Olaia Iraola
Donostiako Santa Teresa ikastetxeko Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailako ikasleak Wroclaw hirian (Polonia) izan dira astebete pasatzen. Donostia 2016ren barnean dagoen Haurbanistaken barruan sortu dute Zu-bridge proiektua, Urdin Badies Lehe...
Maite Alustiza
Minutu bat, hiru edo bost. Irakurtzen zenbat denbora pasatu nahi duen erabaki behar du erabiltzaileak. Gero botoia sakatu, tiketa hartu, eta irakurri. Lehenengo mikroipuin makinak iaz jarri zituzten, Grenoblen (Frantzia). Goxokien makina batetik atera zuen ideia Short Edition editorialak, "alferrikako momentu txikiak" aprobetxatzeko. Esperientzia hori eredu hartuta, Gipuzkoan ezarriko dituzte aurki, Kultur Dealers proiektuaren bidez. Urri eta abendu artean, herrialdeko hainbat tokitan aurkitu ahal izango dira.
Sei makina jarriko dituzte, bost finko eta mugikor bat. Hilabetez egongo dira toki jakin batean, eta lurraldean barrena ibiliko dira gero. Hala, "sormenerako eta pentsamendurako guneak" ireki nahi ditu Gipuzkoako Foru Aldundiak, egitasmoaren bultzatzaileak. Makina bakoitzak bi aukera eskainiko dizkio irakurleari: fikzioa edo pentsamendua. Fikziozkoak testu berriak izango dira; pentsamenduari eta filosofiari lotutakoak, berriz, egile ezagunek argitaratuak dituztenak —aforismoak, pentsamenduko pieza laburrak, filosofikoak...—. Azken horiek liburu saltzaileen elkarteak aukeratuko ditu, hainbat liburu dendarekin elkarlanean.
"Idaztea gustuko duten guztientzat", fikziozko testuak jasotzeko deialdia zabaldu du aldundiak. Denis Itxaso Kultura diputatuak azaldu duenez, mikroipuinek "originalak eta norberak sortuak" izan behar dute, euskaraz edo gaztelaniaz. Testuek gehienez 2.000 karaktere eduki ahal izango dituzte —300 hitz—, eta gaia librea izango da. "Ez dago hesirik sormenarentzat. Proiektu honek espiritu sortzailea sustatu nahi du, ez profesionalena bakarrik, baizik eta nahi duen ororena. Gehiago edo gutxiago, denok izan gaitezke sortzaile, eta hori indartu egin behar da".
Kultur Dealers webgunera sartuta bidali beharko dira mikroipuinak, eta epaimahai batek aukeraketa bat egingo du jasotzen dituzten guztien artean, bi fasetan. Lehenengo, Gipuzkoako idazketa lantegietan aritu diren hainbat kidek aurre hautaketa bat egingo dute, eta, horren ondoren, bi idazle ezagunek erabakiko dute makinetan zein testu sartu. Egilearen izena eramango dute idatzi guztiek.
Ahalik eta mikroipuin gehien lortzeko, proiektuaren berri hainbat bidetatik emango dute; besteak beste, blogei, liburutegiei, kultur zentroei eta literaturarekin zerikusia duten eragile eta espazioei aurkeztuko diete. Horrez gain, sei informazio panel jarriko dituzte Gipuzkoako zenbait hotel, denda eta abarretan. Libreta zuri bat egongo da han, eta arkatzak, jendea proiektuan parte hartzera anima dadin. Interneten ere sustatuko dute parte hartzea eta edukien sorrera, Facebook eta Twitter bitartez.
Itxasok nabarmendu duenez, Kultura Sailak "eremu guztietako sortzaileengan" jarri du bere ekintza politikoaren arreta: "Gure lurraldea proiekzio handia duen mundu bat da, orain arte izan duena baino babes handiagoa behar duena. Pentsamendu kritikoa, tolerantzia, aniztasuna eta elkarbizitza hobea sustatzen duen kultura baten alde egin dugu, gure sortzaileen lana erakutsi eta errazten duen kultura baten alde".
Liburu dendekin bat
Makinen proiektua, "sorkuntza literariorako gune" izateaz gain, bilgune izan dadin ere nahi dute, eta aitorle: "Irakurketa kluben, idazketa lantegien, blogarien eta abarren lana ezagutu eta aitortu nahi du". Sorkuntzaren eta irakurketaren alde egindako lana eskertu die Itxasok, batik bat liburu saltzaileei —Gipuzkoako hamazazpi liburu dendak babestu dute egitasmoa—. Andoni Arantzegi Gipuzkoako liburu saltzaileen elkarteko presidentearen ustez, "ez dago formula magikorik" irakurzaletasuna sustatzeko; dena den, mikroipuinen makinena "proiektu polit eta interesgarria" dela deritzo.
Oraingoz, hiru hilabetez egongo da martxan egitasmoa, proposamenak izaera "iragankor eta ezberdina" duelako. Dena den, parte hartzearen aldetik arrakastatsua bada, ez dute baztertu mikroipuin makina gehiago jartzea eta toki gehiagotara zabaltzea.
Leire Narbaiza
Gizon-emakume bikote bat, biluzik natura basatiaren erdian, hogeita bat egunez bizi iraun nahian". Horrela hasten da Aventura en pelotas (Abentura larrugorritan) saioa, zapatu gauetan TDTko Discovery Max kanalean ematen dutena. AEBetako ...
M. Ugartemendia
Martzelino Lopetegi (Belauntza, 1944) mundu osoan ibili da zesta-puntan jokatzen. Hemeretzi urte zituela irten zen Belauntzatik, eta, hogeita hamar urtez profesionaletan ibili ondoren, herrira itzuli zen.Nola deskribatuko zenuke Belaunt...
![[Herriz herri] Belauntza. Mendi magaletik begiratzen duen herria](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/BELAUNTZA.jpg "BELAUNTZA")
Maier Ugartemendia
Tolosaldeko beste herri asko bezala, Belauntza ere mendi magal batean kokatuta dago, Iturregi gainaren hegalean, hain zuzen ere. Hortaz, bertara iritsitakoan herriak orokorrean eta bereziki erdiguneak dituen aldapak atentzioa ematen dute. Aldapa horiei esker, ordea, eskualdeko ikuspegi ederra du Belauntzak.
Hogeita zortzi herrik osatzen dute Tolosaldea, horietako gehienak 1.000 biztanletik beherakoak, eta haien artean dago Belauntza —254 biztanle ditu—. Biztanleriari dagokionez, goia jo zuen herriak 1970eko hamarkadan —405 biztanle izan zituen—, baina ordutik biztanleriak behera egin du, eta, gainera, gehienak "65 urtetik gorakoak" dira, Mariano Lazkano alkatearen esanetan.
Industrialdea badu Belauntzak, baina hain herri txikia izateak ezinbestean baldintzatzen dio inbertsioak egitea. Hala ere, ekonomikoki herria "nahiko ondo" dagoela zehaztu du Lazkanok.
Frontoia eta bolatokia
Udalak aurten esku artean duen proiektu nagusia frontoia berritzea da. Otsailean amaitu zuten lanen lehen fasea, frontoia ixtea. Udalak aspalditik zuen proiektu hori buruan, eta emaitzarekin "oso gustura" gelditu da Lazkano. Lanen helburua frontoiari probetxu handiagoa ateratzea zen; izan ere, bertan haizeak gogor jotzen du, eta eguraldiak askotan erabili ezinik uzten zuen frontoia. Hain zuzen ere, urte guztian erabilgarri egotea zen helburua; bereziki herritarrek kirola egiteko edo aisiarako urte osoan erabil dezaten. Lehen fasea amaituta, bigarrena du orain buruan Lazkanok. "Harmailak jarri nahi ditugu frontoian, eta lanak aurten amaitzea espero dugu".
Proiektu nagusia pilotalekuarena bada ere, aurrera begira, epe labur eta ertainean egiteko proiektu gehiago dituzte esku artean. Esaterako, jada gauzatzen ari diren proiektu bat Martintxo elkartearen ondoan egiten ari diren aparkalekua da. Herria aldapatsua denez, elkartearen ondoan autoak "kristoren aldapan" utzi behar izaten zituzten, eta, hortaz, elkartearen ondoan zegoen herri sail batean 15-16 autorentzako aparkalekua egitea erabaki zuten.
Bestalde, bolatokia berreskuratu nahi dute. "Nahiko hondatuta" dagoela eta, ostatuaren atzean dagoen zelaian, plazatxo batean, berria egiteko asmoa dute. "Duela hamar urte ingurura arte udaletxe ondoko bolatokian jokatzeko ohitura handia zegoen". Bolatoki zaharretik gertu dago egun haurrentzako parkea ere. Errepide ondoan dagoenez, "nahiko arriskutsua" da, eta aipatutako plazatxo horretan parke berri bat jartzea ere gustatuko litzaieke.
Azpiegiturei dagokienez, herrigunetik bananduta dagoen San Jose ermitaren ondoko errepidea zabaldu egingo dute, han dagoen industrialdeak zabalerarekin "arazorik ez izateko". Horretarako, Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntza izango dute; izan ere, lan horiek egiteko "diru kopuru handia" beharko dute. Proiektu guztiak gauzatu ahal izatea espero du Lazkanok. Halaber, herrian zuntz optikoa ere pasatu berria dute.
Kultur eskaintza
Belauntza herri txikia izan arren, urte osoan kulturari lotutako hainbat ekintza izaten dituzte. Esaterako, herrian ospatzen dituzten San Joan jaiak amaitu berri dituzte; ekainaren 23tik 26ra bitarte egin zituzten, joan den astean. Ospakizunik potoloena San Joan egunean bertan izan zuten.
Oporrak hartu berriak dituzten herriko haur eta gaztetxoek, berriz, uztailaren 4tik 29ra udaleku irekiak izango dituzte; Gabonetako oporretan ere izaten dute. Aitzakia horrekin herriko haur eta gaztetxoen arteko harremana sustatzen dute. Izan ere, urteak dira Belauntzan eskolarik ez dutela, nahiz eta eskolaren eraikinak oraindik zutik jarraitzen duen —udaletxe ondoko plazan dago—. Kultur astea, berriz, abendu amaiera aldera antolatu ohi dute urtero, eta denetariko jarduerak izaten dituzte aste horretan.
Herrian bertan bizimodua egitea sustatu nahi dute. "Egitasmo ezberdinen helburua herria bizirik mantentzea eta herritarrei erosotasuna eskaintzea da", Lazkanoren esanetan. Belauntzak oso gertu ditu Tolosa eta Ibarra, tamaina handiagoko herriak, eta askotan horietara joateko ohitura dagoela dio Lazkanok. Herritarren artean, batez ere gaztetxoenen artean, "laguntasuna" sortu eta elkarrekin "giro onean" egotea gustatuko litzaioke, eurak izango baitira hemendik urte gutxira herrian bizia egingo eta sortuko dutenak.
Ikerne Zarate
Uztailaren erdialdera arte, Udako Ikastaroen 44. aldia egingo du Udako Euskal Unibertsitateak. Eskaintza murriztu du aurten. Neurri horrekin "baliabideak optimizatu" nahi izan dituztela esan du Irati Iziar Udako Ikastaroen arduradunak (Oñati, 1975).
Erreferentea da udako unibertsitatea, eta ikastaroetan parte hartzeko 450 lagunek egin dute matrikula, baina epea oraindik zabalik da. Soziologia, agroekologia, feminismoa, teknologia, biologia... Eskaintza plurala jarri du UEUk aurtengo udan ere, ikasten jarraitzeko gogoa dutenentzat.
Anitza. Hori da aurtengo Udako Euskal Unibertsitatearen ikastaroen leloa. Zergatik?
Ikastaldi bakoitzak badauka nortasun bat. Hori saiatzen gara irudiarekin eta leloarekin islatzen. Anitza aukeratu dugu, askotarikoak direlako gaiak, gai horiek lantzeko moduak eta formatuak. Jardunaldiak, mintegiak, mahai inguruak, ikastaro trinkoak, luzeak, laburrak... askotariko eskaintza dugu alde batetik. Jendea ere askotarikoa da, bai irakasleak, bai parte hartzen dutenak. Batzuk unibertsitatekoak dira; beste batzuk profesionalak, adituak. Alde horretatik ere pluraltasuna dugu. Baina aurtengo berritasuna ikastaroak hartuko dituzten lekuak izango dira. Normalean, Iruñean, Baionan eta Eibarren egiten ditugu, baina aurten Donostian, Zumaian, Bilbon eta Noainen [Nafarroa] ere egongo gara.
Udako ikastaroak jakintza eta aditu euskaldunen topagune direla diozue.
Alde batetik, aurten 30 ikastaro eskainiko ditugu, eta horietatik zazpi jardunaldiak dira. Aditu eta profesional euskaldunak biltzeko oso formatu egokia da jardunaldiarena. Egun bateko jarduera da normalean, gai baten inguruko gogoeta egiteko aukera ematen duena, eta, gainera, jardunaldien helburuetako bat saretzea da, profesional horiek beren artean harremanetan jartzea, eta elkar ezagutzea. Antzeko gaiak lantzen dituztenen arteko hartu-eman horiek erraztu nahi ditugu. Ikastaroak gehiago dira formakuntza, trebakuntza berri bat lortzeko gunea. Udako Ikastaroetan jardunaldiak gero eta pisu gehiago ari dira hartzen.
Azken urteetan 40 ikastaro antolatu izan dituzue, eta aurten 30. Zergatik erabaki hori?
Batez ere, gure baliabideak optimizatzeko egin dugu. Aurreikusten genuen hainbat ikastaro ezberdin, formatu ezberdinekin egitea, eta ongi pentsatu behar genuen zer eta nola eskaini. Ohartu gara asko eskaintzeagatik ez zela ikastaldi arrakastatsuagoa izango. Gutxiago eskaintzea erabaki dugu aurten, baina ondo neurtuta non eta zer. Baionan eta Iruñean izatea ez da kasualitatea. Nahi duguna da bertako euskaldunei egiten zaien eskaintza bat izatea; tokian tokiko behar horiek asetzen saiatzen gara. Baionako ikastaroetan Seaskak irakasleak bidaliko ditu formatzeko. Hori da gure helburua, tokiko beharretara moldatutako eskaintza egitea.
Hiru formatutan banatu dituzue aurten ikastaroak: espezializatuak, dibulgaziokoak eta jardunaldiak. Zein baldintza bete behar dira parte hartzeko?
Printzipioz ez da inolako titulaziorik eskatzen. Baldintza bakarra euskalduna izatea da, euskara hutsean egiten den eskaintza delako. Hala ere, ikastaro espezializatuetan aurretik ezagutzaren bat izatea komeni da. Askotan jendeak pentsatzen du UEUk unibertsitate izena duelako bakarrik unibertsitateko ikasleentzat dela, eta urtero nabarmentzen dugu ez dela horrela, berez interesa daukan edonorentzat dela, ez dela titulaziorik behar. Behar den bakarra da euskaraz jakitea eta ikasteko interesa izatea.
Soziologia, biologia, teknologia... denak du lekua zuen eskaintzan. Zein nabarmenduko zenuke?
Nik neuk modu pertsonalean egingo nituzkeen hiru aipatuko ditut. IKTak Euskal Herrian, Ikerketa, Ezagutza eta Ekintzarako abiapuntu berriak Bilbon egingo dugu. Kuriosoa da, ezberdina; sarean euskarak duen presentzia aztertuko du. Gero eta proiektu gehiago egiten ditu jende euskaldunak, eta horiek nola zabaltzen diren aztertuko dute. Topagunea izan nahi du horretan lanean dabilen jendearentzat. Kontzertu batekin amaituko da ikastaroa, Kafe Antzokian. Han parte hartuko duten lau musika taldeek IKTak eta euskara lantzen dituzte, eta beren proiektua sareetan zabaltzen dute.
Baionan Jakin fundazioarekin antolatu dugun Eta kultura autodeterminatuko balitz? ikastaroa ere gustura egingo nuke. Baionako gaztetxean emango dugu. Oso proiektu polita daukate; gaztea eta euskalduna, gainera.
Azkenik, Sendabelarrak eta Etnobotanika Euskal Herrian ikastaroa aipatuko dut. Eibarren izango da, eta kuriosoa da, aurreko biak bezala. Azken urteetan sendabelarrak eta horien gainekoak modan jarri dira, eta hainbat ikastaro antolatu ditugu. Kasu horretan, gainera, ikastaroa biologoek emango dute, mendi irteera egingo dute eta landareak bertatik bertara ikusiko dituzte. Azken egunean, sendabelarrena noraino den gure tradiziotik datorren herri medikuntza hausnartuko dute, eta noraino iristen den benetako zientzia.
Zergatik hartu parte Udako Ikastaroetan?
Lehenik, interes pertsonala izan behar da ikasteko, etengabeko prestakuntzaren filosofia horren barruan, jaiotzen garenetik hiltzen garen arte ikasten ari gara. Pertsona moduan garatu eta hobetzeko, etengabe ikasten ari gara. Ikastaldi arina izaten da udako ikastaroena; gainera, informala da, presiorik ez dago, eta jendea parte hartzera dator. Proiektua zabaltzen ari gara; udako ikastaroak gure erakusleiho ezagunena badira ere, urte osoan lanean aritzen gara. Gainera, borondatezko lanean antolatuta gaude, eta hau eskertu egin behar da. Ikastaldi gertukoa eta polita da.
Zenbat parte hartzaile izango dituzue aurten?
Azken urteetan 450-500 lagun inguruk eman dute izena. Aurten, 450 matrikula inguru ditugu, eta oraindik ez dugu epea itxi. Kopuru antzekoetan ibiliko gara.
Informazio gehiago bildu nahi izanez gero, bisitatu webgune hau:
www.ueu.eus
Eider Goenaga Lizaso
Donostia 2016. urtean Europako kultur hiriburu izango zela iragarri zenetik, 2011ko ekainetik, bide luzea egin da. Gorabeherak gorabehera, Donostia 2016 fundazioak ia bost urte pasatu zituen prestakuntzetan, eta tarteka herritarrei begirako mokadutxo txikiak ere aurkeztu zituen, aurtengoak ekarriko zuenaren aurrerapen gisa. Baina iritsi zen 2016a, eta dagoeneko pasatu da urte erdia. Eta sei hilabetek ematen dute balantzea egiteko modua. "Balantzea? Oso ona, oso ona", dio Fernando Alvarez Donostia 2016ko komunikazio arduradunak, Hitza-ren galderei erantzunez.
"Baina, balorazio horrek behar du esplikazio bat", gehitu du. "Honen jarraipen txiki bat egin duen edonork badaki hau oso konplexua izan dela, historia bat ere badaukala atzetik, eta ez dela erraza izan. Arazo batzuk ere izan genituen, baina gutxinaka-gutxinaka, hilabetez hilabete, astez aste eta ekitaldiz ekitaldi, jende askorengana eta komunitate askotara iritsi da gure edukia: artea dela, antzerkia dela, kirola dela, hizkuntza...". Eskaintza zabala bezain aniztuna dela dio, eta jendeak hori ulertu duelakoan dago. "Hori da nik jasotzen dudana; bai lagunen aldetik, bai kaleko jendearen aldetik, bai autobusean entzuten dudanagatik. Pixkanaka-pixkanaka gure euri mehe honekin bustitzen ari da jendea, eta herritarrak gero eta ideia argiagoa dauka gure proiektuari buruz".
Ahots kritikoak izatea normaltzat eta osasuntsutzat jotzen du Alvarezek. "Nik uste dut herritarrek proiektu honen euskarri eta partaide gisa ikusten dutela euren burua, eta guztiek sentitzen dute badutela zerbait esateko. Eta arrazoi dute, hori gure filosofian sartzen baita". Hala, herritar, eragile zein sortzaileen iritzi, ideia, nahi eta helburuak entzun eta programan txertatzeko ahalegina hasieratik egin dutela nabarmendu du. "Egunero egiten dugu ahalegin hori, baina ez dugu beti lortzen. Beraz, kritikak ondo ikusten ditut, horrek erakusten baitu jendea arduratuta dagoela bere hiriarekin, egiten ari garenarekin eta hiriak ematen duen irudiarekin. Hala ere, nire sentsazioa da ari garela jendearengana iristen, herritarrak ari direla gure egitasmoa ulertzen".
Hasiera gazia
Inaugurazioak utzitako aho zapore gazi-gozoaz, berriz, honela erantzun du Donostia 2016ko komunikazio arduradunak: "Gozoa baino gehiago gazia izan zela esango nuke. Egun horretarako uste dut 70 bat ekintza programatu zirela, eta denak bikain joan ziren, bikain. Baina justu ekitaldi nagusia ez zen nahi bezain ondo joan. Eta normala da ez zaizula gustatu esatea, baita akatsak izan zirela nabarmentzea ere; baina hain sutsua izan zen erreakzioa...". Jendeak kultur hiriburutzaz zuen jakin-mina handia zela eta erantzuna ulergarria dela dio, halere. "Bazen halako ezinegon bat, eta histeria moduko bat eragin zuen". Orduan jasotako kritikak eta jendearen erantzunak lanean jarraitu eta hobetzeko bultzada eman diela gehitu du Alvarezek. "Jendeak horrelako jarraipena egiten duela ikusteak erantzukizun handi bat jartzen dizu bizkar gainean, egiten duzun guztiaren gaineko ardura handia; baina ez ekitaldi handietan bakarrik, jarduera guzti-guztietan baizik".
Izan ere, Donostia 2016k hainbat jarduera handi programatu baditu ere —Uda gau bateko ametsa eta Bake ituna erakusketa, kasurako—, programazioan jarduera txikiak gailentzen dira. "Hori betidanik egon da idatzita, eta agian jende batek esperoko zituen ekitaldi handiak, eta horiek aurkitzen ez dituenean kexatzen da, baina guk hasieratik esan genuen gure filosofia beste bat zela".
Jendearen parte hartzearekin pozik agertu da Alvarez, gustu guztietarako programa atondu dutela uste baitu. "Baina gure programan badaude beste proiektu handi batzuk, ez dutenak helburu gisa jarraipen handia izatea. Handiak dira garrantzitsuak iruditzen zaizkigulako, ez jende asko erakarriko dutelako". Hitzargiak, elkar argitzen duten hizkuntzak programa jarri du adibide. "Aste honetan ari dira egiten, Orona fundazioan. Europako beste hizkuntza gutxituak eutsi eta indartzeko jarraitu duten bidea eta praktika onak dira aztergai. Elkarrekin partekatuko ditugu esperientziak, besteenak eta gureak. Guretzat egitasmo hori pisu handikoa da, baina ez da guztiontzako moduko jarduera bat". Beste adibide bat Adiorik gabe programa dela azpimarratu du Alvarezek. "Elkarbizitza da hiriburutza honen balio nagusia, eta ildo horretan indarkeriaren biktimak gogoan izango ditugu. Hiru ekitaldi izango dira, eta lehena uztailaren 2an egingo da, Antzoki Zaharrean".
Hala ere, uda bi apustu garrantzitsurekin abiatu du Donostia 2016k: hilabeteko emanaldi guztietarako sarrerak agortu dituen Uda gau bateko ametsa antzezlana eta urria bitartean irekita egongo den Bake ituna erakusketa. "Horiek dira gure udako apustuak, baina jarduera txiki pila bat ere izango dira. Eta baita Donostiako ohiko eskaintzekin egingo ditugun Elkarrizketak ere; Jazzaldian, Musika Hamabostaldian zein Zinemaldian. Joango gara berri ematen".
E. Goenaga Lizaso
Asteazkena. 11:30. Ia 30 gradu itzaletan. Fresko egoten da San Telmo museoan, baina ez dabil jende asko. "Atzo bai; asteartetan doan da sarrera, eta jende pila bat etorri zen erakusketa ikustera", dio harrerako langileak. Bake ituna erakusketaren zati bat dago San Telmon; ostiralean inauguratu zuten, Donostia 2016ko egitarauan garrantzi handiko erakusketa da, eta oihartzun handia izan du hedabideetan. Langileek diotenez, ari da jendea erakartzen. "Baina, gaurko beroarekin, jendeak nahiago du hondartzara joan". Hala da, gabarroian jende gehiago dago museoan baino.
Bertaratu direnen artean, turista itxura dute askok. Baina, eguraldiak praka motzak eta elastiko tiraduna janztera gonbidatzen du; ez da erraza turistak bereizten. Adin nagusiko emakume bati euskaldun itxura hartu dio kazetariak, eta hurbildu zaio. "Sorry, I don't understand. I'm from Bath, England", erantzun dio —"Barkatu, ez dut ulertzen. Bath-ekoa naiz, Ingalaterrakoa"—. Alex Kolaçovski du izena. Senarra ingeniaria dela, hura kongresu batera etorri dela eta berak hiria bisitatzeko aprobetxatu duela azaldu du. "Ez nekien ezer, eta oso sorpresa ona izan da kultur hiriburua zela jakitea". Erakusketaren berri izan, eta bertaratu egin da. "Itxura zoragarria du. Ea zerbait gehiago ikusterik dudan bost egunotan". Kultur hiriburutzaren kontua ez zaio arrotza. "Ingalaterran hainbat hiri izan dira kultur hiriburu, eta onura handia atera diote. Ea zortea duzuen".
Denak ez dira turistak, halere. Lore Jauregi Zarauzkoa da, eta Donostian bizi da. Lehen aldiz izan da Donostia 2016ko jarduera batean. "Ez dut parte hartu. Gauza asko egin dira, baina ez naiz etorri". Hernaniko Xabier Gurrutxagarentzat ere lehen aldia da. "Aspaldi nuen San Telmora etortzeko asmoa, eta aitzakia erakusketa honek eman dit".
Aurrerago, adineko gizon bat dago, adi-adi koadro bati begira. Ez du turista itxura. "Hogei urtez irakasle izan nintzen Donostian, baina orain Azkoitian bizi naiz. Egunero pentsatzen dut 'nahiago nuke aurten Donostian biziko banintz'. Propio etorri naiz erakusketa ikustera", dio Esteban Arrietak. Kultur hiriburutzaz zuen iritzia aldatu egin dela aitortu du. "Kongresu, hitzaldi eta halakoak espero nituen gehiago, baina ez, kultura oso zabala da, eta dena hartzen asmatu dutela dirudi".
Donostian bizi dira Itziar Arrizabalaga (Beasain), Maribel Lariz (Eibar) eta Inmakulada Arratibel (Beasain). Elkarrekin iritsi dira San Telmora. Donostia 2016ri buruzko iritzia eskatuta, "oso ondo" erantzun du Larizek. Arrizabalagak ere baietz dio buruarekin: "Jarduera pila bat daude, eta jende askorengana iritsi dela ematen du. Uda gau bateko ametsa ikustera joan nahi genuke, baina sarrerak amaitu dira". Larizek dioenez, 2016aren aurretik jendeak agian bazuen "beldur pixka bat": "Baina orain jendea pozik ikusten dut, eta parte hartze handia izaten ari da".
Erdi eta erdi
San Telmotik, Alderdi Ederrera; Donostia 2016k atondutako informazio gunera. Agus Aduriz, Silvia Santos eta Aloña Ganboa ari dira bertan lanean. Inork baino hobeto dakite jendeak nolako informazioa bilatzen duen eta zer dakien kultur hiriburuaz. 20 minututik gora egin du kazetariak zain, haiekin hitz egiteko tartetxo bat izan arte. "Gaur lasai gaude; egun askotan ilarak kaleraino luzatzen dira", dio Adurizek.
Etengabea da joan-etorria; tartean turista espainiar, frantziar eta ingelesak etorri dira informazio bila, baina baita bertakoak ere. "Nik uste dut erdi eta erdi izaten direla, turistak eta bertakoak —donostiarrak, gipuzkoarrak eta nafarrak, batik bat—", azaldu du Adurizek. Turismo bulegoa delakoan sartzen dira asko informazio gunera. "Eta ilara oso luzea ez bada, denbora hartzen dugu kultur hiriburutzari buruz informazio osatua emateko. Bestela, egitarauak ematen dizkiegu, astekoak eta hilabetekoak".
Urteroko oporrak Europako kultur hiriburuetan egiten dituzten turistak ere joan izan zaizkie informazio bila. "Ni harritu nintzen lehenengoak etorri zirenean. Ez dira asko, baina batzuk badira. Eta konparazioa egiten dute hiriburu baten eta bestearen artean. Gehienei asko gustatu zaie Donostiako eskaintza, eta esaten dute beste hiriburu batzuetan ez dela halako egitarau zabalik izan".
Bertakoei dagokienez, jendearen ezagutza eta jarrera "errotik" aldatu dela uste du Adurizek. "Iraultza moduko bat izan da, batez ere Aste Santuetatik hona. Ezezagutza handiagoa zen lehen. Orain, egun-pasa etortzen den jende asko dator hona, eta badakite eskaintza zabala dela; etortzen dira galdetzera ea zer egin dezaketen gaur, eta aukeratu egiten dute".
Maite Alustiza
Urdanibia plazan nabari da sanmartzialen atarian daudela. Txosnak muntatuak dituzte, baina botilak barra gainean daude oraindik, eta lurrean. Lurrean ere jendea, gazteak eta helduak, giroa berotzen, nahikoa bero ez balego bezala: astearteko iluntzeko zortziak dira, eta 30 gradu markatzen ditu kaleko termometroak. Skola Musik akademiako nerabe eta gazteak kontzertuak ematen ari dira plazako agertokian. Lukas Grahamen 7 years abestia kantatzen ari da neska bat: "Once I was twenty years old...". (20 urte izan nituen behin...). 20 urte badituzte han dabiltzan lau neskak, eta laster plazara iristear den beste musika batez galdetu die kazetariak. "Alardea? Egunean bertan joango gara, baina entseguak ikustera... Hemendik ere entzuten da". Aurten, hogei urte dira emakumeek lehenengoz Irungo alardean parte hartu zutenetik, eta urteurren horren aitzakian, hogei urteren bueltako gazteen iritziak bildu ditu Hitza-k, entsegu egunak aprobetxatuta.
Hallelujah kantua hasi dute oholtzan, eta minutu gutxira iritsi da Urdanibia plazara Ama Xantalen konpainia, Peña kaletik barrena. Irungo alde zaharreko konpainia da, neskez eta mutilez osatua. Haiei begira ari da lagunekin Ane Erasun, 22 urteko irundarra. Bi urtez atera da alardean, baina, ikasketak kanpoan egiten ari denez, azken urteetan ez du parte hartzerik izan. Dena den, kanpotik bada ere, neska-mutilak babesten ditu. Dioenez, parekidean parte hartzeagatik ez du kontrako jarrera "bortitzik" jaso, baina kontra egote horrekin ez dator bat: "Ez dut ulertzen jarrera hori, are gehiago jende gaztearen partetik". Uste du etxetik jasotakoak zerikusi handia duela: "Niri betidanik erakutsi izan didate beste edozein gauzatan bezala, festatan edo kiroletan, neskek eta mutilek berdin-berdin parte har dezaketela". Txikitatik bizi baitute askok alardea Irunen. Horren erakusle dira Ama Xantalenekoei begira dauden aitona-amonak eta bi bilobak; txaloka ari dira guztiak, eta neska txikiak, karrotxoan eserita, txilibitua du eskuan. Berriro plazatik pasatu direnean desadostasun keinu bat egin die gazte batek; behin baino gehiagotan errepikatu du. "Ez zaizu gustatzen?", galdera. "Ez". Zergatiaz galdetuta: "Zergatik ez". Eta barrea.
Entseguari arreta handirik jarri gabe baina plaza inguruko giroan dabil mutil kuadrilla bat, 20-25 urte bitartekoa. Aritz Fernandezek eta Josu Antiak ondo ikusten dute nesken parte hartzea. "Lehengoa ez dut ulertzen, eta orain batzuek daukaten pentsamendua ere ez. Ze arazo dago? Berez kontzientziatuago egon beharko genuke, baina gai honetan ez du horrela funtzionatzen", dio Antiak. Bat dator Fernandez: "Denoi gustatzen zaigu festa egitea; beraiek lehengo modura nahi badute, behintzat utz diezaietela atera nahi duten neskei lasai ateratzen".
Auzia bertatik bizitzea
Urdanibia plaza utzita, Oiasso museo aldera doa kazetaria, Erromes plazatik aterako den konpainiarengana. Istillaga plazatik pasatzean, ordea, txistu hotsak entzun eta bidea desbideratu du. Neska-mutilen Santiago konpainia ari da ibilbidea egiten, eta haien bide bera egiten, espaloitik, dozena erdi bat lagun. Olatz Ugarte kantineraren taldeak ere gazte ugari biltzen ditu. Kale paraleloetako batean, errepidea noiz libratuko zain daude Maider Arana eta Iraia Jauregi, autoaren aldamenean. 20 urte ditu Aranak, eta 23 Jauregik. Hondarribitik eta Donostiatik etorriak dira Irunera, erosketak egitera. Alarde tradizionalaren alde egin du Aranak. "Nik uste gaia ulertzeko handik bizi behar duzula. Berdintasunaren alde nago, baina ondo ikusten dut alardea lehen egiten zen bezala egiten jarraitzea". Tolosako eskopetarietan neskak eta mutilak normaltasunez ateratzen direla azalduta, ildo beretik erantzun du: "Ez da gauza bera".
Familiako tradizioa
Erromes plazara bidean galdetzaileen artean lauzpabost gaztek uko egin diote gaiaz hitz egiteari. Plazara iristerako, 21:30 dira. Jai giroan dabiltza neska-mutilak, aita-amak, aitona-amonak. Plaza txikia da, balkoiez betetakoa, eta leihoetan jendea ageri da jada. 7-8 urteko mutiko bat danborra astintzen dabil; haren inguruan hiru neskatilak salto egiten dute, danbor kolpeen erritmoan.
Buenos Amigos konpainia tradizionalaren entsegua hastear, plaza erdialdera gerturatu da neska gazte talde bat. Nerea Telleria eta Junkal Amenabar dira horietako bi; 21 eta 22 urtekoak. "Aitona ateratzen zen, osaba ere bai, aita... Ondo iruditzen zait tradizioari jarraitzea, eta nik gozatzen dut ikusten aterako banintz bezainbeste", dio Telleriak. Alardeetan kantinera ez den beste postuetan andreen parte hartzeak sortzen duen gatazka aztertuko duela iragarri berri du diputazioak. Horri buruz galdetuta, alderdi politikoen arteko ika-mikak txarretsi ditu Amenabarrek: "Kontua gehiago nahastu nahi dute batzuek, eta ez esaten duten bezala berdintasuna eta abar".
Etxeko atarian sartzen ari da Julen Martin. 18 urte ditu, eta ez dio aparteko interesik eragiten alardeak. "Niri berdin zait bat ala bestea, ez zait interesatzen. Bakoitzak egin dezala nahi duena". Bien bitartean, plazan inguratu dute Sonia Villaverde kantinera, eta eman diote oparia, kantinerei oparitu ohi dieten upeltxoa. Jarraian, borobilaren erditik atera eta erdian jarri da txistua eskuan duen mutila. Hasi dira jotzen. Kide baten kamisetak hala dio: Irungo alardea 1880tik.
Neskek Irungo alardean parte hartzeko lehen ahaleginak 1970eko hamarkadan egin ziren. 1976an hasi ziren planteatzen, Alardeko Musika Bandako zuzendariordeak hiru emakume sartzea proposatu zuenean. Alardearen Batzordeari egin zion proposamena, baina ba...
