Julene Frantzesena
Gizartean gizonen eta emakumeen arteko desberdintasunak "geroz eta txikiagoak" badira ere, kirolean "oso handiak" dira oraindik. Hala dio Mariate Bizkarra EHUko irakasleak (Gasteiz, 1964): "Prentsan gutxiago agertzen dira emakumeak, ...
Julene Frantzesena
Joan zen larunbatean Sevillan (Andaluzia, Espainia) izan zen Ainara Torvisco (Azpeitia, 1992), Espainiako Kick Boxing Txapelketan lehiatzen. Ilusioz joan, eta sentipen gazi-gozoarekin itzuli da herrira, nahiz eta urrezko domina kolko...
Iñigo Terradillos
Hainbat kanta, dantza eta jokoren protagonista da makila euskal kulturan. Komunikatzeko tresna moduan ezaguna da, mitologian bada makilarekin lotutako kondairarik, eta politikan, berriz, agintea ematen dio makilaren jabe denari. Ezezagunago da, baina, euskal makil borrokarako erabilpena. 1970eko hamarkadara arte egon zen bizirik, eta makilkaria 30 lagunez osatutako talde bati aurre egiteko gai omen zen.
Kasualitatez izan zuen makil borrokaren berri Iñaki Ganboa oiartzuarrak. Siziliako (Italia) herritar batzuk ezagutu zituen, eta beraiekin hango makil borroka ikusten ari zela aipatu zioten jatorria Euskal Herrian zuela sistema hark. Horren inguruan ezagutzarik ez zuenez, ikertzen hasi zen, eta azken hamar urteotan informazio eta lekukotza ugari bildu du.
Ganboak azaldu duenez, jendeak makil jokoa deitzen zion borroka sistema horri, eta norbere burua babesteko erabiltzen zuten. "Gero ikusi da beste helburu batzuetarako ere erabiltzen zela, lapurretarako, esaterako". Makil jokoa egiten zutenek makilkari izena hartzen zuten. Informazioa bilatzeko orduan, idatzietara eta liburuetara jo du oiartzuarrak, eta uste baino gehiago topatu du, batez ere Ipar Euskal Herrian. "Agian izan daiteke, berez, han Hegoaldean baino arruntagoa zelako idaztea XVIII. eta XIX. mendeetan".
Gizartea "geroz eta seguruagoa" bilakatuz joan zen heinean, makil jokoaren erabilpena galduz joan zen, "ez baitzuten beharrezko ikusten defentsa edo erasorako tresna gisa". Hori bai, desagerrarazteko azken kolpea 36ko gerrak eman zion, eta orduan galdu zen ia erabat. "Errepresio handia izan zen garai hartan, eta, borrokarako erabiltzen zenez, makilkariak asko estutu zituzten", dio Ganboak. "Nabarmentzekoa da, gainera, borroka mota horietan aritzen zirenek ez zutela izen ona izaten, eta familiatik ezkutuan aritzen zirela makil jokoan". Horiek horrela, jendeak hurrengo belaunaldiei ez erakustea erabaki zuen, eta horregatik egon da tradiziotik ezabatuta, Ganboaren ustetan.
Lekukotzen bila
Zaila da gaur egun makilkari izandakoak topatzea. Adinekoak direlako, izen ona ez zutelako, eta makilkariak izan zirela aitortzeko beldur direlako: "Geratzen diren apurretako batzuekin solasean aritzeko aukera izan dut, eta hasieran urduritasun apur bat adierazten zuten, beldur baitziren beraiek borrokaren batean min egindako norbaiten sendikoa ote nintzen".
Makilkarien arrastoen atzetik Euskal Herriko herri askotatik igaro da Ganboa. "Idatzietan aurkitutako informazioari jarraiki, barrualdeko hainbat herritan izan naiz, artzain girokoetan, itsasertzeko herrietan ez baita makil jokorik izan". Azpeiti, Azkoiti, Errezil, Beizama, Amezketa, Zaldibia, Hernialde, Zizurkil eta Markina-Xemeinen (Bizkaia) aurkitu du aztarna gehien. Herri horietan makil jokoa gogoratzen duen jendea topatu du, eta beraiek kontatutakotik nahiz idatzietan irakurritakotik, XX. mende hasieran borroka mota hori oso ohikoa dela ondorioztatu du. Hori bai, XVIII eta XIX. mendeak izan ziren makil jokoaren gailurra; hainbat gerratetan, lehenengo gerra karlistan kasurako, makilkariek parte hartu zuten. Napoleonek berak ere makilkariz osaturiko taldea zuen borrokarako.
Azken aztarnak, 1976. urte ingurukoak, Amezketa eta Zaldibia inguruan topatu ditu Ganboak. Abeltzaintza munduarekin lotura izatea makila artzainen edo baserritarren tresna izatearekin arrazoitzen du. "Beraiek erabili dute, eta, ondorioz, beraiek eman zioten erabilpen hori". Eta erabilpenean ere badira aldaerak; izan ere, Ganboak 1,20 metroko makilarekin egiten zena ezagutu badu ere, ba omen zegoen 40 zentimetrokoarekin, 80-90ekoarekin eta ia bi metrokoarekin egiten zen makil jokoa.
Ezagutu duen teknika hori ikasi eta nahi duen orori irakasten ere ari da Ganboa. Oiartzungo kiroldegian biltzen da asteartero makilkariz osaturiko taldetxo bat, antzinako euskal borroka arte horretan trebatzera. Eta, hara, herriko nahiz Euskal Herriko hainbat txokotatik iritsi da jendea gaiarekin interesa azalduta.
Jon Ander Galarraga alegiarra, esaterako, bizpahiru urtez aritu da makil jokoa ikasten. "Euskal Herrian makilarekin lotutako borrokarik nolatan ez den egon pentsatzen jarrita, Interneten informazioa topatuta hasi nintzen Oiartzun aldera joaten". Borroka oso pragmatikoa ikasi duela dio, "mugimendu justu eta zehatzekin, oso azkarra". Aitortzen du beste borroka motekin alderatuta ez dela hain ikusgarria, "mugimenduetan ez daudelako besteetan eman daitezkeen jauzi eta bira konplexuak, baina, oso bortitza da". Galarragak garrantzi handia ematen dio Oiartzun inguruan egiten ari diren lanari: "Gure kulturaren zati da, dantzak eta musika den moduan, eta horiek gogoratu eta berreskuratzeko ahalegina egiten bada, gauza bera egin beharko litzateke makil jokoarekin; beraz, zoriontzen ditut egiten ari direnagatik".
Iñaki Gurrutxaga
Erronkazaleak dira Ordiziako Emaneurre taldeko kideak. Erronkazaleak, beren buruari berriketa gutxiko lantegia jartzen diotelako, eta erronkazaleak, Euskal Herriko puntako kirolari asko —120 bat inguru— lehian jarri behar dituztelako hilaren 16an Ordizian, Goierriko 7 Orduak kirol ikuskizunaren bigarren aldiaren harira. Kirol diziplina ugarirekin gozatzeko aukera izango da Beti-Alai pilotalekuan, baita haren ingurumarian ere.
Euskal Herriko Txirrindulari Itzuliaren 54. aldia Ordiziatik abiatu behar zela eta, ekintza sorta bat antolatu zuten udalak eta herriko hainbat eragilek, Udaberrian Martxan goiburupean. Emaneurrek Goierriko 7 Orduak antolatzea erabaki zuen, garai batean Donostiako belodromoan egiten zen Euskadiko Sei Orduak ekitaldia gogoan. "Orain bi urte, udala etorri zen guregana ekintzaren bat antolatzeko eskatuz; aurten, alderantziz izan da. Aurreneko ekitaldiaren balorazio oso ona egin genuen, eta, udala laguntzeko prest azaldu denez, aurrera egitea erabaki dugu", azaldu du Egoitz Iztueta Emaneurreko kideak.
Emaneurre orain dela zazpi urte Ordizian sortu zen Realaren lagunarte bat da, eta, horri lotutako ekintzak antolatzeaz gain, hasiera-hasieratik garbi izan dute kirola eta euskal kultura uztartzeko ekitaldiak antolatzea daudela haien helburuen artean. "Honako hau arrakasta izan duen formatu bat da, eta ea aurrerantzean ere hala izaten duen, baina horrek ez du esan nahi bi urtez behin jarraian antolatuko dugunik. Beharbada konturatuko gara gure helburuak betetzeko beste era bateko proba bat antolatu behar dugula", zehaztu du Gorka Argaiz taldeko kideak.
Eskarmentutik ikasten
Aurtengo kirol ikuskizuna orain bi urtekoa oinarri hartuta antolatu dute. Iztuetak nabarmendu du "aurrekoa hobetzen" saiatu direla. "Orain bi urte, arraunlarien probarako, lauko bi talde ekarri genituen nesketan zein mutiletan, eta aurten, esaterako, lauko lau talde izango dira, Kontxako ohorezko txandan parte hartu zutenak".
Usurbe mendirako desafioa ere prestatu zuten 2014an, baina ez ziren gustura gelditu, eta ahalegin berezia egin dute aurten, Iztuetak aurreratu duenez: "Murumendira izango da aurtengo igoera, eta Goierriko bederatzi herrik parte hartuko dute lauko taldetan [horietako batek gutxienez neska edo mutila izan beharra dauka], ekintza hori eskualdera zabaltzea baitzen gure nahia. Erantzuna bikaina izan da".
Bi marka ontzeko saiakera
Atletismoko eta txirrinduko kanporaketa probak, kros-fit saioak, kickboxing borrokaldiak —Euskal Herria Valentziaren aurka—, Amets Bide dantza taldearen saioa, Zesura Euskal Rap taldearen emanaldia Gemma Urteaga beasaindar bertsolariaren kolaborazioarekin, eskalada, motor ikuskizuna... Asko eta asko dira zazpi orduz etenik gabe Ordizian ikusi ahalko diren lehiak. "Zazpi orduan eserita egotea aspergarria suerta liteke, horregatik jartzen ditugu kirol diziplina ezberdinak eta ordutegi zehatzak, jendeak sartu-irtenean ibiltzeko aukera izan dezan. Kirol ikuskizuna oso dinamikoa da, eta ikusleak gertu ikusi eta sentitzen ditu kirolariak", argitu du Argaizek.
Herri kirolei tarte berezia emango diete aurten. Batetik, Ibarrako sokatira taldearen eta Ordiziako errugbi taldearen arteko desafioa dago, eta, bestetik, herri kiroletan aritzen diren bi emakumezkoren marka ahaleginak. Irati Astondoa zeanuriarrak 45 ontzako sei enbor ebakitzeko erronka du, eta Aitzol Atutxa txapeldunarekin ari da entrenatzen azken asteetan. "Saio ofiziala izango da; dopinaren proba pasa beharko du", esan du Iztuetak. Idoia Etxeberria oriotarra, berriz, 105 kiloko harria esku bakarrarekin jasotzen ahaleginduko da.
Sarrera doan da, eta frontoi atarian otorduak ere emango dituzte. Eguna borobiltzeko, motor ikuskizun bat izango da gauerdia pasatuta, eta, segidan, dantzaldia Laket taldearekin.
Julene Frantzesena
Denboraldia bukatzeko partida baten faltan dira Añares Rioja ISBkoak. Emakumeen Lehen Ligan denboraldi gogorra baina gogoangarria egin ostean, bihar, larunbata, IDK Gipuzkoaren aurka jokatuko dute azken neurketa. Matematikoki mailaz jaitsita badira ere, denboraldi hasieran jarritako helburuak bete dituzte ISBkoek. Hala diote Eider Bereziartua (Azpeitia, 1991), Maitane Gurrutxaga (Azpeitia, 1991), Intza Lizarazu (Azkoitia, 1991) eta Irati Etxeberria (Azpeitia, 1992) jokalariek eta Joseba Lizarralde Rubio entrenatzaileak (Azpeitia, 1967).
Larunbateko neurketarako "izugarrizko gogoarekin" dira, eta irabaziz agurtu nahi dute emakumeen goreneko maila. "Derbia jokatuko dugu, eta irabazteko gogoz gaude. Orain arteko moduan ariko gara, eta ederra litzateke irabaztea; bereziki, donostiarrei irabaztea", azaldu du Bereziartuak.
Denboraldi bukaera aldera arte garaipenak arrotz zitzaizkien Añares Riojako neskei. Matematikoki mailaz jaitsi zirenean lortu zituzten, baina, lehen bi garaipenak. Lizarazuk dioenez, "kasualitatea" izan da: "Garaipenak ez dira iritsi mailaz jaitsi eta erlaxatu garelako. Partida denetan presiorik gabe atera gara kantxara".
Bi garaipen horiek direla eta, emaitza txarren historian ez sartzea lortu dutela diote, barre artean."Ez zen arraroa izango partida guztiak galtzea, baina ez da hala izan, eta gaitz erdi. Saskibaloiaren historian sartuko ginatekeen denak galduta; izan ere, Emakumeen Lehen Ligan ez dago sekula partidarik irabazi ez duen talderik. Arriskuan ibili ginen, baina ez gara saskibaloiaren historia negatiboan sartu. Hori bai, historia positiboan sar gintezkeen etxeko jokalari gehien dituen taldea izateagatik. Hiru jokalari ez beste guztiak Azpeitikoak eta Azkoitikoak dira, eta ligako talde batzuek, Espainiako jokalari kopuruari eusteagatik, 40 urteko delegatuari egin diote fitxa", esan du Lizarraldek.
Emakumeen talderako hiru fitxaketa egin zituen Iraurgi Saskibaloi Taldeak denboraldi hasieran. Lizarazuk dioenez, inoiz ez zuten fitxaketarik egin taldean, baina "oso ondo" moldatu dira taldekide guztiak. "Fitxaketak egiterakoan, saiatu ginen etxeko taldekideen adin inguruko jokalariak aukeratzen; izan ere, 24 urte inguru dituzte taldeko kide denek, eta ez genuen nahi 33 urteko jokalari bat ekartzea taldera".
Esperientzia "positiboa"
Orain artekoekin alderatuta, denboraldi oso desberdina izan dute ISBkoek. Prestaketak, joko maila eta partidak jokatzeko egindako bidaiak izan dira alde nabarmenenak. "Hasieran, Emakumeen Lehen Ligan jokatuko genuela jakin genuenean, ez genekien partidetan borroka egiteko gai izango ginen. Gustura gaude, borroka egin dugulako eta, azkenean, bi partida irabazi ditugulako. Taldeko kideek ikusi dute borrokatzeko gai direla, eta asko hobetu dira jokoari dagokionez", esan du Lizarraldek. Jokalariek ere ildo beretik hitz egin dute denboraldiaz, eta, Etxeberriak azaldu duenez, "oso aberasgarria" izan da: "Asko ikasi dugu; beste maila bateko liga da. Erraz esaten da, baina egin egin behar da zazpi orduko bidaia autobusean, jakinda 50 puntuz galduko duzula".
Gurrutxagak dioenez, lehen mailan jokatzeko aukera izate hutsa "ederra" izan da. Izan ere, berez, Espainiako Bigarren Mailan jokatzea zegokion Iraurgiri, joan den denboraldian mailaz igo zirelako. Zilarrezko mailatik kanpo gelditu zen taldea, izapide guztiak garaiz ez entregatzeagatik. Baina talde batek uko egin zion Emakumeen Lehen Mailan jokatzeari, eta han eman zuten izena Iraurgikoek. Gurrutxagak dioenez, aldaketa handia izan da: "Ikustea iaz non eta nola geunden, eta urtebetean zenbat aldatu diren gauzak: ederra izan da esperientzia".
Helburuak ondo baino hobeto bete dituzte Iraurgikoek. Bereziartuak esan duenez, hasierako beldurra ere gainditu dute partidek aurrera egin ahala: "Hasierako kezka zen partidaren bat galduko ote genuen 50 puntuz baino gutxiagoz. Neurketa askotan justu ibili gara, borrokatu gara, eta horrekin ja gustura ginen. Gainera, bi partida irabazi ditugu. Beraz...".
Lizarraldek azaldu duenez, beste klubetako entrenatzaileek-eta oso ondo hitz egin izan diote gidatzen duen taldeaz. "Esan digute izugarrizko meritua dugula egin dugunagatik, partidak borrokatzeagatik. Bi herri txikitako kideek osatutako taldea gara, etxeko bederatzi jokalarirekin, eta esperientzia handirik gabeko hiru fitxaketarekin aritu gara. Jendeak egin dugun lana goraipatu du".
Zaleen beroa
Azpeitiko eta Azkoitiko taldeak zaleak izan ditu bidelagun denboraldi osoan eta, batez ere, etxeko neurketetan. Bereziartuak dioenez, horixe izan da denboraldiko onena: "Ikaragarria izan da kiroldegia bete-bete eginda ikustea, eta egiten genuena egin, beti animatzen aritzea". Haren arabera, herritarrek berek baino kezka handiagoa zuten partidarik ez zutelako irabazten. "'Aupa, animo e!, hurrengoa irabaziko duzue-eta' esaten ziguten kalean, edo inoiz saskibaloi partidarik ikusi ez duenak esan izan digu oso ondo pasatu zuela gure partida ikusten. Horrek asko motibatzen du".
Lizarralderen arabera, Azpeitiko kiroldegia da proportzioan zale gehien elkartu den kantxa: "Salamancan ere [Espainia] afizio ikaragarria dago, eta Gernikan ere jende asko joaten da, baina... Pentsa, Zamorako [Espainia] Zamaratek Azpeitian jokatu zuenean hango egunkari batean 'Zamarat bizirik irten da Azpeitiko infernutik' idatzi zuten. Han jendea lasai-lasai egoten da partidari begira, eta hemengo giroarekin harritu egin ziren".
Añares Rioja ISBko kideek ez dute inoiz ahaztuko Lehen Mailan bizitakoa. Haiek diotenez, maila horretan aritzeko pribilegioa eduki ostean, iaz baino beldur gutxiago dute datorren denboraldian Bigarren Mailan aritzeko.
Asier Imaz
Erretiroa hartzen denean, norbere buruaz hitz egitea baino errazagoa izaten da lanaz mintzatzea. Anizeto Lazkanorentzat (Ibarra, 1952), Tolosako Beotibar pilotalekua da hizketagai nagusia. Izan ere, harentzat "dena" izan da frontoi hori. Han...
Aitziber Arzallus
Duela hamalau urte lehen munduko txapelketan lehiatu zenetik, kiroletik eta kirolerako bizi da Ainhoa Murua triatleta (Zarautz, 1978). Iaz izandako lesio baten zama gainetik kentzeko ahaleginetan, buru-belarri entrenatzen ari da. Abuz...
Maite Alustiza
Kazkabarra egin du ia egun osoan, eta euria. Atertu duen arren, hotza ez da desagertu. Astelehen gaua da, 21:30ak pasatxo Donostian, eta Txuri Urdin izotz jauregiaren kanpoan elkartu dira Kazkabarra izotz hockey taldeko neskak. Kaleko hotzetik barruko hotzera doaz. Eguna lanean edo ikasten eman duten arren, gogotsu iritsi dira entrenatzera. Eta ilusioz. Espainiako Ligan hirugarren bukatu dute, eta, gainera, lortu dute denboraldi hasieran ezarritako helburua: Espainiako Kopa jokatzea. Asteburuan lehiatuko dira Valdemoron, Madrilen. Majadahonda izango dute aurkari bihar, ligako bigarren sailkatua. Irabaziz gero, igandean finala jokatuko dute.
Hemezortziko taldearen parte dira Rebeca Ponce (Donostia, 1994), Haizea Solagurenbeaskoa (Donostia, 1989), Claudia Bermejo (Donostia, 1991), Irune Refojos (Donostia, 1994), Erika Hernandez (Errenteria, 1982) eta Ainhoa Oianguren (Aramaio, 1996). Txuri Urdineko kafetegian bildu dira Hitza-rekin, Koldo Saenz eta Alex Lazkano entrenatzaileen esanetara jarri aurretik. Bermejok, lesionatuta egon arren, ez du entrenamendua galdu nahi izan: pistaren kanpoaldetik erreparatuko die kideen mugimenduei.
"Probatzen duenak errepikatu egiten du". Guztiak bat datoz. Talde gaztea osatzen dute; gehienek bi edo hiru urte daramatzate Kazkabarran, eta askok etxetik jaso dute afizioa. Beste diziplina batzuetan aritutakoak ere badira: Bermejok patinaje artistikoa egiten zuen, eta belar hockeya Solagurenbeaskoak.
Orain dela urte gutxira arte, ordea, ez zen erraza nesken talde batean izotz hockeyan aritu ahal izatea, Hernandezek gogoratu duenez: "Ni txikitatik etorri izan naiz Txuri Urdinera. 15 urte nituenean edo, nesken talde bat ateratzen saiatu ginen, baina badirudi inork ez zuela nahi neskek hockeyan jokatzerik. Ahal genuena egiten genuen, babesgarririk gabe, geneuzkan patinekin... Partida bat jokatu genuen, baina horretan geratu zen". Orain, bi urte daramatza taldean, eta zaharrenetako bat den arren, ez dio adinari begiratzen: ahal duen bitartean jokatzen segituko du.
Jokalari kopuruari dagokionez, "justuko taldea" dute. Bost jokalari eta atezaina aritzen dira izotz pistan, eta, Saenzek azaldu duenez, komeni da partidetan hiru txanda egitea: "Bost jokalari ateratzen dira; minutu batean dena eman, eta nekatzen direnean, beste bost barrura". Horregatik, gutxienez hamabost kide eduki behar dira; "talde majoa" 22-24 jokalarikoa litzateke.
Ikasten eta lanean dabiltzanez, berandu izan behar du entrenamenduak. "Baina nahiago genuke hain berandu ez balitz". Astean bi egunetan entrenatzen dira, astelehen eta asteazkenetan. 22:00etan hasten dira, alde fisikoa lantzen: korrika, eskailerak, saltoak, indar ariketak... 23:00etan sartzen dira izotz pistara, eta ordu bata da etxera iristerako. "Batez ere hurrengo egunean kostatzen da, goiz jaiki beharra eta...", dio Oiangurenek. Halako ordutegiekin taldean jarraitzea konplikatua dela onartu du Hernandezek, jende gaztearentzat, adibidez: "16-17 urterekin, gurasoei esan behar diezu ordu honetan entrenatzera ekartzeko eta 00:30ean berriro bila etortzeko? Zaila da".
Ordutegiak ez ezik, entrenamenduak ere ez dira ohiko talde batenak: jokalari batzuk Txuri Urdinen entrenatzen dira, eta Gasteizen beste batzuk. Jone Oianguren, Ainhoaren ahizpa, esaterako, Aramaiotik Gasteizera joaten da entrenatzera —Ainhoa Donostian bizi da—. Beraz, entrenatzeko taldekide gutxi elkartzen dira, ez dute atezainik eta ariketa asko ezin dituzte ondo egin: "Partida iristen da, eta, ai ene, atezainak zenbat espazio hartzen duen! ".
Horrez gain, kirola bera ere konplikatua dela uste du Poncek: "Ez da futbola bezala, korri egiten duzula. Hemen patinatzen ikasi behar duzu, puck-a kontrolatzen, aldeetara begiratzen... Gogo handirik ez baduzu, utzi egiten duzu". Teknikari dagokionez, frenatzen jakitea garrantzitsua da Oiangurenentzat, behar denean ahalik eta abiadura handiena hartu ahal izateko. Izotz pistako entrenamenduez gain, Gasteizera joaten da beste hainbat kiderekin, gurpil gainerako patinetan ibiltzera: "Horrek laguntzen gaitu beste ikuspegi bat edukitzen eta teknika hobetzen".
Kirol garestia
"Izotz hockeya kirol garestia da". Kazkabarra daukate babesle, eta hark egin dizkie elastikoak. Pistaren laguntza ere badute —hori ere ez dute ordaindu behar—. Gainerako guztia, ordea, euren poltsikotik pagatzen dute: jokatzeko behar duten materiala, bidaietako gasolina, hotela, bazkariak... Gazteek herentzian jasotzen dute zaharragoen materiala, Refojosek dioenez: "Zuk zerbait erosten duzu, eta zaharra geratzen zaizunean, hurrengoari uzten diozu. Guri ere hala egiten digute". Materiala garestia denez, urtebetetzeak eta Gabonak aprobetxatzen dituzte berriak eskatzeko. Eskertuta daude jasotako laguntzarekin: "Asko lagundu digute; entrenatzaileak jokalari ohiak dira, eta ez dute kobratzen...", dio Bermejok. Jokalariek kobratzeko aukeraz hitz egitean, barre egiten dute: "Neskek ez dute kobratzen, on-onek ere ez. Izatekotan, ikasketak-eta ordaintzen dizkiete, baina kobratu ez".
Diru laguntzei dagokienez ere, eskas: "Badaude, baina gutxi". 400 euroko laguntza bat jaso dute aurten, baina gutxiegi da dituzten gastuetarako. Hernandezek jarri du adibidea: "400 euro horiekin ez dugu pagatzen asteburu honetako hotela ere".
Denboraldi honetan Madril eta Bartzelonako taldeak izan dituzte aurkari, eta bidaia batzuk egitea tokatu zaie. "Zorionez", joaneko eta itzuliko partidak asteburu berean jokatzen dituzte: "Horrela ez dira hainbeste asteburu, eta merkeago ateratzen da". Ostiral iluntzean ateratzen dira Donostiatik, larunbat arratsaldean jokatzen dute lehen partida, eta igande eguerdian bestea.
Zazpi talde lehiatu dira Espainiako Ligan, irail bukaeratik otsail erdialdera arte. Horien artean, Gipuzkoako bi talde: Kazkabarrarekin batera, CHH Txuri Urdin —zazpigarren bukatu du denboraldia—. Lehenengo laurek jokatuko dute kopa: lehena laugarrenaren kontra (Ice Blue Cats-Steel Acorns Valdemoro), eta bigarrena hirugarrenaren aurka (Majadahonda-Kazkabarra).
Aldeak taldeen artean
Taldeen mailari dagokionez, ezberdintasunak oso handiak dira taldeen artean, Bermejok dioenez: "Majadahonda taldeak, adibidez, bospasei urte daramatza martxan. Gainera, ez da berdin 10 urterekin hastea edo 20rekin". Bat dator Ponce: "Orain asko ahaleginduta ere, ezin zara haien mailara iritsi; denbora asko behar duzu horretarako".
Dena den, Kazkabarrak lehengo urtetik "salto handia" egin duela uste du Oiangurenek. Prestaketak lagundu die horretan, taldeko giroak, eta, Solagurenbeaskoaren ustez, baita partida bakoitzean ikasitakoak ere: "Majadahonda bezalako taldeak pistan kokatzen dira, eta horrek behartzen zaitu zu ere beste modu batera egotera".
Araudiak debekatu egiten die borroka egitea; kontaktua, hala ere, egoten da: "Arbitroaren arabera, gehiago edo gutxiago uzten dute. Baina azkenean hockeya da, kontaktua egon behar da", dio Oiangurenek. Mutilekin konparatuta, neskek ezberdintasun bat dute jantzian: kaskoan xareta eraman behar dute, aurpegia babesteko —mutilek 18 urtetik aurrera ez—. Adingabeek, bai neska eta bai mutilek, lepokoa eraman behar dute.
Aurretik beste kiroletan aritutakoa da Hernandez, eta orain arte ez du aurkitu mutil eta nesken arteko halako harreman onik: "Mutilek askotan esaten zuten: 'Zu neska zara, eta mutilentzat neskekin jolastea...'. Hemen mutilak dira laguntzera datozen lehenengoak". Oro har kirol ezezaguna da izotz hockeya, eta nesketan bereziki, jarraitzaile gutxikoa. Solagurenbeaskoak dioenez, tokatu izan zaie Realak Anoetan jokatzea euren partidaren ordutegi paretsuan: "Taberna beterik egoten da Realaren partida aurreko poteoan, eta deskubrimendua hor egiten dute askok".
Liga bukatu da, eta Koparekin amaituko da sasoia. Kazkabarrakoek, ordea, ez dute deskantsurik nahi. Entrenatzen jarraituko dute, eta, uda iristean izotz pista kentzen dietenez, gurpil gainean ibiliko dira. Ez dira geldirik egotekoak: abenduaren 25ean entrenatzera joan ziren, baita urtarrilaren 1ean ere. Denboraldi berria iritsi bitartean, adiskidantza partidak eta torneoak jokatzen ariko dira. Eta, oinarrian, orain arte lortutakoari eutsita egingo dute aurrera: "Gure ahaleginari esker gaude gauden lekuan".
Aimar Maiz
Arrantza sasoia ofizialki hasteko hilabete eta erdi falta den arren, Agauntza errekan (Lazkao) 40 arrantzale dabiltza, belaunetaraino uretan sartuta, kanabera bota eta amuarrainak atera nahian. Arrantza intentsiboko barrutia da, Araxes eta Leitzaran ibaietako zati banarekin batera Gipuzkoan dauden hiruretatik bat. Urte osoan egin daiteke arrantza, federatuta eta baimen berezia lortuta.
Otsail hasiera izanagatik —hilaren 6an jokatu zen Lazkao-Agauntza Irekia arrantza lehiaketa—, amuarrain mordoxka dabil ur lasaietan. Negu epelaren ondorioz, Lareoko urtegiaren emari-erregulatzaile funtzioaren laguntzaz eta herriko arrantzaleen zaintzari esker, arrantzarako paradisu bihurtu da Agauntza, 2014ko urritik.
Trukean, amuarraina harrapatu —salabardoaren laguntzarekin ateratzen dute—, eta atzera uretara itzultzea da prezioa. Hil gabeko arrantza modalitatea egiten delako hiru barrutiotan. Geroz eta arrantzale gehiagok egiten du hala, batez ere gazteen artean.
Bi denboraldiko esperientziarekin gustura daude herriko arrantzaleak. "Urte asko ibili gara barrutia lortzearen atzetik. Iaz Gipuzkoako Federazioak laguntza eman zigun, eta hasteko behintzat aukera eman zigun. Txapelketa batzuk antolatzen ditugu urte osoan", dio Olain Irizar arrantzale lazkaotarrak.
Aldundiaren liga
Agauntzaren kasuan, Lazkaoko udal barruti ia osoa da arrantza intentsibokoa, Zubierreka industrialdearen paretik Senpere auzora. Araxesen, Urkola presatik Oriako ahoraino da. Leitzaranen kasuan, berriz, Erreka arrain haztegitik Oriako ahoraino.
Arraina hil gabeko arrantza modua sustatzeko, federazioak Aldundiaren Liga txapelketa antolatzen du. Orain arte hiru barrutietan jardunaldi bana izaten zen, baina datorren urterako aldaketa bat sartuko dute: Araxesen eta Agauntzan egun berean izango da arrantzaldia, eta Leitzaranen beste batean. "Horrela arrantzale bikote gehiago sartuko ditugu, 32 bikote. Espainia guztiko jendea etortzen da", azaldu du Gipuzkoako Arrantza Federazioaren lehendakari Martin Lasak.
Gune horiek ezagutarazteaz eta hil gabeko modua indartzeaz gain, orokorrean arrantzarako zaletasuna bera piztu nahi dute. "Arrantza mundua oso baxu dago, eta bultzada bat emateko asmoarekin ari gara. Lazkaoko festetan neska-mutikoentzat ere txapelketa txiki bat egin genuen iaz, zaletzeko eta arrantza ezagutzeko", dio Irizarrek.
Erreketako faunari eusten
Arrantza intentsiboko barrutietan urte osoan ibili ahal izateko, federatuta egon beharra dago batetik —segurua sartzen da hor—, eta baimen berezi bat atera behar da bestetik. Internet bidez egin daiteke izapidea, eta 16 urtera artekoei ez diete ezer kobratzen.
Ehizan bezala, arrantzan ere polemika badago harrapakina hil gabe utzi ala ez. Askori pentsaezina egiten zaie amuarraina uretatik atera eta atzera libre utzi behar denik. Barrutiok hil gabekoak direlako kexatzen denik ere bada. Baina Gipuzkoako erreken aberastasun ekologikoa ere jokoan dago. "Usoak kanpotik etortzen dira, baina amuarrainak autoktonoak dira. Ateratzen baldin baditugu, ez da ezer gelditzen. Amuarrainak badaude batzuk, baina oso gutxi, eta etxekoa zaintzen ez badugu...", dio Irizarrek.
Amuarrainak ekarri eta errekan botatzen dituzte arrantza elkarteek. " Diru aldetik, kostu handia dakar". Hilean, "pare bat aldiz" birpopulatzen dituzte errekak. Uraldiek eragin handia daukate, eta ubarroiek ere amuarrain asko jaten dute. "Errekak txikiak dira, eta presio hori ezin dute mantendu. Mantentze lana egiten dugu, amuarrainak libratzeko garaian", azaldu du Irizarrek.
Jendea ari da kontzientzia aldatzen. Eta erreken egoera ere azken urteetan "asko hobetu" da.
Emakumeen arrauna loraldian da. 2008an Kontxako Banderan emakumeen traineruei lekua egin zitzaienetik, gorantz egin du etengabe. Taldeak gero eta gehiago dira, oihartzuna ere handiagoa, ligak eta txapelketak ia gizonen pare jokatzen dituzte eta, ikuskizunaren mesedetan, lehia estu-estua da puntako ontzien artean. Baina, goranzko bide horretan, hartxintxarrak ere badaude. Aurten, Zumaiak ezin izan du trainerua osatzeko neska nahikoa bildu; orain arte punta-puntan egon da, baina trainerurik ez du itsasoratuko aurten. Oiartzun ere, berdin.
Olatz Agirregabiria (Itziar, 1991) da lehiatzeko gogoz baina trainerurik gabe gelditu den nesketako bat. "Bateletan eta trainerilletan ibiliko naiz Zumaiarekin, baina hitz egiten ari naiz traineruetan Oriorekin ateratzeko". Penatuta baina esperantzaz begiratzen dio geroari. "Batzuetan, lau pauso aurrera eman ondoren, bat eman behar da atzera, berriro indar gehiagorekin jarraitzeko".
Agirregabiriaren pena konpartitua da. "Baina poza ere bai, ezta? Bat gutxiago", galdetu die aldamenean dituen hiru kideei. San Juan taldeko Ane Pescador (Errenteria, 1992), Orioko Nadeth Agirre (Orio, 1993) eta Getaria-Zarautzeko Aizpea Peñarentzat (Getaria, 1993), talde bat ez ateratzea arraunaren kalterako da.
"Lehiakide bat gutxiago da, bai, baina aurrera egindakoan atzera egitea esan nahi du, eta horrek adierazten du zerbait ez doala ondo", erantzun du Peñak. Pescadorrek alde guztietatik kalterako ikusten du talde bat galtzea. "Iaz, lau traineru oso-oso pareko genbiltzan, eta, orain, bat desagertu da. Hondarribia aterako da, bai, baina Zumaiak trainerua ez osatzeak lehiari eta ikuskizunari, guztiari egiten dio kalte".
Ezin osatuta
Zumaiari eta Oiartzuni bezala gertatu zitzaien aurretik Getaria-Tolosari eta Hondarribiari ere —aurten berriro aterako da—. Kostata osatzen dituzte ontziak, eta horretan ados daude lau arraunlariak. Arrazoiak zehaztea zailagoa egiten zaie. "Neskekin zailagoa izaten da ontzia osatzea; ez dakit zergatik, baina uste dut gehiago kostatzen zaigula segida ematea", dio Peñak.
Talde handia osatu behar dela gehitu du Agirrek; hamalau laguneko ontzia denboraldi osoan ondo eramateko hemeretzi neska behar direla, gutxienez. "Eta gu ez gaude honetan diruagatik, baina, Orion behintzat, mutilak nahiko ondo daude, eta neskak, ez. Sarietakoa bakarrik jasotzen dugu, eta gainerakoa gure patrikatik. Kanpotik datozenek, Tolosatik edo Donostiatik adibidez, diru gehiago gastatzen dute jasotakoa baino. Dirua lagungarri litzateke".
Pescadorrek amatasuna ere aipatu du arrauna uzteko zioen artean. "Ama izan ostean arrauna egin daiteke, aitak umearen ardura hartuta; baina, haurdunaldia eta hurrengo urte osoa ez dizkizu inork kentzen, eta horrek eten egiten du aurretik egindako lana". Agirregabiriak gehitu du Zumaian badituztela arraunera itzulitako amak. "Ama todoterrenoak dira; entrenamenduak, estropadak, umeak, etxea, lana... denetara iristen dira, eta ez dakit nola. Egoera horretan eta, gainera, Bermeotik etortzen zen bat geneukan iaz. Aurten, pena handiz, baina utzi egin du", azaldu du Zumaiakoak.
Traineruaren osaketari erreparatzen dio Agirregabiriak. "Ontzien adinari begiratzen badiozu, mutiletan gazteak oso gutxi dira; badaude batzuk, baina puntan ibiltzen direnak 30 urtetik gorakoak dira. Nesketan ezberdina da, batez bestekoa asko jaisten da".
Arrauna kirol lotua eta sakrifikatua dela uste dute; halere, lau neskak gustura daude egiten dutenarekin. "Baina nik uste dut ia denok urtero izaten dugula krisi momenturen bat. Esaten duzu, 'azkeneko urtea'; gero, iristen da iraila, pentsatzen duzu 'bueno, beste urte bat', eta jarraitu egiten duzu". San Juanekoak hori esan bitartean, Oriokoak eta Getaria-Zarautzekoak buruarekin baietz egiten dute; ez, ordea, Zumaiakoak. "Niri ez zait inoiz gertatu; nik jarraituko nuke betirako, baina badakit ez dela erraza izango".
Lau neskek bide luzea egin dute arraunean. Pescador eta Agirregabiria dira denbora gehien daramatenak: 11 urte. Agirre da arraunean urte gutxien egindakoa: bederatzi. Esperientzia handia dute, eta laurak izan dira emakumeen arraunak izan duen bilakaeraren lekuko. "Neskak lehen ere aritzen ziren arraunean, baina gazteagotan. Lehen gertatzen zen ez zeukatela erreferenterik. 'Zertarako ibili hain gogor lanean, gero ez badaukat non segitu?'. Hori aldatu da; ikusten dute badutela segida, eta ona da", dio Zumaiakoak.
Erreleboarekin du kezka San Juanekoak. "Polita da ekipo gazteak ikustea; Getariak egin du apustua, eta Hernanik ere bai, baina ez da apustu erraza. Urte pila bat daramatzagu arraunean, eta beti aurpegi berak ikusten ditugu. Ematen du erreleboa ez dela iristen. Talde berriak eta gazteak ikustea pozgarria da, nahiz eta haientzat ez den erraza, bloke oso egonkorrak eta esperientziadunak dituztelako aurkari".
Agirrek nabarmendu du gazteen mailatik trainerurako pausoa ematea asko kostatzen dela. "Salto hori kosta egiten da. Taldeak eginak daude, egonkortuta daude, eta jende berriari tokia egitea... Apustua egin behar da; zaila da".
Pescadorrek argi dauka beraiek errazago izan zutela oraingoek baino. "Gu arraunean hasi ginenean, emakumeen arrauna hasten ari zen, eta orduan denak sartu ginen. Garai hartan ontzia osatzen zen zegoenarekin, ezin zen aukeratu. Gazteen mailakoa izanik, taldeko beteranoena nintzen ni, eta amaren adinekoak ere bagenituen ontzian. Hori bai, ilusioa oso handia zen". "Asko aldatu da", gehitu du Agirregabiriak, Pescadorren hitzak entzunda. "Emakumeen arrauna profesionalizatu egin da, entrenamendua bera, prestatzaile fisikoak...".
Jarduna bera ere aldatu da. Klubek Kontxarako osatu zituzten traineruak 2008an; egun, lehiaketa gehiago dira. Kontxa dago, eta Euskadiko eta Gipuzkoako txapelketak ere bai. Baina, horretaz gain, bi liga daude. "Gipuzkoako Ligan ontzi guztiei ematen zaie irteteko aukera; horrez gain, Euskotren Liga dago, eta hor lau onenak daude. Hori oso ona da Euskotrenetik kanpora gelditzen garenontzat, estropadak egiteko aukera daukagulako", azaldu du Getaria-Zarautzekoak: "Lehen, kanpoan gelditzen zirenek ez zuten udan ia estropadarik izaten, eta etsigarria da uda osoa entrenatzen aritzea, hiru astean behin soilik estropada bat jokatzeko".
Parekotasuna
Emakumeei dagokienez, arrauna ondo dagoela diote; gizon eta emakumeen arteko ezberdintasunak egon badauden arren aldea ez baita hain handia. "Arraunetik bizitzea oso zaila da, eta horretan berdintsu gaude gizon zein emakumeak, mutiletan ere oso gutxi baitira hortik bizi direnak", dio Agirregabiriak.
Egiten dutenak jarraipena eta oihartzuna baduela eta hedabideetan tokia egiten zaiela nabarmendu dute arraunlariek. "Eta hori beste kiroletan ez da gertatzen. Begira Athleticeko neskei. Punta-puntan dabiltzan arren, medioetan ia ez dira azaltzen. Alde horretatik ez gaude kexatzeko moduan", gehitu du Zumaiakoak. Haratago doa San Juanekoa: "Nire ustez, gainera, neskena mutilena baino interesgarriago dago azken urteotan, ikusgarriago. Estuagoa da lehia. Lau ontzi gaude oso parekatuta, segundo gutxiren aldearekin, eta horrek ikuskizunari mesede egiten dio".
Emakume izateagatik gutxietsiak ez dira sentitzen, eta herrietan babesa sentitzen dutela azpimarratu dute lau arraunlariek. "Baina komentario matxistak ere entzuten ditugu, bai barruan eta bai kanpoan", gaineratu du Oriokoak. Peñak, jarraian: "Entrenamenduetan-eta, entzun behar izan dugu 'jo, baina neskak ez zarete nekatzen'. Ez, denbora pasa etortzen gara, ez daukagulako ezer hobea egiteko!".
"Erdi txantxetan" eginiko komentarioak izaten direla gaineratu du Agirregabiriak, "erdi txantxetan, erdi egiatan". Getariako portuan gertatutakoa oroitu du, irribarrez, Pescadorrek. "Turista batzuk zeuden han, eta gu ontzia jaisten ari ginela, esan zuten, 'begira ze jatorrak neskak, mutilentzako trainerua jaisten'. Dena den, ez da ohikoena, eta askotan gu hobeto ibiltzen garelako mutilak ere zirikatzen dituzte".
Agirregabiriak, bestalde, jardunean ere ezberdintasunak badaudela dio. "Trainerilletan luzera bereko estropadak egiten baditugu, zergatik traineruetan motzagoak? Gaitasuna badugu luzera berekoak egiteko. Nire ustez, telebista kontuak dira".
Pescadorrek errespetua ere eskatu du, alde horretatik. "Gertatu izan zaigu estropada bezperan esatea bi luzetara beharrean lau luzetara egingo dugula, eta baita estropada atzeratzea ere, mutilen aurretik egin beharrean ondoren egitea, momentuan bertan abisatuta. Eta horrek asko baldintzatzen du estropada bat. Gizonezkoei egin behar!". Agirregabiriak galdera batekin jarri dio amaiera eztabaidari. "Halakoak gertatzen dira, bai. Kasualitatea? Ez dakit".
