GIPUZKOAKO HITZA

Datorren astean, bete-betean sartuko dira Iparra-Hegoa aste kulturalean, Seguran. Euskal herrien ohituren, kulturen eta hizkuntzen topaleku bilakatuko da astebetez. Iparra eta hegoa bereizten dituzten mugak gainditu eta euskaldunak gerturatzeko sortut...

Gipuzkoako karitatezko hamazazpi fundazio, erakunde eta elkartek 794.654 euro jasoko dituzte, denen artean. Kopuru hori testamenturik ez zuten bizilagunen herentzietatik helduko zaie, Espainiako Gobernuaren Gipuzkoako Ekonomia eta Ogasun Ordezkaritzak...

Atzegik, Gipuzkoako adimen urritasuna dutenen aldeko elkarteak, urtarrilaren 13tik martxan du irakurketa errazaren kluba. Hamar lagunek parte hartzen dute, eta astean behin elkartzen dira irakurtzeko. Atzegiko boluntario batek koordinatzen du taldea, ...

Arrasate izan da azkena, baina haren aurretik Gipuzkoako beste 28 herri daude. Arrandegi eta harategietan sortzen diren paper eta plastikozko hondakinak murrizteko asmoz, Ontziratu zaitez kanpainarekin bat egin dute aipatutako herri horiek. Erosketak egitean plastikozko ontzi berrerabilgarriak erabiltzea bultzatu nahi dute.

Astelehenetik aurrera jarriko dute martxan egitasmoa Arrasaten, udalaren eta Kutxa Ekogunearen eskutik. Herriko hamalau saltokik bat egin dute proposamenarekin, eta herritarren artean plastikozko 3.000 ontzi banatuko dituzte —gaur eta bihar, Seber Altube plazan—. Bakoitzak 0,5 euroko prezioa izango du; hala ere, ontzirik erosi nahi ez dutenek aukera dute etxean dituztenak erabiliz kanpainarekin bat egiteko. Beste hainbat herritan bezala, sei hilabete iraungo du kanpainak, eta, hilean behin, 30 euroko balioa duten produktuen zozketa egingo dute erabiltzaileen artean.

Hernani izan zen egitasmora batzen lehena, 2011n. Geroztik, herriak eta dendak batzen joan dira, eskualde ugaritan: Donostia, Villabona, Usurbil, Deba, Pasaia, Elgeta... Dagoeneko 250 arrandegi eta harategi baino gehiago dira. Amaia Otazo Ekoguneko ordezkariak aste honetan azaldu duenez, "50.000 familiek erabiltzen dute ontzia beren erosketetan". Haren arabera, hondakinak murrizteaz gain, "erosotasuna" dakar ontzi berrerabilgarriak erabiltzeak. Gainera, saltzaileentzako gastua murriztu egiten dela dio, modu horretan ez baitute hainbeste paper eta plastikozko poltsa erabili behar.

Aldundiak, kolektibo feministak eta berdintasun teknikariek desadostasuna agertu diote Irungo Udalari, III. Berdintasun Planean "aldebakarreko erabakiz" planetik kanpo utzi dituelako alardeen gatazkan eskubideak errespetatzeko konponbidea bilatzeko ja...

EHUn Enpresa ikasketak egin eta gero, gradu bukaerako lana Gipuzkoako udaletxeak krisialdian gaia hartuta egin du Imanol Ormazabalek (Donostia, 1991). Hamabi udal oinarri hartuta osatu du lana: Altzaga, Pasaia, Elgeta, Ataun, Villabona, Hernani, Zumai...

Ehun. Alegia inguruko zazpi herritan ehun Atarikide berri lortzeko erronka jarri dio bere buruari Tolosaldeko Ataria-k: Abaltzisketan, Alegian, Altzon, Amezketan, Baliarrainen, Ikaztegietan eta Orendainen. Mila baietz!, zatoz euskararen Atariara lelopean, urte hasieran Tolosako Leidor aretoa bete zuen bertso jaialdiarekin abiaturiko kanpainaren bigarren egitasmoa izango da Alegia aldekoa.

Ehun atarikide berrirekin, astero, Atarikide guztiek ostiraleroko aldizkaria etxean bertan jasotzea ziurtatuko litzateke Alegia aldean. Izan ere, gaur egun okinaren bitartez egiten da banaketa, eta, beraz, ogia erosi ezean, ezin da herritar guztiengana iritsiko dela ziurtatu. Horretaz gainera, egunero-egunero Ataria irratia (107.6 FM), Ataria.info webgunea eta Ataria-ren bestelako argitalpenak egiteko behar-beharrezkoa den diru kopuruaren parte handi bati aurre egiteko modua izango litzateke horrela.

Kanpaina horren harira, herri aurkezpenak egiten ari dira herriz herri —bart Amezketako kultur etxean egin zuten—, eta, bestetik, Tolosaldeko Ataria ahalik eta herritar gehienei helarazteko eta egunero egiten den lana ezagutarazteko, maiatzaren 16a arte, ostiraleroko astekaria Alegia inguruko etxe guztietara banatuko da, doan.

Zazpi udalerrien laguntza bereziari esker, herritar guztiei egunero egiten den lanaren berri ematea da helburua. Eta behin asmo hori erdietsita, aurrera begira jarraitzeko beharrezko sostengu ekonomikoa lortzea izan behar luke ondorioa. Hots, Alegia aldean ehun Atarikide berri lortzea.

Irratia herriz herri

Azken konponketa teknikoek emaitza onak eman dituzte, eta, egun, ia Tolosaldeko eskualde osoan ondo entzun daiteke Ataria irratia 107,6 FM-an. Hori ezagutarazteko eta herritarrek irratian zuzenean parte har dezaten ahalbidetzeko, Ataria irratia Alegia aldeko zazpi herritan izango da kanpainak irauten duen bitartean. Ostiralero, zazpi herri horietako batetik egingo da saioa, txandaka.

Joan den astean egin zen lehen irratsaioa Alegiako plazatik bertatik, eta gaur Altzoko udaletxetik egingo da Ataria irratia. Besteak beste, herriko ikastetxeko haurrak, Miren Balerdi alkatea eta beste hainbat herritar igaroko dira Atariaren mikrofonoetatik.

Tolosaldeko Ataria errealitate da joan den urritik. Txolarre irratiak, Tolosaldeko Hitza-k eta Galtzaundi euskara taldeak indarrak batuta sortu den proiektua da. Urte askotako lanaren emaitza izan da Ataria.

Elkarlanaren fruitu

Komunikabide talde bakoitzak bere eremua definitua eta irabazia zuen. Asko lortu zuten eskualdean euskarazko hedabideek, baina, ere berean, argi zegoen bakoitzak berea eginda aurrera begira baino gehiago bereari eusten ari zela. Etorkizunean erreferentzialak izateko urrats sendoak egin behar ziren aurrera, arriskatu egin behar zen, indarrak batu eta elkarlanean arituz.

Ezaguna da, bereziki azken hamarkadan, eta mundu osoan, komunikazioaren sektoreak izan duen etengabeko eraldaketa. Izan ere, Interneten eta teknologia berrien erabilera orokortu izana eragin zuzena izaten ari da hedabideen ohiko negozio ereduan, eta horrek krisi sakona ekarri du tokiko komunikabideen esparrura.

Baina, krisiak krisi, Tolosaldeak behar du euskal hedabideen sare indartsu bat, erreferentziala. Euskararen normalizazioak behar-beharrezkoa du. Eta hori lortzeko ahaleginean abiatu berri da Tolosaldeko Ataria proiektua.

Etxeko giroan eta modu naturalean sortutako proiektua da Kimutx, hazi batetik zuhaitz handi bat bihurtu dena. Nora Barroso (Errenteria, 1978) etxeko giro horretan zegoen, eta sortutakoa herriari itzultzen dihardu.

Kimutxek dagoeneko badu ibilbidetxo bat. Zer moduz joan da?

Kimutx auzolanean garatutako proiektu bat da. Euskal Herri osoko 40 pertsonek hartu dugu parte: Errenteria, Urepele, Oiartzun, Urruña, Gasteiz, Bilbo, Lesakakoek... Sorkuntzan du arnasa, bere taupada haurren begirunea da, eta bihotzean ditu ipuinak, kantuak, doinuak, jolasa, koloreak... Horrek guztiak bizia hartu du, eta elementu desberdinak sortu dira.

Gaiak mimoz landu ditugu, hainbat pertsonaren artean, eta gure artean ere harremana egon da. Adibidez, bertsolari batek aipatzen zuen kanta baten letran: "Aita eta ama ondoan gaituzu". Bertsoa oso polita iruditzen zitzaigun, baina haur batzuek bi ama dituzte, bi aita, edo ez dute aita edo amarik. Bertsolariari proposatu genion aita eta ama erabili beharrean "maite zaituztenak" erabiltzea. Musikalki ere oso landuta dago.

Nola sortu zen proiektua?

Etxeko giroan hasitako proiektua da. Errenteriako bi amek zerbait eman nahi zieten beren alabei, eta kanta batzuk sortu nahi zituzten, euren sentsibilitatea transmititu nahian. Egunerokotasunean ematen ziren ekintzak musikaren bidez egin nahi zituzten: bazkaldu, jostailuak jaso, bainuaren ordua... Kontua hor hasi zen, baina ingurukoekin hitz egin, eta ekarpenak egiten hasi ziren. Etxean sortu zen hori etxetik ateratzen hasi zen. Poza hartu genuen.

Proiektua herritik sortu dela diozue, eta herriari eman nahi diozuela.

Etxeko giroan sortu zen, eta herri giroan hazi da. Ikusi genuenean kaleratzeko edo hobe esanda partekatzeko moduko material bat zegoela, beste gauza batzuetan hasi ginen pentsatzen, ilustrazioetan, esaterako. Hala, Eider Eibar artistarekin jarri ginen harremanetan, eta berak egin zizkigun ilustrazioak.

Horregatik, herriari bueltatzen diogu liburu eta disko moduan, baita webgunearen bidez ere. Dena doan jaitsi daiteke, eta edonork fotokopia dezake. Kaleratutako materialak kostua du, eta hori 18 euroan saltzen dugu. Bertan ipuinak, kantak... aurki daitezke; letrarik gabeko kantak ere badaude, beste hizkuntzetan edo nahi den bezala abesteko.

Haurrek nolako erantzuna izan dute?

Materiala ez da bakarrik haurrentzat, beraien inguruan mugitzen diren pertsonentzat da. Alde batetik, beraiek bakarrik erabil dezakete materiala: irakurtzen baldin badakite, edo kantak entzuten, margotzen dutenean... Txotxongilo txiki batzuk ere badaude mozgarrien bitartez, eta beraiek istorioak ere asma ditzakete. Bestetik, hori guztia euren ingurukoekin parteka dezakete. Familian goxatu daitekeen materiala da. Musika eskoletan ere erabil daiteke, partiturak ere badaudelako, eskoletan...

Sorreran zuen alabei balio batzuk transmititu nahi zenizkieten. Lortu al duzue?

Bai, gainera prozesu guztia bizitu dute. Ikuskizunean parte hartzen dute, kantatu egiten dute; nahi baldin badute, bestela ez. Baina gertatzen dena da nahi dutela. Azken batean, Kimutx etxean duten pertsonaia bat da.

Euskal mitologiakoak dira pertsonaiak. Zergatik?

Hemen ez dago ezer neurtuta, sortu dena sortu da belarra sortu den moduan, sortu behar delako, hor, toki horretan. Momentu batean pertsona batek aipatu zigun ipuinak sortzeko grina zuela, eta euskal mitologiara jo zuen. Lanketa bat egin zuen euskal mitologiaren inguruan. Pertsonaiak haurrak dira, Kataxulon biltzen dira, eta han, Amalurrekin biltzen dira zazpi pertsonaia horiek. Asteko egun bakoitzean beraien inguruko istoriotxoa kontatzen dute. Haurrak dira beraien istorioa kontatzen dutenak, eta guk ere hori sentitzen dugu, haurrak beraien heziketaren parte bat izan behar dira, haurrei ahotsa eman behar zaie, eta aldarrikapen hori badago hemen.

Ez da ezer aurrez pentsatuta egin, sortzen joan da zerbait. Beste norbaitek parte hartuko balu proiektuan, beste forma bat izango zuen, baina konbentzituta nago hau sortu behar zela, modu naturalean.

Aurrera begira, baduzue proiekturik esku artean?

Gauza desberdinak daude. Alde batetik, sortu dugun materiala dago, eta gure helburua hori transmititzea da; emanaldien bitartez Kimutx bizirik mantentzen dugu. Hemendik gutxira zerbait aterako da, baina oraindik ezin da kontatu, oso-oso proiektu polita da, gehigarria dena. Oso emozionatuta gaude. Nik nire gauzak baditut buruan, nire grinak, baina ez dakit hori aterako den. Kontua da konpartitzea, ea zer atera daitekeen eta ze tempo ditugun; azkenean bakoitzak familia dugu, beste lan batzuk ditugu... Orain, zer? Hemendik hilabete batzuetara aterako den proiektua badago hor, oso polita, eta gero joango dira gauzak sortzen.

Osasun arazoren baten aurrean nora jo, lana non bilatu edo beharrezko dokumentazioa nola eskuratu. Bizitokiz aldatu eta leku ezezagun batera heltzean, hamaika galdera izan ditzakete herritarrek. Horiei erantzuna ematen laguntzeko, Ongi etorri harrera programa jarri dute martxan Tolosaldean, bizilekua eskualdean finkatu berri duten atzerritarrei begira. Aste honetan egin dute lehen saioa, Zizurkilgo kultur etxean.

Kristina Morales Tolosaldea Garatzen agentziako Migrazio eta Aniztasun teknikaria izaten dute gidari, eta, bi orduko tartean, egunerokorako funtsezkoak diren hainbat gairi buruzko argibideak eman dizkie: "Herritarren segurtasunarekin zerikusia duen edozein arazo izanez gero, deitu 112 zenbakira". Eta honako hau ere bai: "Lana bilatzeko, Lanbiden izena ematea gomendatzen dizuet".

Oinarrizko azalpenak dira, baina iritsi berria denarentzat aparteko balioa dute: "Udaltzaingoa eta Ertzaintza ditugu, eta Espainiako Polizia ere bai. Azken horrek du eskubidea gu atxilotzeko araugabeko egoeran bagaude". Atxiloketa baten edo antzeko egoera baten aurrean, herrian integratuta daudela erakusteak duen garrantziaz ohartarazi die Moralesek: "Hemengo kontuetan sartuta egotea herrian bizi nahi dugun seinale da". Parte hartze horren adibide jarri du Ongi etorri programan aritu izana, saio bakoitzaren amaieran ziurtagiri bat ematen baitiete.

Herritarrekin pixkanaka harremanak sortzen joateko, hainbat egitasmo daude martxan eskualdean; Tolosan hainbat jatorritako emakumeek osatu duten taldea, esaterako: baratze lanetan aritzeko elkartu dira Maroko, Senegal, Nikaragua eta beste zenbait herrialdetako emakumeak.

Askotariko gaiak izan dituzte hizpide lehenengo saioan: euskara, hezkuntza, zerbitzuak, kultura... Gainera, espresuki eskualdeari ez dagozkien arloak ere jorratu dituzte, genero indarkeria, kasurako. "Tratu txarrak herrialde guztietan daude. Inork ez du zertan aguantatu bikotekidearen indarkeria; beraz, zuei edo ingurukoei gertatuz gero, jarri harremanetan gizarte zerbitzuekin".

Atzerritarren Legeaz

Informazio orokorreko saioez gain, beste bilera batzuk egingo dituzte taldeka, Atzerritarren Legearen bueltako gaiez hitz egiteko. Horietan, abokatu batek argituko ditu hara biltzen direnen kezkak eta zalantzak. Egoitza baimenak eta herritartasuna lortzeko eman beharreko pausoak jorratuko dituzte, besteak beste.

Programa amaitu ondoren, aurrerantzean ere norbaitek laguntza behar badu, Tolosaldea Garatzen-eko zerbitzura edo Sos Arrazakeria elkartera jotzeko gonbita egin die, baita Arartekora ere: "Askotan senti dezakegu gaizki tratatu gaituztela; salatzeko eskubidea daukagu".

Helduentzat ez ezik, haur eta gaztetxoentzat ere egokitu dute Ongi etorri egitasmoa. Eskolaz kanpoko gunea da, eta, horretan, azken bi urteetan Tolosaldeko herri edo ikastetxe batera heldu diren hainbat gazte batzen dira, 8 eta 16 urte bitartekoak. Astean behin elkartzen dira, arratsaldez, Tolosako Gazte Topagunean —kultur etxean—; gazteenak asteartetan, eta helduagoak, berriz, asteazkenetan.

Elkar ezagutu eta euren artean jolas egitearekin batera, helburua da batzuek besteen nortasuna errespetatu eta euskal kulturara gertura daitezela. "Haur eta gazteei aldaketara egokitzen laguntzeko balio du".

Kaleko euskararen eta euskal literaturakoaren artean distantzia handia dagoelakoan dago Fernando Morillo idazlea (Azpeitia, 1974). Horri aurre egiteko prozesu bat behar dela uste du, "eta egiteko dagoela". Hark sortutako Gaumin argitaletxeak apirilaren amaieran kaleratuko ditu irakurketa errazeko euskarazko lehen lau liburuak.

Nondik dator Irakurketa Errazeko liburuak kaleratzeko asmoa?

Beti izan dut kezka. Komunikatu egin nahi izaten dut, eta ohartzen nintzen euskal irakurle askori —gune erdaldunetan zein oso euskaldunetan— asko kostatzen zitzaiola eleberri normalak ere irakurtzea. Horri bueltaka, nire aldetik ari nintzen irakurketa errazteko ahaleginean. Baina gero jakin nuen Finlandian eta Suedian ohartu zirela gizartearen %30ak zailtasunak zituela irakurtzeko orduan: dislexia zutenak, bestelako kontu psikologiko edo fisikoak, etorkinen kasuak... Jende horrentzat irakurri ezin zituen ohiko liburuak edo haurrentzako liburuak soilik zeuden. Eta duela 30 urte Herrialde Katalanetan hasi ziren irakurketa errazaren metodoarekin. Hasiera batean, etorkinentzako hasi ziren, baina ohartu ziren herritarren artean orokorra zela irakurtzeko zailtasun hori. Hala, Blanca Matarekin kontaktatu nuen; sorpresa hartu nuen gurean ere bazegoelako irakurketa errazaren aukera, baina euskaraz ez zuen ezer. Argitaletxeetara jo arren ez baitzuen lortzen. Guri, berriz, iruditzen zaigu lehen aipaturiko herritar horiei guztiei edo Euskal Herrian alfabetatu gabeko hainbat belaunalditako jendeari eskaintzeko aukera ederra dela.

Zein ekarpen egin nahi duzue?

Ahalegina, behintzat, egin nahi genuke. Nahasgarri izan daitekeen edozer ulergarri bihurtzea nahi genuke. Batzuek diote idazteko orduan muga izan daitekeela; nik esango nuke tresna erraz bat dela eta idazteko aukera ematen duela. Marrazkilari bati arkatza emanez gero, kolorerik ez du izango, baina moldatuko da marrazkia egiteko. Baldintzatxo batzuekin lan egitea da; sortzaile gisa emozioa ematen dit era horretara lan egiteak, eta herritar gisa oso beharrezko tresna iruditzen zait. Egunero ikastetxez ikastetxe nabilela ikusten baitut hainbat gazteri ikaragarri zaila egiten zaiela euskaraz irakurtzea. Ez dakit zer irtengo den, baina irakurtzen gozatzen ez duen hainbati gozamenerako aukera eskaini nahi diogu. Euskaraz gozatzeko ohitura sortu, eta gero joan daitezela nahi dutenera.

Zerekin lotzen duzu hori?

Hainbat gauzagatik izan daiteke: jasotzen dugun informazio asko erdaraz dagoelako, ohitura hutsagatik, batua bera ere sortzen ari garelako... Ez dut arrazoi argirik ikusten, baina arrazoiak topatzeak baino gehiago kezkatzen nau egoera hori gainditzeak. Gogoan dut nire ama eta izebak ez zutela txikitan askorik irakurri, eta kioskoetako gaztelaniazko nobela sinple batzuekin irakurzaletasuna piztu zitzaiela, eta orain normaltasunez irakurtzen dute. Hori euskaraz ez da gertatzen. Oso literaturzale edo oso euskaltzale direnek soilik irakurtzen dute euskaraz, eta gainerakoek erdaraz.

Kale hizkuntzatik distantzia handira dago euskal literatura?

Uste dut hori dela izan dugun arazorik handienetakoa. Gaztelaniaz irakurri nahi izanez gero, badira nobela batzuk kale hizkeratik oso hurbil daudenak, eta badira oso urrun daudenak. Euskaraz, ez dago abaniko hori, eta jende ikasi askok ere ezin du euskaraz irakurri. Prozesu bat behar dela esango nuke, eta egiteko dagoela.

Askotariko herritarrentzat izan liteke. Zuek norentzat egingo duzue?

Guk, gehienbat, gazteekin egiten dugu lana. Eta esparru horretan, eskoletan, adibidez, handia da etorkinen kopurua. Blancak, berriz, zahar etxeen esparruan lan handia egiten du. Guk gozokia hor utziko dugu, eta hurbildu dadila gustatzen zaion edonor. Gu abiatu egingo gara, eta gainerako argitaletxeak jarraitzera animatzen badira, hobe.

Zein liburu izango dira?

Lau liburu izango dira, katalanetik euskarara ekarritako bi, batetik: Montse Floresen Rif mendietako ura eta Nuria Martiren Traizioa lakuan. Eta euskaraz idatzitako bi, bestetik. Flores eta Martirena kuriosoa da, baina biak irakasleak dira, eta euren teoriak ere irakurketa errazera egokitu zituzten. Euskarazkoetan, berriz, bat Ander Izagirre kazetari eta idazlearen Txernobil txiki bat etxe bakoitzean izango da; eta bestea neuk idatzitako Santiago Bidearen misterioa.

Zein berezitasun eskatu dizkizu irakurketa errazeko liburua idazteak?

Hasteko, oinarrizko hiztegia baliatu behar da: hitz arruntak, edonork ulertzeko modukoak... egitura aldetik, kontuz ibili behar da, askotan, ohartu gabe kargatu egiten dugulako. Euskarak baditu alde on batzuk, baina kontuz ibiltzen ez bagara, testuak konplikatu ditzakegu.

Bilduma zabaltzeko asmoa duzue?

Nahi genuke, jakina. Ea jendeak nola hartzen duen. Dagoeneko, irakasleen aldetik ari gara deiak jasotzen; hainbat ikaslerekin irakurketarako arazoak dituztela esaten digute. Nire hainbat liburu berez ere badira sinple samarrak, ahalegindu naiz ulergarri egiten; baina, hala ere, arazoak izaten dira leku euskaldun askotan, eta horrek harritu egiten nau. Espero dugu deiak iristen ari zaizkigun toki guztietara heltzea gure ekarpena.