Aimar Maiz

Datorren urtean hogei urte beteko ditu Joseba Insaustik (Ordizia, 1977) artzain profesional hasi zela. Aralarren larratzen du artaldea, udaberri-udetan. Gazta Zaldibiako artegian nahiz mendiko txabolan egiten du. Aitortza egingo diote asteazkenean, Ordiziako Artzain Egunean.

Alimentos de España lehiaketan jaki onenaren saria irabazi zenuen, iaz, Otatza gaztarekin. Nabaritu al duzu horren eraginik?

Egia esan, bai. Handiegi ere gelditu zaigu. Espainia guztitik deitzen digute, gazta eske. Nire salmenta sistema ez da hori, baizik etxetik zuzenean bertakoei saltzea. Ordizian pare bat dendatan dago, eta Donostian batean. Kito. Hortik kanpora, sekula ez naiz ibili.

Paradoxa dirudi: denek nahi dute beren produktua onena izatea, baina zuen ekoizpen sistemagatik, ezin gehiago saldu. Oreka hori non dago?

Lehiaketetara ez gara aurkezten komertzializazio helburuekin. Asebetetze pertsonala izan da, batik bat; zure gazta onena edo onenetakoa dela esateak poza ematen dizu. Gure helburua ez da izan sekula lehiaketa bat irabaziz gero hortik hobeto saltzea.

Artzain eta gaztagile lanbidean egonkortuta zaude, beraz?

Nire kasuan, bai. Urte normal batean, urte erdirako jada gaztarik gabe egoten naiz. Nire helburua ez da izan erosle gehiago lortzea. Nahikoa dut dauzkadanak mantenduta. Izatez, urtero haserretu egiten zaizkit, geroz eta lehenago gelditzen garelako gaztarik gabe.

Mendiko gaztarekin irabazi zenuen Espainiako sari hura.

Bi gazta egiten ditut. Behean, betiko gazta egiten dut. Eta, gero, mendiko gazta. Bi ekoizpen bereizi dauzkat. Esnaurreta-Mendibilen daukat txabola [Aralarren, Zaldibiako lurretan], eta artegia Arrumuñon, Zaldibian.

Bietan edukitzen dituzu ardiak?

Ez. Lehen egiten zen bezala ibiltzen naiz: udazkenean, elurteak eta eguraldi txarrak bultzatuta, beheko haranera jaisten gara. Arkumeak orduan jaiotzen zaizkigu. Eguberri eta Urtezaharrean saltzen ditugu, eta orduan hasten gara gazta egiten. Maiatzaren 1ean, Aralarko larreen irekieratik berehala igotzen naiz mendira. Han egiten ditut denboraldiko azkeneko bi hilabeteetako gaztak, maiatzean eta ekainean.

Ikerketek erakutsi dute mendiak bere ukitua ematen diola han egindako gaztari.

Bai. Hemengo mendi inguruetan —Aralarren, Urbasan, Gorbeian...— beti bereizi da beheko ibarreko gazta eta mendiko gazta. Legez, bereizketa hori ez da inoiz babestuta egon, orain arte. Orain, Euskal Herriko Mendiko Gazta marka sortu da, Idiazabal jatorri izenaren barruan. Mendietan egiten eta ontzen den gazta babesten eta ezaugarritzen du.

Ibarrekoa ala mendikoa izan, aldea zerk ematen dio gaztari?

Faktore asko daude. Farmazia fakultatearekin kolaboratzen ari gara, eta ikerketa asko egiten ari dira. Larrea dago batetik, altuera, elikadura... Mendian, larre hutsean egoten dira. Esnealdiaren egoerak ere zerikusi handia du. Behean ere ez da berdina lehenengo esnea edo esnealdi bukaerakoa.

Zuk zeuk mendiko artzaintzat daukazu zeure burua?

Ordiziarra naiz neroni, baina artzain gisa ez naiz Ordiziakoa, artaldea ez daukagulako hemen, etxe inguruan daukagun egoeragatik [etxe eta errepide asko egin dituzte, San Joan auzoan]. Neguak Zaldibian pasatzen ditut, baina hangoa ere ez naiz. Artzain gisa nonbaitekoa baldin banaiz, Aralarrekoa naiz. Ni Aralarko artzaina naiz, garbi daukat. Beti botako dut hori, harrotasun handiarekin, gainera.

Aurten ere igotzeko asmoz, ala?

Bai. Maiatzaren 1a igandea tokatzen da. Ez naiz Larraizko festara joaten; han ospakizun moduko bat egiten da 1998tik, ni hasi nintzen urtetik. Elurteren bat ez bada, egun horretan igoko ditut ardi batzuk, antzuak eta. Jetzardiekin astean zehar igotzea gustatuko litzaidake, 3an edo. Zer esanik ez, hori da nire egutegian gorri-gorri dagoen eguna, artzain gisa egun bereziena. Artaldea kontentuen ikusten dudan eguna da. Urtero hunkitu egiten naiz.

Ardiak, mendira doazenean, gustura jartzen dira?

Bai. Begirada aldatu egiten zaie. Dunbak eranstearekin bakarrik konturatzen dira, beste jarrera bat dute. Eta abiatzen direnean ezin dira gelditu. Uste nuen ni nintzela arraro bakarra, gauza horiek hunkitzen nindutena. Baina, ez. Ikusten dut beste artzain askori ere eragiten diela.

Badago, beraz, zerbait sakonagoa, naturaren dei bat edo?

Hor atzean kultura bat dago. Artzainek xehetasun pila bat zaintzen dituzte: zintzarrien dunbak, lepoko uztai tailatuak... Kuriositate guztiekin, tradizioa betez joaten dira. Hori asko zaintzen da.

Maialen Igartua Arzelus

Ormaiztegin hitzaldia egingo du gaur Irati Otamendi arkitektoak (Beasain, 1986): Industrializazioa: atzo garapen, gaur ondare, bihar...?. Zumalakarregi museoan izango da, 19:00etan. Oria ibai arroko industria ondarea ikertzen ari da Otamendi, eta uste du industria ondareari ez zaiola behar adinako garrantzirik ematen.

Nondik datorkizu arkitekturarekiko zaletasuna?

Etxekoek badute arkitekturarekiko interesa. Txikitatik, mundu hori estimatzen erakutsi didate bateko eta besteko harriak ezagutzeko txangoetan, batik bat aitak emandako azalpenen bidez. Hala ere, esango nuke benetako zaletasuna unibertsitate garaian iritsi zitzaidala. Ez pentsa karrera hasi baino lehen arkitektura zer zen banekienik.

Orain, doktoretza tesia egiten ari zara. Zeri buruz ikertzen ari zara, zehazki?

Oria ibai arroko arkitektura ondare industriala ari naiz ikertzen, lurralde mailako analisitik abiatu eta industria multzo batzuen azterketan sakonduta. Industria ondare horren baloraziorako, babeserako eta zaintzarako irizpide orokor egokiagoak bilatzea da nire ikerketaren helburua.

Zergatik aukeratu zenuen industria ondarearen gaia?

Beasaindarra izanik, arkitektura industriala ikusiz hazi naiz. Gainera, etxean kontu asko entzun ditut fabrika haundie zela edo Bernedoko sirenak jotzean bizikletaz eta motorrez azaltzen ziren langile pila zirela... Azken finean, industriak herrian eta herritarrengan zuen eraginari buruz. Bestalde, eraikin industrial horiek nahiko txikitatik atentzioa ematen zidaten —zergatik ez banekien ere—, eta, gero, arkitektura ikasketetan hasita, begirada teknikoagoarekin agian, arkitektura industrialaren soiltasunak izugarri erakarri ninduen.

Oria ibai arroan zentratu zara. Zergatik?

Gipuzkoan, ibai ibilgu nagusien inguruan garatu zen industria, uraren indarra baliatzeko besteak beste, eta Oriaren ibai arroa izan zen industrializatuenetako bat. Gainera, probintzian indar handiena izan zuten industria sektoreek —papergintza, ehungintza, metalurgia...— gure arroan presentzia nabarmena izan zuten. Adibidez, papergintzaren hiriburu izan zen Tolosa, eta ibaian gora eta behera ere zabaldu zen. Metalari dagokionez ere, Fabrica de Hierros San Martin izan zen nagusietako bat [CAFen aurrekaria]. Beraz, esan daiteke Oriaren ibai arroko kasua probintziakoaren eredu dela, eta, ondorioz, gertuko ikerketak errealitate orokorra ulertzen lagun dezake.

Gaur hitzaldia emango duzu Ormaiztegin. Zeri buruz hitz egingo duzu?

Gipuzkoako industrializazio prozesuaz hitz egingo dut, eta, ahal dudan neurrian, Goierriko adibideak jarriko ditut. Ormaiztegira gero eta gehiago gerturatu, hobe. Industriak eragindako aldaketez ariko naiz: paisaian, ohituretan... Eta, noski, industria horrek utzitako ondare arkitektonikoaren garrantzia ulertarazten saiatuko naiz. Garai bateko industrialariek oso argi zuten fabrika zela negozioaren propaganda, eta oso lantegi modernoak eraikitzen zituzten. Arkitektura moderno horren adibide dira Beasaingo Olaran fabrika edo Legorretako paper fabrikako bulegoen eraikina. Eta Oria ibai arroan beste asko daude.

Lantegi zaharrak berrerabiltzeko aukera defendatzen duzu.

Lantegi asko hutsik daude, eta herrietan lurrik gabe gaude. Zergatik ez lantegi horiek berrerabili? Hutsik geratu diren lantegiak berrerabili beharko genituzke. Esaterako, Andoaingo Martin Ugalde kultur parkea lantegi bat zen, eta begira orain zein erabilera ematen zaion. Beste herrialde batzuetan oso ohikoa da industria ondarea kultur ekintzetarako berrerabiltzea. Beste industria bat jartzeko ere erabil daitezke, eta, eraikinaren arabera, etxebizitzak egiteko ere bai. Ingalaterran edo Alemanian, esaterako, hori oso barneratua dute. Etxebizitzak, eskolak eta abar ikus ditzakezu industriarako erabilitako eraikinetan.

Gipuzkoan lantegi asko daude erabilpenik gabe eta berrerabiltzeko moduan?

Itxita lantegi asko daude. Batez ere, azken urteetan, krisiaren eraginez. Hala ere, oraindik eta gehiago dira dagoeneko desagertuta daudenak. Gure inguruan, industria gehiena ibai ertzean kokatzen zen, uraren indarra aprobetxatzeko. Industriak lur onenak hartu zituen, lauenak. Orain, hiria hazten den momentuan enpresa indarrean ez badago, hiriak enpresa jaten du. Etxeak eraikitzeko ere leku onenak horiexek direlako. Tolosako paper fabrikak, esaterako, ia denak desagertu egin dira.

Martxan dauden industria ondareak ere badaude.

Noski. Esaterako, Beasaingo CAFeko lantegi batzuk babestuta daude, nahiz eta oraindik martxan egon.

Zergatik esango zenuke garrantzitsua dela industria ondarea babestea?

Industria ondareak nondik gatozen eta nor garen, garai bakoitzean nola eraiki den eta industria prozesuek zein aldaketa izan dituzten erakusten digu. Beste era batera esanda, industria ondarearen parte diren arkitektura elementuek balio arkitektoniko-tekniko, historiko-teknologiko eta soziologiko esanguratsua dute. Hala ere, oraindik gizarteak eta administrazioak zailtasunak dituzte hori guztia ulertzeko. Horregatik uste dut beharrezkoa dela balioa ematea, eta balioa emateko lehen pausoa daukaguna aztertzea eta ondo ezagutzea da. Ezagutzen ez dena ez da sekula baloratzen. Eta noski, ez dugu ezer egiten ezagutza hori lau burutan gelditzen bada; behar-beharrezkoa da ikasitakoa gizarteari helaraztea.

Oso zabalduta dago industriak eta lantegiek herriei itxura itsusia ematen dieten ustea.

Bai, eta ulertzekoa ere bada, neurri batean. Oso irudi gordinak dauzkagu gure buruetan: greba garaiak eta amaierarik gabeko lanaldiak, paper fabrikek botatako isurketengatik aparrez estalitako ibaia, kea, usain txarra... Industriaren alde ilun hori ahaztea ez da erraza.

Baina, bestalde, posible izango al litzateke egun daukagun guztia edukitzea industriarik izan ez balitz? Argi dago ikuspegia aldatu beharra daukagula, guztiz, eta, gutxienez, etorkizun jasangarriago bat eraikitzeko eraikin berrerabilgarri gisa ikusi beharko genituzkeela eraikinok. Datozen beharretara moldatzeko baldintzarekin eraikitakoak izaten dira lantegi industrialak. Ondorioz, erabilera berriak hartzeko ere potentzial handiko eraikinak dira.

Eider Goenaga Lizaso
Rosa Garcia (Madril, 1948) Gipuzkoako Kaleratzeak Stop plataformako kideak iaz egindako lanaren balantzea egin du Hitza-rentzat. 28 familiak etxea ez galtzea lortu zutela dio, eta hori lorpen handia dela, "herritarren presioari esk...

Aimar Maiz

Gipuzkoako pentsiodunen eta erretiratuen elkarteen plataforma lanketa bat egiten ari da alderdi politikoekin. Espainiako hauteskundeetako kanpainan eskariak eta hartu beharreko neurriak jakinarazi zizkien; Batzar Nagusietako hautetsiekin ere egon dira. Pentsio sistema publikoaren defentsa, pentsioen beheko muga 1.080 euro izatea, eta emakumeena parekatzea aldarrikatu ditu Miguel Gortarik. Euskal pentsio sistema sortzea ez du egingarri ikusten, "oraingoz".

Alderdi politikoekin harremanak hasi ditu Gipuzkoako Helduen Elkarteen Plataformak. Segitzeko asmoa baduzue?

Bai, eta gehiago orain, hauteskunde autonomikoei begira, iristear daude eta. Lagundu dezaten behartu behar dira alderdiak. Gipuzkoa da gure eremua, baina Euskadi osora berdin zabal liteke.

Nolako harrera egin dizuete?

Kanpaina garaian, oso ona. Gure pentsioen alde ari gara borrokan, baina baita aurki edo luze gabe pentsiodun izango direnengatik ere. Orain 50-60 urte bitartean eta 40-50 bitartean dituztenen kasuak dira horiek. Pentsioak antolatu beharra dago. Estatuak bermatutakoak dira, eta, zeregin hori baldin badu, baliabide ekonomiko guztiak jarri beharra dauka irauteko. Kotizazioekin bakarrik ordaindu ezin baditu, estatuaren aurrekontu orokorretara jo dezala.

Ez zarete pentsio plangintza pribatuen aldekoak.

Estatua ere lehentasunak ipintzen ari da jendeak pentsio pribatuak egin ditzan. Nola egingo du jendeak pentsio pribatua, 1.000-1.200 euro irabazten badu, seme-alabak baditu eta etxea ordaintzen ari bada? Ezin du. 2.500 eurotik gora irabazten dutenek egin dezakete. Pentsio pribatuen errentagarritasuna oso duda-mudakoa da. Kobratzera joan eta ezer gabe geratu direnak badira, zer eta diru hori bankuak hondoratu diren bonuetan inbertitu duelako. Estatuak bermatutako pentsio publikoak behar dira.

Nolako pentsioa izan behar du, duina izan dadin?

Publikoak, duinak eta parekideak izatea nahi dugu. Euskadin, muga 1.080 euroan jarri dugu, Europako Gutun Sozialak hor jarri duelako Euskadirako pobreziaren marra. Espainian, 1.000 euro da, nahiz eta azkenaldian 896 euro den pentsioen batez bestekoa. Euskadin, 1.110 euro da batez besteko pentsioa.

Euskal pentsio sistema eskatzen dute zenbait sektorek eta alderdik. Egingarria da?

Gogoa badago, baina, oraingoz, ez dut ikusten. Nahia da bat, baina ez dakit ahal den. Abenduaren 31n, Euskadin 533.000 pentsiodun zeuden. Batez bestekoa 1.110 euro da, eta 591,6 milioi euro dira horiek, hilero. Hamalau ordainketa direnez, urtean 8.282,8 milioi euro. Uste dut Eusko Jaurlaritzak badituela gauza garrantzitsuagoak egiteko, Pentsioen Kutxa hartu eta hori ordaindu baino. Baina denborarekin izan liteke. "Pentsioak hemen" esatea oso polita da, baina errealista izan behar da, eta oinak lurrean. Orain goizegi da; aurrerago, ikusiko da.

EAJk euskal gizarte segurantza sortzeko nahia adierazi du.

Bai. Duintasuna elkartea ere horren aldekoa da. Baina egin kontu hauteskunde kanpainan gaudela ia, eta bakoitzak botatzen dituen aldarriak dira, nahi duzuna eta gehiago eskainiz. Ez dut uste orain denik momentu egokiena.

Baina, estatuan, pentsioen Erreserba Funtsa ukiezina bazen ere, aldian aldiko gobernuak gordailuko dirua beste inbertsio batzuetara bideratu izan du. Nola ikusten duzu hori?

Erreserba Funtsa 2000. urtean eratu zuten. Gizarte Segurantzaren altxortegiak izaten dituen soberakinekin hornitzen da. Kotizazio asko zeudenean, diru sarrerak gastuak baino gehiago ziren, eta irabaziak funtsera joaten ziren. Garai txarrak etorriz gero, aurre egiten laguntzeko sortu zuten. Baina gobernuek, sozialistenak lehenengo, PPrenak orain, pentsio kutxa horretan eskua sartu dute. Aldian aldiko gobernuen txanpondegia izan da.

Zenbat diru atera dute Erreserba Funtsetik pentsioak ordaintzeko ez diren beste egiteko batzuetarako?

2000tik 2014ra, kotizazio gabeko pentsioetan bakarrik, 44.000 milioi euro gastatu du gobernuak. Beste horrenbeste gutxiengoen osagarrietan. Mundu guztiak sartu du hor eskua. Kutxa horrek orain 39.000 milioi dauzka, baina 120 edo 130 mila milioitan egon behar zukeen.

Hain zuzen, plataformatik egin dituzuen sei eskarietatik bat Erreserba Funtsa berriz osatzea da, atera den dirua itzultzea.

Funtsera sartu gabe geratu diren diruak osatzeko eskatu diogu gobernuari. Enplegua sustatzeko neurriak —500 euroko laguntza, tarifa laua...— funtseko diruarekin ordaindu zituzten. Estatuaren aurrekontu orokorretik ordain dezatela. Azken urteetan ere bidegabeki atera dute hortik dirua. Alegia, sortu zutenerako izan ezik, beste edozertarako erabili dute. Gaur egungo egoera larria leuntzeko soilik erabili izan balute, Erreserba Funtsa nasaiagoa izango zatekeen, eta bizi itxaropen luzeagoa izango zukeen.

Pentsioak ordaintzeko sistema arriskuan ikusten duzu?

Ni baikorra eta errealista naiz. Pentsioak ez dira agortuko. Beste gauza bat da jaitsi egingo diren. Zeren, jakina, lehen KPIaren arabera eguneratzen ziren, baina oraingo FAI eta koefiziente horiek ez dute ezertarako balio. Orduan, plataformakook nahi dugu pentsio duinak izatea, eta pobreziaren marra baino beherago dauden kopuruetakoak ez izatea. Urtero egunera ditzatela pentsioak, eta KPIaren arabera. Hau da, kalakarik ez. Horrela arnasa gehiago eta erosmen handiagoa izango dugu.

Gauza bat dira alderdien kanpainako promesak, eta beste bat benetan zer egiten den gero. Zer espero duzue zuek?

[Espainiako] Gobernua nola osatzen den, hor dago gakoa. Toledoko Ituna nola geratzen den ikusi nahi dugu. Euskadin, EAJko, EH Bilduko eta Ahal Dugu-ko arduradunekin hitz egin dugu, diputatu guztiekin. Erkidegoko hauteskundeetan ere egongo gara. Pentsioak Madrilen esku daude, baina hemengo erakundeek ere zeresan handia dute, gutxieneko duintasun bateraino osa ditzaketelako Eusko Jaurlaritzak, Eusko Legebiltzarrak, aldundiek eta batzar nagusiek. Alderdietan arreta jarrita segituko dugu.

Emakumeen pentsioak gizonenekin berdintzeko esan duzue.

Emakumeen pentsioen alde ere ari gara borrokan, baita soldatekin ere. Zeren, jatorriz mespretxagarria den soldata batek pentsio mespretxagarria ekartzen du. Emakumeek diskriminazio handiagoa dute soldatetan; gizonena baino %26 txikiagoa da. Soldata arduratsuak eta parekideak nahi ditugu.

Maite Alustiza
Enpresa munduan eskarmentua du Ainhoa Aizpuruk (Gabiria, 1970). Enpresa Zientzietako lizentziaduna da, eta azken hamabost urteetan ekintzailetza arloan aritu da, BIC Gipuzkoa Berrilaneko proiektuen zuzendari. Egun, Gipuzkoako Aldundiko E...

Olatz Mitxelena

Movistarrerako lan egiten du Angel Circujanok (Pasaia, 1976), eta lehen lerrotik ari da bizitzen azpikontratatuta diharduten langileen borroka. Pasai Antxon erantzun ditu elkarrizketako galderak, Correscalesen harira antolatutako hitzaldi batean bere testigantza ematera sartu aurretik.

Correscalesen etorrerak areagotu egin ditu elkartasun jarduerak. Langileak nola ari zarete bizitzen zurrunbilo hau guztia?

Orain bizitzen ari garena borrokan ginela faltan sumatu dugun guztia da. Horrekin ez diot inori ezer leporatu nahi. Guk ez dugu asmatu jendearengana laguntza eske jotzen. Gure miseriak kontatzea kosta egiten zaigu. Baina orain, hitzaldietan sektorekoa ez den jendearekin hitz egiten dudanean, babes handia eta harrotasuna sumatzen ditut.

Lehen lerroan izan zara greba bitartean. Esperientzia honetatik zein irakaspen atera duzu?

Greba ez da inoren gustukoa, baina nahitaezkoa da urte askoan kendu dizkiguten eskubideak berreskuratzeko. Telefonicak esnatu gaitu, eta eskertzekoa da, gure erosotasunetik atera gaituelako ezin gintuenean gehiago esplotatu. Tamalez, erantzuna oso berandu iritsi da, eta luze joko du lehen genituen eskubide guztiak berreskuratzeak.

Niretzat, hala ere, kolektiboa ezagutu izana da garrantzitsuena. Lehen ez genuen elkar ezagutzen, eta jendea eskaileran lanean ikusten zenuenean konpetentzia ikusten zenuen. Hala erakutsi digute. Baina greban elkar ezagutu dugu, eta lehen konpetentzia edo etsaia ikusten genuen tokian, orain zu bezain zapaldua dagoen lankidea ikusten duzu. Kolektibo gisa elkar ezagutu izana da, zalantzarik gabe, esperientzia honetan aberasgarriena.

Grebarekin zer lortu duzue?

Hainbat helburu lortu ditugu, soldatak %30 edo %40 ez jaistea, eta autonomoen gehiengoak orain lehen baino diru gehiago irabaztea, adibidez. Dena, hala ere, ez da dirua. Lan baldintzak ere garrantzitsuak dira, eta, alde horretatik, lortutakoa oraindik ere ez da nahikoa. Azpikontratazioak bertan behera uztea izan da grebaren helburua. Gipuzkoan, zehazki, autonomook kooperatibetan lanean hastea lortu dugu. Baina ez dezagun geure burua engaina, langileak oraindik ere autonomoak dira.

Horrez gain, greba honi esker, eta gure lankide bizkaitarrek egindako presioaren laguntzaz, kontrata berria sartu da Gipuzkoan —lehen bakarra zegoen—, eta orain bi kontrata egonda, autonomo gisa ari ginen 40 lagun soldatapeko hasi gara lanean. Lorpena, nire ustez, garrantzitsua da, baina beti ere helburua Movistarrentzako zuzenean lan egitea dela ahaztu gabe.

Oraintxe bertan zein da zuen lan egoera?

Geldialdi batean gaude. 40 langileri enpresa aldaketa bat egokitu zaigu, Donostia aldean eratu den lantaldeak Telefonica eta beste enpresen gainean egin duen presioari esker. 40 laguni lanpostuak subrogatzea lortu dugu, eta inork ez du lanposturik galduko.

Correscalesek, besteak beste, borrokaldi horri jarraipena eman nahi dio, ezta?

Correscales greba bukatu zenean jaio zen. Guk bagenekien borroka honek luze joko zuela. Helburu nagusi batzuk markatu genituen, eta lortu ditugunak gutxieneko batzuk dira. Hortik aurrera eraikitzen jarraitu nahiko genuke. Baina greba bat, batez ere hainbat egun irauten badu, oso gogorra da. Jendea nekatuta dago, eta indarberritzeko zerbait behar genuen. Testuinguru horretan jaio zen Correscales, Korrikan inspiratuta.

Bizkaitik irten eta Bartzelonan bukatuko da prekaritatearen kontrako lasterketa, batez ere Gipuzkoako, Bizkaiko eta Bartzelonako lagunak batu garelako antolakuntzan. Hala ere, Marea Urdinaren egitasmo bat da, eta, besteak beste, greba bitartean sostengu kutxa sortzeko sortu zen zorra kitatzeko baliatu nahi dugu. Horrez gain, Correscales sektore guztiak eta borroka guztiak elkartu nahi dituen lasterketa bat da, greban ikusi dugunez elkartuta egoteak indarra ematen digulako. Denok gara Correscales.

Eragile asko bildu zarete egitasmoaren bueltan. Halako erantzuna espero zenuten?

Inola ere ez. Hogei lagun hasi ginen honetan lanean, eta konturatzerako atxikimendu piloa jaso genituen. Berehala jabetu ginen jende askok nahi zuela honetan lanean hasi. Guri babesa emateko, baina baita Gipuzkoan sare bat osatzeko ere. Correscales hemendik hilaren 19an pasatuko da [gaur], eta gu jada aurrera begira ari gara lanean. Sare bat eraiki nahi dugu, edozein kolektibo, norbanako edo enpresatan arazoak sortuz gero, elkar babestu ahal izateko.

Zergatik da garrantzitsua Corrrescalesen parte hartzea?

Ondo pasatuko dugulako. Arazoa denona da, eta denon artean hobeto eramaten da. Gainera, ongi pasako dugu. Ezin da gehiago eskatu.

Joxemi Saizar

Jatorri euskalduneko beste argentinar asko bezala, familia bisitatzen izan da Carlos Ibarbia Drabasa (Rosario, Argentina, 1969) Tolosaldean. Euskal Herria gehiago eta hobeto ezagutzeko, eta Rosarioko euskal etxeko lehendakaria denez, erakundeekiko harremanak sendotzeko aprobetxatu du bisita.

Zein da zure jatorria?

Aita Argentinan jaio zen, baina haren gurasoak Berrobi eta Gaztelukoak ziren. Nire ama, berriz, Ibarrakoa da, hara ezkonberritan joandakoa. Eta haren gurasoak, Berastegi eta Belauntzakoak. Nire aitona-amona guztiak Tolosaldekoak dira, beraz.

Eta nola ezagutu zuten elkar zure gurasoek?

Amodio istorio baten pelikula dirudi. Aita 1961ean etorri zen lehen aldiz Euskal Herrira, arbasoak ezagutzera, Esnaola familiaren bila. Ibarran bizilagunei galdezka, etxe bateko lehen pisuko balkoian zegoen bati galdetu, eta ezagutzen zutela erantzun zion. Nire ama zen. Harremanetan jarri, eta amodioa sortu zen. Handik bi urtera, ezkontzera itzuli zen aita, eta harekin joan zen Argentinara.

Eta aitona nola joan zen?

XX. mende hasieran izan zen emigrazio handia. Europan eskasia zegoen, eta emigrazio ekonomikoa izan zen. Artzain joan zen. Euskaldunei tambero deitzen zaie Argentinan, tambo ukuilua delako. Rosarioko euskal etxearen sortzaileetako bat izan zen —Zazpiak Bat deitzen da—. Ez nuen ezagutu, gazte hil zen.

Beraz, betidanik izan duzue harremana euskal etxearekin?

Ez hainbeste. Aita bazkidea zen, baina ez zen asko joaten. Dantza eta horrelako jarduerak egiten ziren, eta gu ere ez gintuen asko erakartzen. 23 urterekin hasi nintzen gehiago joaten, euskalduna izateagatik lana lortu ondoren.

Nola izan zen hori?

Enpresa batean komertzial bat behar zuten, eta jende asko aurkeztu ginen. Jatorri euskalduneko txiletarrak ziren jabeak, eta euskalduna nintzela esandakoan hartu ninduten, galdera gehiago egin gabe; gainontzekoak etxera bidali zituzten. Hurrengo egunean hasi nintzen, eta horretan ari naiz, Argentina osoan zehar larru birziklatua ekoizten duen lantegi baten produktuak saltzen.

Beraz, euskaldunon irudi ona mantentzen da.

Bai, hala da. Pertsona langile saiatu, noble, zintzo eta balio onekotzat hartzen da euskalduna. Astero irratsaioa egiten dugu euskal etxetik, eta Euskaldunon hitza jarri diogu izena, horrek oraindik asko balio duelako han.

Zer harreman duzue Euskal Herriarekin?

Maiz etortzen gara. Amarekin, emaztearekin eta alabarekin etorri naiz oraingoan, baina askotan etorri naiz, familia asko dugulako hemen. Gainera, anaia bat hona etorri eta bertan ezkondu zen, tolosar batekin. Amak euskarari eutsi dio. Aitak ez zekien, eta guk ere ez dugu ikasi, zoritxarrez. Nazionalitate bikoitza dugunez, hemen bozkatzeko aukera ere badaukagu. Politikari gertutik erreparatzen diogu.

Zein da Rosarioko euskal etxearen jarduna?

Rosario hiri handia da, Argentinako hirugarrena, milioi biztanle pasekoa. Eta euskal etxea ere handia da. Jatetxe garrantzitsu bat dauka, frontoia, kiroldegia, euskara eta dantza klaseak, festak —Aberri Eguna, Euskararen Eguna, San Inazio—… Hirurehun bazkide gara. Belaunaldika biltzen gara koadrilak, astero afaltzeko, eta gureak hiru urte darama zuzendaritzan. Nik laster urtea egingo dut lehendakari gisa. Sortzaileen ideia berarekin jarraitzen dugu lanean: euskaldunen garrari eustea. 2012an mendea bete zuen, eta Argentinako 50 euskal etxeen bilkura han egin genuen. Eusko Jaurlaritzako lehendakaria ere izan zen.

Eta zein da zure eginkizuna?

Erakundeekiko harremanak tokatzen zaizkit: FEVA federazioan biltzen garen beste euskal etxeekin, Eusko Jaurlaritzarekin… Bidaia aprobetxatuz, Gasteizen izan naiz, Ajuria Enean, diasporaz arduratzen diren ordezkari batzuekin. Ahalik eta harreman estuenak nahi dituzte munduko euskal etxeekin. Adibidez, batzuk euskara ikastera etortzen dira barnetegietara, edo gazteak proiektu bat egitera. Eta hemendik hara joaten diren euskaldunekin enbaxada modura funtzionatzen dugu.

36ko gerraren ondoren bigarren migrazio handia izan zen Hego Amerikan.

Bai, Argentinan Roberto M. Ortiz zen presidentea, euskal jatorrikoa, eta, akordio bati esker, pasaporterik gabe ere jende asko onartu zuen, gerrako erbesteratuak zirelako. Bigarren multzo horrek kontzientzia handiagoa zuen, eta bultzada handia eman zien euskara, kultura eta euskal etxeei. Ixaka Lopez-Mendizabal tolosarra da adibide esanguratsua.

Zein da Argentinaren gaur egungo egoera?

Urte txarrak izan ditugu; ekonomia oso itxia izan dugu, eta, orain, gobernu berriarekin, egoera hobetzeko itxaropena daukagu.

Zein mezu daramazu Argentinara bueltan?

Mezu itxaropentsua. Euskadi erreferente dela oraindik ere penintsulan, ekonomian ere bai. Eta lanean jarraitu behar dugula Argentina ere berrindartzeko.

Myriam Aranburu
Azkeneko edukiontzia bidali dute janariz eta materialez beteta. Beasaingo Herriak Elkarlanean gobernuz kanpoko erakundeak hemezortzi urte daramatza edukiontziak bidaltzen laguntza behar duten herrialdeetara. Gorka Eskalante erakundeko k...

Ordiziako D'elikatuz zentroak hamar urte daramatza elikaduraren eta jarduera fisikoaren inguruan herritarrak sentsibilizatzen eta hezten. D'elikatuz gidak izaten dira horretarako baliabideetariko bat. Orain, zazpigarren gida kaleratu berri du, eta adimen urritasuna dutenak hartu ditu kontuan. Idoia Noain D'elikatuz zentroko nutrizionistaren esanetan (Ordizia, 1974), elikadura egokia eta jarduera fisikoa sustatu nahi dituzte haien bizi kalitatea hobetzeko. Ana Elbusto sendagile nutrizionistaren, Aritz Aranbarri haur-neuropsikologoaren eta Sasoian kirol zentroaren laguntza izan du D'elikatuz-ek.

D'elikatuz Bizi kanpainaren azken gidan, adimen urrikoak hartu dituzue kontuan. Zergatik? Zein berezitasun dute?

Osasuna sustatu nahi dugu, bai elikadura aldetik, eta bai ariketa fisiko aldetik. Urtero publiko desberdinengana iristen saiatzen gara: gazteak, lan eremuan daudenak, erretiratuak... Aurten, urritasun intelektuala dutenak aukeratu ditugu. Gida berri hau formatuagatik da berezia, irakurterraza baita. Ematen diren mezuak ez dira berriak; biztanleriari orokorrean iritsi beharreko mezu garrantzitsuenak ematen dira, baina irakurketa errazeko irizpideei jarraitu diegu. Letra gutxi, oso erraz ulertzekoa, marrazkiak....

Eduki aldetik, nola banatu duzue gida?

Dekalogoa egin dugu, D'elikatuz-ek hamar urte bete dituelako. Elikadurari eta ariketa fisikoari buruzko gomendioak ematen ditugu, tartekatuta. Bukaeran, atal psikologikoa lantzen duten gomendioak ere badaude.

Elikadurari dagokionez, zer azpimarratuko zenuke?

Lehenengo eta behin, egunean bost otordu egin behar direla. Baina, askotan, eguneko lehenengo otordutik hasten dira okerrak, gosaria baita otordu guztietan garrantzitsuena. Bost otordu egitea bezain garrantzitsua da eguneko aurreneko erdian —gosaria, hamaiketakoa eta bazkaria— bigarren erdian —askaria eta afaria— baino gehiago jatea.

Bestetik, frutaren eta barazkien garrantzia: hiru fruta eta bi barazki anoa jan behar dira egunero. Azkenik, elikadurarekin lotuta, ondo hidratatzearen garrantzia nabarmendu nahi dugu. Ura da garrantzitsuena, baina badaude beste likido batzuk: zukuak, saldak eta infusioak, adibidez.

Jarduera fisikoaren inguruan, zein aholku bete behar dira?

Gorputza mugitzearen garrantzia azpimarratzen dugu. Alde batetik, ariketa aerobikoak daude, eguneko martxan egiten ditugunak: lanera oinez joatea, eskailerak oinez jaistea edo igotzea... Eta, bestetik, giharrak indartzeko ariketak daude. Azken finean, denborarekin muskulatura galduz goazelako. Galera hori egiteko garrantzitsua da indar ariketak ere egitea.

Eta alde psikologikoari dagokionez?

Ariketa fisikoa lagunekin egitea garrantzitsua da, dibertigarriagoa izateaz gain ohitura bihurtzea errazagoa izango delako eta jendearekin egoteak psikologikoki ondo sentiarazten gaituelako.

Segidan aritzea izaten da askotan zailena, ordea.

Bai, eta, horretarako, ekintza horiek guztiak gure ohituretan sartu behar ditugu. Ez dugu ezer ere lortzen egun batean gauza bat egin eta hurrengoan ez badugu egiten. Jokaera on bat ohitura berria bihur dadin, hiru astean errepikatu behar da. Beti egitura bera izatea komeni da. Eta norbait lagun hartuta egiteak ere laguntzen du.

D'elikatuz-en bisita asko izaten dituzue, adin tarte guztietako herritarrenak. Jendeak kontuan hartzen ditu gomendio horiek?

Asko orokortzea da, baina egia da gazteek gero eta barazki eta fruta gutxiago jaten dituztela. Zerealak eta koilararekin jan beharrekoak ere gero eta gutxiago jaten dituzte. Bestetik, geroz eta gehiago kontsumitzen ditugu aurrez prestatutako janariak. Horrelako gauzak tarteka ez daude gaizki, baina dituzten koipeengatik ez da komenigarria egunero hartzea. Aurrez prestatutako janariei buruz ari naizenean, ez naiz pizzei buruz bakarrik ari. Gosarian, ume gehienek esnea kakaoarekin eta gailetekin edo madalenekin hartzen dute. Eta horiek ere arazo bera daukate.

Gizartea sentsibilizatzen ari da?

Nire esperantza da jendea gero eta gehiago kontzientziatuko dela. Ea berriz lehenagokora itzultzen garen. Izan ere, orain dela 50 urte hemen oso ondo jaten zen. Nik uste dut okerrenean egon garela, eta pixkanaka buelta ematen hasi garela. Presaka bizi gara, baina aurreikuspenean, planifikazioan dago gakoa.

Asteko menu bat egitea, adibidez, lagungarria da?

Bai, noski. Eta asteko plan hori egiteak laguntzen digu erosketetara zerrenda itxiarekin joaten. Erosketako tartea oso-oso garrantzitsua da elikadura osasuntsu baterako, erosten dugunaren arabera elikatzen baikara gero.

Gidaren 2.000 ale argitaratu dituzue. Non eskura daiteke?

D'elikatuz zentroan bertan eskura daiteke, eta, Interneten, www.delikatuz.com eta www. gipuzkoa@delikatuz.com webguneetan. Ahalik eta zabalkunderik handiena emateko, banaketa Goyeneche Fundazioarekin, Gautenarekin eta Aspacerekin egingo dugu.

1985era arte, emakumeek debekatua zuten Hego Euskal Herrian abortatzea. Errenterian, abortatu ahal izateko sare bat sortu zuten: emakumeak lagundu eta Miarritze edo Baionara eramaten zituzten, han gutxieneko baldintzetan abortatzeko. Gai hori landu dute Las buenas compañías dokumentalean Bertha Gaztelumendik (Irun, 1962) eta Nuria Casalek (O Grove, Galizia, 1965). Errenteriako Film Laburren lehiaketan saritua izan da lana.

Zergatik erabaki zenuten dokumental bat egitea Errenterian abortatzeko eskubidearen inguruan sortutako sareari buruz?

NURIA CASAL: Bertha [Gaztelumendi] eta biok dokumentalgintza ikastaro batean elkartu ginen. Lan praktikoak egiteko garaian, film labur bat egin behar izan genuen. 2014an sortu zen ideia: Oreretako lagun bat topatu nuen Gallardonen dimisioa ospatzen, abortu legearenaren ondotik. Alde batetik, emakumeei eta denei zirrara sortzen zitzaigun pentsatzean zer izan zitekeen iraganera bueltatzea; eta, beste aldetik, zer ekarri zuen iraganean gatazka hori irabazteak. Alegia, dokumentalean bertan Mari Jose Molinak esaten duen bezala: zer ondorio utzi dituen emakumeen borroka horrek gizarte harremanetan, gizon eta emakumeen arteko harremanetan, sexu harremanetan... Oro har, gizarteari zenbat eman dion eta zer gutxi hitz egiten den horretaz. Lagun horrek Memorandran lan egiten du [Errenteriako memoria feminista errekuperatzeko taldea]. Horrek denak eragin zigun konturatzea bazegoela istorio bat kontatzeko, inoiz kontatu ez zena: egon zela sare bat emakumeei laguntzeko, abortatzera joan zitezen. Sare hark, gainera, klandestinitatean funtzionatzen zuen, gaur egun demokrazia deitzen diogun hau ezarrita zegoenean. Egiten zuten bakarra emakumeei askatasun pixka bat ematea zen. Euren askatasuna jokoan jartzen zuten, atzemateak kartzela esan nahi zuelako.

Errenteria Hiria film labur lehiaketan proiektatu zen dokumentala. Borroka hark zein erreakzio sortu du gaurko ikusleengan?

N. C.: Oro har, jakinda abortuaren inguruan borrokak egon zirela, ez zekiten sare bat egon zenik edo hori dena antolatuta egon zenik. Ezjakintasun handia dago horren inguruan. Baina dokumentala egiten genuen bitartean ere askotan entzun izan diegu parte hartu duten emakumeei ere: "Zein sare? Guk ez geneukan inongo sarerik. Egin behar zena egiten genuen". Guk esaten genien hori sare antolatu bat zela.

Gaur egungo mugimendu feministak zer jaso zuen 1970eko mugimendu hartatik?

BERTHA GAZTELUMENDI: Zumitz garrantzitsua izan zen. 1960tik aurrera mugitzen hasi zen, frankismo garaian. Hor eman ziren lehen pausoak. Baina ez hain lehenengoak ere: talde feminista oso bat baitzegoen lanean. Gertatzen dena da talde horiek erdi klandestinoak zirela.

Ikusita euren lana ez zutela sare antolatu baten gisa jotzen, beren burua feministatzat al zuten?

B.G.: Erabat feministak ziren. Haiek bazekiten zer zen. Gainera, kontatzen ziguten nahi zutela herrian kontzientzia bat sortu, esate baterako, antikontzepzioaren inguruan.

Sare horiek, beraz, ez zituzten emakumeak abortatzera eramaten bakarrik: emakumeak ahalduntzen ere lan egiten zuten.

N.C.: Dokumentalean agertzen den emakume batek argi eta garbi esaten du: "Ikusi dugu gustatzen ez zaizkizun gauzak alda ditzakezula, eta feministen laguntzarekin baldin bada, askoz hobeto". Berak oso ondo ateratzen du ondorio hori.

B.G.: Mezu hori jasota dago dokumentalean: emakumeen mugimendu bat bazegoela, eta emakumeen mugimendu horrek emaitza handia eta sakona izan zuela gizartean.

Emakume horientzat ez zen erraza izango euren istorioa ezagutzera ematea.

N.C.: Biluzi egin dira. Kontatzen dituzten gauzak ez dituzte askotan kontatu.

B.G.: Hasieran galdetu ziguten ea zer nahi genuen, eta guk argi eta garbi esan genien. Pentsatu behar izan zuten, estigmatizatuak zeudelako, eta gaur egun ere batzuk estigmatizatuko dituztelako. Hala ere, oso giro ona sortu genuen.

N.C.: Bai, haien ikuspuntua eta gurea berbera zen; orduan, samurtasun handiz egin dugu lan, eta horrek asko erraztu du dena. Baina kostatu zitzaien erabakia hartzea.

Testigantza horietatik zerk harritu zintuzten gehien?

B.G.: Ni gehien harritu ninduena izan zen nola egin zen kontaktua Iparraldean. Emakume horiek, hasieran, antikontzeptiboen bila joaten ziren, eta muga pasatzen zuten horretarako. Ginekologo batengana jo zuten, eta hark esan zien prest zegoela laguntzeko halako kasuetan. Beraz, kasualitatez izan zen, kointzidentziaz.

Zer esan dizuete lanean parte hartu duten emakumeek dokumentala ikusitakoan?

N.C.: Gustatu zaie eta hunkitu dira.

B.G.: Beren burua ezagutu eta identifikatu dute, eta orduan lasai geratu dira.