![[Donostia 2016] Inaugurazioa – Urumean izango du sorburua](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/Itsasgora.jpg "Itsasgora")
Hamar egun baino ez dira falta Donostia 2016 kultur hiriburutzak urteari hasiera emateko. Urtarrilaren 20an hasi eta bost egunez ekitaldi andana izango da hiriko bazter guztietan, egitarau mardula antolatu baitute egitasmoaren sustatzaileek. San Sebas...
![[Donostia 2016] ‘Oskara’ ikuskizuna estreinatzear dira Kukai eta La Veronal](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/OSKARA.jpg "'OSKARA'")
Sorkuntza prozesuaren azken unean daude Kukai eta La Veronal dantza konpainiak. Hilabetetako lanaren emaitza taularatzeko puntuan. Izan ere, hilaren 30ean estreinatuko baitute Oskara, bi konpainiek elkarlanean sortu duten lana. Donostia 2016ko Elkarrizketak ildoaren barnean egingo dute aurkezpena.
Euskal Herriko konpainiak eta Valentziakoak (Herrialde Katalanak), berez, ez dute elkarren artean zer ikusteko handirik, dantza esparruari dagokionez mundu oso ezberdinetatik datozen bi talde direlako. Horrenbestez, eskuartean duten lana bi mundu koreografikoren batura gisako bat izango da, bi begirada ezberdinen topagune bat: Euskal Herriko kultura tradizionalean du oinarria eta sormenerako abiapuntua; baina, era berean, gaur egungo artisten ikuspegitik sortutako lana izango da.
Kukai konpainia azken urteotan egiten ari den ibilbidean beste urrats bat da Oskara. Izan ere, konpainiako kideak nazioarteko hainbat koreograforekin elkarlanean aritu dira, dantzarekiko duten ikuspegia beste ikuspegi bat duen jendearekin trukatzeko. Horri tiraka, hilabete dezente daramatzate Oskara egitasmoa lantzen La Veronal konpainiarekin. Kukaiko zuzendari Jon Maiak du ikuskizunaren gidaritza, eta La Veronaleko Marcos Morau arduratu da koreografiaz. Dantzan, berriz, Kukaiko lantaldea ariko da: Eneko Gil, Alain Maia, Urko Mitxelena, Ibon Huarte eta Martxel Rodriguez, hain zuzen. Erramun Martikorena kantariak ere parte hartuko du ikuskizunean.
La Veronal konpainiak hastapenetik ardatz nagusi bat du: munduko hainbat lekutatik abiatuz sortu dituzte ikuskizunak. Besteak beste, Islandia, Siena (Italia)... Maiak konpainiaren ildoa ezagutzen zuen, eta asko erakartzen zuen horrek, leku desberdinetako elementuak hartu eta egiten zuten irakurketa estetikoak. Hala, Euskal Herriarekin gauza bera egin zitekeela otu zitzaion, eta ideia Morauri proposatu zion. Horrelaxe jarri zuten abian egitasmoa.
Baina Morauk egiten dituen lanak ez dira dokumentalak, eta Oskara ere ez da izango. Euskal Herriko tradizioan eta mitologian arakatu eta testuingurutik atera ditu elementuak, 2015. urtean kokatuz. Horrek euskal herritarren jatorriaren berri ematen lagun dezakeela uste du, jatorria ikertzeari garrantzi handia ematen diolako.
Koreografoak Euskal Herria ezagutzen ez zuenez, iazko martxoan astebetez izan zen Maiarekin han eta hemen bidaiatzen. Jende askorekin egoteko aukera izan zuen valentziarrak; besteak beste, musika esparruan, jantzien esparruan eta mitologia esparruan.
'Uda-gau bateko ametsa'
Horrez gain, Uda-gau bateko ametsa antzezlanean ere parte hartuko du Kukai dantza konpainiak, edo behintzat konpainiako zenbait dantzarik. Antzerkia, dantza eta musika elkartzen dituen ikuskizun bat da. Ekainaren 21ean estreinatuko dute lana, udako solstizioaren hasierarekin batera. Hain zuzen ere, lana garatzen den urte sasoian, hilabetez, gauero —euria egiten duen egunetan izan ezik— antzeztuko dute Kristinaenea parkean, 300 bat lagunentzat.
![[Donostia 2016] Komikilariak kalera aterako ditu Zapart-ek](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/Zapart_-_Ainara_Aspiazu_-_Joseba_Larratxe.jpg "Zapart_-_Ainara_Aspiazu_-_Joseba_Larratxe")
Errotuladoreak hartu eta marrazteari ekin zioten Antton Olariaga, Ainara Aspiazu, Dani Fano, Iñaki Holgado, Patxi Huarte Zaldieroa eta Joseba Larratxe marrazkilariek Zapart komiki jaialdia aurkezteko prentsaurrekoan, orain dela zenbait hilabete. Ez da kasualitatea. Izan ere, komikia atera nahi dute kalera. Eta, horregatik, ekainaren 10etik 12ra Donostian izango den jaialdiaren atarikoa eskaini zuten. Komikilariek beteko dituzte orduan kaleak; pertsonaiek eta binetek konkistatuko dute ingurua.
Donostiako Xabiroijaleak elkarteen ekimenetik sortuta, eta hiriburutza kulturalak sostengatuta, 2016an egiteaz gain komikiaren kultura urteroko ohitura bihurtu nahi dute; are gehiago, Europako komikiaren erreferente izatea gustatuko litzaieke.
Egitaraua ez dute oraindik guztiz zehaztua; etorriko denaren zertzelada batzuk baino ez dituzte eman. Ardatzak, ordea, aski finkatuta dauzkate: zuzeneko marrazketa eta herritarren parte hartzea. Dena dela, iragarri dituzte jada zenbait ekintza. Hala, karikaturagile ibiltariak eta bertsolari eta marrazkilarien arteko saioak eskainiko dituztela aurreratu dute. Tailerrei dagokienez, ipuin kontalaritzak izango du bertan tartetxoa, bai eta gidoigintzak ere. Ildo beretik, kamishibai-a jorratuko dute, ipuinak kontatzeko ohiturazko japoniar era, istorioak eta antzerkia nahasten dituena.
Bestalde, erakusketak ere prestatuko dituzte, bai bertako egileenak, bai kanpokoenak ere. Izenak, baina, ez dituzte jakinarazi oraindik. Horrez gain, hitzaldiak, proiekzioak eta mahai inguruak izango dira protagonista. Eta komikia oinarria izanda, ezinbestean, eskuratzeko aukera egongo da. Batetik, salgai jarriko dituzte; eta, bestetik, bookcrosssing-a sustatu nahi dute —alegia, liburuak kalean uztea—, bai eta trukea ere.
Komikilariak, erdigunean
Marrazkilariak. Horiexek dira jaialdiaren ernamuin eta sostengatzaile. "Sekulako pagotxa da proiektua, zoragarria da. Asmoa sortu da nekatuta gaudelako betiko komiki azokez. Uste dugu gure lana hori baino gehiago izan daitekeela... Erakarri egin nahi dugu jendea. Beti bizi gara kobazulo batean, eta lankidetza egotea gozagarria da beti", esan zuen Dani Fanok aurkezpenean.
Zaparten ekoiztutako ondare nagusia Donostiako Komikigunean gordeko dute. Leku garrantzitsua izango da jaialdirako.
Donostia 2016ko egitarauaren barruan, Ahotsen itsasargia-ren baitan antolatuko dute Zapart jaialdia.
Hirugarrengoan bai. Bitan txapeldunorde izan ondoren, Gipuzkoako txapela jantzi zuen Beñat Gaztelumendik joan den larunbatean. Bertso eskoletan aritzen direnak aipatuz egin zuen txapeldunaren agurra, Illunben jokatutako finalean: "Bertso eskolaz bertso eskola/ belaunaldiz belaunaldi/ hau zuentzat da/ zeratelako ahots bat ematen ari/ isilik egon behar zuela/ esaten ziotenari". Belaunaldi bereko bi bertsolarik jokatu zuten buruz burukoa, 1987an jaiotakoak biak: Gaztelumendik eta Alaia Martinek. Aurtengo txapelketan, hain justu, behin baino gehiagotan aipatu da belaunaldi aldaketa, bertsolari gazteen parte hartzea, eta baita haien maila ere.
Hari "luze, fin baina sendo batekin" lotuta egin du zortzi hilabeteko bidea Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak. Finalaren atarian, hala deskribatu zuen hilabeteotako jarduna Saroi Jauregik, Gipuzkoako Bertsozale Elkarteko lehendakariak: "Urrun samar gelditzen da, baina maiatzean Gipuzkoa Bertsotan jarri genuen martxan. Orduan 74 bertsolarik hasi zuten bide hori finalaren beste hari muturra da". Maiatzaren 9an hasi zen lehia, Astigarragan, txapelketarako sailkapen fasearekin. Jendetsu bezain bizi hasi zen: hilabeteko epean, 24 saio izan ziren Gipuzkoako hamabi herritan; herri bakoitzean bi saio egun berean, goizez eta arratsaldez. Bertsolariekin batera, martxan jarri ziren gainerako taldeak ere: gai-jartzaileak, epaileak, idazkariak, laguntzaileak, bertsozaleak...
74 bertsolaritik, lehenengo 30ek lortu zuten txapelketarako sailkatzea. Jon Maia izan zen lehen sailkatua, 583 punturekin, eta haren atzetik geratu ziren Ander Lizarralde (580,5) eta Mikel Artola (577). Maiak lehen fasetik finalera arteko bidea egin zuen; beste biek, berriz, finalaurrekoetaraino iristea lortu zuten. Antton Fernandez izan zen udaberriko fase hartako azken sailkatua, 529,5 punturekin.
Txapelketa bera irailaren 20an abiatu zen, Beasainen, 43 bertsolarirekin, baina Aitor Sarriegi gabe. 2011ko txapeldunak aurten ez parte hartzea erabaki zuen. Gipuzkoako Hitza-ri urrian emandako elkarrizketan adierazi zuenez, erabakia ez zen erraza izan, beti gustatu izan zaiolako aukera daukana txapelketara aurkeztea: "Hori defendatu izan dut nik. Baina egia da nekatuta nengoela; eten bat behar nuen".
Gipuzkoa Bertsotan fasetik sailkatutako 30 bertsolariei beste hamahiru gehitu zitzaizkien, duela lau urteko txapelketan finalaurrekoetara sailkatzea lortu zutenak, zehazki. Hamahiru horietatik sei final-zortzirenetan sartu ziren lehian, 2011ko txapelketan finalaurrekoetara sailkatu ziren baina finaletik kanpo geratu ziren seiak: Iñigo Mantzizidor Mantxi, Nerea Elustondo, Beñat Lizaso, Iban Urdangarin, Felix Zubia eta Jokin Uranga. Gainerako zazpiak finalaurrekoetan sartu ziren: Agin Laburu, Jexux Mari Irazu, Beñat Gaztelumendi, Jon Martin, Alaia Martin, Iñaki Apalategi eta Unai Agirre.
Kanporaketak, hiru hilez
Hiru hilabeteko tartean, sei final-zortziren, bost final-laurden, eta hiru finalaurreko jokatu zituzten. 36 bertsolari aritu ziren final-zortzirenetan, eta horietatik 23 bertsolari sailkatu ziren final-laurdenetarako, sei beren saioak irabazita, eta gainerakoak puntuazioaren arabera. Puntuaziorik altuenarekin aurrera egin zuen Jokin Urangak (457,5 puntu); Jon Maia (456,5) eta Ane Labaka (444) sailkatu ziren jarraian. Final-laurdenetan, 23 bertsolari horiei gehitu zitzaizkien aurrez sailkatuta zeuden zazpi bertsolariak. Final-laurdenetatik finalaurrekoetara hemezortzi bertsolari pasatu ziren.
Txapelketa hasi aurreko pronostikoen aurka, finalaurrekoetatik kanpo geratu ziren Jokin Uranga, Mantxi eta Jexux Mari Irazu. Mantxik Gipuzkoako Hitza-ri aitortu zion ez dagoela gustura egindakoarekin: "Txapelketak harrapatu nau trenak harrapatu banindu bezala. Ez dut hartu denborarik prestatzeko. Gustura ezin naiz egon, berez gehixeago egiteko gai banaizelako". Irazu 1995. urtetik izan da finalista Gipuzkoakoan, eta txapeldunorde bitan, 1995ean eta 1999an. Gainera, Euskal Herriko txapelketan 1997tik etenik gabe aritu da; aurten, ordea, ez du lortu txapelketa nagusirako sailkatzea.
Beterano eta gazte
Esperientziadunak eta finaletan hasiberriak zirenak bildu ziren Illunben. Hirugarren finala zen Gaztelumendi, Maia eta Agirrerentzat; bigarrena Martin, Apalategi eta Labururentzat; eta, lehenengoa, Iguaran eta Xamoarentzat. Datu bat: ia hogei urteren aldea zegoen Maia beteranoaren eta Iguaran gazteenaren artean.
Bertsotan gainontzekoen gainetik aritu ziren Gaztelumendi eta Martin; Laburu ere fin ibili zen ofiziotan, eta buruz burukora sailkatzeko bikotean egon zen une batez, Gaztelumendirekin batera. Lehen zatiko kartzelan, arreta eman zuen txapeldunak eta txapeldunordeak nola heldu zioten kartzelakoari, ideia oso antzekoa aukeratu baitzuten. Buruz burukoa jokatu eta gero, 19 punturen aldea atera zion Gaztelumendik Martini.
"Luze" egin zitzaion saioa Gaztelumendiri, sufritu zuen, eta bertso bakoitzaren puntu bakoitza bereganatzeko borrokatu zen. Hala adierazi zion finalaren biharamunean BERRIAri: "Finala xake partida bat bezalakoa da: tentsioari gehien eusten dionak irabazten du detaile horietan".
Inaxi Etxaberen eskutik jaso zuen txapela Gaztelumendik, "plaza ukatu zitzaion emakume bertsolarien belaunaldi oso baten ordezkari gisa". 1955ean idatzi zituen Etxabek lehen bertsoak, eta, harrezkeroztik, ez da geratu. Gordeta ditu bizitzan idatzitako bertso guztiak. Etxaberen jardunari eta beste zenbaitenari kantatu zion Iguaranek azken agurrean: "Bereziki miresmenez/ ahotsa altxatzen lehenak/ lehen bidezidor hoiek dira/ irekitzeko zailenak/ gaur nolabait Inaxirekin/ igoko zaizkigu denak/ gu hona iritsi gintezen/ bidea egin zutenak".
Beñat Zamalloa Akizu «Sentipena dut atzo [herenegun] eman nuena baino gehiago ez daukala», zioen atzo Beñat Gaztelumendik (Donostia, 1987), Gipuzkoako Bertsolari Txapelketako txapeldunak. Larunbatean Donostiako Illunben jokatu zen finala «parekatua» izan zela sentitu zuen, eta «oso detaile txikietan» erabaki zela. Lehia bakarra bere buruarekin du. Nola ospatu duzu? Nik beti Añorgan ospatzen dut dena: finalera...
1. Zein balorazio egiten duzu Gipuzkoako bertso txapelketan egindako lanaz?
2. Oro har, nola ikusi duzu txapelketako partaideen maila?
3. Finalari begira, zer espero duzu?
Lau urtean behingo egun handia iritsi da: Gipuzkoako bertso txapelketaren finala. Bihar, 17:00etan hasita, zortzi bertsolari izango dira Donostiako protagonista nagusiak. Bi bertsolariren arteko azken buruz burukoaren aurretik, hamabosna bertso osatu beharko dituzte.
Illunbera arteko ibilbidea luzea izan da, ordea, eta maiatzaren 9tik abenduaren 6ra bitartean, protagonista ugari gelditu da bidean; 79 guztira.
Bertsolari bakoitza helburu desberdinekin aurkeztu da txapelketara. Baina txapelketak berarekin dakarrenez, batzuek lortu dute helburua, eta beste batzuk lortu gabe geratu dira. Bi urte barru jokatuko den Euskal Herriko txapelketara begira jarri dira dagoeneko txapelketako lehenengo hamazazpi bertsolariak.
Ohi bezala, egindako lanarekin batzuk besteak baino gusturago geratu dira. Finalaren atariraino iritsi diren bost bertsolariren iritziak jaso ditu Hitza-k.
Hamaikagarren, txapelketan
"Pertsonalki, helburuak beteta gelditu zaizkit. Behin final-erdietara iritsitakoan beti ahalik eta goien geratu nahi izaten da, baina Oihana [Iguaran] finalera iritsita helburuak ondo beteta gelditu zaizkigu. Maiatzean hasi nintzen txapelketan, eta, egia esanda, luze samar egin zait. Sailkapen fasea pasatzea, txapelketan sartzea eta ahal bazen final-laurdenetara ailegatzea zen helburua. Behin fase horretara iritsitakoan gehixeago nahi izaten da. Orain Euskal Herriko txapelketa ondo prestatzeko bi urte dauzkagu. Bide bat hasi dugu aurten. Gure belaunaldikoen txapelketa zen, eta Oihana da gure belaunaldikoen artean urrutiena iritsi dena".
"Bertsoaldi batzuetan oso maila ona egon dela iruditzen zait, baina beste saio batzuk izan dira epel samar joan direnak. Neronek kantatukoren bat ere tokatu zait hala moduz joan dena, neroni barne. Txapelketan, beste askotan bezala, tentsioa nabarmendu da. Tentsio gehitxo egon da saio batzuetan, eta plazako askatasun horri ez diogu utzi ateratzen. Bertsolariez gain, gai-jartzaileak oso ondo aritu dira, gai-jartzaile taldeak lan izugarria egin du. Antolakuntzak ere zer esanik ez. Askotan bertsolarien maila bakarrik neurtzen da; gainontzean, jendea bere tokian ondo egon da".
"Batzuk txapelaren bila joango dira, eta beste batzuk publikoa irabaztera joango direla iruditzen zait. Baina txapela irabazi behar duenak publikoa ere irabazi beharko du. Txapelaren bila joateko Unai Agirre, Beñat Gaztelumendi, Alaia Martin, Jon Maia eta Agin Laburu ikusten ditut. Gero, edozer gauza gerta liteke. Edozein ikusten dut gai buruz burukoan sartzeko".
Hamabigarren, txapelketan
"Balorazioa ona dela esango nuke. Urtean lau saio eginda, gero txapelketan finalerdietara ailegatzea nahiko lorpen bada. Helburua finalerdietara iristea jarri genuen, eta ailegatu gara. Martxan jarri ezinda bezala ibili naizela esango nuke, baina erori gabe. Neurerik eman gabe, baina konforme egindakoarekin. Euskal Herrikorako sailkatzea nahi nuen, eta hori lortu dut. Duela bi urte Euskal Herrikoan kantatu nuen, baina familia eduki nuen, eta batere prestatu gabe harrapatu ninduen. Berriz ere sailkatu nahi nuen, eta gustura. Orain beste bi urte ditut prestatzeko".
"Uste dut nerbio asko egon dela aurten. Saioa ez dela lehertu esango nuke. Justu geure saioa, Tolosakoa, izan zen puntuaziorik handiena izan duena. Jendea nerbioso, hoztuta edo bererik eman gabe aritu da. Ez da saio oso onik izan. Inork ez du nabarmen koskarik atera. Jendea lotuta ibili da".
"Final on bat izango dela uste dut. Orain dela lau urteko finalistek finalera iristeko helburua izango zuten, lotu samar ibili dira asko. Finalean askatuko direla uste dut. Finala irekia da, gainera. Orain arte ez da inor nabarmendu. Berdintsu joango da, eta edozeinek irabaz dezake. Txapeldun berria izango da".
Bederatzigarren, txapelketan
"Konbentzimendu handiegirik gabe hasi nuen txapelketa, eta daukadan sentimendua da ez naizela benetan txapelketan egon. Saio txar-txarrik ez dut uste egin dudanik, baina on-onik ere ez. Sentsazio arraroarekin nago: lortu dut tenplea mantentzea eta ez erortzea, baina bertsotan sentsazio grisekin aritu naiz, kokatu ezinda bezala. Balorazio positiboan utziko dugu, baina perla batzuk ez uztearen penarekin. Oso janda neukan ez nintzela finalean sartuko, eta, gainera, txapelketara aurkezteko helburua ere ez zen finala. Alde horretatik, jakin nuenean kalean geratu nintzela, ez nuen pena berezirik hartu. Baina gero jende asko etorri zait pena izan dela esanez. Egia da, pasatu eta gero, penatxo bat sortu zait finalean ez sartuta. Euskal Herriko txapelketarako sailkatzea nuen helburua, eta, alde horretatik, gustura".
"Nik kantatu dudan saioez gain, pare bat saio bakarrik ikusi ditut zuzenean, ez diot jarraipen handirik egin. Maila txukuna egon dela esango nuke. Oso parekatua dago maila Gipuzkoan. Egon naizen saioetan lehenengotik azkenera ez da alde ikaragarririk egon. Ezustekoak egon dira, onerako eta txarrerako".
"Oso irekia ikusten dut finala, esan dudan parekidetasun horregatik. Batzuek oso izen ukaezinak ikusten dituzte, baina nik ez nuke baserria jokatuko inoren alde. Zortzikote horretan edozeinek eman lezake sustoa. Egun bakarrean hamabost bertsotara jokatuko da finala, eta oso irekia ikusten dut".
Hamalaugarren, txapelketan
"Egindako prestakuntza lanarekin gustura nago, emaitzarekin ez. Azkeneko hiru txapelketetan finalera iritsi naiz, eta oraingoan finalerdietara. Noizbait iritsi behar zen finaletik kanpo geratzeko unea, baina finalean egotea ere polita zen, eta gustatuko litzaidake. Txapelketan parte hartzeko zalantza handia izan nuen, eta oraindik ez dakit asmatu nuen ala ez. Kontua da nik ikaragarri gustura egingo nukeela txapelketa bat Jon Martin izan gabe. Lehenengo aldiz parte hartzen duen bertsolari batek dena dauka irabazteko, eta jendea oso identifikatuta sentitzen da. Aldiz, noizbait zerbait irabazi edo arrimatu izan dena, galtzeko beldurrarekin aritzen da. Eta beldurra eta bertsoa ez dira ondo eramaten. Bertsoak arriskatzeko tarte bat behar du, eta, beste txapelketetan hobeto eraman dudan moduan, oraingoan ez da horrela izan".
"Maila polita izan da. Txapelketa honek, gainera, indartuta ekarri digu orain arte itzalita egon den belaunaldi bat. 2003an oso ondo sartu zen 1981. urtean jaiotakoen belaunaldia, eta geroztik ez du mailarik jaitsi. Bestalde, 2007an indarrez agertu zen 1987. urtean jaiotakoen belaunaldia. Aurreko txapelketan ere hala erakutsi zuten. Tartean, gelditu dira, historikoki, bai txapelketa nagusietan, eta bai eskolartekoetan, itzal samarrean gelditutako belaunaldi bat. Txapelketa honetan poztu nau tarteko belaunaldi hori dela, besteek behera egin dugunean, erreleboa hartu duena".
"Nire bi lagun onenetako, [Iñaki] Apalategi eta Xamoa, buruz buru hortxe egongo dira; arreba [Alaia Martin] dago tartean, bertso eskolan entrenamenduetan jardun garen guztiak hor daude... Finalista guztiak oso-oso gertukoak dira.
Ondo pasatzera joango naiz ni finalera. Egia esan, neurri batean, baneukan gogoa finaletik kanpo gelditu eta finala beste begi batzuekin ikusteko. Denek ondo kantatuko dutela badakit, oso bertsolari onak direlako. Ea nork daukan zortea. Zozketa izango da gakoetako bat, zein lekutan esertzea egokitzen zaien, gaiek ere asko eragingo dute, sozialak edo emozionalak diren... Irekia izango da".
Hemezortzigarren, txapelketan
"Neure txapelketarekin oso gustura gelditu naiz, oso. Geuretzat, elkarrekin prestatzeko aukera on bat izan delako. Pello Esnal eta Nikolas Zendoia maisu hartuta ibili gara Mantxi [Iñigo Mantzizidor], Nahikari Gabilondo, Beñat Lizaso eta laurok. Aurreneko saioa oso ona egin genuen, final-laurdenetan ere gustura, —Mantxi gelditu zen kanpoan—, eta beste hirurak finalerdietan aritu gara. Ondo, beraz. Nik neuk gazitasun puntu bat badut, Eibarren ez nuelako neure onena eman. Baina, hala ere, oso gustura. Euskal Herriko txapelketarako sailkatu gabe gelditu naiz, baina pentsatzen jarrita, bakarren bat gelditu beharrean zegoen. Berdinduta finalerdietara sartu ez denik ere bada… Txapelketek beti dituzte horrelako gauzak. Pena horrekin bai, bi urteko Euskal Herrikoan ez dudalako kantatuko, eta plaza ederrak izaten dira. Baina gainerakoan oso ondo".
"Maila tekniko oso ona egon da. Beti bezala, gazte asko ateratzen dira, eta zaharrago batzuk atzean gelditzen dira. Hori betiko legea da. Gazte oso interesgarriak ateratzen ari dira, eta hori oso seinale ona.
"Egun polita ateratzea eta jende guztia gustura ateratzea espero dut. Askotan, horrelakoetan, nerbioak izaten dira, eta bertsolariek ez dute ematen daukaten onena. Ez dut izenik emango, baina sorpresa egongo da".
Zortzi egun besterik ez dira falta Gipuzkoako bertsolari onenari txapela janzteko. Zortzi egun, duela zortzi hilabete hasi zuten ibilbidea bukatzeko. Prest dute agertokia: Donostiako Ilunbe zezen plaza. Eta prest da txapelagatik lehiatuko duen zortzikotea ere: Jon Maia, Unai Agirre, Alaia Martin, Beñat Gaztelumendi, Agin Laburu, Iñaki Apalategi, Arkaitz Oiartzabal Xamoa eta Oihana Iguaran, hain zuzen. Egun handiaren ostean aterako dituzte txapelketaren inguruko ondorioak eta egingo balioespenak. Baina, finalaren atarian eta irabazle ofizialaren faltan, Gipuzkoako Bertsozale Elkarteak dagoeneko badu bere txapeldun partikularra: publikoa.
"Zerbait nabarmendu beharko banuke, saioetan izan den giroa izango litzateke: harrigarria izan da, luxu bat, publikoari dagokionean", Saroi Jauregi Gipuzkoako Bertsozale Elkarteko lehendakariaren hitzetan. "Eibarren, finalaurreko azken saioan, egundoko giroa egon zen, finaleko saio bat zirudien. Eta zaleek ez ezik, bertsolariek ere gustura zeudela ematen zuten, nahikoa eroso ari zirela kantatzen". Bataren jarrerak bestearena elikatzen baitu, eta alderantziz.
Orain aste batzuk halaxe zioen Aitor Mendiluze bertsolari eta Bertsozale Elkarteko langileak ere: "Ni izan naizen saioetan bertsotarako oso giro aproposa sortu da. Aurreko zenbait txapelketetan baino lasaiago ikusi dut jendea, errespetu aldetik. Bertsoak entzuten ari diren bitartean txorakeria gutxi. Beti izaten da norbait zarata pixka bat handiagoa egiten duena, baina, oro har, entzule ona doa, bertso onak entzuteko eta txalotzeko gogoz, eta plaza beroak".
Plazen beroan, erabat ados Jauregi ere. "Gogoratzen naiz, Zarauzko saioan, aurkezle nintzela, momentu batean isilik egoteko eta guzti eskatu behar izan niola publikoari, Agin [Laburu] kartzelatik etorri eta jertsea kentzen hasi zenean, batzuk txistu joka hasi zitzaizkiolako", dio, barrez. "Horrelako zerbait izan da, baina normala ere bada, ezta? Zarata pixka bat ere egon behar du. Bakarrik, momentu horietan nahiko trantzea izaten dela bertsolarientzat, erabat kontzentratuta datozelako". Baina, gainontzean, jendea errespetuz aritu dela nabarmendu du, komunera joan- etorrietan, ez dela inolako gorabeherarik izan.
Kopuruei dagokionean ere, "bikain" erantzun dute zaleek, Jauregiren irudiko. 500 bat lagun bildu ditu saio bakoitzak. "Beasainen uste dut, aurreneko saioan, kanpoan geratu behar izan zuen jendeak, eta Zestoan ere komeriak izan genituen denak sartzeko. Gainontzekoetan ez da horrelako jende olderik izan, baina gustura egoteko moduan gaude. Jende asko mugitu du txapelketak".
Beste horrenbeste espero du finalerako ere, kopuruari zein jarrerari dagokionean. "Egia da, normalean, zarata arazo gehienak finaletan izaten direla. Azkenean, jende gehiago izaten da, jendea gehiago mugitzen da eta bertso saioetan-eta gutxixeago ibilitako jendea izaten da". Bertsozale asko bilduko diren arren, ez da aparteko arazoen beldur.
Dagoeneko 5.000 sarrera inguru saldu dituzte eta egunotan besteren batzuk saltzea espero dute. "Duela lau urte, 8.000 pasatxo izan zirela uste dut, aurten ez dakit horretaraino ailegatuko garen ala ez, baina egia esan ez gaude kopuruekin itsututa ere", Jauregiren arabera. "Saio on bat ateratzea eta bertsolariak eta bertsozaleak gustura geratzea da guk nahi duguna". Eta horretarako osagaiak badaudela uste du. "Zortzikote polita osatu da finalerako: beteranoak daude, gazteak ere bai, neskak, mutilak... denetarik dago. Ziur naiz guztien artean finaleko saio oso polita egingo dutela".
1975eko apirilaren 20an, duela 40 urte antolatu zuen lehenengo akordeoi lehiaketa Gipuzkoako Konfederakundeak, Tolosan. Eskusoinua "indartzea" zuten orduan helburu, eta, urteekin, sendotuz eta hedatuz joan da hauspoa. 1988tik aurrera Arrasatek hartu zuen lehia, eta 1992an nazioarteko musikariei ireki zizkion ateak, Arrasate Hiria izenarekin. Egun, erreferentziazko jaialdietako bat bilakatu da soinu jotzaile gazteentzat. Gaurtik igandera bitarte, "munduko akordeoi hiriburu" bilakatu da Arrasate. Hirurehun musikari baino gehiago bilduko dira herrian, hiru txapelketatan: Arrasate Hirian, Gipuzkoako Akordeoi Jaialdian eta Gipuzkoako Akordeoi Lehiaketan.
Hamahiru musikari ariko dira Nazioarteko 23. Arrasate Hiria Lehiaketan —euskal herritarrik ez dago—. Gaur jokatuko dituzte kanporaketa faseak, Amaia antzokian; igandean, berriz, azken fasea izango da, eta 20:00etan banatuko dituzte sariak. Ekitaldi horretan, Oroitz Maiz soinu jotzaile gabiriarra omenduko dute —otsailean hil zen—. Gipuzkoako hainbat lehiaketatan aritu zen, bai parte hartzaile, bai antolaketa lanetan.
Akordeoi jotzaileen artean bezala, epaimahaikideen artean ere izen handiko musikariak daude. Antolakuntza saiatzen da bi urte baino gehiago jarraian ez ekartzen, Aitor Furundarena Hauspoz Euskal Herriko Akordeoi Elkarteko lehendakariak aurkezpenean azaldu duenez. Aurten, hauek izango dira epaileak: James Crabb (Eskozia), Stefan Hussing (Alemania), Vojin Vasovic (Serbia), Iñaki Alberdi (Euskal Herria) eta Matti Rantanen (Finlandia).
Haur eta gazteen saioak
Musikariek elkar ezagutzeko plaza zabala izango da Arrasate. Nazioarteko lehiarekin batera, beste bi topaketa ere izango dira, ohi bezala: akordeoi jaialdia eta akordeoi lehiaketa.
Jaialdian 267 haur eta gazte ariko dira, igandean. Lehia gabeko saioa da, "ikasleentzako lehenengo hurbilketa". Horren bitartez, aukera eman nahi diete akordeoiarekin lehenengo urratsak egin dituzten haurrei eta ikasketa sakonago batera hurbiltzen ari direnei. Hiru gunetan egingo dute, goiz eta arratsaldez: Amaia antzokian, Kulturaten eta Arizmendi ikastolan.
Gipuzkoako Lehiaketan, berriz, 25 gazte ariko dira bihar, Amaia antzokian eta Kulturaten. akordeoi ikasle edo jotzaileentzat da, eta hiru mailatan lehiatuko dira: haurren mailan —13 urte artekoak—, gazteenean —14tik 17 urtera artekoak— eta senior mailan —18 urtetik gorakoak—.
Txapelketa eta jaialdietatik kanpo, beste zenbait saio ere izango dira egunotan. Arrasate Hiriko iazko irabazleak, Marko Sevarlic serbiarrak, hainbat kontzertu emango ditu: gaur, 20:00etan, Arrasateko kultur etxean; bihar, 20:00etan, Aretxabaletako kultur etxean; eta igandean, Donostiako Kutxako Andia aretoan, ordu berean.
Berrikuntza modura, interprete eta akordeoi irakasleentzako ikastaro bat antolatu dute. James Crabbek emango du, hilaren 7 eta 8an, Kulturaten —Arrasate Hiria lehiaketan epaile izango da—. Akordeoi klasikoak "munduan dituen enbaxadore garrantzitsuenetako bat" da Crabb, antolakuntzaren arabera.
Gordea du Txomin Garmendiak (Berrobi, 1934) 1967an Tolosako Leidorren jantzi zuen txapela. Memorian iltzatuta geratu zaizkio plazaz plaza entzundako eta botatako bertso asko. Txapeldun geratu zeneko arratsalde hartakorik ez du, ordea, gogoan.
Nola hasi zen bertsoarekiko hartu-emana?
Aita zena oso zalea zen. Feriatik bertso paperak ekartzen zituen, eta nik ikasi. Nire konturik maiteena bertsoa zen garai hartan. Tabernan hasi ginenean oraindik ere gehiago zaletu nintzen. Nik Belauntzan ikusi nituen lehen aldiz bertsolariak. Meza berri bat zen, eta hiru ibartarrek kantatu zuten: Zume, Beltza eta Eusebiok. Haiekin batera Mitxelena zaharra aritu zen. Gogoan dut lan ona egin zutela laurek.
Eta zure lehen plaza?
Jaioterrian egin nuen. Orduan oso indarrean zeuden Elizaren inguruko luistarrak eta amaren alabak. Luistarrek festa bat antolatu zuten ekain inguruan, eta Mitxelena eta Eizmendirekin kantatu nuen. 1952. urtea zen, eta herriko bezala gonbidatu ninduten. Lotsa ederrak pasa nituen, 18 urte besterik ez nuelako; artean hasi berria, nola egingo nuen ba nik ondo bertsotan?
Ba al zenuten, garai hartan, txapelketaren entzutera?
Aita zenak esanda bagenekien gerra aurretik bi txapelketa famatu izan zirela. Pello Errotak eta Txirritak parte hartu zutela ere esaten ziguten. Geroago, 1959an jaso genuen guk gonbidapena Gipuzkoako lehenengo txapelketan parte hartzeko.
Nola jaso zenuen zuk gonbita?
Zazpi izan ginen Eibarren txapelketan kantatu genuenak. Uztapide, Mitxelena, Lasarte, Zepai eta Joxe Lizasorekin batera, bi gazte: Joxe Agirre, luistarren txapelketa batean garaile atera zena Aginagan, eta ni neroni, Ordizian, euskal jaietan, Gipuzkoako gazteen txapelketa irabazi nuena.
Gogoan al duzu zein gairi kantatu behar izan zenioten?
Mogel zenaren omenez antolatu zuten txapelketa. Alfontso Irigoien izan zen aurkezten. Lehenengo agurra bota ondoren, "orain bertsolariek bederatzi puntuko bertsoa botako dute Mogelen gorantzan", esan zuen. Uztapide eta Lasartek esan zuten ez zela hori bat-batean bertsoa kantatzeko gaia. Orduan, Irigoienek nahi genuen neurri eta bozean kantatzeko baimena eman zigun. Ni ez nintzen haserre. Hala ere, Mitxelenak bere txanda iritsi zenean bederatzi puntukoa bota zuen. Basarrik La Voz de España-n txapelketa jokatu zen egun hartan bertan idatzi zuen Txirrita zenak behin ere ez zuela bederatzi puntukorik kantatu ahotik gora, eta ez zitzaigula bertsolarioi horrelako lanik eskatu behar. Hori irakurrita joan ginen txapelketara. Gerora, egunkarian Basarrik aitortu zion Mitxelenari egindako ahalegina, baina jarritako gaiari ez ziola erantzun aipatu zuen.
Zein ibiltzen zen garai hartan epaimahaikide?
Bordari, Aita Zabala, Emile Larre, Jexux Lete, Xabier Amuriza... horiek denak aritzen ziren garai hartan. Harri jasotze edo aizkora txapelketa bat epaitzen erraza da, erlojuari begiratu eta kito. Baina bertsolariak buruz lan bat du egin beharra, eta hor bakoitzak bere iritziak ditu. Epaimahaiko batek bertsolaria bere herrikoa badu, barruak bultzatuta, nahi ez duela ere, haren alde egingo du.
Aurrez jakiten al zenuten zein ariketa egin beharko zenituzten txapelketan?
Ez, bat-batean izaten zen, eta ez genuen jakiten zein ariketa jarriko ziguten. Eskatzen zigutena betetzeko ahalegina egiten genuen guk. Gaur egun, txapelketan jende asko biltzen da. Bertso entzutera baino gehiago lagunartean egun eder bat pasatzera joaten da. Garai hartan, bertso entzutera joaten zen jendea; bertso zaletasun gehiago zegoen gaur baino.
Eta zein motatako entzulea joaten zen?
Baserri munduko jendea zen gehienbat bertsozalea, eta emakumerik bat ere ez. Amorrazio franko emanda gaude bertsolariak plazan. Soinu jolea isildu eta gure saioa hasten zenean neska gazteak haserretu egiten zitzaizkigun haien festa moztera gentozelako. Gogoan daukat oholtzatik jaitsi eta emakume batek nola esan zigun behin: "Qué asco!".
67an txapela jantzi zenueneko txapelketa hartako bertsorik ba al duzu gogoan?
Ez, ez dut ia bat ere gogoan. Atano X.ari buruzko gaia jarri zigutela bai, eta Azkarateri buruz beste bat ere bai. Baina nahikoa lan izaten genuen erantzuten, bertsoak gogoan hartzeko. Gaur bezalako aurrerapenik ez zegoen orduan, baina 59ko txapelketa hartan badakit magnetofonoak egon zirela. Ez dakit bertso haiek nonbait jasota egongo ote diren.
Txapeldun geratu ondoren, ospakizun handiak egin zenituen?
Gaur adina garrantzirik ez zitzaion ematen txapeldun ateratzeari. Gaur gorantza eta txalo gehiago dauzka txapeldunak. Gure garaian, "saio bat gehiago egin diagu, eta segi aurrera", horrela pentsatzen genuen.
Zeinek jantzi zizun txapela?
Tomas Odriozolak jantzi zidan. Orduan, Tolosako alkateorde, edo gradu handikoa zen. Leidorren jokatu zen txapelketa hura.
Zuk aro berriko txapelketetan ere parte hartu izan duzu. Aldaketa handia sumatu zenuen?
Behin Amuriza giro horretan sartu zenez gero, pixkanaka gaiak aldatzen joan ziren. Duela 50 urte nire pentsaeratik gaur egungora aldea egongo da, baina ez hainbeste. Orduan, zortziko handian, hamarreko handian eta zortziko txikian aritzen ginen. Eta gaur ere nik era horretara kantatzen dut. Orain, habanera eta doinu berri asko dabiltza, neurri luzekoak. Gaur, eskola umeek ere badakite bederatzi puntuko bertsoa botatzen. Zer esan behar duzu horren aurrean? Ni ez naiz, behinik behin, horretarako gauza.
Neurri eta doinuetan aldatu da bertsolaritza. Beste ezertan?
Menditik kalera jaitsi da bertsolaritza. Hor derrigor behar du aldaketa bat. Gaietan mudantza bat gertatu da, eta hori bertso eskolak ekarri du. Gaurko gazteak buruz argituta eta preparatuta daude.
Hain zuzen, zuk belaunaldi berriko bertsolariekin 1999an parte hartu zenuen herriartekoan.
Ondo moldatu nintzen. Azken arte joan ginen aurrera. Txapeldun Zarauzko taldea atera zen, eta gu bigarren geratu ginen. Nahiko meritu izan genuen. Lagun onak nituen, txapelketarako ni baino hobeto prestatuta zeudenak. Irazu oso bertsolari herrikoia da, eta Agirre nirekin ibili zen ikasten. Maila eman genuen. Hasieran, nahikoa kezka banuen hainbeste jenderen aurrean aritu behar izateagatik, baina ondo salbatu genuen txapelketa hura.
Eta gaur egungoak jarraitzen al dituzu?
Bertsolari gazte horiek ugaritu dira basoan perretxikoa bezala. Denak ez ditut ezagutzen. Ni ere ez naiz garai batean bezala festara ateratzen. Baina pozik nago, euskarari bultzada handi bat bertsolari gazte horiek ematen baitiote.
Faboritorik ba al duzu aurtengo txapelketarako?
Ez. Bertsolari bat juzgatzeko saio asko entzun behar zaizkio. Asko jota saio bat edo bi entzun dizkiet bertsolari gazte horietako askori. Hortaz, ez noa bustitzera gai horretan.
Musika "lasaia, herrikoia, klasikoa eta indartsua" dakar Alos Quartet taldearen Garden lan berriak. Hari laukote horren hirugarren diskoa da, labetik atera berria, eta Xabier Zeberio taldekideak (Tolosa, 1978) azaldu duenez, "poza" sentitzen dute hainbeste hilabetetako lanaren ostean diskoa esku artean izanik. "Irrikaz" daude ikusteko zer sentsazio sortzen duen lan berriak jendearengan. Tolosan aurkeztuko dute, gaur, 20:30ean, Topic zentroan.
Nolako diskoa da Garden?
Gure ibilbide luzean aurrerapausoa da; ohiko sonoritatean pauso bat harago eman dugu. Gure atmosfera edo giroan kokatzen da, baina, era berean, gauza oso sotilak eta indar handiagoko erritmoak topatu ahal ditugu. Iturri ezberdinetatik edaten duen musika da; batetik, musika herrikoia; bestetik, musika klasikoa, bai eta beste hainbat estilo ere. Disko instrumentala da, ahotsa duten bi abesti kenduta. Doinu batzuek ere badute dantzarako giroa. Izan ere, duela urte eta erdi sortu ziren, Aukeran dantza taldearen Geltokia izeneko ikuskizunerako. Gure ohiko bidean, beraz, oso disko indartsu eta ederra atera zaigula esango nuke.
Diskoaren izenarekin jolas egin nahi izan duzue.
Bi adiera ditu. Batetik, euskarazko gardentasuna, sentsibilitatez betetako musika baita. Beste adiera ingelesezko lorategiarena litzateke. Kantu bakoitza lore bat balitz bezala sentitu dugulako. Bi adiera horiekin jolastu nahi izan dugu.
Jende askok parte hartu du zuekin diskoan.
Oinarria hari laukotea da, hau da, Pello Ramirez txeloarekin, Lorena Nuñez biolarekin, Francisco Herrero biolinarekin, eta ni biolinarekin eta nyckelharparekin. Azken hori oso instrumentu berezia da, Suediatik etorria. Erdi Aroko biola moduko bat da, tekla bidez jotzen dena, eta soinu berezia sortzen du, magikoa. Batzuetan, badirudi gaita dela, eta, besteetan, antzinako biolin bat. Laukotearekin primeran uztartzen da.
Abesti bakoitzari kolore berezi bat eman nahi izan diogu, eta, horretarako, jende ugari aritu da gurekin batera. Zorte handia izan dugu azken urteetan hainbat estilotako artista ugariren proiektuetan parte hartu dugulako, eta artista horietako batzuk gurera ekarri ditugu, gure diskoan parte hartzera. Hor dugu, esaterako, Eñaut Elorrieta; Ken Zazpiren lehendabiziko diskotik lan egin dugu haiekin, eta aspaldiko lagunak gara. Aspalditik genuen zerbait berezi egiteko ideia. Hala, Harkaitz Canok idatzitako hitzekin kantu bat egin nuen, eta, hark abestua, emaitza oso kantu samurra eta ederra izan da. Bestalde, oso ahots berezia eta sakona duen Silvia Iriondo abeslari argentinarrak ere parte hartu du, eta, horrez gain, Oreka Tx taldeak, Bill Colley bateria jotzaile estatubatuarrak, Josu Salbidek, Iñigo Egiak, Iban Alzatek... Bakoitzak bere ukitu berezia eman dio.
Abesti gehienak zuk konposatutakoak dira.
Bai; kasu honetan, horrela izan da. Egia da laurok lan handia egiten dugula lokalean, prestaketan. Gure funtzionatzeko modua eta filosofia oso lasaia da. Ez gara urtero disko bat egiten duen talde bat. Gure esparru naturala beste artistekin eta proiektuetan aritzea da, eta, horretan, zorte handia izan dugu, jende askorekin egin baitugu lan. Urte askoan aritu ginen, esaterako, Dulce Pontesekin, Kepa Junkerarekin, Carlos Nuñezekin... Horretan energia handia jartzen dugu. Gure proiektua sortu zenetik hamasei urte igaro dira, eta hau hirugarren diskoa da. Lau-bost urtean behin egin dugu lan berri bat. Prozesu lasaia da, geldoa, mimo handiz egindakoa, eta prozesu horretan taldekide guztiek sekulako lana egiten dute, bakoitzak berea eskainiz.
Beraz, presiorik gabe egiten duzue lan.
Guretzat, Alos Quartet plazera da. Musikari gisa lana izateaz gain, gure kapritxoa ere bada. Bide hau, uneko produktu moduan baino gehiago, luzera begirako prozesu moduan ulertzen dugu. Inork ez zigun esango hainbeste urteren ostean hemen egongo ginenik disko bat aurkezten; hor goaz, pixkanaka handituz, gauza berriak eta bidea eginez.
Nola definitzen duzu zuen musika?
Gustatzen zaigun laudorio bat da jendeak esaten digunean musika lasaigarria dela, eta askotan jartzen dutela etxean. Korrika batean bizi gara; beraz, poztekoa da horrelako kontraste bat eskaintzea.
Nola antolatzen zarete musika berria sortu eta abestiak jotzeko?
Gauden unearen arabera izaten da. Proiektuen edota grabaketen arabera antolatzen gara. Ez gara astero elkartzen, baina, behar denean, astean hiru aldiz elkartu gaitezke, eta gero egon gaitezke hilabete batean elkartu gabe. Gure lanbidea ere horrelakoa da; bat-batean lan asko eduki dezakezu, eta gero izan ditzakezu une lasaiak. Eta une horiek ere beharrezkoak dira energia pilatzeko.
Lan handiko garaian zaudete orain, ezta?
Hala da, diskoaren aurkezpena, sustapena eta kontzertuak direla eta. Lan handia, baina plazer handiko lana; era berean, gustukoa.
Lan hori zure herrian aurkezteko plazera duzu gaur.
Herrian jotzea beti da hunkigarria, eta aurkezpen berezia izango da. Diskoan parte hartu duten lagunak ere izango dira. Bertan izango dira, esaterako, Oreka Tx taldeko kideak eta Aukeran dantza taldeko kide batzuk, hainbat doinu dantzatzeko.
Alos Quarteteko kideek beste hainbat proiektutan ere parte hartzen duzue.
Pellok urte asko daramatza Benito Lertxundirekin; Lorenak, antzinako musika jorratzen duten hainbat taldetan jotzen du; Franciscok ere, beste hainbeste, eta ni Oskorrin aritu naiz urte askoan. Zorte handia dugu, talde edo musikari bakoitzarengandik ikasten baita zerbait; musika ulertzeko modu desberdinak ezagutzen dituzu. Hori guztia motxilan sartzen dugu, eta, nolabait, gure proiektuan du isla.
Oskorrirekin, agur esateko biran murgilduta ere bazaude. Nola sentitzen zara?
Egia esan, pena handiz ari gara hartzen agurreko emanaldi hauek. Niretzat, bizitza erdia izan da, eta, musikari dagokionez, bizitza osoa: 18 urte orotara. Esperientzia eta bizipen kontaezinak bildu ditut urte hauetan. Oso handia izan da maila horretako musikariekin eta pertsonekin lan egin ahal izatea.
Gure jarraitzaile guztiak ahalik eta egokien agurtzea dagokigu orain. Lehendabizikoak eman ditugu, eta izugarria ari da izaten jendearen berotasuna eta maitasuna. Taldeak 45 urte egin ditu agertoki gainean. Hemendik urte batzuetara, distantziaz, orduan konturatuko naiz urte horietan bizi izan dudan handitasun horretaz.
