabrikatzen ditugu, inplanteak eta protesiak egiteko.

Ahoaren osasuna gai delikatua da. Urduri jartzen al zaizkizue pazienteak?

Nire ustez, arazoaren gakoa beste bat da: jendeak noiz jotzen du dentistarengana? Ahoan mina duenean; hau da, beranduegi denean. Motorrak zarata egiten duenean autoari olioa aldatzea bezalakoa da hori. Berez, ahoaren osasuna eta autoaren mantentze lanak antzekoak dira: urtero egin beharko genuke azterketa. Hori da pieza guztiak mantentzeko modurik eraginkorrena eta merkeena.

Hortz-protesien fabrikazio prozesua azaltzen ari zinen. Igeltsuzko ereduen ostean, zer egiten duzue?

Protesien oinarri gogorra egiten dugu lehenbizi, hezurrera inplanteen bidez finkatuko den hori, eta gero, zati estetikoa, benetako hortz baten itxura duena eta agerian geldituko dena. Oinarria egiteko metala erabiltzen dugu gehienetan, baina, gaur egun, litiozko silikatoaren gisako material estetikoagoak ere baditugu; eta hortzaren zatia, berriz, zeramikarekin egiten da kasu gehienetan.

Apaingarriak edo material bereziak eskatzen al ditu jendeak?

Adibidez, hortz zuri-zuriak nahi dituzte batzuek. Orain arte, pazienteek ez zuten informazio nahikorik, eta dentistaren esku uzten zuten protesien aukeraketa. Gaur egun, ordea, jende dezente etortzen da laborategira.

Baina batzuetan eskaera horiek ez dira oso naturalak. Hortz zuri-zuriak, adibidez, ez al dira nabarmenegiak?

Normalean, halako eskaerak egiten dituztenek hortz ilunak izan dituzte urteetan, eta kontrakoa nahi dute. Adibidez, gaztetan sendagai asko hartu behar izaten dituzten pertsonei hortzak belzten zaizkie. Kasu horietan, erabat zuria ez den kolore bat jartzen badiezu, ez dira konforme geldituko. Protesien formarekin ere antzekoa gertatzen da. Paziente batzuek berdin-berdinak nahi dituzte hortz guztiak, baina hortz naturalak ez dira uniformeak, eta pieza bat apur bat aterata egoteak nortasuna ematen dio aurpegiari. Aurpegiaren estetika osoa goitik behera alda dezakete hortzek. Horregatik, pazienteen nahiak aintzat hartzen saiatzen gara, baina ez itsu-itsuan. Aholkuak eman eta katalogoak erakusten dizkiegu, non aukeratua izan dezaten. Gaztetako argazkiak ere ekartzen dizkigute batzuek.

Oiartzualdeko Eguzki talde ekologistak erakusketa formatua eman dio Jaizkibel eta Ulia mendien arteko eremua itsas erreserba bihurtzeko aldarrikapenari. Jaizkibel-Ulia itsas erreserba izeneko erakustaldia izango da Errenteriako Xenpelar etxean, uztailaren 5era arte. Asteartetik larunbatera zabalik egongo da aretoa, 17:30etik 20:30era, eta hara joaten direnek Eguzkik maiatzean abiatutako logotipo lehiaketara aurkeztutako lan guztiak ikusi ahal izango dituzte, baita lehen saria irabazi zuena ere, Mariñe Arbeo zumarragarrarena.

Tolosan bikotekidea hil zuen pertsonaren lekukotza entzun dugu hilabete honetan, epaiketaren harira. Epaituak honela zuritu zuen hilketa: defentsa ekintza izan zela, bikotekideak eraso egin ziola, mailu batekin kolpatu zuela, aizto batez defendatu behar izan zuela bere burua. Lagun batek hala esan zidan: "Hara, ez dago sinesterik, emazteak mailu batez kolpatu zuela…". Sinestezina zitzaion horixe, emazteak mailua hartu izana, halako biolentziaz ekin izana.

Lagunaren iritzi horrek zer pentsatua eman zidan, eta liburu hau gogora ekarri: Esposas nefastas y otras aberraciones: el dispositivo jurídico como red de construcción de feminidad (Diletants, 2013), (Emazte dohakabeak eta beste zentzugabekeria zenbait: lege-egintzak feminitate eraikuntzarako sare). Saiakera horretan Laura Macayak bikotekideei edo maitaleei eraso egin dieten emakumeen kontrako epaiak aztertu ditu, diskurtso horietan eraikitako feminitate ereduak azalerazteko asmoz. Macayak dioenez, diskurtso juridikoek emazteek eta neska-lagunek bete beharreko genero arau orokortu hau irudikatzen dute: etxekoak edo bikotekideak zaintzea eta babestea. Hortaz, bikotekideei edo maitaleei eraso egitean, emakume horiek zigortu egiten dira erruz. Zigorra ezartzerakoan, zer irizpide eta zer diskurtso erabili diren jakiteko, besteak beste, objektu edo armen arabera epaileek ekintza nola baloratu duten aztertu du Macayak.

Kasurik gehienetan emakumeek labana edo aiztoa erabili dute, etxeko zereginetan esku artean izan zezaketen tresna bat, alegia; kasu horietan, defentsa ekintzaren alde errazago egin dute epaileek. Bestelako objekturen bat erabili izan denean, defentsa ekintzaren zantzurik antzemateko zailtasunak nabari dira. Adibidez, maltzurkeriatzat jo zuten —eta hala zigortu— hilketa bat, erasoa hotz egin zelakoan, eta berez ez zegokion objektua erabili zuelako armatzat emazteak, senarraren mankuerna. Nahiz eta emakume horrek 35 urtean tratu txarrak jasan zituela frogaturik egon, epai horretan bertan.

Izan ere, genero identitate markatzaile indartsuak dira gorputzaz besteko zerak ere: objektu, tresna, apaingarri zein tramankuluen bitartez baieztatzen da genero identitatea —edo auzitan jarri—. Tolosako epaituak ere, azken batean, emazteak eraso egin ziola adierazteko eta eraso hori sinesgarri egiteko beharrezkoa zuen emakume dohakabe eta bortitz bat irudikatzea. Aizto batez eraso izanak ez luke ankerkeria hori adieraziko, etxeko —areago, sukaldeko— tresna delako, feminitate ereduari loturikoa, eredu orokortuan hausturarik edo arrakalarik ez dakarrena.

Hiru hilabetean behin, ilustratzaile baten lanak hartzen ditu Aiete kultur etxeak, Ilustratzailearen Txokoa egitasmoaren barruan. Erakustokiek armairu, ispilu, pendulu ordulari eta kutxa forma dute, eta, ipuinentzat egindako ilustrazioak ez ezik, artista horien inspirazio iturri diren liburuak, objektuak, eskulturak eta altxor txikiak ere dituzte erakusgai. Jokin Mitxelenaren txanda da orain. Ilustratzaile donostiar horrek hogei urte daramatza Alemanian bizitzen, marrazkilari bokazioa lanbide bihurtu ostean. 30 liburutik gora argitaratu ditu, Pello Añorga idazle eta ipuin kontalariarekin elkarlanean.

Mobilizatzen hasiak dira fra-cking-aren kontrako taldeak Gipuzkoan. Maritxu Goikoetxea da Debagoieneko taldeko bozeramailea.Zer iruditzen zaizue Gipuzkoa "fracking gabeko lurralde" izendatu izana?Oso berri pozgarria da. Herrialde oso batek haustura hi...