GIPUZKOAKO HITZA

Kontinente guztietako landareak ikusi eta erosteko aukera egongo da bihar eta igandean Aian. Iturrarango Lorategi Botanikoan, Landare Berezien XII. Azoka egingo dute. Urtez urte gehitu egin da azokara joaten den jende kopurua, eta geroz eta bisitari g...

Iaz lehen aldiz antolatutako kulturen azokak izan zuen arrakasta ikusita, aurten bigarren azoka egingo dute ekainaren 7an, Urretxun. Antolaketarako lehen bilera egin dute, baina, zenbait herrialdetako ordezkariek euren postuaren berri eman ez dutenez,...

Irundar zaharrenek betidanik gogoratzen dituzte herriko festak Urdanibia plazan. Ekainaren 23tik uztailaren 1era ospatzen dituzte Irungo San Pedro eta San Martzial jaiak, eta, urtetik urtera geroz eta ekintza gehiago Alde Zaharretik kanpora ateratzen dituzten arren, sanmartzialetako gune nagusia Urdanibia plaza izaten da; Moskun —hala deitzen diote irundarrek eremu horri— egoten dira txosnak, eta hor antolatzen dituzte ekitaldi kultural jendetsuenak, kontzertuak eta abar. Baina hori aurten alda daiteke, Jose Antonio Santano Irungo alkatearen asmoa betetzen bada.

Plaza berritzen ari dira, eta, lanak direla eta, txosnak eta kontzertuak Ficobara eramateko erabakia hartu du alkateak. Ez, ordea, ekainaren 30eko alardearen hasiera. Horretarako, plaza egokituko du udalak, segurtasuna bermatuz eta gertatu daitekeenaren ardura bere gain hartuz. Erabaki horrek hautsak harrotu ditu, eta asko izan dira jaietan Urdanibian antolatzen diren ekintza bertan egin behar direla aldarrikatu dutenak; horien artean kaltetuak daude, plazako eta inguruko ostalari eta merkatariak, eta txosnak jartzeko lehiaketara aurkezten diren elkarteak.

Datorren asteazkenean hasita, kontzertuak eta txosnak lekuz mugitzearen kontrako jardunaldia egingo dute San Joan plazan, 19:00etan. Modu horretan, salatu nahi dute udal gobernuak negoziatzeko borondaterik ez duela izan. Hilaren 7an ostalarien, merkatarien eta txosnak jartzeko eskaera egiten duten elkarteen ordezkaritza bat alkatearekin eta Belen Sierra eta Cristina Laborda zinegotziekin elkartu zen, baina hasi bezala bukatu zuten bilera: akordiorik gabe. Bileraren ondoren egindako agerraldian, Josu Cariñena ostalarien ordezkariak jakinarazi zuen "ezezko borobila" jaso zutela udalaren aldetik.

Jakinik ekainaren 30erako plaza prestatuko dutela, bileran udalari eskatu zioten "erantzukizun bera" izateko plazan egiten diren gainontzeko ekintzekin. Cariñenaren esanetan, bileraren lehen unetik argi geratu zitzaien udalak ez zuela aztertu nahi beste aukerarik txosnak jartzeko: "Behin ere ez dituzte kontuan hartu Urdanibia ondoko guneak aukera gisa". Urdanibiako tabernarientzat, plaza jaien bihotza da, eta aurten ere plazan edo inguruan nahi dituzte txosnak eta kultur ekintzak.

Kontrako erantzun zabala

Asko dira gobernuari Urdanibia plazan egiten diren ekintzak bertan edo ondoko kaleetan programatu ditzala eskatzen diotenak. Udalean, EH Bildu eta EAJ kritiko azaldu dira alkatearen asmoarekin , eta kaltetuekin negoziatzeko exijitu diote. Bilduko bozeramaile Oinatz Mitxelenarentzat, erabakiak "kalte handia" ekar lezake, eta orain arte Moskun egin izan diren ekitaldiak bertan egitea galdegin du, "nahiz eta eraldatuta egon plaza, eta orain arte ezagutu dugun bezala ez egon".

EAJko Iridoyren arabera, segurtasuna bermatu behar da, baina gauzak erraztu daitezkeela uste du: "Ahalegin guztiak egin behar dira erraztasunak emateko, txosnak, kontzertuak eta ekitaldi guztiak bertan egiteko. Ostalari eta merkatariek kalte handia izango dute, egun horietako diru sarreren zain baitaude krisiari aurre egiteko".

Baina erreakzio handiena kaletik eta sare sozialetatik jaso du jai eremu nagusia tokiz aldatzeko neurriak. Urdanibia eremuko tabernetan sinadurak biltzen ari dira, eta bezeroen parte hartzea ere eskatu dute, eskaera lantokietara, lagunartera eta abarrera zabal dezaten. Eta helburu berarekin sortutako Jaiak Herrian, Ez Ficoban Facebook komunitateak 2.400 atsegite lortu ditu martxoaren 31n abiatu zenetik. Dozenaka elkartasun mezu ari dira jasotzen Interneten, eta askotarikoak.

Irundar askok ez dituzte imajinatzen sanmartzialak Moskutik kanpora, eta hori nabarmena da kulturgintzan eta euskalgintzan lan egiten dutenen artean. Miren Gaztañaga aktorearentzat, erabakiak ez du ez hankarik ez bururik: "Zergatik urrundu jai giroa herritik, kaleetatik eta Ficoban sartu? Antinaturala iruditzen zait erabat, jaiak herri erdian egon behar du. Zergatik ez dira txosnak Dolores Salisen —Urdanibia ondoan— jartzen?". Gainera, udalaren beraren eskakizunez 2011. urtean emakumeentzako leku arriskutsuen hiriko mapa osatu zuten, eta Ficoba inguruko zenbait eremu mapa horretan agertzen direla gogorarazi du Gaztañagak: "Argitasunik gabeko ibilbideak ditu, eta erdialdetik urrun dago".

San Joan plaza egin zenetik, jaietan barraken eremua da Ficoba, eta ekitaldi handi bat ere antolatzen da erakustazokan: kuadrillen bazkaria. Betti Gotti Euskara Elkarteak antolatzen du, eta iaz 1.500 lagun elkartu zituen. Joxeja Zabalo elkarteko arduradunaren ustez, baina, bazkarirako balio duen bezala, Ficoba ez da egokia txosna eremurako: "Txosnak Ficobara eramatea ez da bideragarria, egun garrantzitsuenetan ez baikenuke diru sarrerarik izango eta diru hori behar izaten dugu udalak laguntzen ez dituen ekintzak aurrera ateratzeko; adibidez, udalekuak". Haren ustez, aukera badago obra moldatu eta jai ingurua prest izateko: "Alarde egunerako dena molda daitekeela jakinarazi du udalak, herritarren gehiengoa kontuan hartuz. Baina ez du gauza bera egingo aurreko egunetarako edo uztailaren 1eko baserritarren egunerako".

Telefono bidezko eskaintza

Auzia hasi zenetik txosnetarako hautagaien ordezkarietako bat izan da Garazi Lizarraga, eta hark salatu du hilaren 7ko bileraren biharamunean Belen Sierra zinegotziak elkarte batzuei diru laguntzak eskaini zizkiela Ficoban jartzearen truke: "Elkarte eta eragile batzuei laguntza ekonomikoak eskaini dizkigu banan-banan txosnak Ficoban jartzeko".

Txosnetarako hautagaien ordezkariak azaldu duenez, elkarte batzuei telefonoz egin zien eskaintza, eta beste batzuei biltzeko eskaini zien. Tartean, orain arte inoiz txosna jartzea eskatu ez duen zenbait elkarteri ere bai. Horrez gain, gerora jakin da herriko musika talde batzuei dirua eskaini diela Ficoban jo dezaten.

Txosna eskatzen duten elkarteek bat egin dute ostalariek asteazkenerako egin duten deialdiarekin, eta jaietan txosnak eta kontzertuak Urdanibia plazan edo inguruan nahi dituztela berretsi dute: "Jaiak plazan eta haren aldameneko kaleetan egin behar direla uste dugu, hori baita jaietan zehar irundarrontzat gune garrantzitsuena".

Hori aldarrikatuko dute asteazkenean San Joan plazan. Arratseko zazpietan hasiko da protesta. Oraindik ez dute ezagutarazi egitaraua, baina Cariñenak aurreratu du "jaia eta erreibindikazioa uztartuko dituen topaketa" izango dela San Joan plazakoa.

Bidaia batetik etorri berria naiz, Latveriatik, hain zuzen ere. Munduaren ertz batean dagoen estatu txiki bat da, gure Gipuzkoaren tamainakoa. Dagorlad da bere hiriburua, eta bertan, munduan dagoen konposta ikerketa zentrorik handiena dago: Compostech I+D.

Hantxe hitzartu nintzen Eduart Asimovekin, ikerketa zentroko buruarekin, eta aspaldian topatu naizen zientzialari interesgarrienarekin. Gizon sinplea da Eduart, arbaso gipuzkoarrak dituelako izango da; eta berebiziko interesa erakutsi zidan gure Gipuzkoa zaharrari buruz. Eduartek lan egiten duen ikerketa zentro horretan, gaur egun nazioarteko hogei ikertzaile daude lanean, euskaldunik ez.

Dagorlad hiriak azken hamar urte hauetan, konpostaje bidez kudeatzen du hondakin organikoaren %100a; ez da gutxi 50.000 biztanleko hiri industrializatu batentzako. Biztanleria hori, bi eremutan banatuta dago: landa eremua —populazioaren laurdena bizi dena— eta hirigunea. Landa eremuko populazioak, banakako konpostajeaz kudeatzen du organikoa, Eduarti horiek ez diote kezkarik ematen. "Guztiz autonomoak dira organikoaren kudeaketan, dena hala balitz", esaten dit bere hala nolako ingelesean.

Lana ematen dutenak, hiriguneko konpostatzaileak dira, izan ere, Dagorlad hiriburua ez da berde gune askoko hiria eta auzokonposta aurrera eramatea nahiko zaila da. Hirigunean auzokonposta burutzea erabaki zenean, aurreikuspen ugari egin behar izan omen ziren, eta horretarako sortu zen Compostech I+D zentroa. Zenbait egitasmo handik baino inbertsio publiko eskasagoarekin.

Konpostajearen ikerketaren katedral horretan, ekuazio matematiko bat garatu zuten: compo-algoritmoa. Algoritmo hori, hirigune bateko auzokonposta potentziala kalkulatzeaz gain, auzokonposta burutzeko beharrezko konpostagailu kopuruak eta kokapenak zehazteko gai da. Noski, ekuazio hori ezin da folio batean idatzi, ordenagailu batean integratua omen dago eta soilik programa berezi batekin erabil daiteke. Baina Dagorlad hiriguneko auzokonpostagailuak bitartekariak dira soilik. Auzokonpostagailu bat betetzen den heinean, bertako organikoa heltze gune batera eramaten dute eta bertan amaitzen da konpostatze prozesua. "Bestela, berebiziko konpostagailu kopurua beharko genuke hirigunean", esan zidan Eduartek.

Heltze gunea, Compostech I+D zentrotik bi pausotara dagoen zementuzko eremu zabala da, adin ezberdinetako hondakin organikoa tapatuta eta lerro luzeetan dago antolatuta bertan. Jakin-minak bultzatua, auzokonpostagailu batera inguratu nintzen, eta tamainaz gure auzokonpostagailuen erdia direla ohartu nintzen; baina gurean baino bi aldiz familia gehiagok konpostatzen dute bakoitzean.

Eduartek harriduratik atera ninduen: "Soldadu eta fruta eulien beldar bereziak daude barrenean, beldar arruntek baino hiru aldiz organiko gehiago prozesatzeko gai dira eta ez dira inoiz heldu bihurtzen. Konpostatze prozesua azkarragoa da eta ez dago euli hodeien arazorik, hori bai, urtero beldar populazioa berritu egiten dugu, antzuak baitira". Eduartek organiko balde bat hartu eta auzokonpostagailu batera bota zuen, mota guztietako hondakin organikoak zituen baldekada, hamar minuturen bueltan desagertu zen, kras-kras soinuen artean.

Erabiltzen duten egituratzaile motaz galdetu nion, "Compostech I+D zentroan sortzen dugu", alboko edukiontzi marroi batetik hartutako atzaparkada bat erakutsi zidan: "Hezetasun portzentaje zehatz bat duen birrindutako inausketa da. Behar ezberdinetarako egituratzaile ezberdina sortzen dugu, banakako konpostajerako, jatetxeetarako edo auzokonposterako. Biltzen dugun inausketa, bahetu eta lodiera ezberdinetan birrintzen dugu, ostean hezetasun finko batean mantentzen dugu eta astebeteren ostean prest dago erabiltzeko".

Egunaren amaieran, Eduartek Compostech barruko instalazioetara eraman ninduen, unibertsitate moduko eraikin hura, hiru ataletan banatzen da: egituratzaile atala, konpostagailuen hobekuntza atala eta konpostajearen ekologia atala. Konpostagailu modernoez gain, forma bereziko aireztagailuak eta konpostaren ikerkuntzarako ehunka gailu erakutsi zizkidan. Hala ere, gehien harritu ninduena, beldarren hazitegiak izan ziren, milioika beldar txikiz betetako kutxa erraldoiak, bi metrora jada kras-kras zarata entzuten zen.

"Beldar hauen litro bat, eta mikroorganismoez hornitutako ur honen beste litro batekin, bi egunean aktibatzen dira konpostagailuak". Konpostaje teknikari baten paradisua zen hura, konpostajearen arazoak gainditu zituen gizartea. Noizbait Dagorlad-era bisitan joan nahi baduzue, sar zaitezte konpostagailu baten barruan eta Dagorlad-eko plazan agertuko zarete. Bidaia on!!!

Bospasei urte igaro dira Galtzaundi euskara elkarteak, Uemako udalerriek, Kontseiluak eta hainbat herrik errenta aitorpena euskaraz egiteko kanpaina abiatu zutenetik Tolosaldean. 2012an eskualdeko ia 5.000 lagunek aukeratu zuten errenta aitorpena eusk...

Dagoeneko 15 urte pasatu dira Ruth Buscak (1977, Legazpi) lore saltzailearen lanbidea barrutik ezagutu zuenetik. Ordutik, ofizio eta ogibide bihurtu du, eta, egun, Legazpin daukan loradendan egiten du lan. 1995. urtean ireki zuen loradenda, eta, geroz...

Ibarrako herritarrek administrazioarekin dituzten harremanak euskaraz izatea da kanpainari herrian jarri dioten helburua, Tomas Ugaldebere euskara teknikariaren arabera.Zenbat denbora daramazue aitorpena euskaraz egitea bultzatzeko kanpainarekin Ibarr...

Iazko urrian ekin zioten Pasaian emakume migratzaileen taldea sortzeko prozesuari, "migrazio prozesuan diren Pasaiako emakumeei talde edo gune bat ireki eta abian jartzeko", Marian Suarez Migrazio eta Aniztasunaren teknikariaren hitzetan. Izan ere, 20...

Euskal Herriko plazetan giroa jartzen adituak dira Drindots taldekoak. Kilometro ugari egin dituzte errepidean festarik festa, batera eta bestera; eta bidean jarraitzen dute oraindik. Taldea sortu zutenetik aldaketa ugari izan badituzte ere, helburua bera da: gazteak dantzan jartzea.

Plazen artean bat aukeratzekotan Lazkaokoarekin geldituko lirateke Drindotseko musikariak, zalantzarik gabe. Gaur bertan emango diote denboraldiari hasiera bertako jaietan. Hiru hamarkadaren ondoren, "berezia" da oraindik beraientzat etxean jotzea. Hala dio Jon Urdangarin taldeko kideak. Taldearen ibilbideari begiratu bat emateko Gipuzkoako Hitza-ren gonbita onartu du Urdangarinek.

Gustuko bidean

Egan, Joselu Anaiak... badaude hamarkada luzeen ondoren jotzen jarraitzen duten taldeak, asko ez badira ere. 1981ean sortu zuten Drindots taldea, "Realak liga irabazi zuen urtean". Plazetan hasi eta ondoren euren musika egiteko asmoarekin jaio ziren, nahiz eta pauso hori ez duten eman. Maritxu edo Ebamirentxu dituzte egindako bertsio ezagunenetako bi. Nahiz eta atzetik beste asko etorri diren.

Kideak aldatu diren arren, taldearen izaerari eutsi egiten diote: "Gure asmoa zen gazteentzat jotzea, eta helburu berarekin jarraitzen dugu. Jendea dantzan jarri nahi dugu". Luze irauteko sekretua zein den galdetuta, berriz, gakoa "egiten duzun hori gustukoa izatea" dela dio Urdangarinek. Txikitatik ezagutu du erromerien mundua berak. Ama hernaniarra izanda, Ezkiaga pasealekuan igandero ikusten zituen musika kontzertuak. "Txikitatik ikusi izan dut; atzerriko musika ere horrelako taldeen bidez ezagutu nuen".

Musikari ugari pasatu dira Drindots taldetik, baina Urdangarin bera da sortu zenetik gaur arte jarraitzen duen bakarra. Azken lauzpabost urtetan beste lau musikarirekin batera osatzen du taldea; Fredi Pelaez, Beñat Barandiaran, Jon Arruti Tuti eta Joxean Floresekin, hain justu. Irakasleak dira guztiak; Urdangarin euskarakoa, Lazkaoko Maizpiden dabil zuzendari lanetan, eta musikakoak gainontzekoak. "Musikari bikainak dira, eurekin zer egiten ote dudan galdetzen diot askotan neure buruari. Plazer bat da beraiekin aritzea".

Orain urte batzuk ia lanbide izan zen Urdangarinentzat Drindotsen aritzea. Gaur egun, ordea, kide guztiek dute euren lana. Bakoitza berean arituta ez dute denbora libre askorik; edonola ere, asteburua iritsi eta taldearekin aritzea "egunerokotik ihes egitea da" eurentzat, "aire freskoa".

Elkarlanean

Lazkaon hasiera emanda, 40 bat kontzertu izango dituzte hemendik urrira bitartean. Lehen ia urte osoan jotzen zuten; orain, ordea, apirilean hasi eta urrira bitartean aritzen dira. Urterik onena 1992koa izan zuten Urdangarinen ustez, 119 kontzertu egin baitzituzten.

Euren helburu nagusia gazteentzat jotzea izan bada ere, urteetako esperientziak erakutsi die abestiak plazan bildutako jendearen arabera moldatzen. Musikariak aitortu duenez, denboraldi hasieran errepertorioa prestatzea ez dute lan erraza izaten. Ondo aukeratu behar izaten dute zer jo: "Oraintxe bertan euskarazko abesti arrakastatsu askorik ez dago. Lehen, Aitormena jo, eta mundu guztia kantuan jartzen genuen. Baina orain, kosta egiten da horrelakoak bilatzea".

Jaiak, oholtza gainetik

Herriko jaien bilakaeraren lekuko zuzenak izan dira Drindots taldekoak. Nafarroan jo izan dute gehien, Etxarri Aranatzen, esate baterako. Bizkaian eta Araban ere bai, eta Gipuzkoan eta Ipar Euskal Herrian gutxiago. Urdangarinek ez daki ziur esaten gaueko giroa aldatu den edo musikariak eurak diren aldatu direnak. "Orain 25 urte jotzera joaten ginenean, jotzea eta parranda egitea ia gauza bera zen. Gaur egun ez da horrela, ez dugu parrandarik egiten".

Urte askoan festa plazetatik tabernetara joan dela ikusi dute, plazak ia hutsik gelditzeraino. Berriro ere kontrakoa gertatzen ari dela iruditzen zaie, ordea. Gazteek kaleko edana egiten dutenez, kalean gehiago egoten dira. Izan dituzte herriak, Basauri kasurako, plaza gaztez leporaino beteta izan dutena botila festaren aitzakian. "Jotzen genuen bitartean dantza egiten zuten, gure atsedenean eserita jartzen ziren, eta ondoren, berriz festara". Festak galtzen ari ote diren galdetuta, ezezkoa dio Urdangarinek. "Agian, herri txikietan nabarituko da gehiago. Autoa hartu behar duzuenean, alkohol probak-eta izaten direlako... Bizkaian, adibidez, metroa iristen den herrietan gazte asko mugitzen da; han ez dute arazorik".

Hiru hamarkadaz anekdota eta kontakizun ugari bildu dituzte Drindotsekoek. Liburu bat egitea ere pentsatu izan dute behin baino gehiagotan, eta izenburua ere badute. Bitxikeria gisa, abesteko hizkuntzarekin gertatu zaiona nabarmendu du Urdangarinek. Izan ere, lehen ingelesezko abestietan paragrafo bakarra ikasi eta errepikatuta nahiko izaten omen zuen, eta orain ezin du horrelakorik egin: "Gazteek hitz guztiak dakizkite!". Gogoan du, baita ere, duela urte asko Lizarran (Nafarroa) gertatutakoa. Tabernari batek udaltzain batekin joan eta bolumena jaisteko agindu zien. Musikariek udalak antolatutako ekitaldia zela eta ez zutela jaitsiko esatean, iskanbila izan zuten udaltzainekin.

Etorkizunera begira

Halabeharrez, ordu asko pasatzen dituzte elkarrekin. "Herri batera joan, musika ekipoa jarri, jo, umoretsu egon, jaso eta bueltan etorri. Etxetik irteten garenetik itzultzen garenera hamabi edo hamalau ordu pasatzen dira. Garrantzitsua da elkarrekin ondo moldatzea, ondo aterako bada. Guk, egia esan, beti egin izan dugu hori, eta oraingoek ere oso ondo egiten dugu".

"Urte onetan" lau disko grabatu zituzten Drindotsekoek. Oraingo taldekideek ere buruan darabilte zerbait egitea. Urdangarinek zalantza du, ordea, orain zentzurik ba ote lukeen diskoa grabatzeak. "Gure taldekide Fredi Pelaezek grabaketa estudioa du; beraz, ez genuke arazorik izango. Hala ere, egitekotan zerbait txukuna egingo genuke, eta ez daukagu denbora askorik". Taldeak herriz herri noiz arte jarraituko duen esaten ez daki abeslariak. "Nik utziko banu ere, gainontzekoek jarrai dezaten nahiko nuke".

Asteazkenean Ordizian ospatutako Artzain Egunean zabaldu zuten aurtengo Idiazabal gaztaren denboraldia. Gazta mozteko ardura Donostiako Mirador de Ulia jatetxeko Ruben Trincado sukaldariarena izan zen. Irudian, Trincado gazta mozten hainbat ordezkari ...