GIPUZKOAKO HITZA

Pasai Donibanen, XXIV. Musika Jardunaldietan murgilduta daude. Maiatzean hasitako egitasmo horrek aurrera egingo du asteburu honetan, eta hainbat abesbatza entzuteko aukera izango da gaur eta bihar, Itsas Mendi taldeak antolatuta.

Gaur, Miarritzeko (Lapurdi) Itsasoa abesbatzak emanaldia eskainiko du San Joan Bataiatzailearen elizan, 20:15ean —han egingo dituzten kontzertu guztiak ordu berean izango dira—. Itsasoa abesbatza 1990eko hamarkada hasieran sortu zen. Frederic Sorhaitz da abesbatzaren zuzendaria 2002az geroztik. Hirurogei bat kantarik osatzen dute taldea. Gozatzeko abestea beste helbururik ez dute. Beren errepertorioaren gehiena euskal kantuek osatzen dute, baina beste hizkuntza batzuetan ere kantatzen dute. Egiten dituzten bidaiak eta beste koroekin dituzten harremanak errepertorioa zabaldu eta aberasteko balio izan diela diote.

Gaurkoa, baina, ez da asteburuko kontzertu bakarra izango. Bihar, Donostiako Luberri abesbatza izango da San Joan Bataiatzailearen parrokian. Luberri abesbatza Donostiako Antigua-Luberri ikastetxeko guraso elkartearen ekimenez sortu zen, 2008an, bi helbururekin: alde batetik, musika eta kantua lantzea, eta, bestetik, guraso zein irakasleak bilduko zituen dinamika baliagarri bat eskaintzea. Junkal Guerrero Langara musikari andoaindarra da taldeko zuzendaria. Antiguako festetan parte hartzea, Eguberrietan kalez kale abestea eta ikasturte amaieran beste koruekin elkarlana sustatzea da Luberri abesbatzaren urteko egitaraua osatzen duten egitasmo nagusiak.

Hurrengo astean, gehiago

Asteburuan ez ezik, datozen egunetan ere izango da musika jardunaldiez gozatzeko aukera. Hilaren 14an, larunbatarekin, Orereta Gazte Abesbatzak emango du kontzertua San Joan Bataiatzailearen elizan. Orereta abesbatza Andra Mari abesbatzaren koru gaztea da. 1986an sortu zen. Jose Luis Ansorena Miranda izan zen sortzaileetako bat, eta hark zuzendu zuen taldea hasieran, baina, 1999az geroztik, Imanol Elizasuk zuzentzen du. Abesbatza gaztea izanagatik ere, eskarmentu handikoa ere bada: Euskal Herriko koruen zirkuituan ohikoa da Orereta Gazte Abesbatza ikustea; eta Sahaoxin (Txina) egin zen 2010eko World Choir Games nazioarteko txapelketan zilarrezko hiru sari irabazi zituen. Euskal Herrian, Donostiako Musika Hamabostaldian, Eliza-Musika Zikloan eta Aita Donostia musika jaialdietan abestu izan du, besteak beste.

Amaitzeko, hilaren 15ean, larunbatean, Errenteriako Musika Bandak eskainiko du kontzertua herriko plazan, 13:00etik aurrera. Errenteriako Musika Banda Euskal Herriko zaharrenetako bat da, 150 urte beteko baititu aurten. Musika elkarte horrek hainbat izen hartu ditu bere historia luzean zehar. Hasieran, Sociedad Filarmonica, eta gero, Udal Musika Banda (1923), 1948. urtean orain duen izena hartu zuen arte: Errenteriako Musika Banda. Talde horren ibilbidean aipamen garrantzitsuak aurki daitezke: Zaragozako Musika Banden Lehiaketan, adibidez, bigarren saria jaso zuten, eta Euskadiko Musika Banden Lehiaketan txapela jantzi zuten errenteriarrek, lehen postua erdietsita.

Bi egun baino ez dira falta Gure Esku Dago dinamikak antolatuta Iruñea eta Durango batuko dituen giza katea osatzeko. Kateak izango dituen 123 kilometroetatik 35 osatzeko ardura dute gipuzkoarrek, eta bi festa gune izango dira Gipuzkoan: Bergaran bat eta Lazkaon bestea.

Lazkaon hirukoiztu egin dute giza katerako behar zuten jende kopurua; 300 lagun bildu behar zituzten, eta 900dik pasa izango dira. Bergarako kasuan, bete beharreko espaziorako gutxieneko jende kopururen bikoitza lortu dute, baita Eibarren ere. "Pozik gaude; urduri ere bai, eguna bertan dago eta", dio Aitor Alberdik, Eibarko herri batzordeko kideak. Ados egoteko puntu bat nahikoa izan da herri batzordeak sortu eta etengabe hazteko. Eibarren, urri amaiera aldera sortu zuten dozena erdi bat herritarrek batzordea, eta denboraren joanean hogei lagun biltzeraino iritsi dira: "Denetariko jendea gaude: langabeak, administrariak, irakasleak, merkatariak... Kolore ezberdinetakoak gaude taldean, eta hori pozgarria da, batzen gaituen zerbait badagoelako".

Duela bi urte Idiazabalen erabakitzeko eskubidearen alde abiatutako Nazioen Mundua dinamikak eragina izan du Lazkaoko jendea batzerakoan, Xanet Barrerasen hitzetan: "Goierrin Nazioen Munduko batzordeak sortu ziren orduan, eta iaz Gure Esku Dago aurkeztu zenean, dinamikaren parte izatera pasatu ginen". Urte osoan hamabost bat lagun aritu dira horretan lanean, eta giza katea gerturatu ahala jende asko batu zaie. Etzi bertan izango den festa gunean antzemango da hori: "Goierri mailako jendeak antolatutakoa izango da". Igandean 10.000 lagun elkartzea espero dute, eta "erabateko harrotasuna" ematen die horrek: "150 lagun mobilizatu dira antolakuntzarako, eta hau goraka doala ikusten dugu".

Ikuspuntu ezberdinak

Bergaran gehiago kosta zaie martxa hartzea. Abenduan sortu zuten batzordea, eta "lehen bi hilabeteak ez ziren errazak izan", Asier Larrañagaren arabera: "Ez genuen elkar ezagutzen, eta bageneuzkan gauzak ikusteko ezberdintasunak. Hasieran, hiruzpalau lagun biltzen ginen, eta denbora behar izan genuen taldea handitzeko". Lazkaon bezala, erronka handi bati aurre egin behar izan diote: "Kilometro hartzaileak gara, bost kilometro antolatu behar ditugu, eta jai gune bat ere Bergaran da; ahalik eta jende gehien bildu behar dugu".

Behin martxa hartu dutenean, ordea, pozik daude, eta hondakinak biltzeko sistemak azken aldian herrian eragin duen liskarra gainditzeko baliagarria izango delakoan daude: "Sentsibilitate desberdineko jendea bilduko gara Bergaran helburu demokratiko bera babesteko: erabakitzeko eskubidea. Nabarmen ikusiko da, desberdinak izan arren, helburu bera lortzeko elkarrekin joan gaitezkeela".

Eibarren, hasiera batean, giza katera 500 lagun eramateko apustua egin zuten, baina giroa ikusita, 800era igo zuten langa, eta hori ere txiki geratuko zaie: "980 lagun bueltan bildu ditugu dagoeneko; orain, mila metrotan dugu erronka, eta uste dut iritsiko garela". Herrian dinamika indartzea nahikoa ez eta batzordea "indartsu" zegoela ikusita, eskualdekoekin harremana izan behar zutela erabaki zuten Eibarren, eta inguruko herrietara dinamika zabaltzeko akuilu lana egin dute: "Elgoibarren ez, baina gainerako herrietan bultzatzaile lana egin dugu. Aurkezpenak egin, taldeak martxan nola jarri azaldu... harro gaude, beste herrietan ere emaitza onak lortzen ari direla ikusi dugu eta".

Herritar guztiengan ez dute arrakasta bera lortu, ordea.Giza katerako Eibarko gazte kuadrilla asko animatu badira ere, eguneroko lanera gazteak erakarri ez izanaren pena du Alberdik: "Herriko batzordeko gehienak helduak gara, 40 urtetik gorakoak, eta ez zaigu gazte askorik hurbildu lanerako asmoarekin. Horiek aktibatzeko gai izan ez garen pena dugu".

Ezarritako erronka beteta, igandekoa hasiera baino ez da Alberdiren hitzetan: "Behin giza katea pasatuta, lehenik, lasaitu egingo gara; eta gero ikusiko dugu, baina gure asmoa lanean jarraitzea da. Ikusiko dugu dinamika nora bideratuko den, orain artekoa aireratzea baino ez da". Barreras ere Lazkaon balorazioa egin eta aurrera begira zer egingo duten zehaztu beharko dutelakoan dago: "Lehenik giza katea dago, eta, ondoren, pausoz pauso aurrera joatea espero dugu".

Benito Lertxundi Andoainen izango da bihar. Bastero kulturgunean kontzertua eskainiko du, 22:00etatik aurrera. Oroimenaren oraina bere azken diskoko abestiak entzun ahal izango dira, baita ibilbide osoan sortutako beste hainbat ere. Ibilbide horri, ha...

Eguzkia itzali egin zen ekainaren 3an. 1979. urte hartan, zentral nuklearren eztabaida bolo-bolo zebilen Euskal Herri osoan, Lemoiztik Ispasterrera, Arguedastik Debara. Ingurumenaren Nazioarteko Egunaren karietara, manifestazio handia antolatu zuen Eguzki elkarte ekologistak. Egiako bizilagun bat ibili zen prestaketa lanetan: Gladys del Estal. Festa eta aldarrikapen egun atsegina zirudienak, ordea, tragediaren kolore beltza hartu zuen deblauki, Jose Martinez Salas guardia zibilak Gladys hil zuenean, buruan emandako tiro batez. Ordutik, militante ekologistaren aldeko ekitaldiak antolatzen ditu Eguzkik urtero-urtero, egun batez Gladysenea izena hartzen duen Egiako parkean. Hitzorduari eutsi diote aurten ere.

Dozenaka lagun bildu ziren parkean, eta trikitilarien doinuek lagunduta, goiko zelaian dagoen oroitarriaren aurrera abiatu ziren kalejiran. Han utzi zuten lore sorta, egiatarra gogoan dutela aldarrikatzeko. Baina ez Gladys pertsona bakarrik. Baita Gladys sinboloa ere: "Mundu osoko mugimendu antinuklearren ikur" bihurtu dena goraipatu zuten haren senide eta lagunek, baina "gertuko pertsona eta laguna" izan zela ahaztu gabe.

Hiru hamarkada eta erdi igaro diren arren, egun hartan Tuteran gertatutakoa "memorian iltzatua" dute askok. "Atzo izan balitz bezala gogoratzen dut dena", azaldu du Milagros Rubio EMK Euskadiko Mugimendu Komunistako kide ohi eta ekintzaile ekologistak. Tuterako alkateorde zen Rubio 1979an, PSE eta EMKren arteko koalizioari esker, eta eguneko ekitaldietan parte hartzen ari zen, Polizia Militarra agertu zen unean. "Udaberriko egun ederra zen, eta manifestazioa izan arren, festa giro paregabea geneukan. Bazkalostean, haurrak jolasean ari ziren belardian, guraso askok lo kuluxka egiten zuten bitartean. Guztiontzako kafea hartzera joan ginen bakan batzuk, eta itzultzean, dozenaka polizia ikusi genituen, armatzar izugarriekin. Megafonoa hartuta, bost minutu eman zizkiguten eremu osoa husteko".

Han zen Sabino Ormazabal ekologista donostiarra ere; gogora ekarri ditu Gladysen heriotzaren aurreko minutuak xehetasun handiz: "Poliziak abisua eman zuenean, kontu eske joan zitzaizkien zenbait manifestari, ekitaldia legezkoa zela gogorarazteko, baina poliziek ez zuten jaramonik ere egin. Guardia Zibila ere bertaratu zen orduan. Berehala hasi ziren pilotak jaurtitzen. Elkarretaratze baketsua kosta ahala kosta leherraraztea zen haien helburu bakarra".

Ebro ibaiaren gaineko zubian eserialdia egin zuten hainbat ekintzailek, protesta gisa. Gladys zen horietako bat. Guardia zibil batek tiro egin zion garondoan. "Anbulatoriora eraman zuten, eta gu atzetik joan ginen. Hara ailegatu, eta mahai gainean ikusi nuen neska gaztea. Biluzik eta odoletan blai. Suspertzeko maniobrak egin zizkioten, baina ordurako beranduegi zen. Begiak itxi, eta haren arnasa entzun dezaket oraindik. Betirako markatu ninduen horrek", laburbildu du Rubiok. Tiro egin zuen guardia zibilari 18 hilabeteko kartzela zigorra ezarri zioten, "istripua" izan zelakoan. Ez zuen espetxea zapaldu, eta lanean jarraitu zuen.

Gladys hil zutenetik, Deba, Ispaster, Tutera eta Lemoizko zentral nuklearren proiektuak bertan behera gelditu dira, baina energia nuklearraren orbana ez da desagertu. Ormazabalen irudiko, donostiarrak egindako aldarrikapen gehienek erabateko gaurkotasuna dute. "Egun horretan, bi eskaera nagusi egin genituen: zentral nuklearren proiektuak geldiaraztea eta Bardeako tiro eremua eraistea, eta egia da Garoñako zentrala eta Bardeako poligonoa hortxe ditugula. Hala ere, nik ez nuke esango aurrera urratsik egin ez denik. Euskal Herriko gizarteak aurrera egin du, auzi nuklearraz kontzientzia hartu duen neurrian. Lorpen handia da hori". Ormazabalen ustez, baina, Gladysen borroka gizarteratzeko egitasmoak falta dira: "Gazteei ez zaie aukera eman Gladys nor izan zen ezagutzeko".

IRPH-aren kaltetuen salaketak kutxaren kontra Donostiako epaitegi batek Kutxa zigortu zuen duela bi aste Tolosako bikote bati IRPH indizea aplikatzeagatik. Epaiaren ostean, beste 30 salaketa jarri dituzte IRPHaren kaltetuek kutxaren kontra. Iragan ost...

Beste hainbat arlorekin batera, krisiak gogor jo du garraio sektorea, eta Guitrans Gipuzkoako garraio enpresen elkarteak premiazko neurriak hartzeko eskatu die instituzioei. Guitransek iragan larunbatean egin zuen bazkideen batzar orokorra, Donostiako Miramar jauregian, eta Gipuzkoako garraio enpresa eta elkarte guztiak bildu ziren bertan. Horiez gain, han ziren, besteak beste, Eusko Jaurlaritzako Garraio Saileko eta beste hainbat erakundetako ordezkariak. Sektorea krisi...

Goizeko zazpietan ekiten dio Jose Ignacio Larrartek (Astigarraga, 1968), eta gaueko bederatziak aldera arte horretan aritzen da. Pasaiako kaian txatarraz, ongarriz edo beste materialen batez bete kamioia, eta Bergaran, Olaberrian edo Zumarragan deskargatzen du. “Dena ondo badoa”, halako hiru bidaia egiten ditu egunean. Bere kamioiko atea zabaldu zion astearte goizean Gipuzkoako Hitza-ri, Arcelor Mittalen Olaberriko fundizioan, Pasaiatik hara eramandako txatarra...

Gipuzkoako Mugi garraio sistema Euskal Herri guztira zabaldu nahi du Gipuzkoako Aldundiak, eta, hori lortzeko, protokolo proposamen bat bidali berri dio Eusko Jaurlaritzako Garraio Agintaritzari. Proposamen horrek biltzen duenez, erakundeek eta garraio sektoreak tarifa integrazio baten aldeko borondatea eta eman beharreko pausoak zehaztuko lituzkete lehenik.

Larraitz Ugarte aldundiko bozeramaileak adierazi duenez, diputazioa prest dago "edozein ekarpen" jasotzeko, eta, sistema ezartzeko izan daitezkeen zailtasunak direla-eta, lurralde bakoitzaren "erritmoa" errespetatzearen alde dago. "Gure malgutasuna erabatekoa da, baina protokoloan agertu behar du martxan jartzeko borondate politikoak. Badakigu ez dela erraza izango; Gipuzkoan kosta egin zen, baina borondatearekin posible da".

Arabara eta Bizkaira ez ezik —Bat eta Barik txartelak dituzte, hurrenez hurren—, Nafarroara eta Iparraldera ere hedatu nahi du aldundiak sistema bateratua, tokian tokiko erakundeen bitartez. Ildo horretan, hain zuzen, Gipuzkoako Garraioaren Lurralde Agintaritzako ordezkariek topaketa tekniko bat egin dute duela gutxi Iruñerriko Mankomunitateko ordezkariekin. Mugi txartelaren hedatze prozesua aztertu zuten: planifikazioa, zabalpena, esperientzia…

Hauek lirateke txartel bakarrak izango lituzkeen abantailak: ordainbide eta tarifa bateratuak, eremuaren araberako tarifen ezarpena, deskontuak —bidaia kopuru jakin bat egiteagatik, bidaia berean garraio aldaketak egiteagatik edo talde eta kolektibo berezietako kide izateagatik...—.

Emaitza onak urtebetean

Gipuzkoan, sistema bateratuak "arrakasta" izan du. Gipuzkoako Garraioaren Lurralde Agintaritzak emandako azken datuen arabera, 60 milioi bidaia egin dira lurralde osoan, gipuzkoarren %63,97k dute Mugi txartela, eta lurraldeko garraio sarean egindako ordainketen %86 txartel horren bidez egin dituzte. Hilero 252.000 gipuzkoarrek erabiltzen dute, eta zenbat eta gehiago erabili, orduan eta merkeagoa da bidaia.

Baina urteko datuek diote erabiltzaile gehienek, %70ek, bat eta hogei bidaia bitartean egiten dituztela hilean; beraz, erabiltzaile horiek %45eko deskontua izan dute. Soilik erabiltzaileen %5ek lortu dituzte %90era arteko deskontuak —51 bidaia baino gehiago egitea esan nahi du horrek—. Deskontuekin batera, penalizazioak ere izaten dira, baina lehen urtean soilik Mugi sistemaren erabiltzeen %1ek jaso dute halako zigorren bat. Irteterakoan txartela makinatik ez pasatzea izan da horretarako arrazoi nagusia.

Enpresen tamaina txikia arazo izatetik hizpide izatera pasa da. Gaindegiak urrian aurkeztu zituen Euskal Herriko enpresa demografiaren datuetan aipatu zuen, eta aurreko egunetan Confebask enpresarien elkarteak gai berari heldu dio enpresen batez besteko tamaina handitu behar dela esanez.

Enpresa txikiek, hamar langile baino gutxiagokoek, enpleguaren %60ari eusten dioten aldetik ez da txantxetakoa horrelako enpresen osasuna. Horrekin batera, garrantzitsua da bertako enpresa indartsuenei egiten dieten zerbitzu ekarpena, hurbilekoa eta eraginkorra. 2008an finantza krisialdiak eztanda egin zuenetik, ordea, hainbat enpresa ikusi ditugu ateak ixten edo zailtasun larrietan, horietako asko enpresa txikiak eta langile autonomoenak.

Izan ere, Gipuzkoan enpresa industrial txiki eta ertain askok —%92 hemeretzi langiletik beherakoak dira— bezero bakarrarentzat jardun dute lanean, garapen teknologiko eta merkaturatze baliabideak, inbertsioa azken batean, doi-doi eguneratuz; maximizazioa eta errentagarritasuna berrikuntzaren aurretik egon dira, harik eta gazteak kontratatzeari utzi dioten arte. Fagor Etxetresnak edo beste hainbat enpresa handiren zailtasunek enpresa txiki askoren etorkizuna nola baldintzatu duten ikusi dugu, eta horrek ikusarazi digu, halaber, zeinen garrantzitsua den enpresa txikien gaitasuna bere puntuan mantentzea.

Zoritxarrez, azken urteotako gorabehera ekonomiko larriak oinarriak dantzan jartzeraino iritsi ez balira, ez ginateke jardungo enpresa txikiak indartzearen garrantziaz. Datu bat aski da esandakoa ulertzeko: berrikuntzara bideratutako baliabide ekonomiko gehienak enpresa ertain eta handietara joan dira, txikienen eguneratzea berez etorriko zelakoan.

Gauzak ez dira, ordea, horrela gertatu, eta, egun, badakigu hainbat eta hainbat lanposturi eusteko nahiz herrialde honen gaitasun produktiboa bermatzeko ezinbestekoa dugula enpresa txiki horiek sasoian egotea. Are gehiago, enpresa industrialak edo industriarentzat laguntzaileak badira; horiek baitira enplegu gehien eta kalitate handienekoa sortzen dutenak.

Enpresa txikien eraginkortasun eta sendotasunak, baina, ertz gehiago ditu. Batetik, kontuan izan behar genuke enpresa txikietan ahulenak eskualde periferikoetan daudela. Hiriburuen eragin eremutik kanpo. Beraz, gainbehera ekonomikoak herri eta bailara osoen gainbehera eragin dezake. Horra hor, Gipuzkoan Urolak eta Debabarrenak duten egoera, Oarsoaldea ahaztu gabe. Halaber, sektore ahulenetan dauden enpresa txikienak are larriago ibiltzen dira horrelakoetan; besteak beste, baserriko produkzioa, transformazio agroalimentarioa, merkataritza txikia, baxurako arrantza eta abar.

Gipuzkoan eta Euskal Herrian enpresa txikien proportzioa ez da Europako beste lurralde batzuetakoa baino handiagoa. Desberdintasuna, ordea, beste nonbait dago, enpresen arteko saretze eta lankidetza kulturak indar handiagoa du hainbat kasutan. Beraz, baliteke enpresen tamaina handitzea izatea erronka berriei erantzuteko bide eraginkorra, esaterako, atzerrira jo edo prozesu berriak indarrean jartzeko. Baina badira formula osagarriak ere, besteak beste, enpresen arteko saretze eta lankidetzarena; balio katea osatuz zerbitzu eta produktu berriak eskaintzeko aukera dugu, esaterako, Lapurdiko enpresekin elkar hartuta.

Gauzak horrela, enpresa txikienen sendotze prozesuak erabateko apustua eskatzen du, maila askotan. Instituzioek inteligentzia ekonomikoko zerbitzu indartsuak bideratu beharko lituzkete, baita formazio politika indartsuagoak ere, enpresek parte hartze eta konpromisorako formula berriak bideratu, finantzaketa tresna konprometituak…

Ezagutzen dugu baliabide publikoak xahutu eta enplegu eskasa sortzen duen industria, ezagutzen dugu bertako enpleguari eusteko konpromisorik ez duena, bertako hornitzaile eta baliabideak baztertzen dituena, bertako eskola eta instituzioak ulertzen ez dituena. Orain, gure egitura produktiboa ikasitakotik indartzeko gai garela erakutsi beharko dugu.

• Energia eraginkortasuna sustatzeko dirua. Aldundiak eta Gipuzkoako Merkataritza Ganberak energia eraginkortasunerako eta aurrezpenerako ituna egingo dute. Zerbitzu teknikoa Merkataritza Ganberak eskainiko du, eta aldundiak 60.000 euroz lagunduko du.