![[Herriz herri] Bidania-Goiatz. Bi herri batera, bi eskualderen artean](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/BIDANIA-GOIATZ.jpg "BIDANIA-GOIATZ")
Imanol Garcia Landa
Oria eta Urola eskualdeen artean dago Bidania-Goiatz, eta Hernioren magalean egoteak jendea erakartzen du. Horren lekuko dira Bidaniko Kontseju ostatua eta Goiazko Dendale ostatua. Gainera, goi mailako landa turismoaren ikurretako b...
Iñaki Gurrutxaga
Ume-umetan hasi zen errugbian jokatzen Javi Perlines (Ordizia, 1972). Orain ez urte askora arte, jokalari izan da —hirugarren lerroko postuan—, eta Ampo Ordiziako bigarren taldeko entrenatzaile ere aritu da. "Errugbia nire pasioa da". Gaur-gaurkoz, ORE Ordizia Rugby Elkarteko kirol zuzendaritzako burua da. Egin duten hausnarketaren eta hartutako erabakien inguruan hitz egin du.
Lehen taldearen denboraldia bukatu berritan, OREko zuzendaritza bidegurutze batean zegoela nabarmendu zuen klubak. Zer da zehazki gertatu dena?
Hausnarketa serio bat egin dugu, jende askok parte hartu du, eta elkartu garenok gogo handiarekin gaude, ilusio handiarekin. Espero ez diren emaitzak lortzen direnean, badirudi dena kolokan jartzen dela. Denboraldi hasieran, bost partida jarraian irabazi genituen, ilusioa berpiztu zen; gero, bolada eskasa etorri zen, eta badirudi ilusio hori guztia pikutara joaten dela bat-batean. Hausnarketarekin jarraituko dugu denboraldi guztian, baina, oraingoz, hau egin dugu. Arlo askotan lan asko egiten ari gara, eta oso gustura gaude egiten ari garenarekin.
Barne krisi hitza ere aipatu da. Nola bideratu duzue? Zein izan dira hartutako lehen erabakiak?
Krisia baino gehiago, hausnarketa baten beharra esango nuke. Egonezin hori sumatzen zen, bai klubean, bai zaleen artean eta bai herrian. Askotan, emaitzei lotutako egonezina da. Emaitzak onak badira, gaitz guztiak desagertu egiten dira, baina horrelako eskualde txiki batean segituan sumatzen da taldearen martxa, eta horrek asko exijitzen du. Lanean ari zen taldea oso murritza zen, eta, orain, klubean beste zeregin batzuetan aritu garenok egin dugu urratsa, horietako asko gazteak. Lehen taldearen emaitzek eragindako hausnarketa bat izan da, gainontzeko taldeek denboraldi ona egin baitute. Krisirik ez dago.
Lehen zeregina kirol zuzendaritza berria eratzea izan da, eta zu zara talde horretako buru. Zein izango da edo zein ari da izaten zure egiteko nagusia?
Nire egitekoa eta nire ondoan daudenena ditugun talde guztiak sendotzea izan da. Bitan banatu dugu kirol zuzendaritza: batzuk, 16 urtetik gorakoekin, eta beste batzuk, beherakoekin. Lan handiena lehen taldeari itxura ematea da, postu guztiak ondo betetzea. Prestatzaile fisiko berriarekin ere oso gustura dago jendea.
Organigrama berriaren helburua lanak banatzea da, bakoitzak bere zeregina hobeto egin ahal izateko. Nola osatu duzue?
Kirol arloa, kudeaketa eta zuzendaritza batzordea daude, eta kirol arloan hori egiten ari gara, lanak banatzen. Guk helburu batzuk jarri dizkiogu geure buruari; norberak bete beharreko estatutu moduko batzuk ere sortu ditugu, eta erabakiak taldean hartzen ditugu, hori baita lan egiteko modurik onena. Zortzi laguneko talde bat osatu dugu, eta entrenatzailea ere [Wade Kelly] tartean dago. Kanpotik ematen duena baino lan gehiago du honek.
Borondatezko lana da zuena, eta esker txarrekoa ere bai askotan seguru asko. Iruditzen zaizu zaleak-eta kontziente direla zer ardura eskatzen duen horrelako klub bat gidatzeak?
Bada esker txarrekoa, eta liskarrak ere sortzen ditu, baina nik uste dut zaleak konturatzen direla hemen egiten den lanaz; batez ere, errugbia jarraitzen urteak daramatzatenak.
Zuzendaritza berri honekin aro berri bat ireki nahi duzue. Zein oinarri sendotu nahi dituzue aro berri horretan?
Batik bat, guk dugun ilusioa taldeetan eta zaleen artean zabaltzea, hori da lehenengo gauza. Ilusioa, Altamira zelaia berriz ere jendez beterik ikustea, klubari eta lehenengo taldeari buruz jendeak ondo hitz egitea...
Urte oparoak izan ditu Ordizia Rugby Elkarteko lehen taldeak: 2012an eta 2013an Espainiako Kopa irabazi zuen, ligan ere erregular, eta Altamira gotorleku zela. Zertan ez da asmatu azken denboraldietan?
Ez dakit, baina giroan zerbait arraroa sumatu da. Pasio hori galdu egin dela dirudi, baina hori barrutik kanpora transmititu behar da, eta lan hori da bereziki egiten ari garena. Espainiako Kopa bi urtez jarraian irabazi genuen, hori egia da, baina urte bat lehenago mailari eusteko hil ala biziko partida bat jokatu genuen Sevillan. Pentsa gauzak nola aldatzen diren urte batetik bestera. Etxekoen ilusioan dago gako nagusia. Egia da lehen taldean belaunaldi aldaketa bat-batekoa izan zela, eta jende oso gazteak heldu behar izan ziola lehen taldeari. Partida batzuetan alde handiz galdu dute, eta horrek beldurra ere sorrarazten du, proiekzio handia daukaten gazteak errugbia uztera irits baitaitezke.
Etxeko jendea heztea izan da klubak historikoki izan duen erronketako bat. Zer espero duzue gazte horietaz?
Pazientzia eduki behar da. Jokalari oso onak dira, lan asko egiten dute, eta errugbia zer den badakite. Eta hori guztia beheko mailetan egon direnean egin duten lanarengatik eta eduki dituzten entrenatzaileengatik izan da. Giro oso ona daukate taldean, eta horrek esan nahi du goizago edo beranduago emaitza oso onak lortuko dituztela, ziur nago.
Fitxaketak ere egiten ari zarete. Orain arteko entzutetsuena Julen Goiaren itzulera da. Zer profiletako jendearekin osatu nahi duzue taldea?
Fitxatu berriek Ordizian denbora asko pasa dezaketela pentsatu nahi dugu, eta etxeko gazteen formakuntzan ere lagunduko dute. Gazte asko daude lehen taldean, eta, formazio egokia izan dezaten, jokalari beteranoak ondoan izatea da egokiena, jokalari zailduak. Lehen lerroa asko indartu dugu, eta beste postuak ere bai, eta uste dugu horretan asmatzen ari garela. Etorri direnak eskarmentu handiko jokalariak dira, horietako hiru argentinarrak, eta Julen Goiaren itzulera ere poztekoa da. Jokalari gehiago ere etorriko dira.
Eta denboraldi-aurrea?
Denboraldi-aurrearen lehen zatia egin dute, orain hamabost eguneko oporraldia izango dute, eta abuztuaren aurrenean hasiko dira berriz. Irailaren 3an jokatuko dugu VRAC Quesosen aurka, eta hilaren 10ean Burgosen aurka. Abuztuaren bukaerarako beste partida bat lotu nahian gabiltza. Denboraldia irailaren 18ko asteburuan hasiko da.
Horrez gain, orain gutxi arte Altamiran eta herrian zegoen errugbi giroa berpiztu nahi duzue. Bazkide kanpaina bat egiten ari zarete, 1.000 bazkide izatera iritsi nahi duzue...
Oraingoz, gure helburuen artean ez dago ez dakit zer titulu irabaztea. Helburua ilusioa berreskuratzea da, hori da hitzik garrantzitsuena, hori da guztiaren oinarria. Ilusioa berpiztea eta helburuak lortzea dira gure bi oinarriak, eta idatzita daukagu gainera. Gero beste zerbait etortzen bada, ongi etorria izango da.
Abuztuaren 19an eta 20an Bidasoa Askatasun Bideak elkarteak antolatuta egingo diren omenaldietan mugalariak eta iheslariak omenduko dituzte. Mugalari gisa eta iheslariei laguntzen aritu ziren guztien izenak aipatu eta oroitu ezinean, hainbat izen propio nabarmenduko dituzte, tokian-tokian.
San Migel (Irun)
Maritxu Anatol. Familiaren aduana postuan lan egiten zuen Anatolek, Irungo San Migel auzoan, eta hari esker dozenaka lagunek lortu zuten muga igarotzea. Orduko gizarteak eskandalutzat jo zuen Anatolek aduanan lan egitea, emakumezkoentzako lana ez zelakoan. Espainiar eta frantziar naziotasuna zuenez, Anatol mugaren alde bietan lasai ibiltzen zen, eta Comete sareari hainbat aldiz lagundu zion arren, modu independentean egiten zuen lan. Haren egiteko moduak, antza denez, ez zuen sareko arduradunen oniritzi osoa. 1943ko ekainaren 13an Gestapok Anatol eta haren hiru taldekide atxilotu zituen. Alemaniara deportatu zituzten beste hirurak, eta oso egoera txarrean itzuli ziren. Anatol Gestaporen Baionako polizia etxera eraman zuten, eta Miarritzeko kartzelan eduki zuten. Galdeketa gogorrei aurre egin, eta aske gelditu zen, ordea.
Ergoien (Oiartzun)
Sarobe Berri baserria. Ergoien auzora iristen ziren iheslariak Irundik Donostiarako bidean. Han aterpetxe bat zegoen, Sarobe Berri baserrian. Gauez egiten zuten bidea, eta Pako Iriarte baserriaren egungo jabeak oroitzen du nola iristen ziren iheslariak bertara, hankak eta oinetakoak txikituta, atsedena hartzeko beharrean. 8 urte zituen orduan Iriartek.
Altzibar (Oiartzun)
Maria Garaiar eta Pedro Arbide. Bideari jarraituta, Bastero Txiki baserrian hartzen zuten aterpe iheslariek. Sagardotegi bat zen, ostatu-taberna moduan egiten zuten lan, eta jende askoren topalekua izaten zen; iheslariek han egiten zuten Errenteriara joan aurreko azken geldialdia, eta batzuetan gaua ere ematen zuten han. Eguna argitzean, Oiartzundik Errenteriara lanera joaten ziren beharginekin batera bizikletaz egiten zuten bidea iheslariek, langileen artean kamuflatuta. Maria Garaiar zen, batik bat, Comete sarearekin harremana zuena; haren senarrak, jakitun zen arren, nahiago zuen bazterrera gelditu. Garaiar eta Arbide 1943ko azaroan atxilotu zituzten, eta sei hilabetez Ondarretako kartzelan egon ziren preso. Epaiketa gabe askatu zituzten.
Biteri (Errenteria)
Maria Arbide. Biteri kalean, Errenterian, janari denda bat zuen Maria Arbidek —Pedro Arbideren arrebak—, eta han zuten hurrengo aterpetxea Frantziatik ihesean zetozen hegazkinlariek. Bizikletaz heltzen ziren Errenteriara, handik Donostiara eramango zituen trena hartzeko; eta Arbiderenean egiten zuten geldialdia aurretik. Bastero Txiki baserrian hartutako bizikletak Biteri kalean uzten zituzten, eta Maria Garaiar eta Pedro Arbideren seme-alabak joaten ziren haien bila, berriro ere bizikletak Oiartzunera eraman eta hurrena helduko ziren iheslariei uzteko.
Gros (Donostia)
Bernardo Arakama. Donostia zen iheslarien jomuga nagusia Euskal Herrian. Handik Gibraltarrerako bidea Erresuma Batuko enbaxadaren edo kontsuletxearen babesarekin egiten zutelako. Bernardo Arakama zen Donostian haien kontaktua. Arakama gudari ohia zen, Iparraldean egon zen errefuxiatua eta itzuli berria zen Hegoaldera. Garaje bat zuen Grosen. Iheslariak iristen zirenean, Arakamarena zen Bilboko kontsuletxera edo Madrilgo enbaxadara deitzeko ardura. Madrildik autoa bidaltzen zieten hegazkinlariei, eta behin autoan zeudenean immunitate diplomatikoa zuten Gibraltarreraino heltzeko. Guardia Zibilak 1943ko azaroan atxilotu zuen Arakama; Ondarretan eduki zuten preso, eta handik Bilbora eraman zuten, 1944ko ekain arte.
Loidi (Hernani)
Florentino Goikoetxea, Tomas Anabitarte, Juan Manuel Larburu eta Martin Errazkin. Hernanin, Loidiko zubian, Hernaniko lau mugalariren omenezko oroitarria dago jarrita. Goikoetxea, Anabitarte, Larburu eta Errazkin dira lau mugalariak, baina haien artean bat nabarmendu zen: Florentino Goikoetxea. Hura izan zen, Comete sarearen sortzaile Dedee de Jongh-ekin eskuz esku, Euskal Herritik barrena ihes egiten zuten hegazkinlarien ihesaldia antolatzeaz arduratu zena. Erresistentziarentzat mezulari lanak ere egin zituen. Misio horietako batean, gerra ia amaitzear zela, balaz zauritu eta atxilotu egin zuten, 1944ko uztailaren 26an. Erresistentziak, ordea, Goikoetxea erreskatatu eta Baionan espetxeratzea galarazi zuen.
E. Goenaga Lizaso
1936ko gerra, II. Mundu Gerra eta garai hartako kontuak urrunekoak eta arrotzak egiten zaizkien belaunaldiei, belaunaldi gazteei, memoria historikoaren gaineko kontzientzia piztea da Bidasoa Askatasun Bideak elkartearen xedeetako bat. Jon Martin (Oiartzun, 1995) buru-belarri dabil horretan; bera da, 21 urterekin, gazteen artean gaiak piztu dezakeen interesaren lekuko. Abuzturako prestatu duten egitarauari buruz azalpenak eman dizkio Hitza-ri.
Nondik sortzen da bi eguneko ibilbide hau antolatzeko ideia?
Mugalariek egiten zuten ibilbidearen errepresentazio bat egitea da Bidasoa Askatasun Bideak elkartearen helburua. Comete sarearen eta beste hainbat sareren bidez Bidasoa ibaia zeharkatu eta Donostiara heltzeko egiten zuten bidea berregin nahi dugu. Errepresentazio hitza erabiltzen dugu, ez delako mendi ibilbide soil bat izango; adibidez, ibilbidearen zati bat gauez egingo dugu, haiek egiten zuten modu berean.
Ibilbidea bi egunetan egingo duzuen arren, abuztuaren 18an elkartuko zarete jada Donostian. Zertarako?
Ibilbidea abuztuaren 19an eta 20an egingo dugu; baina partaideak abuztuaren 18an elkartuko ditugu, Donostian. Informazio bilera bat egin nahi dugu, hurrengo bi egunetan egingo dugunaren berri emateko. Gero afari bat egingo dugu, jendeak elkar ezagut dezan, eta Olarain ostatuan egingo dugu lo.
Oraingoz, 10-12 lagunek eman dute izena, eta denak kanpokoak dira; baina taldea oraindik itxi gabe dago. Espero dugu hemendik eta abuztuaren 18ra bitartean jende gehiago animatzea. Bestalde, esan behar da egitarau osorako eman daitekeela izena, baina baita ibilbide edo ekitaldi zehatz bakar baterako ere. Beraz, malgutasun osoa dago, jende gehiago etor dadin.
Abuztuaren 19an egingo duzue oinezko zatia.
Urruñara [Lapurdi] autobusez joango gara, eta han hasiko dugu oinezko ibilaldia. Bi zati izango ditu. Lehenengo ibilaldia Urruñatik Irunerakoa izango da, mugalariek Bidasoa zeharkatzeko egiten zuten bidean barrena. Irunen, mugalari eta iheslari guztiei egingo diegu omenaldia, baina Maritxu Anatol, Irungo mugalari ezaguna, aipatuko dugu bereziki. Ibilbidearen bigarren zatia Irunen hasi eta Oiartzungo Ergoien auzoan amaituko dugu. Goizaldean, 05:00ak inguruan iristea aurreikusten dugu. Han bigarren omenaldia izango da, Sarobe Berri baserrian.
Nolako omenaldiak dira?
Omenaldi ez-formalak izango dira, omenaldi xumeak. Hitz batzuk egingo ditugu, mugalariak oroituko ditugu... Partaideez gain, ordea, espero dugu inguruko jendea ere hurbiltzea, eta gauza polit bat egin ahal izatea.
Abuztuaren 20an beste lau omenaldi egingo dituzue.
Bai. Oiartzundik Donostiara joango gara lo egitera, eta goizean, autobusez, egitarauaren bigarren zatiari ekingo diogu. Oiartzunera itzuliko gara, goizean, eta 10:00ak inguruan, Altzibarren, bigarren omenaldia egingo dugu. Maria Garaiar eta Pedro Arbide aipatuko ditugu han. Handik, zortzi bat laguneko taldeak bizikletaz egingo du Errenteriako bidea, garai hartan egiten zuten moduan. Biteri kalean bigarren omenaldia egingo dugu, eta hurrengo geldialdia Grosen izango da, Bernardo Arakama izan zenaren etxe aurrean. Eta handik Hernanira. 13:00 alderako jarri dugu ordua, Loidin; herriko lau mugalariren omenez jarritako oroitarriaren ondoan egingo dugu azken omenaldia. Gero, bazkaria eta agurra.
Egitaraua zuek antolatu arren, Donostia 2016ko programaren barruan joango da, ezta?
Gure egitasmoak bat egiten du Donostia 2016k dituen balioekin —bakea, memoria historikoa, elkarbizitza...—, eta proposamena egin genienean berehala ikusi zuten uztargarriak direla. Hala, haien egitarauan sartzea erabaki zuten.
Eider Goenaga Lizaso
Aurten beteko dira 75 urte Comete sarea sortu zutenetik. II. Mundu Gerran, Ipar Euskal Herritik Hego Euskal Herrirako muga zeharkatzen laguntzen zieten Cometeko mugalariek iheslariei, Bidasoa ibaia gurutzatuz lehenik eta mendiz gero. Belgikatik antolatu zuten Comete sarea, eta gerran eroritako hegazkinlari aliatuei laguntzen zieten Frantzia zeharkatu eta Espainiatik barrena Gibraltarrera hel zitezen, handik Londresera itzultzeko.
"Baina Euskal Herrian ez zen soilik Comete sarea ibili, laguntza sare pila bat izan ziren [Margot, Nana, Alsace, Buckmaster...]; eta baita sare batean egon gabe lagundu zuten euskal herritarrak ere. Comete da ezagunena, baina gehiago ere izan ziren", dio Bidasoa Askatasun Bideak elkarteko kide Joe Linehan-ek (Waterford, Irlanda, 1947).
Abuztuaren 19an beteko dira 75 urte Comete sarearen bidez heldutako lehen iheslariek Bidasoa ibaia gurutzatu zutela; eta Bidasoa Askatasun Bideak elkarteak bi eguneko ibilaldi bat antolatu du, abuztuaren 19an eta 20an, Donostia 2016ko egitarauaren barruan, bide hura oinez zein autobusez egiteko, eta ihesbidean laguntzaile izan ziren guztiak omendu eta esker ona adierazteko.
Linehanen arabera, mugalariez asko hitz egin eta idatzi da, baina Bidasoaz alde honetara aritu zirenak "erdi ezkutuan, erdi ahaztuta" gelditu izan direla uste du. "Oarsoaldea eta Donostia aldea oso inportanteak izan ziren; behin Bidasoa igarota, Donostiara heltzea izaten zen iheslarien helburua, eta hor jende askoren laguntza jaso zuten. Hala, antolatu dugun egitarau honekin, gure helburua horri guztiari balioa ematea izango da".
Lehen omenaldia Irungo San Miguel auzoan egingo dute, abuztuaren 19an; partaideek oinez egingo dute Urruñatik Irunerako bidea. Handik, gauez, mugalariek eta iheslariek egiten zuten moduan, Oiartzunera joango dira, eta goizaldeko bostak inguruan, Ergoienen, bigarren omenaldia egingo dute. Hurrengo egunean, lau tokitan izango dira esker ona adierazteko ekitaldiak: Oiartzungo Altzibar auzoan, Errenteriako Biteri kalean, Donostiako Gros auzoan eta Loidin, Hernanin, bertako lau mugalariri eskainitako monumentua dagoen tokian.
1936ko gerran euskal herritarrak izan ziren, gauez eta modu klandestinoan, gerratik ihesi Bidasoa gurutzatzen zutenak, Ipar Euskal Herrian aterpe hartzeko. Kontrabando bideak ziren horiek, eta errepresiotik eta gerratik ihes egiteko baliatu zituzten euskal herritar ugarik. Handik gutxira, II. Mundu Gerraren atarian, nazien errepresiotik ihesean zebiltzan europarrak hasi ziren Lapurdi eta Gipuzkoa arteko muga igarotzen. Juan Carlos Jimenez de Aberasturi historialariak honela idatzi zuen Comete sareak Euskal Herrian egindako lanari buruzko ikerketa batean: "Hasieran juduak, poloniarrak eta britainiarrak izan ziren, Frantziatik ihesi, euskal muga zeharkatu zutenak".
Ihesa modu antolatuan egiten hasi ziren gero, eta Andree de Jongh Dedee gazteak Bruselan sortutako Comete sareak aurretik zehaztutako bide horiek baliatu zituen naziek botatako hegazkinlari aliatuei ihesa errazteko, 1941etik aurrera. Kanadarrak, ingelesak, estatubatuarrak... ehunka lagunek lortu zuten berriro ere Londresera iristea, mugalariek Euskal Herrian eskainitako laguntza horri esker, eta, Joe Linehanek dioenez, ihes egin zuten horiek eta haien ondorengoek beti eskertu izan dute laguntza hori. "Eta guk ere bat egin nahi dugu esker on horrekin".
Iturrioz, aitzindari
Mugalarien aitzindari gisa, II. Mundu Gerran nazien okupaziotik ihesean zebiltzanei laguntzen lehena Manuel Iturrioz aipatzen du Linehanek. Manuel Iturrioz Orexakoa zen, eta 1936ko gerran hainbatetan atxilotu eta ihes egin zuen, bai frankisten eskutik, bai kontzentrazio esparru batetik, baita, ondoren, polizien eskutik ere... Iparraldera bizitzera joan, eta klandestinitatean bizi beharrak muga ondo baino hobeto ezagutzera eraman zuen, eta, Linehanen aburuz, bera izan zen ondorengo ihesbideak zehaztu zituena. "Haren lekukoa Florentino Goikoetxea hernaniarrak hartu zuen, eta gero bera izan zen Comete sarearen antolatzaile nagusietako bat hemen; baina Manuel Iturriozek irekitako bidea ezin da ahaztu".
Goikoetxeak, Iturriozek eta beste hainbatek muga igarotzen laguntzen zieten iheslariei, baina, Linehanen aburuz, hori bezain garrantzitsua zen iheslari horientzako aterpe etxeen sarea izatea, eta aterpetik aterpera joaten laguntzen zuten herritarren sarea. "Babesa ematen zieten etxean iheslariei, arrisku handiarekin, eta gero batetik besterako bidea egiten laguntzen zieten; autoa baldin bazuten, autoan, edo bizikletan, edo ahal zen moduan. Ildo horretan, emakumeek izan zuten egitekoa nabarmendu nahi dugu, asko izan baitziren iheslariei lagundu zieten emakumeak, eta haiei buruz oso gutxi hitz egiten da". Denei egingo diete omenaldia abuztuaren 19ko eta 20ko ibilbidean.
Comete sareari esker 800 lagunek lortu zuten ihes egitea, gehienak hegazkinari aliatuak. Belgikatik Gibraltarrerako ibilbidean 1.700 laguntzaile izan zituen Cometek —horietako 700 atxilotu eta 200 inguru hil zituzten—, eta horien artean asko euskal herritarrak izan ziren.
Honako hauek dira Gipuzkoako Donejakue Bideko Lagunen Elkarteak proposatzen dituen ostatuak:Kostaldeko bideaIrun. Erromesen Ospitalea. Helbidea: Lucas de Berroa, 18 (Anzaran auzoa). Ordutegia: 16:00etatik 22:00etara. 2012tik ez dituzte hartzen Santiag...
Olaia Iraola
Asteartea. Euskal Herrian beroa da nagusi. 36 gradu daude Mariaren Bihotza ikastolaren atarian. 14:25 dira. Hamabost bat erromes daude, atea noiz ireki zain itzal txoko apurretan sakabanatuta. Donejakue bidea ari dira egiten, eta gaua ikastola honetan emango dute. Bertara sartzeko ordutegia 15:00-22:00 da. Ohi baino ordu erdi lehenago ireki du atea Manu Peñak (Jaen, Espainia, 1947). Gipuzkoako Donejakue Bideko Lagunen Elkarteko kidea da Peña, eta badaramatza urte batzuk boluntario lanetan.
Bi minuturako, ikastolako sarrerak sardina lata bat zirudien. Jendez bete da; batzuk, kanporaino zegoen ilaran zutik, eta besteak, lurrean botata, ilara noiz baretu zain. Izerdia eta aldi berean lasaitasuna ikusten da erromesen aurpegietan. "A ze lasaitasuna", "ze ederki gauden hemen barruan", "gauzak hartu eta hondartzara noa" eta halako iruzkinak egiten ari dira bata besteari. Gehienak Irundik datoz, eta bidean lehenengo gaua pasatzera datoz. Batzuk bakarrik etorri diren arren, lagun berriak eginda iritsi dira lehen geldialdira. Erromesek esan dutenez, eguneko ibilbidea "oso gogorra" izan da.
Hasi dira pixkanaka logeletara jaisten. Beste laguntzaile bat dago, eta hura ari da jendea logeletara eraman eta azalpenak ematen. Garbigailua ere hark jarri die. Galdezka dabil ea norbaitek zerbait gehiago garbitzerik nahi duen. 16:00ak alderako, dagoen gela bakarreko ohatzeak okupatu dituzte. Pare bat erromes frontoiko literetara bideratu dituzte. Peñak ere frontoiko literetan egiten du lo: "Txandak ditugu hemen lo egiteko, eta egun hauetan ni egongo naiz. 05:15 alderako hasten dira sakelakoetako alarmak jotzen. Hortik aurrera jendea jaikitzen hasten da". Ordutegian 07:00etan irekitzen dutela jartzen duen arren, badira 06:30erako bertatik irteten direnak ere. "Sartzerakoan ere lehentxeago ireki ohi dut. 14:25ak aldera sartu dira gaur. Nik Donejakue bideko 25 ibilbide egin ditut, eta euren lekuan egonda nago; ezin ditut kanpoan beroz itotzen ikusi", azaldu du.
Batzuek deskantsatzen gelditzea erabaki dute, eta besteak azkar batean aldatu eta hondartzara joan dira. "Kokaleku bikaina du eraikin honek; hondartza ondoan dago, eta hori luxu bat da. Horrez gain, eraikina bera ere luxu bat da. Goizero mutil bat etortzen da garbitzera, eta arratsaldera arte txukun egoten da. Hortik aurrera...", adierazi du boluntarioak.
Bero handia pasatu dutela azaldu du Victor Fernandezek (Miranda Ebro, Espainia, 1984): "Gaurko beroa ez zen normala, eta, gainera, ibilbidean zehar gora eta behera ibilita, leher eginda nago". Santiago de Compostelara arte heltzea du xede Fernandezek: "Bideko gastronomiagatik bada ere, merezi du".
Silvia Brunellik (Italia, 1993), Annica Stanzialek (Italia, 1993) eta Vanessa Belloriok (Italia, 1993) ere Santiagora heltzea dute helburu. Bellorioren bigarren aldia da Donejakue bideko zati bat egiten: "Duela urte batzuk Sarriatik [Galizia] Santiagora joan nintzen. Maitemindu egin nintzen bidaiarekin, eta errepikatzeko moduko esperientzia iruditu zitzaidan". Stanzial, berriz, gurasoen esperientziak animatu du: "Duela urte batzuk egin zuten, eta argazkiak ikusita... ezin nintzen etorri gabe gelditu".
Juan Sotoro (Albacete, Espainia, 1990) bi lagunekin ari da egiten bidea, eta esperientzia honen helburua "ibilbidea amaitzea, ondo jatea eta zerbeza hotza edatea" dela azaldu du. Petra Sharja (Eslovenia, 1989) astelehenean abiatu zen Irundik, eta Fisterrara (Galizia) heltzea du helburu: 36 eguneko ibilbidea egingo du. "Donostian behar duzun guztia daukazu; ongi jan eta edateko tabernak, eta bista ederrak".
Bide laburragoa egingo du Caittin Rodgersek (Eskozia, 1984). Irundik Bilbora joango da, zazpi egun baititu Euskal Herrian igarotzeko: "Eskoziatik etorri naiz Donejakue bideko zati bat egitera. Itzuliko naiz bidearen beste zati bat egitera".
Kostata lortutako lekua
Aurreko urteetan Jakintza ikastolan jartzen zuten erromesek gaua pasatzeko lekua. Aurten, obrak direla eta, Mariaren Bihotza ikastetxeak eskaini du ibiltarientzako espazioa. Lanean diharduen boluntarioak behin eta berriz eman dizkie eskerrak ikastolari eta Fernando Imaz Donejakue Bideko Lagunen Elkarteko zuzendariari: "Erromesak Donostian egoteko lekurik gabe utzi behar genituela uste nuen. Fernando Imazek ez du etsi erromesek gaua pasatzeko zerbait lortu arte, eta eskertzekoa da hori, baita ikastolarena ere". Urte osoan irekita egongo den ostatu bat nahi dute boluntarioek. Amarako lokal bat eskaini diete, baina bi urteko obrak dakartzala azaldu du Peñak: "Ezer baino hobea bada, baina erromesentzat oso urruti gelditzen da".
Maialen Igartua
Raul Lacalle (Ordizia, 1969) Aizkorpe Elektrikariak enpresako kudeatzailea da iazko irailetik. Hamar bazkideko kooperatiba bat da Aizkorpe, 1999an Zeles Sodupe elektrikariak sortua, eta Idiazabalgo Goardi poligonoan kokatuta dago. Hamazazpi urteko ibilbidean, garapen handia izan du enpresak, eta gaur egun ez dira instalazio elektrikoetara soilik mugatzen.
2013an Gonerlan sortu zuten, efizientzia energetikoaren ikerketaz eta garapenaz arduratzen den enpresaren ingeniaritza atala. Bide horretan, Gonerlux produktua kaleratu dute: bizikleta elektriko bati lotzen zaion argia neurtzeko luxometroa da, herri bateko argiteriaren diagnosia egiteko. Goiekik, Goierriko garapen agentziak, saritu egin du Gonerlux, berritzailea izateagatik.
Hasiera batean ohiko elektrizitate enpresa bat zen Aizkorpe, baina azken urteetan asko dibertsifikatu duzue jarduera. Nolatan?
Gure merkatua oso zabala da, eta sektore asko ukitzen ditugu. Lehen, batez ere, eraikuntza enpresentzat lan egiten genuen, baina azken lau urteetan, krisiagatik, dibertsifikatu egin behar izan dugu gure jarduera. Dibertsifikatzeko asmo horrekin, Aizkorpe Elektrikariak enpresaren barruan ingeniaritza atal bat sortu genuen 2013an: Gonerlan.
Zein da horren helburua?
Gonerlanen enfokea eraginkortasun energetikora bideratuta dago. Hortaz, Aizkorpek gaur egun ez ditu instalazioak soilik egiten. Proiektuak diseinatzen ditugu, auditoria energetikoak egin eta abar. Jendeak merkatuan oraindik ez gaitu identifikatzen enpresa integral baten modura; marketina aldatu beharra daukagu, elektrikariak baino gehiago garela komunikatzeko. Eta Goiekik emandako sariak lagunduko digu marketin hori egiten.
Gonerlux produktuagatik eman dizue saria Goiekik. Zein berezitasun ditu?
Merkatuan ikusi genuen behar bati erantzuteko sortu dugun produktua da. 2008an lege bat atera zuen Espainiak, eta lege horrek hainbat neurri betearazten dizkie udalei, argiztapen publikoari dagokionez. Bestalde, udalek gero eta eskaera gehiago egiten zituzten argiztapen publikoa aldatzeko. Errealitate horren aurrean, arazo bat identifikatu genuen: udaletan eta zerbitzu publikoetan, argiztapenari dagokionez, ez dituzte datuak garbi. Eta, aldaketa bat egiteko, datuak izan behar dira lehenik. Enpresa industrialetan hala funtzionatzen du: datuak jasotzen dira, diagnosi bat egiten da, eta aldaketak egiten dira datuek erakusten duten arazoa konpontzeko. Baina administrazio publikoak ez du horrela jokatzen. Herri txiki askotan ez dakite zenbat farola dituzten, ezta zein motatako farolak dituzten ere. Argiterian aldaketak egiteko diru laguntzak etortzen direnean, argiteria osoa aldatzen dute, baina aurretik zuten egoera ezagutu gabe. Aldaketa ez da datuetan oinarritzen.
Zein irtenbide aurkitu duzue arazo horrentzat?
Hauxe pentsatu genuen: lagundu egin behar diegu udalei herriko argiteriaren diagnostikoa egiten. Argi gutxi dago, asko dago, nahikoa da, ongi banatuta dago edo potentziatu beharra dago?
Diagnosi hori egiteko, sistema berritzailea garatu duzue. Nola funtzionatzen du?
Orain arte bazegoen sistema bat. Auto baten gainean jartzen zituzten neurgailu batzuk, eta errepideko argia neurtzen zuten. Hori baliagarria izan daiteke autobide bateko argiteria neurtzeko, baina ez Gipuzkoako herri txiki bateko kaleetako argiteria neurtzeko. Batetik, kale guztietan ezin direlako autoak sartu. Bestetik, altuera horretan neurtutako datuak ez direlako guztiz errealak. Guk garatu dugun sistema karro txiki bat da, neurgailu batzuekin —zunda luxometrikoak—. Lurretik 20 zentimetrora jartzen dira. Legediak hori eskatzen du, argia neurri horretara neurtzea. Karroa bizikleta elektriko bati ezartzen diogu. Horrela, gai gara, herri bateko kale eta bidegorri guztietatik pasatuz, argia neurtu eta geolokalizatzeko. Eskailerak badaude, eskuan hartzen dugu karroa, eta kitto.
Zein abantaila ditu zuen sistemak?
Oso ekologikoa da. Horrez gain, puntu zehatz bakoitzean zein argi kantitate dagoen esaten digu. Datu guztiak ordenagailuan sartzen ditugu, eta ordenagailuak grafikoetara pasatzen ditu. Horrek diagnostiko zehatz bat egitea ahalbidetzen digu. Grafikoan oso garbi ikusten da herriko zein gunetan dagoen argi gehiegi edo gutxiegi. Oso modu bisualean ikusten da argiaren banaketa herrian zehar.
Udalei zer eskaintzen diezue Gonerlux erabilita?
Sistema honen bidez, udal bati esan nahi diogu: zure gaixotasuna hau da. Gero udalak ikusiko du aldaketak egin nahi dituen edo nolako aldaketak egin nahi dituen. Udalak nahi izanez gero, guk proposatzen diegu nola egin aldaketak. Aldaketak egin ondoren, berriro neurtzen da herri osoko argiteria, eta beste grafiko bat egin. Bi grafikoak alderatuta, oso ongi ikusten da herriak izan duen hobekuntza.
Zein da udalek datu faltagatik egiten duten akatsik ohikoena?
Argiteria ez da arrazionalki kudeatzen udaletan. Oso ohikoa da herri osoan LED argiak jartzea, baina jartzeagatik jartzen dira. Ez dute pentsatzen agian argi gehiegi jartzen ari direla, edo ez dagoela ongi banatuta. Lehen zeuden bonbillak kentzen dituzte, berriak jarri, eta kitto. Eta kontuan izan behar da udal baten faktura elektrikoaren ia erdia argiteriak eramaten duela. Hori asko da. LED argiztapenarekin beti aurreztuko duzu dirua, edozein LED mota jarrita ere. Baina dena ez da aurreztea izaten. Sistema on eta eraginkor bat izatea da helburua.
Zein herritan probatu duzue Gonerlux?
Gabirian, Seguran, Getarian, Eibarren... Zerbitzua erabilgarri dago, eta, udalen bat interesatuta egongo balitz, gurekin harremanetan jarri besterik ez du. Beasaingo Udalak ere eskatu digu diagnosia.
Zein sari eman dizue Goiekik? Eta zer esan nahi du zuentzat sari horrek?
Enpresan buruturiko proiektu berritzailerik onena da Goiekik eman berri digun saria. Horrelako sariek erakusten dute enpresa txikiek ere badakitela gauzak egiten, eta geure buruarengan sinesteko balio digu. Bestetik, marketinerako oso garrantzitsua da. Gure enfokea momentu honetan Gipuzkoa da, eta sari bat jasotzeak gure produktua ezagutzera ematea ahalbidetzen digu.
Produktu honek balio erantsia ematen dio enpresari, eta hori saltzen jakin behar dugu orain. Guretzat garrantzitsua da jendeak ikustea ez garela instalazioak egitera bakarrik mugatzen. Horrelako sariek laguntzen dute horretarako.
Jon Miranda
Pilotari bezala aritzeko amaren abizena ibili zuen frontoietan: Altzelai. Gaur egun, Alkiza eta Larrabetzu (Bizkaia) artean bizi da Julen Hernandez Altzelai (Alkiza, 1989). Amets bat zuela aitortu du: bere kabuz lan egitea. Betikoak dituen ingurunearekiko eta osasunarekiko kezkak bizi proiektu bihurtu, eta taloa darabil borrokarako tresna, eko-taloa.
Noiz eta nola hasi zinen pilotan jokatzen?
6-7 urterekin hasi ginen, eta eskola bat motz edo txiki geratzen zitzaigunean eta jende gutxi bazebilen, mugitu egiten ginen: Villabonara edo Añorgara, adibidez. Oso serio hartu nuen pilota kontua. Dena eman nuen. Txapelketa batzuk irabaztea lortu nuen, tartean Elgetako lau t'erdiko azkena. Jokatu dudan bereziena izan da hori, eta baita Ogetan jokatu nuen GRAVNeko finala ere. Gero, ez nintzen gustukoa izan, eta ez ninduten onartu profesional munduan. 2012a zen, krisia bete-betean zegoen, eta pilotariak hartzeko baino gehiago botatzeko garaiak zirela esan ziguten. Hori gertatu ondoren, orrialdea pasa eta liburu berri bat idazten hasi behar nuela pentsatu nuen.
Nola sortu zenuen Eko-Talo proiektua?
Taloek betidanik txunditu izan naute. Galdetu nion neure buruari: zergatik ez atera talo berritzaile bat? Zerbait berezia? Existitzen zen produktu bati aldaketa sakon bat egin nahi nion, batez ere oinarrian: lehengaien jatorrian gehiago sakondu eta ikertu nahi nuen. Jatorri osasungarri bat, bai pertsonentzat eta bai pertsonak bizi diren ingurumenarentzat.
Nondik abiatu zenuen proiektua?
Irina da taloaren oinarrian dagoena eta proiektuaren abiapuntua izan zena. Arazoa izan nuen irin osasungarria eta ekologikoa bilatzeko. Espainiako estatuan saiatu nintzen begiratzen, baina ez nuen erraztasunik izan, ez nuen zuzenki horretan sartuta zegoen inor topatu. Donibane Garazi ondoan, nekazari bat ezagutu nuen arto irina ekologikoan egiten zuena; zazpi barietate ezberdin zituen, eta bere buruarentzat egiten zuen lan. Harekin hartu-emana egin nuen, eta asko gustatu zitzaidan haren filosofia. Ikusi nuen produktu bat jaiotzetik hil arte kontrolatzen ez baduzu ezin duzula ziurtatu ehuneko ehun produktu hori osasungarria denik. Bide horretan sakondu, eta erabaki nuen niretzako propio arto irina sortzea.
Artoa zuk ereiten al duzu?
Haziak ereiten hasi nintzen, eta beste nekazari ekologikoei pasatzen dizkiet haiek landarea erein dezaten. Gero, produkzio hori niregana bueltatzen da. Hasieran, bi ekoizlerekin hasi nintzen, eta Euskal Herri mailan gaur egun zazpi ekoizle ditut —neroni tartean—. Proiektu polita da, barietateen mantenu bat ere egiten dugu. Arto berezi bakoitzak bere prozesua du, eta berreskuratze horretan hiruzpalau urte ematen ditugu.
Gero artoa zuk irintzen duzu?
Bai. Irindu aurretik, ordea, labean sartzen dut. Bizkaian ikasi nuen hori. Behin labetik pasata goxoagoa eta hobea geratzen da artoa; erdi egina geratzen da, eta urdailarentzat errazagoa da irensten. Gero, errota berezkoa dugu hemen etxean, eta alea eskuz ehotzen dugu, galbahetik pasa eta guk nahi diogun lodiera ematen diogu. Guk kontsideratzen dugu irin integrala dela gurea, eta horrek ere urdailari mesede egiten dio.
Osasungarria da zuek egiten duzuen taloa. Zergatik?
Gureak ez du glutenik. Masa egiteko, Bretainiatik jasotako formula bat ekarri genuen —hemengoaren oso antzekoa—, eta lortu dugu talo bat egitea zeliakoentzat aproposa dena, laktosarik gabekoa. Gure postutik ez da inor joango taloa jan ezin duelako. Beti dugu alternatiba bat. Orain arte jan ezin zuten pertsonek taloa jaten dute gure postuan.
Pilotari izanik, ez duzu zailtasunik izango taloa jo ahal izateko.
Pilotari jo beharrean orain taloari jotzen diot. Taloa jotzen dudan bakoitzean eskua gogortzen zaidala iruditzen zait —barrez—. Denek dute arazo bera: nola egin talo bat apurtzen ez dena? Prozesuaz gain, lehengaiak behar du ona izan. Eta guk ehuneko ehuneko bermea dugu: freskoa, ekologikoa eta guk kontrolatutakoa da produktua.
Nola egiten duzue lanketa hori guztia gero saltzeko?
Postu modernoago bat badugu, food-truck bat, altzairuarekin egina eta ikusgarria. Bestalde, txosna moduko bat ere ibiltzen dugu jaiez jai. Bai kasu batean zein bestean kontua da zer transmititu nahi diozun publikoari. Taloaren atzean gauza asko daude, eta horiek azaleratzen saiatzen gara: ekonomia sare oso bat, laborantza sistema bat sostengatzen duzu Eko-Talo postuan kontsumituz gero.
Zerekin betetzen duzue taloa eta zerekin lagundu?
Txorizoa-hirugiharra, gazta-txokolatea binomio horretatik atera nahi genuen taloa. Horiek duten indarra mantendu nahi dugu, baina produktu berriak atera nahi ditugu. Talo begetala nobedade bezala eskaini genuenean, jendeak errezeloz begiratzen zion. Porru, azenario, piper gorri, tipula eta garaiko produktuekin osatzen genuen, brokoliarekin eta azarekin, esate baterako. Prozesu luzeagoa da, baina merezi du. Orain, txanpinoiak ere sartu ditugu, eta artoarekin oso ondo geratzen direla ikusi dugu.
Zein asmo dituzue aurrera begira?
Tabernei bultzada bat eman eta jai giroa sortzeko asmoarekin, talo egunak eta talo jaiak egiten ditugu. Musika eramaten dugu, eta taloa, edaria eta beste hainbat produktu eskaintzen ditugu. Egunerokotasunera eraman nahi dugu, eta ez dugu lotu nahi jaiegun berezi eta bakanekin. Bultzada berri bat eman nahi diogu taloari, gauza berriak egiteko. Ez dezagun antzinako produktu bat balitz bezala ikus, zerbait berritzailea izango balitz bezala baizik, zapore berriak kudeatzeko balio duen jaki moduan.
Aizpea Amas
Heldutasunera iritsi da Gaztefolk Bidasoko Gazteen Nazioarteko Folklore jaialdia, hogei urte bete baititu. Bide horretan, Irun eta inguruko gazteak dantza eta folklorearen munduan murgildu nahi izan dituzte, eta, oraindik ere egiteko bide luzea daukaten arren, dagoeneko finkatutako udako jai bat bihurtu da eskualdean. Aurtengoa egunotan egiten ari dira, eta uztailaren 26ra arte iraungo du.
"Duela hogei urte ez zen deitzen Gaztefolk", zehaztu du ekitaldiren atzean dagoen Eraiki dantza taldeko kide batek, Koldo Riberak. Orduan, Bidasoko Gazteen Folklore Jaialdia zen. Hori sortzeko motibazio nagusia gazteen artean dantza sustatzea izan zen: "Dantza haur eta gaztetxoekin lotzen zen, eta 10-16 urtekoen buelta horretan ikusten genuen dantzariek alde egiten zutela beste aisia aukera batzuetara", azaldu du Riberak. Horrela, dantza jaialdi bat egitea bururatu zitzaien, non protagonistak gazteak eurak izango ziren. Helburu nagusia adin horretako jendea erakartzea eta euren lana erakusteko beste modu bat sortzea zen, eta, "bide batez, nazioartean sona hartzea, kanpoko taldeak erakartzeko". Era berean, Irunen folkloreari lotutako ekintza asko izaten ez zirela ikusita, horien presentzia bermatu eta bultzada eman nahi izan zuten antolatzaileek.
Lehen jaialdi hartan, Espainiako Estatuko taldeen bisita jaso zuten, eta Kroaziatik etorri zen talde bat. Hasierak gogorrak izan zirela du gogoan Riberak: "Jendearen borondatearekin atera genuen aurrera, eta gure dantza taldeko neska-mutilen etxeetara joaten ziren lo egitera". Urteen poderioz, ordea, beste sistema batzuk asmatu dituzte, eta, egun, herriko ikastetxe bat egokitzen dute egoitza gisa —bertan lo egiten dute talde guztiek—. Gazteluzar eskolan egongo dira aurten.
Hogeigarren ekitaldi honetan, Georgiatik, Poloniatik, Perutik eta Ukrainatik etorriko dira dantzariak. Aspaldiko partez, Ozeano Atlantikoa gurutzatzea lortu dute. Nazioarteko taldeak ekartzea, ordea, ez da batere lan samurra izaten, eta administrazio arloko tramiteei —oztopo nagusia— ekonomikoa batu behar zaie. "Gaur egun, jaialdiaren kostuaren zati handi bat boluntario lanaren bidez ateratzen da aurrera; esate baterako, janariak, lo egiteko tokia, garbiketa, kartelak banatzea eta abar haien esku dago". Horiek gabe ezingo litzatekeela jaialdia sostengatu, Riberak zehaztu duenez.
Gaztefolk errotuta dagoen arren, jaialdiak gazterian eta Irungo gizartean eragin handiagoa izan dezan oraindik ere bide luzea duela aitortu du Eraiki dantza taldeko kideak. Gaur egun, hori gauzatu ahal izateko aukerak aztertzen ari dira. Helburuak lortzeko estrategia batzuk ekintza gehiago denbora laburragoan kontzentratzea edo kalean denbora gehiago pasatzea izan daitezke, Riberaren iritziz.
Orain lanean ari diren ildo nagusia elkarlanarena da. Horrela, beste elkarte batzuekin lan egin nahi dute, lagundu dezaten eta jaialdia haz dadin. Dagoeneko hasi dira Solas Jolas udalekuekin lanean, zahar egoitzekin, musika eta kulturaren arlo batzuekin... Esaterako, aurten, Irungo bandaren laguntza izan dute inaugurazio ekitaldian, eta talde bakoitzaren pieza bana jo dute.
Riberaren esanetan, beste erronka bat da jaialdiaren sostengu ekonomikoa eta baliabideak mantentzea. Egun, udalaren eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntza jasotzen du. "Atzetik babesa eduki behar dugu, eta, askotan, kosta egiten zaigu hori aurkitzea".
