gipuzkoa

Erditze lapurtuaren sentipena
2015-11-272015-11-27Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Gizartea

Erditze lapurtuaren sentipena

Bikotekideak gaizki hitz egiten badizu edo umiliatzen bazaitu, edo zure iritzia kontuan hartu gabe zuri buruzko erabakiak hartzen baditu, berehala identifikatzen dugu zer den; hori genero indarkeria da. Baina tratu hori erditze unera eramaten badugu, eta bikotekidearen ordez emagin, ginekologo edo erizainak jartzen baditugu... Hori zer da? Indarkeria obstetrikoa da, argi eta garbi". Nahia Alkortaren hitzak dira. El Parto Es Nuestro eta Arrosen Iraultza taldeetako kide da, eta Sabeletik mundura webgunearen sortzaile eta koordinatzailea.

Baina, horrez gain, indarkeria obstetrikoaren biktima ere bada; eta auzitegietara eraman du kasua —uztailean izan zuen epaiketa, Donostian—. Orain, bigarren umeaz erditzeko atarian, argi du zer nahi duen. "Arazorik ez bada, etxean erdituko naiz". Etxean erditzea erabaki ausarta denik ez du uste. "Ausarta ospitalean erditzea izan zen", esan dio Hitza-ri.

Besteak beste, "arrazoi medikorik gabeko zesarea bat" egin zioten Alkortari Donostia ospitalean. "Hamabost orduko erditze lanaren ostean, goizeko zortzietan etorri ziren zesarea egingo zidatela esanez. Nik uste dut zesareari buruzko klase bat zutela-edo, eta zesarea bat behar zutela". Kirofanoan bikotekidea egotea eskatu zuen. "Zoratuta zaude? Hau kirofano bat da", erantzun zioten. "Baina badakigu beste toki batzuetan, Poliklinikan adibidez, sartzen direla".

Kirofanoan "izugarrizko tratu txarra" sufritu zuen. "Txerri bat hiltegian bezala sentitu nintzen. Dardarka nengoen, negarrez, eta inork ez zidan hitz egiten; oporrei buruz hizketan ari ziren, eta aurpegira ere ez zidaten begiratzen". Ebakuntzari buruzko azalpenak ematen entzuten zuen medikua. "Klase bat zen. Zesarearen orbainean ere ikusten dira josteko modu ezberdinak. Jende asko zegoen, eta Aner jaio zen unean ere ez ziren isildu. Ez zuten une hori errespetatu". Hiru ordutan ez zioten semea hartzen utzi.

Zalantzarik gabe, indarkeria obstetrikoaren definizioan sartzen da Alkortak sufritutakoa. "Osasuneko profesionalen aldetik emakumeak haurdunaldi edo erditze garaian pairatu duen edozein tratu txar hartzen du bere baitan indarkeria obstetrikoak", azaldu du Ibone Olzak. Erditzearen inguruko psikiatrian espezializatuta dago, eta Europako Batasuneko hainbat proiektutan ikertzaile eta Espainiako Osasun Ministerioko kontsultore ere bada.

Identifikatzen zaila

Olzaren arabera, kasu askotan indarkeria obstetrikoa ez da erraz identifikatzen. "Emakume askok ez dakite erditzean behar ez ziren edo ebidentzia zientifikoan oinarritzen ez diren gauzak egin dizkietenik; adibidez, episiotomia bat edo erditze programatu bat egitea, arrazoi faltsuak argudiatuta". Badago, ordea, ezinbestekoa den identifikatzaile bat. "Emakumea nola sentitu den entzutea, ea berak hartu dituen bere osasunari eta bere gorputzari buruzko erabakiak, ea gutxietsia edo mehatxatua sentitu den, zaindua sentitu den...".

"Indarkeria obstetrikoak ez du esan nahi zure erditzea zesarea batean, episotomia batean bukatu denik, ez du zertan. 'Egin zenuenean ez zizun mina egin eta gustatu zitzaizun, ezta? Bada, orain ez kexatu'. Halakoak entzun egiten dira gure ospitale publikoetan. Hori da tratu txarra", azaldu du Alkortak. Beste tratu txar mota bat "infantilizazioa" dela dio. "Emakumeari ume bat balitz bezala hitz egiten zaio, eta askotan azalpenak ere ez zaizkio berari ematen, bikotekideari baizik. 'Aizu, ni hemen nago'".

Alkortaren arabera, askok indarkeria obstetrikoa ez dute hartzen "genero indarkeria gisa", "maiz emakumeak emakumeari egiten dion indarkeria" delako. "Baina genero indarkeria da, emakumeari ez baitzaizkio errespetatzen bere bizitza sexualaren ardura eta eskubideak". Eta emakumeak eskubidea du bere gorputzari buruz erabakitzeko.

Sistemarekin da kritikoa Alkorta. "Egokitzen zaizun pertsonaren araberakoa ere bada", dio; baina ordutegiek, jende faltak eta saturazioak eragin handia dutela uste du, eta hori dela konpondu beharrekoa. "Protokoloak badaude, baina ez dituzte errespetatzen. Bestalde, emakumeak legearen babesa du, legez dagokio bere gorputz eta osasunari buruzko erabakiak hartzea, baina erditzeetan ez da errespetatzen. Legea gainetik pasatzen dute".

Indarkeria obstetrikoak ondorio asko ditu, ondorio psikologiko larriak. Eta ez du laguntzen sufritutakoa ukatzeak. "Lotsa sentitzen dute emakume askok, ez direlako gai izan bere burua eta umea defendatzeko, gutxietsiak izaten utzi dutelako". Stockholmgo sindromea ere ohikoa da. "Umea eta ama ondo atera direnez, ama esker oneko sentitzen da artatu dutenekin. Emakume askorekin gertatu zait beraiek hasieran erditze ona izan zutela esatea, baina gero, jazotakoa kontatzean, gauzak beste modu batera izan direla ohartzea".

Olzak izena jarri die indarkeria obstetrikoa pairatu duen emakumeak dituen ondoriei. "Zaurgarritasun goreneko unea da erditzea, eta momentu hori grabatuta gelditzen da. Emakume askok trauma osteko estresa garatzen dute, eta etengabe ari dira erditzean jazotakoa berpizten; kirofanoan biluzik zeuden unea oroitzen dute, edo nola episiotomia egin zioten anestesiarik gabe, edo umea jaio eta ikusi gabe eraman zutenean izandako larritasuna oroitzen dute. Emakume askok hutsune handia sentitzen dute, hain garrantzitsua zen une hori galdu dutelako. Bortxatuak izan direla ere sentitzen dute".

Alkortak ez du ia oroitzapenik semearen lehen hiru hilabeteez. "Zaintzen duzu zaindu behar duzula dakizulako, titia ematen diozu, baina amaren eta umearen arteko atxikimenduari nabarmen kalte egiten dio". Alkortak laguntza psikologikoa behar izan zuen, erditu zenean sufritutakoa gainditu eta horri buruz lasaitasunez hitz egiteko.

2015-11-272015-11-27gipuzkoa

Indarkeria obstetrikoa. Testigantzak

Virginia Basurko."Asko kostatzen da indarkeria obstetrikoa sufritu duzula onartzea" 2011n erditu zen Virginia Basurko (Eibar, 1982), Mendaroko ospitalean. Erditzea, oro har, ondo joan zela dio. "Baina, prozesu horretan, tartean badago ordu erdi bat e...

2015-11-272015-11-27gipuzkoa

OME-REN ADIERAZPENA

Osasunaren Mundu Erakundeak adierazpen bat onartu zuen iaz, emakumeek erditzean pairatzen duten tratuaz. Indarkeria obstetrikoa terminoa aipatu gabe, honela dio adierazpenaren tituluak: "Osasun etxeetan izaten diren erditzeetan errespetu faltari eta t...

2015-11-272015-11-26gipuzkoa, Iritzia

Franco, gugan bizirik

Berandu nabil. Hamabost egunean behin zutabegintzan jarduteak hori du, tarteko datak aste bien artean ahaztuta geratzea. Baina gai batzuk beti dira gogoan izatekoak.

Azaroaren 20ko data atsegina izatea nahiko nuke, lagun handi biren ezkontzako eguna izatea, besterik ez. Arraten izan zen, eta egun osoan zehar elurra mara-mara egin ondoren autobusean jaisteko izandako komeriak akorduan edukitzekoa soilik.

Data hori, eztegua ez ezik, hainbat heriotzarena ere bada. Ankerrak ia guztiak, bat esperantza emaile ere bai. Franco diktadorearenaz dihardut.

Zazpi urte nituen gertatu zenean, eta gomutan ditut kontu asko. Umeegia banintzen ere, gogoratzen dut agonia luze hartan jendeak posturak egiten zituela. Hilurren zegoela atera zioten argazkiaz ere oroitzen naiz. Tira, esan nezake non nengoen Arias Navarroren "Españoles, Franco ha muerto" esaldi famatua lehenengoz entzun nuenean ere.

Ez dakit nintzen ume hark zer espero zuen gertaeraz. Orduko haurrok pozez bizi izan genuen hiru eguneko doluagatik jai eman zigutelako eskolan. Zuri-beltzezko telebista bakar hartan hil kaperan sartzeko zeuden ilara amaigabeak baino ez zizkiguten erakusten, eta hilotzaren aurrean jendearen malkoak. Gogoan dut koroatzea ere ikusi genuela, eta nire inozentzian ez zuela balio esaten nuela, koroa ez ziotelako buru gainean jarri, behar den bezala, Disneyren eraginez edo...

Baina ez pentsa hau Cuéntame telesaio zaharminduaren beste atal bat denik. Inguruan ikusten nuen esperantza ere kontatuko nuke. Aurreikuspen batzuk nahiko zapuztuta geratu ziren, batez ere, arlo politikoan eta askatasunen alorrean. Ez dut hori jorratuko, ni baino jantziago daudenek ederto azaltzen dute-eta.

Ez naiz hasiko sakontzen bide-bazterretan hamaikatxo fusilaturen gorpuzkiak daudela, segurtasun indarren metodo anti-demokratikoetan, justiziaren justizia faltan, politikari batzuen ustelkerian, enpresari handien arpilatzean, obra erraldoien megalomanian, entxufe zikinetan, Mendebaldeko Sahararen abandonuan, ez. Berrogei urteko frankismoak berrogei urte geroago ere ondorio psikologikoak laga dizkigu, denoi inkontzientean, behintzat.

Izan ere, pentsamendu erreprimitua eta kontrola utzi digu herentzian. Beti frogatu behar dugu nortzuk garen, adibidez. DNIa noranahi eraman eta edonori erakutsi behar diogulako. Erosketak kreditu-txartelaz eginez gero, erakutsi egin behar da, nahiz eta kodea tekleatu behar izan. Berdin dio, zintzo, edonon. Beste herrialde "aurreratu" batzuetan ez dago, ordea. Hori diodan guztietan, jendea, harriduraz, defentsiban jartzen da, eta sentimendu deserosoa sortzen zaie —baina orduan nola jakin benetan nortzuk garen?—. Bo, gezurretan gabiltza, ala? Beti demostratzen jardun behar ote dugu? Frantzian ibili izan naizenean, berbarako, inoiz ez didate ezertarako ere eskatu dokumentua, inon ez. Gure Hegoalde maitean, berriz, ezin kalera irten DNI barik. Estatu polizial frankistaren ondorio zuzena.

Ergelkeria galanta bota dut, agian. Baina gauzkan estatuak diktadorearen mausoleoa mantentzen du, metafora itzela. Gai batzuetan pentsamendu bakarra nagusitu da, nazioaren batasunarena. Ez izan disidente. Ez sartu politikan, amamaren aholkua. Ez ezker, eskuin, hori da onena. Ideologia izatea txarra da. Apolitikotasunaren aldarria nonahi. Francok ere hori esaten zuen, bera apolitikoa zela.

Ez dira gehiago biktima izango
2015-11-272015-11-27Albisteak, gipuzkoa, Gizartea

Ez dira gehiago biktima izango

Ez naiz biktima bat, bizirik iraun duen emakume bat baizik". Nerea del Camporen hitzoi segida eman die Raquel Maria Solorzanok: "Ni ere ez. Muturreko biolentzia baten biktima izan nintzen, nire eskubideak urratu dizkidate, baina ez naiz berriro eroriko". Eibarko Mujeres al Cuadrado elkarteko bi kide dira, eta, egun, haiek bizi izan zutena pasatzen ari diren emakumeei laguntzen dabiltza, eurek pasatakoa gerta ez diezaien: "Berpiztu gara, eta ozen esaten dugu. Entzun gaitzatela eskatzen dugu, eman diezagutela aukera bat aurrera jarraitzeko".

Indarkeria Matxistaren Kontrako Nazioarteko Egunaren harira, mahai ingurua antolatu du aste honetan Gipuzkoako Foru Aldundiak, Donostian, Tabakaleran. Hizketaldian parte hartu dute Del Campok eta Solorzanok, bi gazterekin batera: Naiara Rodriguez eta Iñigo Puertasekin. Pilar Kaltzadak aurkeztu du saioa, eta gogoeta batekin zabaldu du solasaldia: "Sukarra da biolentzia, eta gaixotasuna berdintasunik eza. Horri aurre egiteko modua aurkitu behar da, baina nola?". Lau parte hartzaileak bat etorri dira hezkuntzak duen garrantziaz. Del Campok dioenez, neskak eta mutilak ezberdin hezten dituzte oraindik: "Publizitate kanpainetan ere ikusten ditugu printzesatxoaren eta soldaduaren irudiak, eta gero gertatzen zaigu gu ere halakoxeak garela". Ados dago Solorzano ere: "Mutikoei ematen zaien mezua da indartsuak direla, ausartak, azkarrak; neskei, berriz, esaten diete zeinen politak diren, zeinen finak...".

Txikitan askotan entzundako esana ekarri du gogora Del Campok: elkarrekin borrokatzen direnek elkar maite dutela. "Min handia egiten ari dira halakoak. Niri eta Raqueli pasatu zaigu; harreman toxikoak izan ditugu, gaiztoak, baina horiei eusten genien: liskarrak normaltzat genituen; elkarri buila egitea bikote guztietan gertatzen den zerbait balitz bezala ikusten genuen. Nork ez du halakorik esan?". Irribarre batekin orainari begira jarri da segidan: "Bizitza motza da, oso polita, eta ni ez nago norbaitekin etengabe liskarrean egoteko, poza eta bizitzeko gogoa transmititzeko baizik".

Honaino iritsi arte, ordea, luzea izan da gainditze prozesua. Bere erasotzailea zigortu zuten egunak eman zion aurrera egiteko behin betiko bultzada Del Campori: "Zigortu zutela irakurri nuenean, esan nuen: 'Norbaitek arrazoia eman dit; ez nengoen oker, egia zen'". Bestelakoa izan zen, baina, aurretik epaiketa azkarrean epaileak hartu zuen erabakia: "Nahiz eta haurdunaldiaren bosgarren hilabetean egon eta sekulako eraso fisikoa jasan, epaileak ez zuen indarkeria matxistatzat hartu, nire aldetik zeloen zoroaldi bat izan nuela ebatzi zuen".

Horren ondotik, "akats" batean erori zen Del Campo: salaketa kendu zuen. "Haurra jaio zen, eta pentsatu nuen aita bat beharko zuela... Oso gaizki egin nuen". Justiziak ofizioz jardun zuen gero, eta Donostiako epaitegian egin zuten epaiketa: errudun jo zuten. Berak bizi izandakoa bizi eta gero, salaketa jartzera doazenean emakumeek duten egoera kontuan har dadila eskatu du Del Campok: "Egoera penagarrian goaz; askotan harriak botatzen ditugu gure teilatuaren kontra".

Jabekuntza fasean dago Solorzano. Errekuperatze prozesu horretan, garrantzi handia eman dio gizarteak eta erakundeek biktima tratatzeko duten moduari: "Ez da gehiago biktimizatu behar. Landu behar da 'zuk ahal duzu' esanez, baliabideak emanez, eta emakumeak emozioak kudeatzen ikas dezala. Nire kasuan, hala ikusarazi zidaten, eta nik ikusi nuen zein zen hartu beharreko bidea". Solorzanok aipatu dituen baliabide horiei erreparatu die Del Campok, eta tresna horiek nolakoak izan beharko luketen deskribatu du: "Errekuperatzeko aukera jartzen zaigu, baina beti errua gizonari egotziz: erantzukizun osoa eta bakarra tratu txarrak ematen dituenarena da". Del Camporen iritziz, ordea, pertsona bat ez da inoiz errekuperatuko bere erantzukizuna onartu gabe: "Ni nintzen hor presente zegoena nitaz abusatzen zutenean. Erantzukizun hori gure gain hartzeko gai izan garen momentutik hasten gara errekuperatzen, eta gizarteak ere horretarako tresnak eman behar dizkigu". Dena den, gizarte zerbitzuen aldetik jasotako laguntzarekin eskertuta daude biak; aldundiko psikologoen zerbitzua "perfektua" dela dio Del Campok, eta "zortea" dute Eibarren daukaten berdintasun teknikariarekin.

Horrez gain, biktimez hitz egitean erabiltzen den "morboa" aipatu du Del Campok: "Batzuetan badirudi gehiago interesatzen dela detaileak jakitea, emakumearen errekuperazioa baino. Horregatik interesatzen da biktimaz hitz egiten jarraitzea, eta ez aurrera egin duen emakume batez, bere bizitzaren jabe den emakume batez, ama den emakume batez...".

Hedabide batzuek indarkeria matxistari eta biktimei ematen dieten trataerarekin ere kritiko agertu dira biak. Solorzanok dioenez, emakumea "produktu bezala" erakusten dute askotan, eta gizona izan ohi da auto ederra duena, boterea duena... Mujeres al Cuadrado elkarteko kideek haien esperientzia kontatzeko gonbitea jaso izan dute zenbait hedabidetatik, baina kateren bati ezezkoa eman beharrean izan dira: "Edukiak kontrolatzeko esan diegu. Ezin da emakumeen erabateko azpiratzea saldu, batetik, eta gero saiatu programa bat egiten biktimei ahotsa emanez".

Hilketei sarri ematen zaien trataera ere salatu dute. Berri agentzia batekin gertatutakoa jarri du adibide Del Campok: "Badirudi deigarriagoa zela hil zuten emakumea prostituta zela, hil egin zutela baino. Azkenean, lortu nuen kazetari horrekin hitz egitea, eta mesedez kentzeko esan nion. Supermerkatu bateko langilea balitz, jarriko al luke? Tratatu gertaera izan den bezala: hilketa bat. Ez da hil, hil egin dute".

Gazteen ikuspegia

Bi emakumeekin batera mahai inguruan aritu dira Naiara Rodriguez eta Iñigo Puertas gazteak. Berdintasunik ezaz mintzo da Rodriguez: "Beraiek indarkeria bortitz baten biktima izan ziren, baina gizarte honetako emakume guztiak biolentzia sotilago, inplizituago baten biktima gara". Haren ustetan, legearen aldetik urrats asko egin dira, baina eskubide berak izateak ez du esan nahi justizia dagoenik: "Birpentsatu egin behar da honen guztiaren atzean zer dagoen".

Puertasen arabera, gizonek ere "inposatutako" hainbat ezaugarriri aurre egin behar diete: "Guk ausartak izan behar dugu, ados nago, baina guztiok izan behar dugu ausartak. Eta ausarta izatea da zure beldurrak onartzea, zure segurtasunik ezak onartzea, pelikula batekin negar egitea, zergatik ez. Hori guztia pertsonen parte da, eta ez emakumeen edo gizonen parte". Bere adineko bikoteei begiratuta, lengoaia komun baten falta sumatzen du Puertasek: "Mutil eta neska bat ikusten dituzu eztabaidatu eta eztabaidatu, eta galdetzen duzu, 'baina zuek benetan maite duzue elkar?'. Arazoak egon daitezke, baina ez badizu nahikoa segurtasun ematen ondo sentitzeko, agian ez duzu harekin egon behar".

2015-11-272015-11-27gipuzkoa

Adegik salatu du greba “legez kanpokoa” dela

Adegi patronalak ohar bidez jakinarazi du salaketa bat aurkeztu duela gizarte epaitegietan, gatazka kolektiboagatik. Haren arabera, sindikatuen greba deialdia "legez kanpokoa", "iruzurtia" eta "abusuzkoa" da. Dioenez, greba sei egunerako deitzeak esan...

2015-11-272015-11-27gipuzkoa

“Greba egitea esfortzu handia da guretzat, baina bestela zail daukagu”

Asteartea da, arratsaldeko ordubi eta erdiak. Tximiniatik kea botatzen ari da Zizurkilgo Oria paper fabrika, hodeien grisa baino zuriagoa den kea. Erabaki bat hartu izanaren seinale izan ohi da ke zuria, eta hala da oraingoan ere. Fabrikako langileek batzarra egin berri dute, eta sindikatuek sektorean deitutako grebari baiezkoa eman diote bozketa bidez: 32 botoa alde, 13 kontra, eta boto zuri bat. Hala, ELA, LAB, CCOO eta UGTk Gipuzkoako papergintzan egindako deialdia babestu dute. 80 langile inguru ditu enpresak.

Bazkalordua da, eta batzarra amaitu bezain pronto, lan txanda bukatuta dutenak badoaz fabrikatik etxera. Presaka dabilen langile batek sukalde kontuekin irudikatu du lan itunarekin duten egoera: "Kazola bat bezalakoa da hitzarmena. Batek alde batetik tiratzen du eta besteak bestetik. Orain kazola zartagin bihurtu da; hori batek bakarrik dauka eskutik helduta, baina zartaginarekin ezin da bakailaoa prestatu". Batzarretik irten berri da Ibon Goenaga langilea ere. 16 urte daramatza enpresan lanean, eta dioenez, "zuritik beltzera" egin du egoerak lantegian hasi zenetik: "Azken urteetan asko aldatu dira gauzak krisiaren kontuarekin, sartu dituzten erreformekin —erreforma elektrikoak, beste zerga batzuk...— eta abarrekin". Azken urtean soldata jaitsierak izan dituzte, eta atal hori da Goenagarentzat babestu beharreko arlo garrantzitsuetako bat, berarentzat "berme bat" baita. Orokorrean, dena den, hitzarmen osoa errespetatzeko eskatzen dute langileek, sinatzen dutena errespeta dezatela.

Hori lortzen saiatzeko erabaki dute greba babestea, nahiz eta jakin lan ez egiteak ere kaltea ekarriko diela: "Greba egitea esfortzu handia da guretzat, baina zerbait nahi duenak zerbait egin behar du, bestela zail daukagu".

Historia luzeko lantegia da Oria paper fabrika. 1911tik ari da Zizurkilen lanean, eta sektoreko enpresa ugarik itxi behar izan duten arren, jardunari eusten dio hark. Lan aldetik ondo dabiltza, gainera: "Normalean data hauetan baxuena izaten da lan aldetik, eta aurten nahiko ondo ari gara". 300 bazkide finko ditu paper fabrikak, horietatik asko nazioarteko talde editorialak —Espainia, Frantzia, Erresuma Batua, Italia, Portugal, Alemaniakoak...—.

Iztukadura gabeko offset papera egiten dute, inprimaketa eta idazkerarako. Urteetan, makineria eta eskaintza egokitzen joan dira, eta duela gutxi ere izan dira aldaketak: "Erreforma batzuk egin dituzte enpresan, eta paper berriak egiten hasi gara, eskaintza irekitzen. Horrek ere denbora pixka bat behar du, emaitzak ikusten joateko".

Gustura irten da batzarretik Gorka Alvarado CCOOko kidea, grebak langileen artean izan duen babesarekin: "Ulertu dute negoziazioa borrokaren bidez desblokeatzen dela. 11 hilabete daramatzagu negoziatzen eta orain borroka besterik ez da geratzen". Goenagak esandakoaren ildotik, Alvaradok badaki greba egitea esfortzu gehigarri dela langileentzat, baina "negoziazioaren bidea bukatu denean", bide bakarra dela sinetsita dago: "Greba ez da helburu bat, tresna bat baizik. Patronalaren erreakzionatu dezan nahi dugu, eta erantzun diezaiela langileen eskaerei".

“Hasiberriak bertsotan bakarrik egin behar du; beteranoak, saioa”
2015-11-272015-12-10Bertso-Elkarrizketak, Elkarrizketa, gipuzkoa, Gipuzkoako Bertso Txapelketa

“Hasiberriak bertsotan bakarrik egin behar du; beteranoak, saioa”

Bertsoaren jiran bizi da Aitor Mendiluze (Andoain, 1975). Hogeitik gora urte daramatza plazaz plaza eta gaztetxoei bertsolaritza irakasten jarduten da eskolaz eskola. Txapelketak gustuko ditu; askotan parte hartu izan du, emaitza txukunekin, gainera. Gipuzkoako txapela bitan jantzi duen bertsolari bakarra da, 1995ean eta 2007an. Aurtengo txapelketan ez du parte hartu, eskuan duelako Euskal Herrikorako txartela.

Txapelketari kasu egin al diozu?

Bai. Bertsozale Elkarteko langilea naizenez, tokatu zait saio batzuetara lanera joatea, eta txapelketan dabiltzan inguruko zenbait kideri laguntzen ere ibili naiz.

Zer iruditu zaizu orain artekoa?

Beharbada, batzuengandik gehixeago espero nuen, eta beste batzuek harritu ere egin naute, ez nuelako horrenbesteko ezagupiderik euren bertsokerekiko.

Nork eman dizu ezustekoa txarrerako eta nork onerako?

Jexux Mari Irazu atzera gelditu izana ezusteko handia izan da. Besteak beste, harekin aritu izan naizelako aurretik bertsotan eta ikusi dudalako nola ari zen. Espero nuen zorte handixeago izatea. Eta onerako, adibidez, Oihana Iguaranek eta Unai Mendizabalek, iruditzen zaidalako salto bat gora egin dutela. Eta haiek bezala, baita beste batzuek ere. Bertsolari batzuei antzematen zaie badutela bertsotan egiteko gogoa, irrika eta ilusioa, eta hori da inportanteena.

Gazteak indartsu datoz, beraz.

Bertsolaritzaren balio handienetakoa da bere burua berritzen jakitea eta bertsogintzan garbi ikusten da hori: batzuk sartzen doazen neurrian, besteak heltzen doaz, eta hala behar du; kate naturala da.

Eta emakumeak zer esanik ez, txapelketan parte hartu dutenen ia laurdenak direlako.

Bertsolaritzan, parekide ez bada ere, normala da gizonek eta emakumeek abestea, eta hori txapelketan islatzea ona da. Lehiatzeko orduan, ordea, niretzat ez dira gizonak eta emakumeak, bertsolari onak baizik, ondo egiten ari direnak. Maialen Lujanbio ez da bertsolari emakume bat: bertsolari bat da, oso ona, eta punto.

Txapelketak erakusleiho ona dira bertsolari gazteentzat?

Bai, baina hori baino gehiago ere badira. Bertsolari gazteentzat, txapelketan parte hartze hutsa euren formakuntza prozesuaren parte da. Txapelketa bat barrutik ezagutzea eta zenbait bertsolarik nola bizi duten ikustea irakaspen bikaina da hasiberrientzat.

Harritu zaitu Aitor Sarriegi txapelketara aurkeztu ez izanak, duela lau urte txapeldun izan eta gero?

Ez, batere ez, harekin aurretik dezentetan hitz egin izan baitut horretaz. Hasieran bazuen joateko asmoa, iruditzen zitzaiolako bazuela hor leku bat. Baina Txapelketa Nagusiak faktura pasatzen du; nekatuta bukatu zuen gainontzeko denok bezala, eta orain, segituan, beste txapelketa batean sartzea… Bere buruari galdetzen zion: 'Joanda ere eta oso zorte ona izanda ere, zer irabaziko dut, beste txapel bat? Zertarako?'. Ez zeukan irrikarik, ez zeukan koska egiteko gogorik, eta horrela txapelketara joatea gogorra da.

Zuk beste inork baino hobeto ulertuko duzu Sarriegiren erabakia, duela lau urte gauza bera egin baitzenuen.

Txapelketak berak eskatzen dizu intentsitate batekin bizitzea, eta zeuk ez baduzu zeure burua horretarako prest ikusten, onena paso egitea da. Ez dakit Sarriegiren kasuan erabateko pasoa izango den edo lau urte barru parte hartzeko asmorik baduen.

Eta zure pasoa erabatekoa al da?

Txapelketa honetan garbi neukan ez nuela parte hartuko. Batetik, buruan beste gauza batzuk ditudalako, eta bestetik, iruditzen zaidalako Txapelketa Nagusirako txartela eskuan izanda, zer irabazi gehiago daukan beste bati lekua kentzen ariko nintzatekeela. Finalera ailegatuta ere, final horrek niri zer emango lidake? Ezer ez, han kantatzeko plazera izan ezik. Horregatik, nahiago dut txapelketa bizitzeko aukera hori beste batzuei eman, eta gu saiatuko gara Txapelketa Nagusitik zerbait txukun ateratzen. Hala ere, han zorterik izango ez banu, finalera iritsiko ez banintz eta txapelketan jarraitu nahiko banu, aurten Jon Maiak egin duen gauza bera egin beharko nuke: hasieratik hasi eta bide guztia egin. Nik ez diot uko egiten horri; oraingoz, behintzat.

Euskal Herrikora aurkeztuko zarela garbi daukazu, beraz.

Bi urte falta dira, baina oraingoz ez daukat ez aurkezteko motiborik.

Inbidiarik sentitu al duzu bertsolariak lehian ikusita?

Oholtzatik kanpo zaudenean beti sentitzen duzu han daudenen inbidia, baita txapelketaz kanpoko saioetan ere. Inbidia sano hori ona da, gainera; bestela, ez genukeelako gogorik izango plazara joateko ere. Jakin egin behar da noiz den zure momentua eta noiz ez den.

Hurbil edo urrun ikusten duzu Txapelketa Nagusia?

Bi gauzak. Alde batetik, urrun, bi urte denbora asko delako, eta bestetik, hurbil, behin txapelketa hau bukatutakoan jakingo dugulako Txapelketa Nagusira sailkatuak zeintzuk izango diren, Gipuzkoatik behintzat, eta beste fase batean sartuko garelako. Baina alde horretatik nahiko lasai nago, esperientzia pixka bat badaukagulako hori guztia patxadaz hartzeko.

Txapelketako saioetan, oro har, jende dezente dabil. Pozik zaudete zaleen erantzunarekin?

Bai, oso pozik. Kopuru aldetik, oso ondo doa txapelketa, eta jarrera aldetik, ere bai. Ni izan naizen saioetan, aurreko zenbait txapelketatan baino lasaiago ikusi dut jendea errespetu aldetik. Bertsoak entzuten ari diren bitartean txorakeria gutxi. Beti izaten da norbait zarata pixka bat handiagoa egiten duena, baina, oro har, entzule ona doa, bertso onak entzuteko eta txalotzeko gogoz. Alde horretatik, bertsotarako oso giro aproposa.

Eta txapelketaz aparteko saioetan badabil jenderik?

Bai, oro har, jende asko dabil. Batez ere entzule berri asko, jende gazte asko, eta hori oso ona da. Ezagutu ditugu garai zoroagoak ere, jende gehiagoko saioak ere, baina nik uste momentu honetan oso ondo gabiltzala, kontuan izanda urtean 2.400 bertso saio inguru egiten direla.

Zuk zenbat saio egiten dituzu gutxi gorabehera?

Azken hogei urteotan, urtean 80tik 100era bitartean nabil.

Hasierako ilusio bera egiten al dizu norabait bertsotara joateko deia jasotzeak?

Bai, deiak beti egiten du ilusioa, baina egia da ilusio hori aldatzen joaten dela. Hasieran ilusioa egiten dizu zurekin pentsatze hutsak, eta, gero, berriz deitzen dizutenean, aurrekoan gustura entzun zintuztela jakiteak. Ilusioarekin batera, bertsolari bakoitzaren zereginak eta erantzukizunak ere aldatzen joaten dira. Hasiberriak bertsotan bakarrik egin behar du, eta esperientziadunak edo beteranoak, saioa ere bai. Zauden momentuaren araberako poza sentitzen da; poz hori aldatu egiten da, baina ez da gutxitzen.

Finalisten kinielarik?

Ez naiz gai zortzikote bat osatzeko.