Maialen Igartua
Zintzarria gizakiak artaldea kontrolpean izateko teknologia bat baino ez da, itxiturak egiten hasi aurrekoa. Artalde bakoitzak soinu bat dauka, errepikaezina. Eta artalde horien zintzarri hotsek, noski, Euskal Herriko soinu paisaiaren z...
Eider Goenaga Lizaso
Idazlea eta Euskal Idazleen Elkarteko lehendakaria da Jasone Osoro (Elgoibar, 1971). Iaz argitaratu zuen bere azken nobela, 12etan bermuta.
Nola deskribatuko zenuke Elgoibar?
Baditu oinarrizko ezaugarriak bertan kalitatezko bizitza dagoela esateko: kokapen estrategikoa du —hiriburuetatik gertu, kostaldea 12 kilometrora, mendiz inguratua—; industria garapen handia eta, ondorioz, baita lan eskaintza ere; zerbitzuak —era guztietako dendak, anbulatorioa, Mendaroko ospitalea oso gertu, kirol instalazioak, musika eskola...—, baditu tabernak eta terrazak eta baita kultur eskaintza ere, zinema, antzerkia, kontzertuak... Herriari lotuta erabiltzen den leloak dioen bezala, Bizi bizixa da Elgoibar.
Gauza asko aldatu al dira txikia zinenetik?
Asko aldatu dira, bai. Futbol zelaia zegoen lekuan supermerkatua dago orain, sekula imajinatuko ez nuen igerileku irekia; nire haurtzaroan industria herrian bertan kokatzen zen, eta gaur egun industrialdeak daude herritik kanpo, ortuak zeuden lekuetan etxebizitzak daude orain, badugu astekari bat euskara hutsez argitaratzen dena...
Elgoibarren ez balitz, Euskal Herriko beste zein herritan bizitzea gustatuko litzaizuke?
Donostian, dudarik gabe. Beharbada, bertan bizi izan nintzelako; eta oso oroitzapen ona daukat.
Eta Euskal Herritik kanpo?
Cadizko herri txikiren batean. Ikaragarri gustatzen zait hura. Bertako hondartzak, han dagoen argia, klima, flamenkoa... Alaitasuna, poza ematen dit hango giroak.
Elgoibarko zure toki kuttuna edo gogokoenetako bat?
Azken urteotan Kalegoen plaza edo Plaza Haundia. Toki ederra da, autorik gabekoa, frontoia dauka umeek jolasteko eta terrazak; adin guztietako jendea bertan elkartzen da. Gauza polita da adin mestizaje hori.
Elgoibarren kokatutako eleberri bat idazten jarrita, zein generotakoa litzateke?
Idazlearen arabera da hori. Nik uste bai Elgoibarren eta baita beste edozein tokitan ere koka daitekeela edozein generotako eleberri bat. Azken finean, istorioa pertsonaiek osatzen dute, eta Elgoibarren badaude nobela erromantikoak, zientzia fikziozkoak, poliziakoak, historikoak garatzeko makina bat pasadizo.
Elgoibarko tokiren bat edo pertsonaren bat izan al da inoiz zure lanetarako inspirazio?
Bat baino gehiago, bai. Boteprontoan gogoan daukat Ezekiel-en agertzen dela taberna bat Malape izena duena. Elgoibarren dagoen taberna bat da; gazteak ginenean hantxe orduak ematen genituen, eta orain ere gustura joaten gara.
Zer egingo zenuke zuk herrian, alkate bazina?
Ufa! Sortzaile asko dago Elgoibarren, eta inpresioa daukat arlo ekonomikoa askoz gehiago baloratu eta zaindu izan dela beti kulturala baino. Agian, horixe sustatuko nuke, kultur eragileen arteko elkarlana, egoitza bat sortuz, plataforma ezberdinak eskainiz, herriko sorkuntzari bide eta plaza zabalagoa emanez.
![[Herriz herri] Elgoibar. Bizi-bizi jarraitzeko erremintak](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/7084958.jpg "7084958")
Maite Alustiza
Makina-erremintaren hiriburutzat har daiteke Elgoibar. Industria izan du jarduera ekonomiko nagusia, eta bereziki makina-erremintari lotuta zabaldu da herriaren izena. Ane Beitia alkateak azaldu duenez, ordea, auzoetako aktibitatea batu behar zaio jardun horri: "Landagunea oso garrantzitsua da guretzat. Orain auzoetako edo landa eremuetako beste ekoizleek ere eraman dute Elgoibarren izena mundura; adibidez, Mausitxa gaztagileak". Munduko 50 elikagai onenen artean aukeratu berri dute Mausitxa, eta azaroan aipamen berezia egingo diote World Cheese Awards sarietan, Donostian.
Gipuzkoako mendebaldean dago Elgoibar, Debabarrenean; zazpi auzo ditu, eta "Bizkaiko kutsua" —mendebaldetik mugakide du Markina-Xemein—. Makina-erremintaz gain, beste ezaugarri nagusi bat aipatu du Beitiak, urteetan erabili dutena: Elgoibar bizi-bizixa. "Armarriaren ondoan beti jarri izan dugu aldarrikapen bezala, aurreko legealdietan ere bai. Elgoibarren beti dago zer edo zer; bizi ikusten da herria".
Martxan dauden hainbat proiekturi jarraipena ematearekin batera, udal gobernuak herritartasuna bultzatzea du helburu: "Gure proiekturik edo baliorik garrantzitsuena gure herritarren ongizatea bermatzea izango da". Esku artean dituen proiektu nagusien artean, kulturgintzari lotutako bat dago: Aita Agirre eraikineko kultur gunea. "Herritarrak kulturgintzan lotuko dituen proiektu indartsu bat da, dagoeneko aurreikusita zegoena". Eraikin zahar bat da, eskola izandakoa, eta berreraiki eta berrantolatu egingo dute. "Prozesu parte hartzaile bat hasi zen joan den legealdian, 2012-2013an, eta enpresa batek dinamizatuta saiakera bat egin dugu parte-hartze prozesu horretan. Kulturgintzako talde eragileak eraikin horretara eraman nahi ditugu, lotze aldera".
Liburutegia ere hara aldatu asmo dute, baita udaleko kultura eta euskara zerbitzuak eta udal euskaltegia ere. "Nahi duguna da kulturak eta euskarak eduki dezaten transbertsalitatea kultur eragile guztiengan". Proiektua idazten ari da Jovino Martinez Sierra arkitekto asturiarra, eta urte bukaerarako idazketa bukatzea espero dute. "Ahal badugu eta epeek ematen badigute, datorren urtetik aurrera hasiko gara exekutatzen".
Kultura arloari lotuta, udalak Herriko Antzokiaren inguruko ikerketa bat abiarazi du aste honetan, ematen ari zaion erabilera eta eskaera ezagutzeko asmoarekin. Telefono bidezko 770 inkestatik gora egingo dituzte Elgoibarren, Soraluzen, Mendaron, Deban eta Mutrikun. Hilaren 17ra arte egingo dituzte, eta azaroaren hasierarako ikerketaren lehenengo ondorioak prest edukitzea aurreikusi dute. Inkestez gain, Elgoibarko elkarte kulturalei lotutako lagunei eta arduradunei ere elkarrizketak egingo dizkiete.
Ongizatea bermatzeko neurrien artean, etxez etxeko laguntza zerbitzuen araudian egindako berrantolaketa aipatu du Beitiak. "Udalak konpromisoa hartu du zerbitzu horietan ekarpen gehiago egiteko". Orain gutxi inkesta bat egin dute etxez etxeko zerbitzua erabiltzen duten familiekin, eta, Beitiaren arabera, nota "oso ona" jaso dute, bai zerbitzuari dagokionez, eta baita zerbitzua ematen duten langileen aldetik ere. "Gure barne antolakuntzan herritarrenganako gertutasun hori bermatu nahi dugu, bai langileengandik eta baita politikarien aldetik ere".
Aste honetan aho batez onartutako beste neurri bat kaleratze egoeran dauden pertsonak babesteko jardueren protokoloa da. Helburua kaleratzeen inguruko arrisku egoerei aurrea hartzea da, baita arrisku egoeran eta gizarte bazterketa egoeran egon daitezkeen pertsonei konponbide integralak ematea ere.
Bizikidetza eta memoria historikoa ere garrantzitsua da udal gobernuarentzat. Duintasunaren Kolunbarioa ekarri du gogora Beitiak: "Gerrako biktima ezagun eta ezezagunen errekonozimendu toki bat edukiko dugu. Duela bi urte lehendakariak konpromisoa hartu zuen kolunbarioa Elgoibarren egiteko; errekonozimendua oso presente izango dugu".
Toki estrategikoan
Zerbitzu aldetik "nahiko ondo" hornitutako herria da. "Ondo bizitzeko moduko herria da, erosoa. Herriko antzokia daukagu, kiroldegia, kanpoko igerilekuak...". Beitiak dioenez, gainera, estrategikoki "oso ondo" kokatuta daude. "Autoa hartuta, autobidean denbora berdina igarotzen duzu Donostiara, Bilbora edo Gasteizera joateko". Garraio publikoen zerbitzuak ere bermatuak dituztela dio; gabezia bat aipatzekotan, ordutegien loturak. "Adibidez, Bilbora joateko lotura Eibarrekin daukagu, baina bermatzen badugu Eibarrerako garraio zerbitzu hori ondo daukagula, konponduta dago. Trena ere badaukagu".
Herri txiki-ertaina izanik —11.500 biztanle inguru—, kalean jasotzen dituzte iradokizun eta eskaerak, Beitiak azaldu duenez: "Gauza txikiak izan arren, farola bat falta zaiela adibidez, horiek zuzenean jasotzen ditugu".
Elgoibarrek izandako bilakaera urteetan egindako lanaren ondorio dela dio alkateak: "Elgoibarri aurpegia garbitu zaio. Askoz ere euskaldunagoa da lehen baino, ongizatea hobea da, segurtasuna hobea da, politagoa da, bizia da". Duela hainbat urte herritarrei eta udalari "buru-hauste ugari" eragin zizkien gaietako bat larunbat arratsaldeetako zarata eta zikinkeria izan zen. "Ez daukate zerikusirik oraingo asteburuek lehengoekin. Tarteka egoten dira taldeak, herri guztietan bezala, baina duela urte mordo bat lan asko egin zen". Herri kanpotik zetozenak "kontrolatze" aldera, tren geralekua bertan behera utzi zuten denbora batez —geralekua eta geltoki nagusia dituzte—. "Trena geralekuan gelditzen da berriro, eta ez dago inongo arazorik. Urtez urte eta ekinean-ekinean lortzen da kontrolatzea, %100 kontrolatu ezin den arren". Prebentzio kanpainak egitea ere garrantzitsua dela uste du, eta martxan dituzte hainbat ikastaro: "Eskoletan, adibidez, hainbat gai lantzen dira txikitatik —drogak, alkohola, sexu erasoak...—. Pentsatzen dut horrek ere izango duela zeresana aurrera begira; heziketan eragin egin behar da".
Leire Narbaiza
Aurreko astean, zehaztu ezin dudan egun batean, albistegi batean berri bi eman zituzten bata bestearen atzean, gaur egunean hain modan dagoen notizia harilkatzean. Batak zioen emakumeak EAEn gero eta zaharrago erditzen zirela bere lehenengo umeaz. Bestean, erkidegoko neskek euren amak baino lehenago izaten dituztela harreman sexualak, eta zeintzuk ziren erabiltzen zituzten antisorgailuak. Bietan emakumeengan zentratutako berriak, andrazkoak erantzule eta arduradun.
Egia esatera, azken boladan bazterrak harrotzen dabil ama "zaharren" kontua. Tarteka-marteka komunikabideetara ateratzen den polemika da. Batez ere, 60 urte baino gehiagoko emakume batek ume bat izan berri duenean. Orduan, debatea derrigorrean agertzen zaigu. Ezin dugu ahaztu Italian ere Osasun Ministerioak amatasuna aurreratzeko kanpaina egin duela, kritika ugari jaso duena, bestalde.
Argi dago gai horrek iritzi asko eragiten dituela, baina beti harritzen nau nolako gaitzespen tonua erabiltzen den ama "zahar" horien kontra: ea ez dakiten zein arriskutsua den beraientzat adin horretan haurdun geratzea, ez dituztela umeak hazten ikusiko, berekoiak direla… Ados egon ninteke ala ez, baina beti egon dira menopausian haurdun geratu diren emakumeak; ia beti gura barik. Baina gehien harritzen nauena da adinaren kontua inoiz ez dela gizonezkoen kontra erabiltzen, nahiz eta 80 urterekin aita izan. Aita "zaharrek" ikusiko ote dituzte umeak nagusitzen, ala? Edota ez ote da ardurabakoa eta berekoia aitatasuna edade ezohikoetan? Non dago desberdintasuna?
Argi dago ugalketa kontuetan gizonei ez dietela gainean lupa jartzen, ez direla existitzen, alegia. Kontu egizue, ugalkortasun tasa ere X ume emakumeko neurtzen dela, gizonezkoen zeregina ez balitz bezala, edo euren partea hartzea hutsa balitz legez. Momentutxo bateko atsegina besterik ez omen dira ugaltzearen mundu horretan, antza. Izan ere, kontuan hartu ere ez dituzte egiten. Umeak beti emakumeen pentzura. Mentalitate baten ajeak.
Errealitate hori askoz argiago ageri da hasieran aitatutako bigarren albistean, antisorgailuenean, alegia. Neskei baino ez zaie egiten galdera, ea zein antisorgailu erabiltzen duten harreman sexualak edukitzerakoan. Galdera honetan inplizituki neskengan lagatzen da nahi ez den haurdunaldi bati aurre egiteko moduaren ardura. Mutilek ez dute, itxura denez, horren erantzukizunik. Atzera ere, ikusezin bihurtuta ugaltze gaietan, errespontsabilitaterik ez.
Tira, azken berri horrek badu mami gehiago. Batetik, jakin nahi nuke zer ote den harreman sexual inkesta egin dutenentzat. Masturbazioaz ari ote dira? Um, ez dut uste. Argi dago sarketaz dihardutela. Beraz, hartu-eman heterosexualak dituzte buruan eta harreman mota zehatz bat. Dena oso gaurkoa eta plurala!
Teleberrian erreskadan emandako albiste bik laburbiltzen dute oraindik gaur egun ugalkortasunaz gure gizartean barruraino sartuta dauden usteak, finean gure aurrekoen berberak direnak. Gero kexatuko gara gizonek ez dutela nahikoa ardura hartzen haurren hazkuntzan. Nolatan, inkesta eta ikerketetan agertu ere egiten ez badira? Zelan, bada, ikerketa batek gizarte baten pentsamendua islatzen badu? Zenbat lan oraindik ere!
![[Museora] Ekainberri. Haitzulora, koban sartu gabe](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/EKAINBERRI.jpg "EKAINBERRI")
Eider Goenaga Lizaso
Ekaingo kobazuloa (Deba) 1969an aurkitu zuten Azpeitiko Antxieta espeleologia taldeko kideek. Labar artearen adibide esanguratsuena da Euskal Herrian; ondo babestu beharreko ondarea, beraz. Ekain aurkitu zuten garaian, ordea, labar artea zuten kobazulo asko publikoari irekitzeko joera nabarmena zen. "Milaka urtetan kobazuloa itxita eta hezetasun eta tenperatura zehatz batzuetan egoteak ahalbidetzen du hormetako margoak ondo mantentzea.
Beasain (1977). Lelorik gabe.
Zubieta (1978). Ibilian dabil bildurik euskalduna eraso guztietan gaindi euskarari bide ematen.
Loiola (1979). Euskara, euskara, jalgi hadi.
Tolosa (1980). ...ibiltzen, ...mintzatzen, ...euskara jalgitzen.
Hernani (1981). Lelorik gabe.
Arrasate (1982). Kilometroak, kilometroak, euskararen kilometroak.
Donostia (1983). Euskal eskolagatik oinez jarraitu behar da!.
Errenteria (1984). Noiz arte honela?...
Legazpi, Urretxu eta Zumarraga (1985). Kilometroak urtero? Euskara egunero!
Deba (1986). Euskararen indarra gure indarra.
Zarautz (1987). Euskal Herri bat Euskal Eskola publiko bat.
Irun (1988). Mugarik ez euskarari.
Oñati (1989). Euskara Kilometroka aurrera.
Andoain (1990). Etorkizunari aurrera hartuz, ikastola indartu.
Bergara (1991). Igo tipi-tapa euskararen aldapa.
Oiartzun (1992). Euskal Herria, entzun, euskaraz gogor/z erantzun.
Ordizia (1993). Geurea maratoia.
Legazpi (1994). Denok martxan.
Donostia (1995). Zurea eta nirea euskararen bidea.
Elgoibar (1996). Banoa, banixe, euskaraz bai horixe.
Pasaia-Lezo (1997). Euskarak deus ez du arrotz.
Tolosaldea: Tolosa, Ibarra, Anoeta, Irura (1998). www.euskaramundiala.da
Errenteria (1999). Bizi.
Azpeitia (2000). Hau da!
Beasain (2001). Garena garela.
Zumarraga-Urretxu (2002). Elkarren beharrean.
Lazkao (2003). Euskrz 2zi ny dt.
Orio-Zarautz (2004). Olatu berria.
Leintz ibarra (2005). Plazara.
Oiartzun (2006). InGoYeu! InGoÑeu!.
Bergara (2007). Argi daukagu.
Irura (2008). Eraikitzen.
Donostia (2009). (h)ireki(n) mundura.
Lezo-Pasaia (2010). Hona bostekoa.
Azpeitia (2011). Klik.
Andoain (2012). On egin.
Tolosa (2013). Ahora.
Orio (2014). Erria txikota.
Usurbil (2015). Gattunk.
Bergara (2016). Demasa.
Aitziber Arzallus
Artean, telebista zuri-beltzean ikusten zuten etxe gehienetan, ikusteko modurik zutenetan, behintzat. Orduantxe hasi ziren koloretarako jauzia egiten antenan ziren bizpahiru kateak. Interneten arrastorik ez zen, eta orduko norbaiti sare sozialez hitz egitea erotzat hartzeko motibo zatekeen. Asko aldatu baita gizartea azken lau hamarkadetan. Aldatu ez dena ikastolen diru premia da, orduan ere beharra zutelako, gaur bezala.
Testuinguru horretan jaio zen ikastolen aldeko Kilometroak jaia, 1977an. Josu Erguin izan zen ideia mahai gainean jartzen aurrena, ia hamarkada bat lehenago AEB Ameriketako Estatu Batuetan ikusitako ekitaldi batean oinarrituta. 1969an, 18 urte zituela, AEBetara ikastera joateko aukera izan zuen beasaindarrak. Woodstock kontzertuaren eta Vietnamgo gerraren garaia zen, eta han ikusi zuen nola antolatu zuten ibilaldi bat dirua lortzeko egitasmo gisa. Parte hartzaileek egiten zuten kilometro bakoitzagatik ordainduko zuten babesleak aurkitu behar zituzten.
AEBetatik itzuli eta urte batzuetara, han ikusitakoa praktikan jartzeko aukera ezin hobea egokitu zitzaion Erguini. Bere alaba ikastolako ikaslea zen Beasainen, eta bera guraso elkartean zegoen. Goierrin lizeo berri baten beharra zegoela eta, dirua nondik atera zezaketen aztertzen hasi ziren, eta orduantxe proposatu zuen Erguinek AEBetan ikusitakoaren antzeko zerbait egitea. "Hasieran, denek barre egin zidaten. 'Ibiltzeagatik ordaindu?', esaten zidaten. Baina nik garbi neukan formula arrakastatsua izango zela; erabat konbentzituta nengoen". Erguinek hasiera-hasieratik jo zuen zifra potoloetara. "Nik 100.000 pertsonako zifraz hitz egiten nuen, eta barre egiten zidaten. Gaur, berriz, barre egiten dugu 100.000 pertsona elkartzen garelako, baina plazerez".
Lehen ekitaldi hura Beasain eta Lazkao artean egin zuten, 1977ko urriaren 16an. Zalantzaz hartu zuen jendeak, eta izan zen iseka egiten saiatu zenik ere. Ikastolek egoera ekonomiko zailari aurre egiteko asmatu behar izan zuten "irudimenezko itzulipurdi bat gehiago" besterik ez zela zioen, esaterako, Espainiako El Pais egunkariak garai hartan argitaratutako artikulu batek.
Nahi zuten guztiek parte har zezaketen jarduera horretan, baina, aurrez, parte hartzaile bakoitzak babesleren bat topatu behar zuen, ibilbidean egiten zuen kilometro bakoitzagatik pagatzeko. Adibidez, finantza erakunde batek 150.000 pezeta agindu zituen Joxe Migel Barandiaranek egiten zuen kilometro bakoitzeko. 12.000 lagunek parte hartu zuten lehen ekitaldi hartan.
Handik hiru urtera, Tolosako Kilometroak jaian, laugarren ekitaldian, 80.000 lagunek parte hartu zuten. Lehen hiru ekitaldietan 26 milioi pezeta inguruko (155.000 euro) etekinak atera zituztela zehazten du garaiko prentsak. Tolosako ekitaldian, berriz, 30 milioi pezeta inguru (180.00 euro) bildu ei zituzten, 1.200 ikasle hartuko zituen ikastola berri bat eraikitzeko.
Diru bilketaren sistemak antzerakoa izaten jarraitzen zuen artean. Parte hartzaile bakoitzak kontrol kartulinatxo bat eraman behar zuen aldean, egindako kilometro bakoitzeko ordaintzeko prest zegoen diru kopurua zehaztuz. Parte hartzaileek eurek jarriko zuten diruaz gain, babesle baten laguntza ere izan zezaketen, eta, zenbat eta kilometro gehiago, orduan eta gehiago ordaindu beharko zuten. Ordukoan, Toro abizeneko batek egin zituen kilometro gehien: 90, hain zuzen.
Aldarrikapena, ahultzen
"1977an martxan jarri zenetik, jaiak berak eredu eta xede nahiko berdintsuari jarraitu dio; gizartea, berriz, asko aldatu da", Mikel Egibar Ikastolen Elkarteko Kilometroak jaiaren koordinatzailearen hitzetan. Kilometroak jaiaren inguruko diru bilketa sarea eta, neurri batean, profesionalizatuta daudela dio: kamisetak direla, zozketak direla... Eta horrek jarritako helburu ekonomikoak betetzea ahalbidetzen die. Jaiak berak, ordea, "doikuntza sakona" behar duela ohartu ei dira. "Jatorrian, Kilometroak jaian parte hartzeko nahi eta ilusio handiena proiektu bat eraiki eta irekitzea zen, aldarrikapen parte-hartzailea; gaur egun, ordea, aldarrikapenak askoz leku txikiagoa du, eta gehiago da jai baten kontsumoa".
Erantzuleak topatzeko urrutira joan beharrik ez dagoela iritzi dio Egibarrek. "Konturatu gabe, geu izan gara egungo eredua elikatu dugunak. Ludikotasunaren fenomenoa da sakonean dagoena. Hau da, gaur egun euskal gizarteak nola kontsumitzen du jaia, eta jai horren barruan zer leku gelditzen da aldarrikapenarentzat?". Galdera potoloak, inondik ere, baina egin beharrekoak, Ikastolen Elkarteko ordezkariaren ustetan. "Nik uste dut edozein herritako jai batzordean mahai gainean dagoen eztabaida dela, eta guk ere gure ekarpena egin nahi genioke horri". Adibide gisa, hausnarketarako gai bat jarri du mahai gainean Egibarrek: "Kilometroak jaira jende gehiago erakartzen dugu musika talde ezagunagoak ekartzen diru gehiago gastatuta; baina, horrela, ez al gara gu geu ari parte hartzeari lekua kentzen eta kontsumoari aukera handiagoa ematen?".
Hori horrela, Ikastolen Elkartearen ekimenez, Kilometroak bidea izenburupean hausnarketa prozesu bat jarri dute abian, Kilometroak jaia birpentsatzeko helburuarekin. "Nahiko genuke hemendik lau edo bost urtera, 2020an edo, Kilometroak jaiaren eredu berri bat mahai gainean jarri", esan du Egibarrek.
Prozesua hiru zatitan banatu dutela azaldu du Ikastolen Elkarteko ordezkariak. Lehendabizikoan —aurten egin dutena—, aspektu historikoari eman diote garrantzia. "Urte hauetan guztietan Kilometroak jaiaren inguruan ibili den jendearekin egon gara, eta haien iritziak bildu ditugu; artxibo historiko txiki bat ere antolatu dugu". Hain zuzen ere, bildutako material horrekin erakusketa bat prestatu dute, eta urriaren 2ra arte ikusgai izango da, Bergarako Aroztegi aretoan. Erakusketa irekia eta ibiltaria izango da, gainera. Hala, hurrengo urtean Oñatira eramango dute, aurtengo ekitaldiko argazkiak eta biltzen duten gainerako materiala gehituta. Egibarrek zehaztu baitu aurrerantzean ere kapital historikoa berreskuratzen jarraituko dutela.
Erakusketaz gain, Kilometroak bidean prozesuaren bultzatzaileek webgune bat jarriko dute martxan aurki, "jendearen ekarpenak jasotzeko eta eztabaida foro izan dadin". Kilometroak jaietako argazkiak, irudiak eta bestelako materiala jasoko ditu webgune horrek: www.kilometroakbidea.eus.
Bigarren zatian, datorren urtean, Kilometroak jaia ikuspuntu soziologikotik aztertuko dute. "Makrojaiak; Zer eragin daukate jendearengan?; Jendeak nola ikusten ditu horrelako jaiak?; Jendea zertara joaten da haietara?; ludikotasunaren erabilera; aisialdia eta astialdia; jai aske eta parekideak eraikitzearen beharra; iraunkortasuna; alkoholaren eta drogen kontsumoa...". Kilometroak jaitik harago, Egibarrek uste du gizarte osoak aztertu beharreko kontuak direla, "baina guk ere badaukagu betebehar hori, eta egingo dugu".
Hirugarren zatian, berriz, egitasmo parte hartzaile eta dinamizatzaileak aztertzeko asmoa dutela azaldu du, "Kilometroak jaiaren ezaugarri nagusietako bat horixe baita, boluntarioen parte hartzeari eta lanari esker aurrera eramaten den jarduera bat dela".
Eztabaida prozesua Gipuzkoan abiatu duten arren, Euskal Herri osora zabaltzeko asmoa dute gainera. "Ikastolen aldeko gainontzeko jaien antolatzaileekin egongo gara, gauzak nola ikusten dituzten jakin nahi dugulako". Jai nazional bat antolatzeko aukerarik ba ote legokeen aztertu nahiko lukete.
Irailaren 17an, Bergarako Aranzadi ikastolan egin zuten aurreneko hausnarketa saioa, eta antolatzaileak "oso pozik" daude egitasmoak izandako harrerarekin. Han izan zen Erguin bera ere. "Gogoeta egitea erabat beharrezkoa iruditzen zait, eta lehen saioa oso interesgarria iruditu zitzaidan". Haren ustetan, hasierako ekitaldietan parte hartzaileek zuten konpromiso sentipen hura galdu egin delako denborarekin. "Lehen garbi geneukan horrelako ekintzetara ikastolei eta euskarari bultzada ematera eta laguntzera gindoazela; orain, ordea, festara goaz". Erguinentzat, Kilometroak jaia "amets bat egia bihurtzea da", jendearen konpromisoak eta ilusioak bizirik mantendu duen zerbait. "Baina iragana ez da ezer; etorkizunera begiratu behar da beti, horrek ematen duelako indarra". Ziur dago hausnarketa prozesu hau izango dela datozen 40 urteetako Kilometroak jaiaren oinarriak jarriko dituena.
Han izan zen Ekaitz Aranberri ere, Aranzadi ikastolako Kilometroen koordinatzailea. Hark ere uste du ezinbestekoa dela gogoeta egitea, etorkizuneko Kilometroak jaia nolakoa izango den erabakitzeko. Baina azken urteetan gauzak hobetzeko egindako ahalegina nabarmendu nahi izan du. "Kilometroak jai betidanik izan da aitzindari, eta, bide horretan, azken urteetan, hainbat aldaketa egin dira: alkoholaren kontsumo arduratsua bultzatzeko plangintza sendoa sortu genuen duela urte dezente, eta edalontzi berrerabilgarriak Euskal Herriko jaietara ekartzen lehenengoetarikoak izan ginen, besteak beste". Eraso sexisten eta jai parekideen alde ere lan handia egiten ari direla nabarmendu du.
Danel Agirre
Joan den kanpainako eslogan antagonikoek ez zaitzatela tronpatu: familiarteko intimitatean, Iñigo Urkullu eta Arnaldo Otegi alderdikide dira. Africa Baetari pasealdi banatan aitortu berri diotenez, Fairy korronte progresistako militante ditugu biak, espartzuaren eta xaboi-burbuilen apologetak. Intimitatera biltzen direnean, horixe omen dute erlaxamendu ariketa gogokoen: harrikoa egitea. Urkulluren kasuan bizioagatik gainera, etxean ontzi garbigailua badaukatelako.
Ez zait zailegia egiten liderrok sukaldeko baretasunean imajinatzea. Alkandora urdina ukondoraino jasota EAJkoa, mantala eta gomazko eskularruekin, Fairy alferrik ez xahutzeaz arduratuta, harraskatik at tantorik zipriztindu gabe. Trauskilago Bildukoa, bi metro Silestone blai, marka zuriko detergentea zurrustaka erabiliz, txistuka kantari. Bi argazkiak ditut gustuko. Urkulluk eta Otegik egia badiote (bere burua modu atseginean aurkeztu nahi duten bi politikari profesional zergatik ez nituzke sinetsi beharko!), gizonezko ordezkari gorentzat bi tipo gizalegezko ditugulako. Lepo behar duten agendek ahalbidetzen duten bakoitzean, batere glamourrik gabeko eginbeharrak bere gain hartzen dituztenak.
Ni ez naiz Urkullu eta Otegi bezain fina esker txarreko zeregin horiekin guztiekin. Afaria prestatzea gustatzen zait, baina besteen aurrean neure burua luzitzeko aukera eskaintzen didalako bakarrik. Erosketetara ere pozarren noa egunero, auzo oso gaztean bizi naizelako eta supermerkatuan bista alaitzeko moduko dozenaka neska-mutil lerden topatzen ditudalako. Nire etxe paretik pasatzen bazara, ordea, nekez topatuko nauzu leihoak garbitzen, adibidez. Gorroto dut ataza hori, nire bizitzan hiru bider bakarrik saiatu naiz. Eta hiru arratsalde osorik galdu nituen, trapua pasatzen nuen bakoitzean kristalak lehen baino zikinago geratzen zitzaizkidalako ernegatuta.
Malekoian nire alboan txokolatea txurroekin meriendatzen ari zen amona bati entzun nion behin, ni bezalakoengatik etxeak eta giza paisaia askoz narrasagoak ageri direla egun. Berdintasuna ezartzearekin estututa, gizonezkook emakumezkoak gu bezain gutxi egiteko konbentzitu ditugula zen haren teoria. Plantxa partekatu beharrean, inork plantxatu ez dezan erabaki dugula, eta arropak zimurrez beteta lotsarik gabe janztea. Alabaren etxera azkenekoz joandakoan topatu zuen kaosarekin asaldatu, eta, txukunketetan hasteagatik, suhiak errieta ere egin omen zion amonari.
Erakutsi berri dizkiguten Urkullu eta Otegiren adibideei esker, utzikeria olatuari kontra egiten hasteko moduan gaude, txurroak meriendatzen ari zen amonaren zorionerako. Africa Baeta elkarrizketa eske atarian agertuko ote zaidan beldur, Youtuben leihoak egoki garbitzen ikasteko ikastaro bat ikusten hasi naiz ni oraintxe, esaterako. Bi liderren lezio bikain honen irismena, gainera, askoz zabalagoa izango da, arlo guztietan antzeman arte. Izan ere, politikarien partetik sukalde lana falta dela deitoratzea klasiko bat da. Orain arte ez genekiena zen, ordea, Urkulluk eta Otegik zartagina baino gehiago harrikoa dutela gogoko. Sukalde lana eskatu beharrean, bi horiek Fairy potoarekin bakarrik utzi, eta gure etxea distiratsu utziko digute seguru.
Ainhoa Mariezkurrena
Euskaldun berriak, ikasten ari direnak, ohitura galdu dutenak, ikastola utzi zutenetik hitz egin ez dutenak, gurasoak, ikasleak... Euskaraz normaltasunez bizi nahi dutenak, babesa eman nahi diotenak, giro euskaldunean murgildu nahi dutenak eta abar eta abar. Horiek dira Mintzapraktika egitasmoko protagonistak.
Bagera Euskaltzale Elkarteak bultzatu zuen lehen aldiz egitasmoa, Donostian, 1993an, pertsona talde bat osatu eta denbora librean euskaraz aritzeko helburuarekin. Ordutik, herrien zein partaideen kopurua handitzen joan da. Izan ere, egun, 23 dira Gipuzkoan Mintzapraktika martxan duten herriak, eta 2.000 inguru mintzalagunak.
Herri bakoitza bere erara antolatzen da taldeak egiteko. Normalean zaletasunak, adina edo denbora librea hartzen dira kontuan. Joxan Apaolazak eta Javier Rodrigok, esaterako, taldea, kafea eta hizketaldia partekatuko dituzte, hirugarren urtez, Errenterian.
"Erretiroa hartu eta gero zerbait egin nahi nuen euskararen alde", esan du Apaolazak, "euskaltegietako lau paretetatik ateratzen ez bagara, jai daukagu". Apaolaza euskaltegiko irakasle ohia da, baina Mintzapraktikan ez duela irakasle lana betetzen zehaztu du: "Hitz egiten uzten diet, zuzendu gabe. Har dezatela hitz-jarioa".
Rodrigok euskararekiko maitasuna, hitz egiteko borondatea eta baikortasuna adierazi du hitz egin duen aldiro: "Kultura oso polita daukagu Euskal Herrian, eta babestu behar dugu. Horregatik nahi dut euskara ikasi: hemen bizitzeko, moldatzeko eta harremanak euskaraz egiteko. Nahi dut, eta posible da".
Hitz horien aurrean, galdera bati erantzun nahian ibili dira. Eta, orduan, zergatik ez dira euskara ikasten ari direnak euskaraz hitz egitera murgiltzen? Lotsa, tentsioa, pazientzia, ezjakintasuna, sentsibilitatea, ohitura eta prestigioa hitzak erabili dituzte galderari erantzuteko.
Euskaldun berriak bere hizkuntza ohiturak kontatu ditu: lagunartean eta etxean gaztelera du nagusi, "kuadrillak ez dakielako" eta "ohitura dugulako". Baina etxekoek badakitela aitortu du, eta hori aldatu nahi du: "Ohitura aldatu behar dugu, baina ez dugu pazientziarik, eta presaka gabiltza beti. Nik euskaraz bizi nahi dut. Egia da indar eta esfortzu handiagoa egin dezakedala, eta egingo dut".
Pazientzia
Euskaldun zaharrak pazientzia izan behar duela nabarmendu du Apaolazak, baina beste ikuspegi batetik: "Behin baino gehiagotan egiaztatu dut euskaldun zaharrok ez dugula pazientziarik. Lagun baten adibidea da hau; ikastolako irakaslea zen, eta senarrak ea hau eta hura nola esaten zen galdetzen zionean 'motel, utzi bakean' erantzuten zion. Euskaldunok badugu zer aldatu".
Izan ere, ohiturak aldatzea ez da erraza, hizkuntzak baduelako bere gain adierazteko, izateko eta harremanak izateko modu bat. Baita ulertzekoa ere. Euskaraz badira hitz edo esamoldeak gazteleraz existitzen ez direnak, edo esanahi desberdina dutenak. "Ez da berdina euskaraz edo gazteleraz hitz egiten duena", dio Rodrigok. Baina, ere berean, gaztelerara aldatzea ez dela zaila gaineratu du Apaolazak: "Hizkuntza ohiturak aldatzea oso zaila da, baina euskaratik erdarara, ez hainbeste". Kasu hori azaltzeko hainbat adibide eman ditu, baita horiek justifikatu ere: "Hitz egin bai, baina sentitu ez. Edo, beharbada, sentitu bai, baina hitz egin ez".
Horrela, mintzalagunak errealitate desberdinetatik datozela nabarmendu dute, hizkuntza zein bizitzari dagokionez. "Baina gutxienez elkar ulertzen dugu tabernan euskaraz ari garenean".
Euskaraz aritzeaz gain, egitasmoak harremanak eta lagunak egiteko balio duela adierazi dute biek ala biek. "Kafe bat hartzeko lagun kuadrilla bat elkartzen gara", zehaztu du Apaolazak, "elkarrizketa arruntak izaten ditugu". Rodrigok barnetegi ibiltariak egin izan dituela gaineratzeko aprobetxatu du, Mintzapraktika ez dela euskaran trebatzeko aukera bakarra. Hala ere, hark euskarari tarte handiagoa eman nahi dio.
Prestigioaren garrantzia
Egitasmoa euskararen egoera hobetzeko aurrerapausoa dela adierazi dute Apaolazak eta Rodrigok, horren alde egiten den guztia onuragarria delakoan. Baina euskarak denen babesa behar duela garbi dute, herritar zein erakunde. "Euskarari prestigioa ematen ez badiogu, bide txarretik goaz. Haurrei euskaraz egiteko esaten diegu, eta guk gazteleraz egiten dugu. Eta haiek handitan gazteleraz hitz egingo dutela sinesten dute, 'como tú'. Hori logikoa da", dio Apaolazak. "Instituzioek ere euskaraz egiteko esaten digute, baina bilerak gazteleraz egiten dituzte. Euskarari ez diote prestigiorik ematen, eta indar handia dute".
Hedabideen eragina nabarmendu du Rodrigok, baita euskaraz dakien jendearena ere, batez ere gazteena: "Belaunaldi berriek euskara ezagutzen dute. Aurrera egiteko eta arazoa konpontzeko tresnak dituzte". Eta euskarari bultzada emateko egungoa une aproposa dela garbi du: "Denek aprobetxatu beharko genuke hori, baita nik ere".
Euskarari buruz gutxiago hitz egin eta euskaraz gehiago hitz egitea da kontua Apaolazaren ustez, "kirolaz, maitasunaz, sindikalismoaz, politikaz edo dena delakoaz. Jende askok euskaltegia etxean dauka: bikotekidea, seme-alaba, bizilaguna... Segi eta hitz egin gertukoekin".
Izena emateko deia
Hizkuntza da astean behin ordubetez elkartzeko arrazoi komuna; euskara, hain zuzen. Mintzapratika egitasmoak zabaldu du jada izena emateko aukera. Bertara animatzeko arrazoiak hamaika dira. Zailagoa da, ordea, euskaraz bizi eta euskaraz aritzera ohituta dauden mintzalagunak topatzea, praktikatzera datozenak baino, Rodrigok aitortu duenez: "Joxanek egiten duena oso ausarta eta oso polita da. Bera bezalako jendea behar dugu".
Mintzapraktikari buruzko informazioa eskuratu eta egitasmoan izena emateko aukera herri edo eskualdeko euskara elkarteetan, euskaltegietan, udaletan edo www.mintzalaguna.eus gunean topa daiteke. Bai Apaolazak bai Rodrigok parte hartzera animatu dituzte herritarrak. "Pozgarria da euskaltegitik kanpo euskaraz trebatu nahi duen jendea topatzea", esan du lehenak. "Aurten lan egin eta asko ikasiko dut. Mintzalagun izateari uzten diodanean usoak bezala libre aritzeko", bigarrenak. Ados jarri dira euskara hauspotzeko egin behar denari buruz: "Euskaraz hitz egin".
Eider Goenaga Lizaso
Arrate Illaro Euskaltzaleen Topaguneko kidea da (Getxo, 1989), eta Mintzapraktika egitasmoaren ardura du. 2016-2017ko ikasturtean izena emateko kanpaina betean daude orain, eta euskara praktikatzeko beharra sentitzen duen orori, zein euskaraz bizi eta bere ekarpena egin nahi duen guztiari egin dio deia Illarok proba egin dezan.
Esadazu, laburrean, zer den Mintzalaguna egitasmoa.
Mintzalagun edo Mintzapraktika egitasmoa euskaraz aritzeko elkartzen diren lagunak dira; euskaraz aritzeko ohitura duten lagunak ohiturarik ez dutenekin elkartzen dira, eta astean ordubetez euskaraz hitz egiteko elkartzen dira. Oso gauza sinplea da.
Zer jende motak ematen du izena Mintzalagunerako?
Praktikatzeko beharra dutenen artean, jendeak hainbat helburu izaten ditu. Normalean, euskaraz gehiago hitz egiteko eta euskaraz bizitzeko ematen dute izena. Gehienak izaten dira inguruan eremu euskaldunik ez dutenak; familian, lagunartean eta lanean euskaldunik ez dute, eta, ondorioz, euskaraz hitz egiteko aukerarik ere ez.
Nork prestatzen ditu ordubete horretarako hizketagaiak?
Elkarrizketa librea izaten da, eta euskaraz modu askean eta lasai aritzea da helburua. Ez dago araurik, ez dira akatsak nabarmendu behar... Praktikatu, egin, egin eta egin, eta jariotasuna lortzen joatea, besterik ez.
Gaiak taldeko kideek ateratzen dituzte, denen artean, eta edozein gai atera daiteke. Zu lagunekin kafe bat hartzera joaten zarenean egiten duzun bezala. Egia da hasieran gehiago kostatzen dela gaiak ateratzea, baina konfiantza hartzen duten neurrian, hori modu naturalean egiten dute. Bestalde, badaude urte pila bat daramatzaten mintzalagun taldeak, eta askotan planak egiten dituzte elkarrekin, edozein lagun taldek bezala. Mintzalagunei egiten dizkiegun galdetegietan, askok diote jarraitzeko arrazoietako bat taldeko laguntasun giroa dela.
1993an sortu zuen Mintzalagun egitasmoa Bagera elkarteak. Asko aldatu al da ordutik?
Oinarria oso sinplea da, eta funtzionamendua ere bai. Aldaketa da egonkortu eta finkatu egin dela, eta zabalpen handia lortu duela. Aldaera batzuk ere sortu dira —euskalkilaguna, hikalaguna, gurasolaguna, kirola egiteko biltzen diren mintzalagun taldeak...—, baina denek funtzionamendu bera dute.
Orotara, 6.000 mintzalagun aritzen dira; eta, Gipuzkoan, ia 2.000. Kopuru handia da. Zeri zor zaio arrakasta hori?
Formula sinplea da, eta nik uste dut sinpletasun horri zor zaiola, eta baita ere irakaskuntza araututik eta zurrunetik kanpo egiten den jarduera izateari; lasaitasunean, aisiarekin lotuta eta lagun artean egiten da. Konfiantza gune bat sortzen da, eta horrek ematen die aukera euskaraz lasai egin eta hobetzeko.
Mintzalaguna integrazio tresna ere bada, ez?
Bai, saretzeko ere balio du. Eta, lehen ez dizut esan, baina mintzalagunen taldeak toki publikoetan biltzen dira, eta horrek, era berean, balio du euskararen presentzia areagotzeko. Bestalde, inguru euskaldunik ez duten horiei, euskaldun eta euskaltzale giro batean murgiltzeko aukera irekitzen zaie, eta oso ohikoa da mintzalagun taldeek euskarazko jardueretarako planak egitea, horrek dakarren guztiarekin, eta ez bakarrik euskararen erabilera handitu eta hobetzeari dagokionez.
