San Tomas egunaDonostiaUrtero legez, txistor usaina nagusituko da datorren asteazkenean, San Tomas egunez, Donostiako kale eta auzo gehienetan. Izan ere, XIX. mendearen erdialdean jatorria duen ohiturak indar handiz eusten dio Gipuzkoako hiriburuan. G...

Gipuzkoako zazpi udalerrik hamar milioi eurotik gorako zorra dute: Azkoitiak, Bergarak, Tolosak, Zarautzek, Errenteriak, Irunek eta Donostiak. Diru sarrerekin alderatuta, zorpetuen daudenak Azkoitia, Zarautz eta Donostia dira.

Berriak dira Gipuzkoako udal gobernu gehienak; ekainetik dihardute euren karguetan, eta ez dute urterik samurrena aukeratu lanean hasteko. Aurrekontu askotan topatutako "zuloaz" mintzatu izan dira hainbat udal gobernu, eta, aurreikuspenen arabera, zorrarekin amaituko dute urtea Gipuzkoako herrien %73k.

Udalek bi diru iturri nagusi dituzte: alde batetik, zergak eta tasak, eta bestetik, Gipuzkoako Foru Aldundiak Udalen Foru Funtsetik urtero ematen dien diru partida. Krisiarekin, zerga bidez bildutakoa ez da hazi, eta Foru Funtsetik jasotakoa ere aurreikuspen baikorregietan oinarrituta kalkulatu zuten; orain, udalek 44 milioi euro itzuli behar dizkiote Foru Ogasunari.

Guzti horrekin ari dira udalak datorren urteko aurrekontuak diseinatzen; askok urtea defizitarekin amaituko dute, eta 2012an gastuak nondik murriztu asmatu ezinik dabiltza. Gipuzkoako 88 udalen erdiek milioi bat eurotik gorako zorrarekin amaituko dute urtea; zazpik, hamar milioitik gorakoarekin.

Zarautzek, esaterako, 23 milioi euroko zorrarekin amaitu zuen 2010. urtea. Aurtengorako, zorra 21 milioitara jaisteko asmoa zeukan hango udalak, baina ziurrenik iazkoaren pare geldituko dela azaldu du Iñaki Eizagirrek, Zarauzko Udaleko Hirigintza, Ogasun eta Finantza zinegotziak: "Beste herrietan ez dakit; Zarautzen kasuan, aurrekontuak ez dira beteko. Sarrerak puztu egin zituzten, eta gastuak betetzen ari dira". Onenean ere, zorra "pixka bat" jaitsiko dela argitu du, aurreko udal gobernuak abiatutako proiektu batzuk bertan behera gelditu direlako.

Zarauzko Udalak zazpi kreditu ditu ordaintzeko, bost finantza erakundetan. Horietatik lau, 2018rako amortizatu behar ditu; beste hirurak, 2022rako, 2024rako eta 2025erako. Zarauzko Udalak egindako kalkuluen arabera, urtero-urtero bi milioi euro eta erdi bideratu beharko lirateke zor hori dagokion epean ordaintzeko: "Derrigortuta gaude, hemendik hamar urtera arte, urtero-urtero gure sarreren %10 bankuei ordaintzera".

Aurreko udal gobernuaren kudeaketa txarrari egotzi dio errua Eizagirrek. Izan ere, 2008an 11 milioi euroko kreditu bat hartu zuen Zarauzko Udalak: "Segun eta nori galdetzen diozun, esango dizu diru horrekin udaletxeko eraikin berria, azoka eta Eguneko Zentroa egin zirela". Zinegotziak azaldu duenez, ordea, proiektu horietarako sei milioi euro baino ez zituzten erabili, eta gainontzekoa "aurreproiekturik ere ez daukan" egitasmo batera eta "inork nahi ez dituen lurrak erostera" bideratu zuten. "Udal langileen soldatak ere ia milioi batekoak ziren; orain 400.000 euro ingurukoak dira. Liberazioak finkatu genituenean %42 jaitsi genituen", esan du Eizagirrek.

Epe luzerako hipoteka dauka Zarauzko Udalak, eta urtez urte ordaintzen joan nahi badu, lehenbailehen hasi beharko du neurriak hartzen. Nondik aurreztu asmatzea, ordea, ez da batere erraza. Eizagirrek azaldu duenez, zorrotzago aztertuko dituzte udaleko zerbitzuak, eta horien berrantolaketa egingo dute: "Funtzio bat betetzeko oinarrizko lanerako bideratuko da dirua, baina ez hortik kanpo dagoen inolako zerbitzurik betetzeko. Gauzak egingo dira, funtzionatzen jarraituko dute, baina gehiegikeriarik gabe".

Kudeaketa eraginkorragoa

Zarautz herri zorpetuenetako bat da, baina ez bakarra. Proportzioan, okerrago dago Azkoitia; hamar milioi eurotik gorakoa da herri horrek daukan zorra, bost kreditu baititu ordaintzeko. Urrategi Alberdi Azkoitiako Udaleko Ogasun Batzordeko arduraduna da; hark azaldu duenez, urtero-urtero milioi bat eta erdi euro erabili beharko ditu udalak zor hori amortizatzeko. Azkoitiarentzat gastu handia da hori: aurrekontuaren %20, hain justu.

Horrek datorren urteko kontuak zorroztera behartu du udala. Alberdiren hitzetan, ez dituzte gizarte zerbitzuak eta integraziokoak ukituko, baina gainontzean, ahal duten lekutik aurrezten saiatuko dira, besteak beste, kale garbiketan egindako azpikontratazioetan eta zabor bilketan.

Alberdik esan duenez, udal politika errotik aldatu nahi dute Azkoitian: "Ahal izan dugunaren gainetik ibili gara orain arte. Eraikuntza handiak, espekulazioak… horiek alde batera utzi behar ditugu, horrek eraman baikaitu egoera honetara. Auzolana, kontsumo arduratsua eta bidezko merkataritza bezalako asmo xumeagoekin lan egiten saiatuko gara".

Tolosarentzat ere "oso urte txarra" izango da datorrena, Lore Agirre alkateordearen hitzetan: udalak eta haren sozietateek ia hamazazpi milioi euroko zorra dute bankuekin, eta beste zortzi milioikoa duela 22 urte desjabetutako lur batzuen jabearekin. Hortik hiru milioi 2012an ordaindu beharko dituzte: "Horrek izugarrizko desoreka sortu digu aurrekontuetan". Maileguak "karga handia" izango diren arren, gastuak aurtengoaren pare mantentzen saiatuko da udala: "Gastu soziala mantendu egin behar da. Proposatzen duguna da udalaren kudeaketa efizienteago bat, udalaren barneko baliabideekin".

Auzolana, irtenbide gisa

Aurrekontuetako gorabeherak herri txikietan nabaritzen dira gehien. Errezilgo zorra, esaterako, bere tamainako herrien ohiko mugen barruan zegoen duela bost urte, %6 inguru. Aurreikuspenen arabera, %13,6an amaituko du aurtengo urtea; 830.000 euroko zorrarekin, hain justu.

Koldo Arzallus Errezilgo Udaleko Ogasun eta Finantza Batzordeko kideak azaldu duenez, aurreko agintaldian egindako hainbat inbertsiok ekarri dute egoera hori: "Inbertsio txikiak dira, baina izugarrizko arazoak sortu dituzte aurrekontuak koadratzerako garaian". 2012ra begira, badakite sarrerek ez dutela gora egingo. Dirua aurrezteko, bukatzera doan lan hitzarmen bat ez berritzeko aukera ari dira aztertzen. Azpikontratatutako zerbitzuetatik ere aurreztu dezaketela uste du Arzallusek: "Orain azpikontratatutako enpresek egiten dituzten lan batzuk auzolanean planteatu nahi ditugu".

Gipuzkoako 88 udalen artetik, hamalauk batere zorrik gabe amaituko dute urtea. 2.000 biztanletik beherako herriak dira horietako 11; beste hirurak Orio, Zumaia eta Hondarribia dira. Iñaki Arrizabalaga Zumaiako alkateak azaldu duenez, 2009tik gelditutako soberakin bat erabili zuten iaz inbertsioak egiteko: "Gaur egun ez daukagu zorrik, baina geldikin asko ere ez dago".

Gainera, udalarena den Zumaia Lantzen S.A. enpresak lau milioi euroko mailegua eskatu behar izan du, eta guzti horrek udalaren jarduna mugatuko du: "Inbertsio handienak iaz egin genituen, beraz, derrigortuta ez gauden guztia bertan behera laga dugu".

Kopuru absolututan, Donostiak du zor handiena: 204 milioi eurotik gora. Horietatik 116 udalarenak berarenak dira; gainontzekoa udalaren enpresa, fundazio eta patronatuena. Proportzioan, ordea, kopuru "baxua" da, Javi Vitoria Ogasun delegatuaren hitzetan; diru-sarreren %6 baino gutxiago da zorra.

"Indize hori ona da", eta gobernu batzordearen asmoa hori mantentzea da: "Zorrarekin, inbertsioak egin ditzakegu, eta momentu honetan egin behar dira, gastatu behar da. Krisian gaude, baina horrek ez du esan nahi dena murriztu behar denik".

Foru Funtsaren auzia

Udalen diru iturri nagusi bat aldunditik iristen zaien Foru Funtsa da. Diputazioak, bere bilketa aurreikuspenen arabera, diru kopuru bat bideratzen du udal bakoitzera, haren ezaugarriak kontuan hartuta. Herri batzuentzat finantzazio iturri garrantzitsua da hori; Zarautzen kasuan, esaterako, sarreren %40 inguru hortik datoz.

Sistema horrek daukan arazoa da banaketa prospekzioen arabera egiten dela, eta likidazioa, bilketa errealaren arabera. Aurten, espero baino diru gutxiago bildu du Foru Ogasunak, eta beraz, udalek dirua itzuli beharko diote; guztira, 44 milioi euro. Urte luzez, udalek etekin handia atera izan diote arrisku partekatuko sistema horri, baina krisi garaietarako ez du balio, Vitoriak azaldu duenez: "Zu gastatzen hasten zara sarreren espektatibaren arabera, eta azkenean esaten dizute: 'Esan genizuen 111 milioi izango zirela, baina azkenean 102 milioi izango dira. Urrian esaten dizute hori, eta berehala hasi behar duzu murrizketak egiten; bestela, zama bat da datorren urterako".

Hamar urtean, 119 milioi euro igo da Donostiako Udaleko zorra; 2002an 85 milioi euro zor zituen, eta 2011. urtea 204 milioiko zorrarekin amaituko du. Sarreren %46 izatetik, %76 izatera pasatu da hiriburuaren zor bizia.

Aretxabaletan 2006an Sahararen aldeko Iesbaa elkartea sortu zenetik, hango lehendakaria izan da Olaia Sagredo (Arrasate, 1974). 2004an Arrasateko Nubi elkartea sortu zenetik, berriz, hango burua izan da Agurne Juldain (Arrasate, 1979). Gehiegizko lanak eta baliabide faltak, ordea, bi elkarte horien jarduna behin betiko bertan behera uztera bultzatu ditu. Hala ere, argi dute Mendebaldeko Sahararen aldeko lanean jarraituko dutela, beste modu batean bada ere.

Urteetako lanaren ondoren, bidearen amaierara heldu zarete. Zer sentitzen duzue?

Agurne juldain. Sentipen gazi-gozoa daukat: gazia, bertan behera uzteko arrazoia giza baliabide falta delako, eta Saharan, zoritxarrez, oraindik ere gatazka hor dagoelako; gozoa, berriz, egin ahal izan dudan guztia egin dudalako.

Olaia sagredo. Bat nator Agurnerekin. Dena den, elkarteak desagertu arren, biok bat egiten dugu oraindik gatazka horrekin, eta, beste modu batean bada ere, sahararrekin batera jarraituko diogu borrokaren bideari.

Zerk eraman zaituzte erabaki hori hartzera?

A.J. Lan guztia norberak bakarrik egitea oso zaila da. Lana handituz joan da urteak aurrera joan diren heinean, eta giza baliabideek, berriz, behera egin dute; horrela ezinezkoa da lan txukun bat egitea.

O.S.Gauzak gaizki egitea baino hobe da ez egitea. Ezin dugu lan guztia bakarrik egin. Kontuan eduki behar da elkarteaz gain gure lana eta ikasketak ditugula, eta, zenbait urte igarota berdin jarraitzea, alegia, biok bakarrik jarraitzea, gehiegi da.

Egoera jakin baterako hartu duzue erabakia ala behin betiko desagertuko zarete?

A.J. Oraingoz, behin betiko erabakia da; betiere elkarteko konpromisoaz ari bagara. Saharako herriaren alde lanean jarraituko dut ekintzetan parte hartuz eta ahal dudan neurrian Gerra eta Minen Biktima Zentroan lagunduz.

O.S. Elkartearen lana behin betiko eten dut. Baina nik lanean segituko dut Afapredesarekin batera [Saharako Preso eta Desagertuen Familiakoen Elkartea]. Eta, Agurnek esan bezala, ekintzak antolatzen badira, horietan parte hartuko dut, ahal dudan neurrian lagunduz.

Bi elkarteak ez zineten aldi berean sortu, baina batera hartu duzue desagertzeko erabakia. Zer dela eta?

A.J. Bakoitzak bere elkarteko ardura izanik ere, zenbait urtez elkarri lagundu diogu, bakarrik geundelako eta gertu geundelako. Pozak eta tristurak elkarrekin bizi izan ditugunez, azken erabakia ere elkarrekin hartu dugu.

Zer iruditzen zaizue egindako lana?

A.J. Lana ondo egin dela uste dut, fede onez eta ahal izan dudan hobekien egin dudalako. Zenbaitetan, ziur gaizki egin ditudala gauza batzuk, baina iruditzen zait balorazio ona egin behar dela fede onez egindako lanaz.

O.S. Herritarren artean egindako lanaz harro nago: jendeak badaki zein den sahararren egoera, bai Tindufeko errefuxiatu kanpamentuan, bai Mendebaldeko Saharako lurralde okupatuetan. Uste dut sentsibilizazio lan ona egin dugula. Jendea, eskolak, udala… Denen laguntza jaso dugu hainbat modu eta proiektutan. Pena da jendeak gehiago parte hartu ez izana elkartea desager ez zedin, baina horrela da.

Giza baliabideen falta aipatu duzue. Gero eta jende gutxiago dago halako ekintzetan boluntario gisara jarduteko? Zergatik?

A.J. Nubin, behintzat, bai. Elkartea jaio zenean, zazpi pertsona inguru geunden; poliki-poliki, jendea ardurak utziz joan zen, eta ez da animatu pertsona gehiagorik. Arrazoiak? Nork daki!

O.S. Iesbaan badaukagu laguntza, baina ekitaldi batzuk egiteko bakarrik, ez elkartearen eguneroko lana egiteko. Azkenean, zerbait antolatzeko orduan zama handia zen telefonoa hartu eta jendeari banan-banan deitu beharra.

Ikuspegi ekonomikoari dagokionez, zer-nolako babesa izan duzue?

A.J. Nubik hiru herritan egin du lana: Arrasaten, Eskoriatzan eta Oñatin. Erakunde publiko eta pribatuen laguntza jaso du elkarteak, baita laguntza anonimoak ere. Inor ahazten badut ere, hobe izenik ez ematea, baina bai, eskerrak eman nahi dizkiet Nubiren lanean sinistu dutenei.

O.S. Iesbaak Aretxabaletako Udalari eskertu behar dio jasotako laguntza ekonomikoa, gure lanean sinistu eta lagundu egin baitigute. Udalak ez ezik, beste hainbat erakunde publikok ere diru laguntzak eman dizkigute; enpresa pribatuek ere lagundu digute, eta laguntza anonimoak ere jaso ditugu. Eta ez gutxi.

Nola hartu dute gainerako elkarteek zuen lana bertan behera uzteko erabakia? Eta herritarrek?

A.J. Ez dut iritzi askorik jaso, baina, jasotakoen artean, harridura izan da ohikoena.

O.S. Ingurukoek esan didate denbora gehiegi pasatu dudala elkarteko lana bertan behera uzteko erabakia hartzen. Estresatuta ikusten ninduten, ikusten zuten dena hartzen nuela nire bizkar gainean; hala ere, pena ere eman die, badakitelako zer garrantzitsua den niretzat Iesbaa.

Nubi eta Iesbaa desagertuta, nola geratzen da eskualdean Saharako herriaren aldeko lana ?

A.J. Elkarteak sortu baino lehen ere bazegoen Sahararekiko elkartasuna, eta orain bide horietara itzuli beharko gara. Denborarekin ikusiko da.

Saharako herriaren gatazkak bere horretan jarraitzen du, ordea.

A.J. Mendebaldeko Sahara zapalduta dago oraindik. Giza eskubideak bortxatzen dira han etengabe. Eta ardura nagusia berea den arren, Espainiako Gobernuak beste alde batera begiratzen du oraindik: ia 40 urte daramatza Saharako herriaren ardura eta erantzukizuna bere gain hartu gabe. Gobernuari berdin zaio sahararrak hiltzen eta desagertzen ari badira ere.

Ikastetxeetan zein herrietan bertsolaritza eskolak sustatzeko eta bat-bateko taldeak sortzeko helburuarekin, Euskal Herriko Bertsozale Elkarteak eskolak ematen ditu bertsolaritza transmisioa sendotzeko. Gipuzkoan, esaterako, 125 ikastetxetara iritsi da ikasturte honetan ekimena. Hartara, Haur Hezkuntzatik DBH Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bitarteko 9.394 ikasle ari dira irailetik bertsolaritzaren munduan sartzen, eta sakontzen.

Euskal Herri osoko ekimena da Bertsozale Elkartearena. Hala, Bizkaian, Araban, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian ere beste 260 ikastetxetara zabaldu dute egitasmoa. Horri esker, denera, 20.270 ikaslek izango dute hartu-emana 2011-2012 ikasturtean bertsolaritzarekin —aurrekoan baino 2.828 gehiagok—, eta hori guztia garatzeko Bertsozale Elkarteak 36 bertsolaritza irakasle jarri ditu. "Poztekoa da bertsolaritzaren transmisioa urtetik urtera eremu berriak irabazten ari dela ikustea", esan du elkarteak.

Bertsolaritza eskolak emateko propio sortutako materiala badute. Hala ere, aurten, bertsolaritza irakasleen lana hobetzeko bidean indar berezia jarriko dute, eta horretarako formazio saioak prestatu dituzte. Haur eta gaztetxoek bi urtez jasotzen dituzte bertsolaritza eskolak.

Aldi berean, Eskolarteko Bertsolari Txapelketa ikastetxeekin elkarlanean prestatzeko eta aberasteko hausnarketa prozesua abian jartzeko konpromisoa hartu du elkarteak aurten. Izan ere, urte osoan egindako lanaren emaitza izaten baita txapelketa hori, ikastetxeetan egiten dituzten saioekin batera.

Gipuzkoako ikastetxe berriak

Bertsozale Elkarteak jakinarazi du Gipuzkoako hainbat ikastetxek bat egin dutela lehenengoz aurten bertsolaritzaren transmisiorako egitasmoarekin. Legazpiko Haztegi; Errenteriako Koldo Mitxelena eta Langaitz; eta Donostiako Nuestra Señora de Aranzazu, Santa Teresa eta Jakintza dira ikastetxe horiek.

Bide horretan, Errenterian egiten ari diren lana nabarmendu dute Bertsozale Elkartekoek. "Errenteria aurreko ikasturtean sartu zen proiektuan. Cristobal Gamon ikastetxeak apustu irmoa egin zuen eta berak ekin zion bideari. Aurten bi ikastetxe gehiago daude. Horrez gain, sinatu berri den hitzarmenari esker, Errenteriako Udalaren laguntza jaso du proiektuak".

Era berean, Legazpiko herriak lehen aldiz egitasmoarekin bat egin duela azaldu dute, "oraingoz, Haztegi ikastolaren eskutik".

DONOSTIA. Gipuzkoako Foru Aldundiak proposaturiko errezerga erreformak lehen tramitea gainditu du, Batzar Nagusiek atzera bota baitute PPk egindako osoko zuzenketa, PSE-EE, Bildu eta Aralarren aurkako botoekin. EAJ abstenitu egin da. Gaur, Ogasun Batz...

DONOSTIA. Kutxa Fundazioak bikoiztu egin du Kirolgi Fundazioari emandako diru laguntza; lehen 270.000 euro ziren, eta orain 500.000 euro izango dira. Horri esker, errendimenduaren hobekuntzan lanean diharduten klubak babestuko dituzte, Kutxak jakinara...

Joxemartin Apalategi Begiristain antropologoaren (Ataun, 1949 - Bilbo, 2006) lana hizpide hartuta, 2007ko otsailean Donostian egin zituzten jardunaldietan esandakoak, Joxemartin Apalategi Begiristainen oroimenez liburuan bildu ditu Eusko Ikaskuntzak.

Orain ia bost urte egindako omenaldi saioan egindako hitzaldietan, Eusko Ikaskuntzako kideek eta Apalategiren ikasle izandakoek esandakoak dira liburuan jaso dituztenak, haren lan antropologikoen eta irakaskuntza alorrean egindako lanen hausnarketa gisa. Nekazaritza eremuei buruz egindako ikerketak, hizkuntza, irakasle gisa erakutsitakoak nahiz etnografia alorrean egindako ikerketak eta ekarpenak irakur daitezke, beraz, liburuan.

Omenaldi saio haren ondoren, hainbat lagunek eta senidek egindako ekarpenak ere bildu dituzte liburua osatzeko, baita Joxemartin Apalategi Begiristainen bibliografia osoa ere. Liburuko materiala, Eusko Ikaskuntzaren webgunean (www.eusko-ikaskuntza.org) jarriko dute, eta nahi duenak bertan izango du ekarpenak irakurtzeko aukera. Paperean, ale bakar batzuk besterik ez dituzte argitaratu, besteak beste, Ataungo udaletxean, liburutegian eta Eusko Ikaskuntzako egoitzan gordetzeko.

Apalategiren lana biltzen duen argitalpena Ataunen aurkeztu zuten joan den larunbatean. Aurkezpenean izan ziren Eusko Ikaskuntzako kideak eta ataundarraren ikasle ohiak eta senideak. Eusko Ikaskuntzako Inmaculada Sanchezek azaldu zuenez, antropologoak gehien landu zituen gaien inguruan osatu dute liburua: "Ahozko herri produkzioa, landa lana, hizkuntza, irakasle gisa betetako zeregina..."

Hala, bost atal nagusi bereizi dituzte: Joxemartin Apalategi Begiristain pertsona, antropologo eta irakasle gisa; Ahozkotasuna eta bertsolaritza; Etnografia, presentzia parte hartzaile gisa; Begirada antropologikoak eta proiektuak; eta Etnologia eta Etnografia. Liburuari amaiera emateko, Apalategik egindako lan guztiak zerrendatuta biltzen dituen bibliografia erantsi dute. Testuak Eusko Ikaskuntzako kideek, ikasle ohiek eta senideek egindakoak dira. Eusko Ikaskuntzako Rosa Garcia Orellana, Aitzpea Leizaola eta Inmaculada Sanchez arduratu dira testuak biltzeaz eta antolatzeaz.

Irakasle lana, ikasleen ahotik

Iñaki Olaizola antropologoa izan zen Apalategiren azken ikasleetako bat. Irakasle gisa hark erakutsitakoak kontatu zituen liburuaren aurkezpenean, eta Apalategik "euskara eta Euskal Herria noraino maite zituen" azaldu.

Antropologia hitza baino pertsonalogia nahiago zuela ere azaldu zuen, "pertsona hitzaren esanahia erabat muturrera eramanez". XXI. mendea gerra mendea izango zela ere esaten omen zien Apalategik, "eta mende honetan inoiz baino okerrago biziko ginela". Garai txarrak etorriko zirela esaten zienean, dirua gordetzeko aholkua eman zien Apalategik ikasleei, ondoren diru hori "munduko beste kultura batzuk ezagutzeko erabiltzeko".

Kulturen arteko azterketan, "ikerlari multidiziplinarioak" izateko ere esaten zien ikasleei: "Gizartea eta kultura, antropologiari garrantzia emanez aztertzeko esaten zigun beti, eta, hala, antropologiari errekonozimendua ematen zion", azaldu zuen Olaizolak. Bitxikeriaz beteriko zerrenda luzea kontatuz ezagutarazi zuen Apalategi irakaslea.

EIBAR. Eibarren ospitale berria eraikitzeko akordioa sinatu dute Osakidetzak eta udalak. Proiektua otsailean esleitzea eta, ospitalea 2014aren amaierarako irekitzea espero dute. 30 milioi euroko aurrekontua izango du. Ospitaleak, orotara, Gipuzkoako ...