Maite Alustiza

"Gertakizunak preskribatuta daude, eta Espainiako Amnistiaren Legea dela-eta ezin da ikertu". Argudio horiek maiz errepikatzen dira 36ko gerrako eta frankismoko hilketak ikertzeko kereilak atzera botatzerakoan. Arrazoibide horiekin egin berri dute topo Angel Otaegiren senideek: Azpeitiko Auzitegiak ez du tramiterako onartu haren hilketa ikertzeko kereila kriminala. "Horrelakoak argudiatzen dituztenean ez dira muinera sartu ere egiten, ez dute krimena kategorizatzen", esan du Xabier Erauskinek, Frankismoaren Krimenen Aurkako Kereilaren Euskal Plataformako kideak.

Eider Goenaga Lizaso
Plisti-plasta, plisti-plaust, mela-mela eta blai-blai. Halaxe dio Imanol Urbietak aspaldi egindako abestiak. Bota berri ta guzti irten naiz etxetik, gauez egin du-eta euria gogotik.

Eider Goenaga Lizaso

Hizkuntza eskubideak legez onartuta egon arren, euskara hizkuntza ofiziala den arren, askotan nozitzen dute horien urraketa herritarrek; "gehiegitan", Garbiñe Petriati Hizkuntz Eskubideen Behatokiko zuzendariak adierazi duenez. Halakoetan, euskal hiztuna babesgabe eta gutxietsia sentitzen da; gaztelania hiztunek baino ahalegin handiagoa egin behar du, beti, euskaraz artatua izateko; eta bigarren mailako herritar gisa tratatua da. Batez ere, urraketa horiek arlo publikoko langileen aldetik gertatzen direnean.

Eider Goenaga Lizaso

Gipuzkoako Foru Aldundiak 2017rako aurrekontuen proiektua aurkeztu du, atalez atal. Eta horietako bat Mugikortasun eta Lurralde Antolaketa sailarena da. 59,8 milioi euroko aurrekontua du sail horrek, guztira, eta horietatik 2,3 milioi euro bizikletaren sustapenera eta oinezko zein bizikletentzako bidegorri sarera joango dira. Marisol Garmendia diputatuak agerraldian esan zuenez, bidegorri sarea garatzen jarraituko du 2017an foru aldundiak. Besteak beste, Gipuzkoa, Nafarroa eta Iparraldea lotzen dituen Ederbidea bidegorria da hurrengo urtean martxan jarriko duten obretako bat. Baina, egitasmoak egitasmo, bizikleta erabiltzaile asko ez daude gustura foru aldundia egiten ari denarekin.

Eider Goenaga Lizaso

Otsaila. Inauteriak, Tolosan. Gizon bat atxilotu zuten, neska bati ukituak egiteagatik. Ekaina, Ibarrako Gazte Festak. Bi neskak salatu zuten drogatu eta eraso egin zietela. Ekaina. Sanmartzialak Irunen. Lau neskak aurkeztu zuten salaketa, arrazoi beragatik. Uztaila. Madalenak, Errenterian. Neska bati etxerako bidean eraso egin zion gizonezko bat geldiarazi zuten bizilagunek, Lezon, neskaren oihuak entzun ondoren. Abuztua. Donostiako Aste Nagusia. Eraso matxista bat geldiarazi zuen kalean lekuko batek. Adibideak baino ez dira, zerrenda amaigabea baita.

Espazio publikoa, gaua eta festak ez dira neskentzat. "Baina, nahikoa da, nazkatuta gaude. Ez gara geldirik eta isilik geldituko, eraso bakoitzari erantzungo diogu, banako moduan eta talde moduan erantzungo dugu; baditugulako tresnak, badugulako zilegitasuna, eskubidea eta beharra eraso bati nahi dugun moduan erantzuteko". Farrukas taldeko kide Maite Arraizaren hitzak dira.

Olaia Iraola / Eider Goenaga Lizaso Hasi dira Aralarren pista berriak eraikitzen. Joan den astean ekin zioten Intzensaotik Goroskintxura 1,5 kilometro luze izango den pista berria egiteari. 2003tik onartutako pista bat izan arren, urtarrilaren 30ean eman zion Enirio-Aralar mankomunitateak oniritzia proiektu horri, aho batez, eta hamar hilabete geroago gauzatuko da. Bost bat aste beharko dituzte...

Eider Goenaga Lizaso

Duela 40 urte, irailaren 27an, 39 ikaslek hasi zuten ikasturtea Irakasle Eskolan, Eskoriatzan. Hura izan zen Huhezi Humanitateen eta Hezkuntza Zientzien fakultatearen abiapuntua. San Viator komentuan —fakultatearen gaur egungo eraikin nagusian— hasi zituzten eskolak, zubiaren beste aldean egiten ari ziren Dorleta eraikina amaitu gabe zegoelako. Irakasle euskaldunen lehen harrobi bilakatu zen. "Garai hartan ez zegoen irakasle euskaldun tituludunik", azaldu du Jesus Garmendiak, hamabost urtez Huheziko zuzendari eta lau urtez dekano izandakoak (Azkoitia, 1941).

Eider Goenaga Lizaso
Irungo Eskina tabernan pairatzen ari diren hiru urteko erasoa ez da jarrera orokor bat. Salbuespena ere ez da, ordea. Gehitu Euskal Herriko lesbiana, gay, transexual eta bisexualen elkarteak salatu duenez, "gure lurraldean azken bo...

Eider Goenaga Lizaso

Kezka, kexa, haserrea, ardura, amorrazioa... Gipuzkoako hiri hondakinen zati handi bat Mutiloako zabortegira botatzeko erabakiaren berri izan ondoren Mutiloa, Ormaiztegi eta Gabiriako alkateen ahotan entzundako hitzak dira guztiak. Hiru herriei kalte egiten die Mutiloako zabortegiak.

Mutiloako lurretan dago Lurpe zabortegia, eta, Iñaki Ugalde alkatearen arabera, bertako zenbait baserriri eta bide berdeari eragiten die zuzenean. Gabiriako Ugaran auzoa, berriz, zabortegiaren muga-mugan dago. "Metro batera dago muga", azaldu du Iñaki Etxezarreta Gabiriako alkateak. Auzo horretako baserrietan dozena bat familia bizi direla, Gabirian ondoen zaindutako landa eremua dela eta, gainera, ehun lagunentzako tokia duen nekazaritza turismoa ere oso hurbil dagoela azpimarratu du. Jon Enrique Ormaiztegiko alkatearen arabera, Ormaiztegiko herrigunea da zabortegitik gertuen dagoena, baina, batez ere, zabortegira joaten diren kamioien zirkulazioa areagotzeak kezkatu eta haserretu ditu herritarrak. Egunean 120 kamioi inguru igarotzen dira Ormaiztegi erditik, zabortegirako bidean. "120 gorantz eta 120 beherantz, noski. Eta orain %10 inguru haziko da joan-etorri hori".

Gipuzkoako industria hondakin solido eta geldoak eramaten dituzte 1998tik Mutiloako zabortegira. Ferrovial taldeko Cespa enpresak kudeatzen du, eta urtea amaitu aurretik Gipuzkoako hiri hondakinen zati bat ere han botako dute. 100.000 tona jasoko ditu urtean, 2019 arte —ordurako aurreikusten du Gipuzkoako Foru Aldundiak Zubietako errauste planta martxan jartzea—.

Jose Ignacio Asensio Ingurumen diputatuaren arabera, "gipuzkoarrontzat oso albiste ona da" errefusa Mutiloako zabortegira eraman ahal izatea. Gipuzkoan hondakinen kudeaketarako azpiegiturarik ez dagoenez, otsailetik Meruelora (Kantabria, Espainia) eraman da errefusa. Baina Kantabrian 80.000 tonara mugatu zuten 2017an jasoko duten hondakinen kopurua, eta horrek ez ditu asetzen Gipuzkoaren beharrak. "Sortzen dugunaren erdia baino ez da, 164.00 tona errefusa jasotzen baitira urtean Gipuzkoan".

Hala, ekonomikoki begiratuta, hondakinak Mutiloara eramatea "aringarria" izango dela azaldu zuen Asensiok prentsaurrekoan, Kantabriara eramateak %40ko gainkostua eragiten duelako; ingurumenaren aldetik ere, kamioien joan-etorria murriztea onerako izango dela dio. "Bestetik, hondakinak guk sortutakoak dira, eta gertutasun eta erantzukizun printzipioei erreparatuta, horien tratamendua ere Gipuzkoan egin behar da".

Saihesbidea

Jon Enrique Ormaiztegiko alkateak "ulertzen" du hondakinen arazoari konponbide bat eman behar zaiola. "Guk ulertzen dugu zaborrak hor ditugula, gipuzkoar guztion arazoa dela, konponbide bezala errauste planta izango dugula 2019an eta zabortegia behin-behineko irtenbide bat dela. Hortaz jabetzen gara. Baina, aldi berean, Ormaiztegi da Gipuzkoan gehien birziklatzen duen herria; %90 inguruan gaude, eta guri ari zaizkigu eskatzen zabortegia etxe ondoan edukitzea". Beraz, ormaiztegiarrei eskatzen zaien elkartasuna gainerakoei ere eskatu nahi die Enriquek: "Ardura hori har dezakegu, baina guk ere elkartasuna eskatzen dugu, eta ez genuke ulertuko gure egoerari konponbide bat ez ematea".

Ormaiztegik duela 25 bat urte saihesbide bat eraikitzeko eskatu zuela eta horren beharra gero eta handiagoa dela nabarmendu du Enriquek. "Kamioien joan-etorria izugarria da herri erdian. Bidean ikastola eta kirol azpiegiturak gelditzen dira; jende asko eta, batez ere, ume pila bat ibiltzen dira hortik. Horrek dakarren arriskuarekin", azaldu du. Ikastolako gurasoak, eta herritarrak oro har, aspaldian kexaka zebiltzala dio alkateak. "Baina honekin gainezka egin du jendeak. Kezka izugarria da, eta herritar asko etorri zaizkit kexaka eta arduratuta: egunen batean zerbait larria gertatuko dela, hau ezin dela gehiago jasan...".

Aldundiaren erabakia ezagutu bezain laster joan zen Enrique Gipuzkoako Foru Aldundira, Sasietako Mankomunitateko lehendakari Aitor Aldasororekin. "Saihesbidearen proiektua mahai gainean jarri genien berriro ere, eta aldundiak konpromisoa hartu zuen duela 25 urteko proiektu hori berritu, zenbakiak egin eta martxan jartzeko". Aldundiak bere hitza beteko duelakoan dago Enrique, eta, dioenez, dagoeneko hasiak dira gaia lantzen. "Saihesbideak ez du arazo guztia konpontzen; inork ez du zabortegia etxe ondoan nahi, eta guk ere ez, baina hondakinen arazoari irtenbidea eman behar zaio, eta saihesbideak gure arazo larriena konponbidean jarriko luke". Bitartean, Enriquek dioenez, foru aldundiak konpromisoa hartu du logistika kontuak Ormaiztegiko Udalarekin hitzartzeko: kamioien ordutegia, tamaina, tona kopurua...

Gabiriatik metro batera

Lehenik eta behin, albistea hedabideetatik jaso zutelako kexatzen da Iñaki Etxezarreta Gabiriako alkatea. "Badakigu herri txiki bat garela, eta zabortegia ez dagoela gure lurretan, baina oso gertu gaude, eta inpotentzia handia sortzen du halako albiste bat hedabideetatik jasotzeak". Ugaran auzoa Gabiriako "toki politena, berdeena eta zainduena" dela dio, eta zabortegiak nabarmen kalte egingo diola. "Gaur egun ere, haize bolada bat altxatzen bada, inguruko zelai eta basoak plastikoz betetzen dira. Zenbait momentutan usaina ere badago. Beraz, errefusa eta errefusarekin organikoa botatzen hasten direnean, ez dakigu zer gertatuko den".

Goierriko herri txikietan baserrien, baso eta zelaien eta, oro har, ingurumenaren aldeko apustu sendoa egiten ari direla dio Etxezarretak. "Eta, bat-batean, zabortegia daukazu ondoan. Kontraesana izugarria da; ez da erraz ulertzen".

Zabortegiaren kontra daudela eta ezezkoari eutsiko diotela azaldu du Gabiriako alkateak. "Badakigu zaila izango dela kontra egitea, baina ez gara isilik geldituko. Oraingoz, harremanetan gaude Mutiloarekin eta Ormaiztegirekin, ea hiruren artean indarra egin dezakegun".

Mutiloa, ezezkoan

"Zabortegia? Ez, ez dugu nahi. Herri batzarrean hala adierazi ziguten herritarrek, eta ezezkoari eutsiko diogu guk. Oraindik aztertzeko dugu zer egin dezakegun, baina borroka egingo dugu erabaki honek aurrera egin ez dezan". Iñaki Ugalde Mutiloako alkatearen hitzak dira horiek, eta elkarrizketan behin eta berriro esan du "ezezkoan" daudela.

Gabiriako alkateak bezala, albistea komunikabideen bitartez jaso zutela azaldu du. "Baina egia da zerbait espero genuela". Cespa enpresatik uztailean esan zioten esleipen bat egongo zela. "Nik esan nien gure jarrera, udal bezala, ezezkoa zela. Eta irailean hitz egitekotan gelditu ginen". Foru aldundiari ere eskatu zioten bilera, baina hitzordu bat jartzerako komunikabideetan agertu zen albistea. Lehiaketa publikoa eta esleipena abuztuan gauzatu ziren.

"Orain arte, industriako hondakin solido eta geldoak bota dituzte hemen. Baina, orain, errefusa ere bai, eta errefusarekin organikoa ere etorriko da. Gurea bezalako ingurune berde batean, horrelako zabortegi batek kalte handia egiten du. Zikinkeria, usaina... Ingurumenari kaltea egiten zaiola argi dago, baina osasunari zein kalte egingo dion ez dakigu. Herritarrak ez daude batere gustura. Eta, gainera, herriaren izenari eta irudiari ere egiten dio kalte. Mutiloa=Zabortegia izango da jende askorentzat".

Eider Goenaga Lizaso

Hemeretzi urte dira Maroko utzi zuela. Zaragozan (Espainia) bizi izan zen hainbat urtez, baina han baino denbora gehiago darama Euskal Herrian; Errenterian, hain zuzen. "Hona iristen zaren unetik beretik sentitzen duzu ez zarela onartua, ez zarela ongietorria. Zaragozan izugarria izan zen, jasanezina". Ez du bere izenik eman nahi —Fatima deitzeko eskatu du—, eta ezta aurpegirik erakutsi nahi ere. "Ertzaintzarekin ez dut arazorik izango, ezta?", galdetu dio Gerar Karrere SOS Arrazakeriako eta Berdin arrazakeriaren kontrako sareko kideari. "Ez, ez, ez, lasai", erantzun dio hark. "Nahikoa arazo badut; ez dut gehiago nahi".

Bizimodu gogorra izan du Fatimak. Bere bikotekidea espainiarra zen, eta harekin egoteko utzi zuen jaioterria. "Eta, kontrakoa dirudien arren, arrazakeria eta gutxiespena are okerragoa da horrelako kasuetan". Iritsi berritan entzun zuen inoiz egin dioten komentariorik iraingarri eta mingarriena. "Gizonari esan zioten Marokora joan behar izan zuela emazte bila, bestela hemen inork nahi ez zuelako. Ni ondoan nengoen, baina existituko ez banintz bezala bota zioten hura. Ni erabili ninduten senarra mespretxatzeko. Gaztea nintzen orduan, neska ederra nintzen, neure buruarekin seguru nengoen, baina esaldi hark lur jota utzi ninduen". Ordutik beste bikotekide bat izan du Fatimak, eta baita espainiar nazionalitatea duen seme bat ere. "Baina, ez naiz inoiz onartua sentitu, eta nire egoera okertzearekin batera, are gutxiago". Bakarrik bizi da egun, hezurretako gaitz bat duen 15 urteko semearekin; 2013tik ez du lanik topatzen, eta urtebete baino gehiago darama etxea alokatuko dion norbaiten bila.

Aitortzen du muturreko egoeran dagoela, depresioaren kontrako botikak hartzen dituela. "Arrazakeria keinuak beti sufritu izan ditut. Askotan gertatu zait, adibidez, beste emakume batzuen atzetik denda batera sartzea eta dendaria zuzenean nigana etortzea, zer nahi dudan galdezka, besteak lasai-lasai arropa begiratzen ari diren bitartean. Baina halakoekin bizitzen ikasten duzu. Ondo zaudenean —lanean, bikotekidearekin eta egoera ekonomiko onean—, errazago eramaten dituzu horrelakoak. Baina, egungo egoeran, edozer gauzak min handia egiten dit. Ia ez naiz etxetik irteten".

Atzerritarrik ez

Baina, orain, etxerik gabe gelditu da. Joan den ostiralean lagun baten etxera joan behar izan zuten semeak eta biek, urtebete bila aritu ondoren etxerik alokatzen ez diotelako. "Aurreko etxea alokatu zidan emakumeak saldu egin behar zuen etxea, baina beti oso ondo portatu da nirekin, eta urtebete lehenago jakinarazi zidan. Lasai nengoen ni orduan; ez nuen pentsatu ere egingo egun nagoen egoeran egongo nintzenik!". Etxejabe partikularren bila ibili zen hasieran Fatima, etxe agentziek kobratzen duten dirua aurrezteko. "Baina inork ez zidan alokatu nahi. Arazoetako bat zen nominarik eta asegururik ez nuela, baina beste askok esaten zidaten ez dutela atzerritarrik nahi".

Denbora agortzen ari zitzaion, eta etxe agentzietan hasi zen bila. "Nik gazteleraz ondo egiten dut, baina asko hitz egiten badut, nabari zait ez naizela hemengoa. Beraz, aitzakiak jartzen zizkidaten. Etxerik ez zutela, nomina behar zela... Eta bi agentziatan argi eta garbi esan zidaten etxejabeek ez zutela atzerritarrik nahi. Horietako batek modu onean, eta penatuta, esan zidan hori. Baina besteak, oso modu txarrean".

Etxe agentzia horretara deitu zuenean, lagun baten nomina zuela eta alokairu kontratua bien izenean sinatuko zutela esan zien Fatimak. "Neska, antza denez, ez zen ohartu atzerritarra nintzenik". Baietz, bi etxe zituztela esan zion hasieran. "Baina laguna pakistandarra zela esan nionean, tonua aldatu zitzaion. 'Ez, ez, sentitzen dut, ez dugu atzerritarrik nahi. Gainera, jende asko daukagu zain, eta lehentasuna hemengoek dute. Atzerritarrek ez duzue alokairua ordaintzen, eta zuen herrialdera egiten duzue ihes...'. Ezin nuen sinistu! 1997tik hemen bizi naiz eta!". Maroko duela ia hogei urte utzi zuela, 15 urteko seme bat duela, hura hemengoa dela, hemen eskolaratuta dagoela eta inora joateko asmorik ez duela azaldu zion etxe agentziako neskari. "'Nola egingo dut ihes?', esan nion. Baina, alferrik. Diskriminazioa zela esan nion gero. 'Bueno, bueno, ez gauzak bere onetik atera', esan zidan. 'Jende asko daukat, agur', eta eskegi egin zuen telefonoa".

Salaketa Berdin sarean

Esandakoak baino, tonuak egin zion min gehiago Fatimari. "Horrela tratatua sentitzea mingarria da. Egia da halako asko onartu ditudala, baina horrekin gainezka egin dudala uste dut. Eta salatzea erabaki nuen". Halaxe heldu zen Fatima Berdin sarearen bulegora. Gerar Karrere SOS Arrazakeria taldeko kidea da, eta Oiartzualdeko arrazakeriaren kontrako Berdin sarearen bulegoan aritzen da. "Fatimaren kasua nahiko ohikoa da. Atzerritarrek etxe agentzien aldetik pairatzen duten diskriminazioaren gaineko azterketa egin zuen duela pare bat urte SOS Arrazakeriak, eta argi ikusi genuen atzerritarrei zailtasun eta baldintza gehiago jartzen zaizkiela, informazio gutxiago eskaintzen zaiela eta, baliabide gutxiago dituzten arren, gehiago ordaindu behar izaten dutela gauza bera lortzeko", dio Karrerek.

Etxejabe batek bere etxea alokatzeko nahi dituen baldintzak jar ditzakeela argitu du Karrerek, kasu horietan legeak onartzen dituela baita arrazoi diskriminatzaileak ere. "Baina etxe agentziek, enpresa pribatuak izan arren, zerbitzu publikoa eskaintzen dute, eta ezin dute irizpide diskriminatzailerik onartu. Etxejabe batek esan dezake 'ez dut nire etxean bikote homosexual bat edo atzerritar bat nahi', baina etxe agentziak, legez, ezin du hori onartu. Normalki, ezkutuan egiten dute, baina, Fatimaren kasuan, diskriminazioa hain argia izan da...". Oraindik aztertzen ari dira Fatimaren kasuarekin zer bide jarraitu, oso zaila baita halako kasu bat frogatzea, baina Karrerek salaketa egitera deitu ditu halako jokabideak pairatu dituzten atzerritarrak. "Etorkinak ohitu egiten dira diskriminazioa bizitzera, maiz barneratu egiten dituzte halako jokaerak, eta gu hor gaude horiek denak identifikatu eta jasotzeko".

Izan ere, horretarako sortu zuten Berdin sarea orain dela urtebete, horrelako salaketak jasotzeko, bide emateko, baina, batez ere, arrazakeria ekintzak antzemateko. "Berdin sare bat da, gertatzen den tokietan arrazakeria eta diskriminazioa antzemateko eta ikusarazteko sare bat". Eskualdean etorkinekin harremana izan dezaketen elkarte eta erakundeetara jo dute horretarako: Helduen Heziketa Iraunkorreko zentrora, etorkinen elkarteetara, bestelako gizarte taldeetara, udaletara, udaletako gizarte laguntzaileengana, udaltzainengana... "Ahal den toki gehienetara iritsi, haien inplikazioa bilatu eta horiek ere antena moduan funtzionatzea da helburua; eta antena horiek gai izatea, tokian-tokian, arrazakeria antzeman, identifikatu, arrazakeria horri erantzun, babesa eman, salaketak bideratu eta ezagutarazteko", azaldu du Karrerek.

Horrez gain, Oiartzualdeko lau herrietarako —Oiartzun, Errenteria, Pasaia eta Lezo— bulego bat du jarria Berdinek, Errenteriako Oarso gizarte etxean. Bertan jasotzen dituzte atzerritarren salaketak, bertan egiten dituzte atzerritarrentzako ahalduntze saioak, bertan prestatzen dituzte eragileentzako prestakuntza saioak —esaterako, udaletxeetako gizarte laguntzaileentzako eta udaltzainentzako ikastaroak—. "Eta, urte amaieran, jasotako guztia bildu, txostena egin eta argitara ateratzen dugu, Gipuzkoako Foru Aldundira eramatearekin batera. Nolako kasuak gertatzen diren jaso ondoren, gertaera horiek guztiak ezagutaraztea ezinbestekoa da, gero sentsibilizazio lan bat egiteko, eta arrazakeria horren kontrako neurriak hartzeko".

Iaz jarri zuten martxan Berdin sarea Oiartzualdean, eta iaztik dago irekita bulegoa ere. "2014an, hurrengo urterako aurrekontu parte hartzaileak egin zirenean aurkeztu zuen SOS Arrazakeriak Berdin sarea Oiartzualdean indarrean jartzeko proposamena. Aurreko foru aldundiak onartu egin zigun proposamena, eta egungoak hitzarmena berretsi zuen". Azkenean, SOS Arrazakeriak kudeatu eta foru aldundiak babesten eta diruz laguntzen duen sarea da Berdin. "Berdinek egoera irauli nahi du. Jendea sentsibilizatu, gizartean aliatuak bilatu, herritarrak diskriminazioaren kontrako borrokan inplikatu —guztion ardura delako—, eta diskriminazioa modu publikoan egiten duten horiek gaizki sentiaraziko dituen gizarte giro bat sortu, horrelako jokabideak gutxitzen joan daitezen. Horretan gizarte osoa eta erakunde publikoak inplikatu behar ditugu, eta horixe egiten du Berdin sareak".

Ondo joan da urtea, eta egindako lanaren balantzea ona dela dio Karrerek. Horren adierazle da Berdin sarea Debagoienera zabalduko dela aurten, eta beste bulego bat zabalduko dutela, Arrasaten.