Gipuzkoako Hitza

BERRIAren egoitza ezagutu nahi zuen Jexux Bidaola Txirrita-k (Orexa, 1949), eta bertan jarri du hitzordua —Gipuzkoako Hitza ere han dago—. Oroitzapen ugari etorri zaizkio burura: adibidez, Euskaldunon Egunkaria sortzeko ekitaldietan parte hartu zuela baina lehen alea argitaratu aurretik ihes egin zuela.

Nola izan da itzulera, eta zein izan dira zure lehenengo sentipenak?

Martxoaren 22an izan zen, eta herrikoekin antolatu genuen. Oso urduri nengoen, eta kolpe handia jaso nuen. Dena dago hain aldatua: errepideak, jendea, ohiturak, etxea... 23 urte asko dira. Oraindik kokatu ezinik nago.

Zergatik egin zenuen ihes?

Hemen ikusi nuen jarraipena zegoela, eta atxilotuko eta torturatukoa ninduten beldur nintzen. Anaiaren esperientzia ere hor zegoen [tiroketa batean hil zuen Guardia Zibilak mugan, 1976. urtean]. Mehatxu asko jaso nituen orduz geroztik, gogoratzen zirela nirekin-eta esaten zidaten. Alde egin nuen urtean, gainera, atxiloketa asko egon zen Villabonan. Erabaki gogorra izan zen. Banuen enpresa bat langileekin, eta utzi egin behar izan nuen. Familiak gaizki pasatu zuen; asko sufritu du.

Eta nolakoa izan da bizitza urte hauetan guztietan?

GALen garaian iritsi nintzen Baionara. GALek kaleak garbitu zituen. Ezkutuan bizi behar genuen, ezin ginen lasai ibili. Gero hasi ginen animatzen eta kalera ateratzen. Hala ere, inoiz ez ziguten paperik eman lana egiteko. Pilota beti pasa ibiltzen ziren.

Atxilotzeko arriskua ere hor zen.

Bai, eta 1998an hartu ninduten, pisukideekin batera. Hiru egun eduki ninduten, eta gero kanporatzea. Baina Paueko epaitegiak onartu zuen kanporatzea ezinezkoa zela. Hala ere, Parisko auzitegitik bidali zidaten gutun bat esaten zuena epaiketa ez zutela onartzen. Lan egiteko paperak ere ez zizkiguten onartzen. Gerora jakin genuen bi ministerioren artean zegoela hitzartua guri ezer ez ematea. Eta tartean zegoela beste bat, Eusko Jaurlaritzakoa, [Juan Maria] Atutxa, orduko Barne sailburua, eta bera zela gogorren egiten zuena.

Azkenean kanporatu egin zintuzten?

Ez. Baina Pauen epaiketa irabazi eta mugaraino eraman ninduten. Hori legez kanpokoa zen, baina eraman ninduten. "Hor dituzu zure lagunak, hor daude", esan zidaten, baina ez ninduten kanporatu.

Egoera horretan bizitzea ez zen samurra izango, ezta?

Bi pisukideak ere iheslariak ziren, Alegia eta Elduaingoak. Hil egin ziren, lanik ez nuen topatzen, eta kanporatzearen mehatxua. Oso gogorra da horrela bizitzea.

Eta kanporatzearen mehatxua gaur egunera arte izan duzu?

Bai, bai. Oraindik ez digute erantzunik eman. Abokatuak berak esaten zigun hori bitxia zela: ez erantzunik, ez atxiloketarik.

Tarte honetan nolakoa izan da senide eta lagunekin harremana?

Gehienbat familiarekin, herrikoekin ez hainbeste. Eta hori faltan sumatu dut. Erdi gordeta egon behar izanak asko baldintzatzen du. Alabek sufritu dute gehien, ezin zuten asimilatu. Emazteak ere gaizki. Bi haurrekin geratu zen, eta ni lanik gabe... Ez da berdin gazte izanda alde egitea edo 41 urterekin dena uztea.

Eta elkartzea nolakoa izaten ari da?

Familiakoak beti ezagutu ditut bisitan edo telefonoz, baina orain asko aldatzen da harremana. Oso arraroa da sentsazioa, denontzat. Batzuek sinetsi ere ez dute egiten. Zaila da kolpean bizimodu normalean sartzea.

Herritarren babesik sentitu al duzu?

Bai, asko. Arraro begiratzen zaituzte, baina aurkeztutakoan... Orduan bai, asko pozten dira, eta kezkatzen. "Egon lasaia, ohituko haiz, ohituko haiz", esaten didate.

Iritsi zinenean harrera ere egin zizuten herrian. Nola izan zen?

Kristoren sorpresa hartu nuen. Jendea piloa zegoen, eta bazkaria egin genuen. Kolpea hartu nuen: sentimenduak nahasten dira.

Zaila ere egingo zitzaizun itzulera.

Bai. Beldurra ere sentitu nuen, bidaian batez ere: mugan anaiari gertatutakoa... Hori buruan dago.

Beste mamu batzuk ere...

Bai. Buruan oraindik daukat alde egin nuen eguna. Familiarekin afaldu, eta alde egin nuen. Eta orduan ikusi nuen etxe atarian auto bat eta garajearen aurrean beste bat: han zeuden. Gaur hona etorri aurretik joan naiz kafe bat hartzera, eta txoko horretan ikusi dut argazki hori. Etxean ere, zaratak entzuten baditut, urduri jartzen naiz. Auzoan izan ziren atxiloketa bortitzak gogoratzen ditut, eta orduko zaratak etortzen zaizkit burura. Imajina horiek ez dira kentzen; ohitu egin beharko dugu.

Aurrera begira, zer plan dituzu?

Apirilean joan behar dut Baionara paperak betetzera urrian jubilazioan sartzeko. Ez da erraza izango lasai bizitzea, beldurra daukadalako: edozein kontroletan gelditu eta... Iparraldean gauza bera gertatzen zitzaidan. Ez nuen paperik, eta kamioiarekin lan egiten nuen —13 urte eta gero eman zidaten gidabaimena—. Eta kanporatzearen mehatxua beti hor. Eta hemen ere berdin. Uste duzu normaltasunean zaudela, baina burua beti ari da lanean: espetxera joan zaitezkeela pasatzen zaizu burutik.

Ba al duzu orain arte egin ez duzun ezer egiteko asmorik? Ametsik?

Amets xume bat: familiarekin elkartu eta sagardotegia egin. Alaba bat Danimarkan dago, eta apirilean etortzekoa da. Orduan ospatuko dugu laurak, goxo-goxo.

Oraindik itzuli ez diren ezagun asko dituzu. Hitz egin al duzu haiekin etorri aurretik? Zer esaten dute?

Aldamenean asko dauzkat. Asko sumatzen ditut faltan, kanpoan daudenak, gaixo daudenak... Kondizio oso txarretan bizi den asko daude. Nire ustez, urte asko daramatenak dira itzultzeko beldur handiena dutenak. Hutsetik hasi behar duzu bizimodua, kristoren aldaketa da. Eta gatazka hor egonda ere, bidea egiten hasi behar dugu .

Nola ikusten duzu egoera politikoa?

Itxaropenez. Aurreneko pausoak dira, eta nik jendea animatuko dut, egoera blokeatuta egon ez dadin. Oso motibatuta ikusten dut jendea, gazteak batik bat. Belaunaldi bat egon da oso baztertua, eta orain badator beste bat oso antolatua eta gogoz.