Asteko Gaiak

Lau urtean behin baino gehiago
2016-05-132016-05-12Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Politika

Lau urtean behin baino gehiago

E. Goenaga Lizaso / M. Alustiza

Lau urtean behin alderdi politikoek aurkeztutako zerrenda itxiei botoa eman eta ordezkariak aukeratzea baino gehiago da demokrazia. Ordezkari horiek herritarren bizimodua baldintzatuko duten hamaika erabaki hartzen dituzte, eta herritarrek, gero eta gehiago, erabaki horietan partaide izan nahi dute. Batez ere, udal mailako erabakiak direnean. Parte-hartze prozesuek gero eta pisu handiagoa dute udaletan; aurrekontuak osatzeko, kaleen antolaketarako, azpiegitura berriak eraikitzeko... Baina, askotan, parte-hartze prozesuak ere ez du bermatzen herritarren erabakia errespetatuko denik. Hala, bai herri plataformek bultzatuta, bai udalek antolatuta, gero eta gehiago galdetzen zaie zuzenean herritarrei. Gipuzkoan azken urteetan hainbat adibide izan dira.

HONDAKINEN BILKETA

Usurbil, aitzindari

Usurbil izan zen Gipuzkoan atez ateko sistema ezarri zuen lehen herria, eta baita bilketaz kontsulta egin zuen lehena ere, atez atekoa martxan jarri eta urtebetera. 2010eko martxoan, Usurbilgo herritarren %55,8k atez ateko sistemaren aldeko botoa eman zuten —usurbildarren %70,23k parte hartu zuten—. Ondorioz, 2009an ezarritako sistemari eustea erabaki zuen udalak.

Udalak sustatuta

Azken bizpahiru urteetan izan dira galdeketak sustatu dituzten hainbat udal. Mutrikun, esaterako, 2014. urte bukaeran galdetu zieten herritarrei bi sistemaren artean zein nahiago zuten: edukiontziena —organikoa eta errefusa txiparen bidez— edo mistoa —organikoa eta errefusa atez ate; gainerakoak, edukiontziekin—. Edukiontzien sistemaren alde egin dute parte hartzaileen %82k. Elgetan bost edukiontziko sistemaren alde egin zuten urte horretan. Azkoitiko Udalak iazko urtarrilean galdetu zuen martxan zegoen sistemaren gainean; abian zegoen sistema mistoa gogoko zuten adierazi behar zuten, eta ezezko erantzunak nagusitu ziren. Deban, iazko martxoaren 26tik 29ra antolatu zuten galdeketa —%86 txartel txipdun edukiontzi sistemaren alde—.

Plataformek sustatuta

Udalek ez ezik, atez atekoaren aurkako plataformek ere antolatu dituzte kontsultak. 2013ko apirilean, Legazpin, Atez Atekoaren Kontrako Herri Plataformak herri galdeketa egin zuen udalak ezartzeko asmoa zuen atez ateko zabor bilketaren aurka. 7.115 pertsona zeuden deituta botoa ematera, eta 3.683 joan ziren. Botoa eman zutenen %97,72 agertu ziren atez atekoaren kontra. Urte horretako ekainean Zizurkilen egin zuen Tolosaldea Txukun plataformak, eta garai bertsuan egin zituzten Anoetan, Iruran, Ordizian eta Villabonan ere. Bergara Garbia plataformak 2013ko azaroan galdetu zuen, eta berdin geroago Garbia plataformak Eskoriatzan.

Atez atekoaren ondoren

2015eko maiatzeko udal hauteskundeen ondoren, atez ateko sistema zuten hainbat herritan galdeketak egitea erabaki zuten udalek; horietako batzuek hauteskunde programan txertatua zuten galdeketa egitea. Azken kontsulta Astigarragako Udalak bultzatutakoa izan da, apirilean. Edukiontzien alde egin zuten %59,6k, eta atez atekoaren alde %40,3k —eredu hori zuten orain arte—. Urte hasieran galdetu zieten Legazpi eta Aretxabaletako herritarrei, eta edukiontzien aukera hobetsi zuten. Beste zenbait ere izan dira: Bergaran, Eskoriatzan, Ordizian... Lezon martxoan egitekoak ziren, baina atzeratu egin dute.

AUZO UDALAK
ETA DESANEXIOAK

Ereñotzu eta Itziar

Ereñotzuk auzo udal izateko pausoa 2010eko martxoaren 28an egin zuen, bertako herritarrei egindako zuzeneko galdera baten bitartez. Gipuzkoako udal barrutiak arautzen dituen 2/2003 Foru Arauak ezarritako prozedurari jarraituz egin zuten bozketa, eta auzotarren %59k eman zuten botoa —283 lagunek, 483tik—. 270 boto izan ziren auzo udalaren alde, eta hamahiru boto kontra. Gipuzkoako Foru Aldundiak 2010eko urriaren 18an izendatu zuen Ereñotzu auzo udal. Prozedura berari jarraituz, Itziarren 2014ko azaroaren 30ean honako galdera hau egin zieten auzotarrei: "Debako udalbatzak Itziarko auzo udala eratzea onartu du. Ados zaude?". %72ko partaidetza izan zen, eta boto-emaileen %96k babestu zuten auzo udalaren sorrera. 2015eko urtarrilean onartu zuen aldundiak Itziar auzo udal bihurtzeko dekretua.

Igeldo, desanexioa etenda

Estatuaren abokatuak galdeketa geldiarazteko ahalegina egin arren, igeldotarrek Donostiako auzo gisa jarraitzearen edo desanexioaren artean hautatzeko aukera izan zuten, 2013ko azaroaren 30ean, Gipuzkoako Foru Aldundiak antolatutako herri galdeketan. Galdeketa egin aurretik, azaroaren 8an, EAEko Auzitegi Nagusiak bidea eman zion galdeketari, Estatuaren abokatuaren eskaera ontzat hartu gabe. Gipuzkoako Herritarren Partaidetzari buruzko 1/2010 foru arauean oinarrituta antolatu zuen galdeketa foru aldundiak. %72,1eko partaidetzarekin (637 boto), baiezkoak 391 izan ziren (%61,38), eta ezezkoak, 234 (%36,73). 1994an Itxas Aurre elkarteak antolatutako galdeketarekin alderatuta, lau puntu igo zen parte hartzea. Igeldo herri bihurtzeko foru dekretua, ordea, EAEko Auzitegi Nagusiak utzi zuen bertan behera 2014ko otsailean, Donostiako Udalak jarritako helegitea tramiterako onartu zuenean. Behin-behinean hartu zuen erabaki hori, eta oraindik ez dago gaiari buruzko ebazpen irmorik.

Itsaso, 89. herria

Ezkio eta Itsaso aurten banatuko dira, eta Itsaso Gipuzkoako 89. herria izango da, foru aldundiak Ezkio-Itsasok egindako eskaerari bide ematen dionean. Itsasoarren eskariz, desanexio prozesua 2011n abiatu zuten, eta dagoeneko foru aldundiaren oniritzia baino ez da falta. Itsasoarrei ez zitzaien galdera zuzenik egin gaiari buruz, baina sinadura bilketan beharrezko babesa lortu zuen desanexio eskaerak, eta Ezkio-Itsasok bide eman zion eskaera horri.

ZEKORKETAK ZESTOAN

Legez, galdeketa ez

Zestoan zekorketekin jarraitu edo ez galdetu zien udalak herritarrei. 2012ko ekainaren 3an egin zuten kontsulta, nahiz eta, legez, ez zen galdeketa bat izan. Botoa emateko lekuak atondu zituzten, eta herritarrek egun osoa izan zuten botoa ematera joateko, baina galdeketari legezko orrazkera emateko, herritarrek udalari egindako eskari moduan aurkeztu ziren botoak. Zekorketak antolatzearen alde egin zuten 963 lagunek; aurka, berriz, 542k. Boto eskubidea 3.012 herritarrek zuten, eta %50,5ek bozkatu zuten. Botoen aldea hain handia izateak udalaren erabakia erraztu zuela esan zuen Leire Etxeberria alkateak.

GOI TENTSIOKO LINEA

Ezezko borobila

Deikaztelu (Nafarroa) eta Itsaso arteko goi tentsioko lineari buruzko galdeketa egin zuten 2013ko ekainean Nafarroako 36 herritan eta Gipuzkoako hirutan: Gabirian, Mutiloan eta Zerainen. Guztira, 5.156 herritar zeuden galdeketara deituta, eta parte hartzea %63 izan zen. Horien artetik %99 agertu ziren proiektuaren kontra.

HIRIGINTZA

Herri antolaketaz galdetu

Udalek herritarrei galdetzea ez da ezohikoa. Gipuzkoan hainbat udalek egin dituzte galdeketak; batez ere, hirigintza gaiekin lotuta. Zizurkilgo Udala, esaterako, plaza berrian zuhaitza jarri ala ez ari zaie galdetzen egunotan herritarrei. Buzoi bat jarri dute, eta 12 urtetik gora herritarrek bertan eman behar dute botoa, maiatzaren 17ra bitartean. Halako gehiago ere izan dira; besteak beste, Tolosan, bi auzotan egin ziren galdeketak, auzoa zeharkatzen zuten errepideetan egin beharreko obrei buruz; Lazkaon, Lazkaomendira eta hilerrira joateko bidea eraikitzeko zortzi proiekturen artean aukeratu zuten herritarrek; Seguran, Errebote eraikina eraitsi edo ez herritarrei galdetu zien udalak; eta Hernanin bizilagunek erabaki zuten udal azpiegituren inguruko lehentasunak zeintzuk ziren.

AHT

Abiadura handiari ez

Abiadura handiko trenari buruzko galdeketak ere izan dira. Itsasondo izan zen lehenengotakoa; 2006. urteko abenduan galdetu zuten proiektuari buruz, udalak deituta. Parte hartzea %44 izan zen: %10,8 azaldu ziren proiektuaren alde, eta %88,8 kontra. 2007an, Alegian galdetu zuten, Bergarako Angiozarren, Anoetan; 2009an, Legorretan...

Txikiek egin arren, handia
2016-05-062016-05-05Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Kultura

Txikiek egin arren, handia

Eider Goenaga Lizaso

M iren Mujika Tolaretxipi musika irakasleak (Andoain, 1969) Villabonan, Anoetan eta berriro Villabonan eman zituen musika eskolak atzo. Altzora ere joaten da, eta Alegian ere ematen ditu eskolak. "Astelehenak dira niretzat egunik nahasienak. Villabonan hasten naiz, eta handik Anoetara, gero Irurara, eta berriro Villabonara, atzera Irurara joan, eta Anoetan bukatu". Pianoa, musika hizkuntza eta abesbatza ematen ditu Mujikak. Aldamenean eserita Ixak Oiartzabal Urretabizkaia dago (Errenteria, 1969); saxofoi, perkusio eta bandako irakaslea da, eta Loatzo musika eskolako zuzendaritzako kidea ere bai. Biek ala biek musika instrumentuak dituzte lanabes. "Baina etxetik irtetean inoiz ahaztu ezin duguna autoko giltza da", azpimarratu du Oiartzabalek.

Izan ere, Loatzoko musika eskola, bakarra izan arren, zortzi herritan dago: Irura, Anoeta, Ibarra, Aduna, Zizurkil, Villabona, Altzo eta Alegia. 19.500 biztanle inguru batzen dituzte zortzi herriek, eta Loatzo musika eskolak 701 ikasle ditu —populazioaren %3,5—. "2002an, hasi ginenean, 300 bat ikasle genituen; orain, 701. Asko da, Tolosako musika eskolan ere ez daude hainbeste ikasle", dio Mujikak. 2006-2007ko ikasturtean gainditu zuen Loatzok 600 ikasleren langa, eta ikasturte honetan 700 ikaslekoa. Loatzo sortu zenetik, ikasle kopuruak etengabe egin du gora. Hurrengo urteko kopurua laster zehaztuko dute, astelehenean hasiko baita ikasle berrien matrikulazioa —barrukoena jada amaituta—.

Sorrera

Loatzoren sorreratik beretik dabil Mujika han lanean. "Lehenagotik ere bai", dio. Izan ere, Anoetako musika eskola da Loatzoren ernamuina, eta Mujika hango irakaslea zen. 2002-2003ko ikasturtean eman zituen lehen pausoak Loatzo musika eskolak, eta sortze prozesuan buru-belarri aritu zen Mujika. "1983-1984tik bazegoen musika eskola Anoetan, eta hura legeztatzeko hainbat ahalegin egin genituen Eusko Jaurlaritzan. Musika eskola arautzeko, ordea, gutxieneko tresna kopuru bat eskaini behar zen, eta ez ginen iristen".

Behar horri inguruko hainbat herritan sortutako interesa eta mugimendua gehitu zitzaizkion. Villabonan bazegoen musika eskola, baina musika tailerra, gitarra eta pianoa bakarrik ematen zituzten. "Zizurkilgo ikasleak Villabonara joaten ziren, eta Irurakoak, Anoetara, baina udalek diru pila bat ordaindu behar zuten ikasle bakoitzeko". Ibarrako ikastolak eta bertako gurasoek, bestalde, herrian musika ikasketak eskaintzeko interesa agertu zuten. "Hala, Anoetako irakasleok pare bat urte egin genituen Villabonara eta Ibarrara joaten, han eskolak ematera. Baina egoera oso irregularra zen".

2001. urtearen bueltan ekin zioten proiektu berria martxan jartzeko gogoetari. "Musika eskola sortzeko mankomunitate publiko bat sortu zen. Lehen urtean, 2002-2003an, Anoeta, Zizurkil, Ibarra eta Villabona sartu ziren, eta besteak pixkanaka joan dira gehituz, zortzi herriko mankomunitatea eratu arte".

Loatzoren sorrerak eta herri gehiagok mankomunitatearekin bat egiteak musika eskola txiki bat handi egin dute. "700 ikasle eta 22 irakaslerekin, Irura batean edo Altzo edo Aduna batean, ikasleek ia-ia Donostiako kontserbatorioan izango luketen adinako musika-tresna aukera dute, herritik irten gabe. Instrumentu familiak kontuan hartuta, familia guztiak ditugu, eta, gainera, kontserbatorioan ematen ez diren eta gure-gureak diren tresnak ikasteko aukera ere badago: trikitia, alboka...". Herri guztietan instrumentu guztiak ikasteko aukera dago, berdin Villabonan —6.000 biztanle inguru—, berdin Altzon —400 biztanle inguru—.

Loatzorekin batera hazi da ikasleen kopurua herriotan, eta, ondorioz, baita zaletasuna ere. Altzon, adibidez, 51 ikasle ari dira aurten musika eskolan —zortzi biztanletik bat ari da musika ikasten—. "Irurakoak Anoetara joaten zirenean, ez ziren dozenara iristen", oroitu du, bestalde, Mujikak. Egun, 85 ikasle daude matrikulatuta Iruran. "Dudarik ez dago: Loatzo sortu ez balitz, herri hauetan ez zen hainbeste ikasle izango".

Hiru hankako finantzaketa

Udalen musika eskola guztien modura, Loatzoren finantzaketak hiru hanka ditu. "Eusko Jaurlaritza, udalak eta gurasoak. Baina diru gehiena udalek jartzen dute. Jaurlaritzari heren bat dagokio, baina urteak daramatza hori bete gabe; ez dakit inoiz bete duen", azaldu du Oiartzabalek. "Gehienez ere %25era iritsi zen urte batean", gehitu du Mujikak. "Kontua da Jaurlaritzak diru poltsa bat duela eta diru hori banatzeko lehentasun irizpideak jartzen dituela. Adibidez, urte batean Musikeneko obra baldin badago, obra horretara doa diru gehiena, eta musika eskolei gutxiago iristen zaie". Oro har, erakundeen atzetik ibili behar izaten dutela dio Mujikak, eta erakundeek jartzen ez dutena gurasoek jarri behar izaten dutela. "Aurten %5 igo da matrikula; jada Tolosakoaren mailan gaude".

Mujikak uste du musika eskolek ez dutela kultur jarduera bat diren neurrian merezi duten aitortzarik. "Nik argi daukat: Loatzo beste mota bateko proiektu bat balitz, kultura ez dena, askoz diru laguntza gehiago jasoko zukeen erakunde guztietatik, beste oihartzun bat izango zukeen... Ez zaio ematen merezi duen balioa".

"Ezta duen balio soziala kontuan hartzen ere", gehitu du Oiartzabalek. Perkusio irakaslearen esanetan, Loatzon garrantzi handia ematen zaio taldekako lanari. Musika instrumentuarekin hasten direnek, bakarkako eskolak hartzeaz gain, taldeko dinamikak ere lantzen dituzte —bandan, instrumentu taldeetan...—. "Antzeko adina duten gazteak dira, baina herri ezberdinetakoak, eta hori oso aberasgarria da; eskualdeko harremanak estutzen ditu".

Ikasleak

Horrekin ados daude Garazi Otegi (Villabona-Amasa, 1999) eta Xumai Aizpuru (Alegia, 2000) ikasleak ere. Musika tailerretan hasi ziren biak, 5-6 urterekin. 8 urterekin hasi ziren musika tresna jotzen: Otegik, pianoa; eta Aizpuruk, perkusioa. Otegik uste du musika eskola herrian izan ez balu ez zela hain txikitan hasiko. "Azken batean, gurasoek proposatu zidaten Loatzon hastea; Tolosara edo Donostiara joan beharko banu, ez dut uste gurasoek hain txikia nintzenean proposatuko zidatenik musika ikasten hastea. Beraz, aukera paregabea da Loatzoren moduko eskola bat izatea". Herrian bertan egiten ditu entseguak Aizpuruk, eta bandarekin jotzera Irurara joaten da. "Ondo dago, herrian ikas dezakezulako, baina beste herrietara joatea ere aberasgarria da. Nik lagunak egin ditut bandan. Hogei bat izango gara, adin bertsukoak, baina herri ezberdinetakoak, eta harreman bat sortzen da".

Otegik eta Aizpuruk musikarekin jarraitzeko asmoa dute, baina ez musikari profesional gisa. Musika eskolatik kontserbatoriorako pausoa emango dutenik ere ez dute uste. "Afizio gisa bai, ofizio gisa ez", dio Aizpuruk. "Musika oso gustukoa dudan arren, ez dut neure burua profesional gisa ikusten", Otegik.

Betaurreko moreak janzten
2016-04-292016-04-28Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Gizartea

Betaurreko moreak janzten

Eider Goenaga Lizaso

Udal kudeaketan genero ikuspegia txertatzeari aspalditxo ekin zioten Gipuzkoako udalek; aurreko hamarkadakoak dira zenbait udalen lehenengo berdintasun planak. Baina udal txiki ugari daude lurraldean, eta horiek zail dute euren kabuz berdintasun plangintza bat landu eta garatzea. Horri erreparatuta, 2011n Gipuzkoako Foru Aldundiak Berdinbidean programa jarri zuen abian; 10.000 biztanletik beherako herrientzako laguntza programa bat, herri horietan berdintasun politikak abian jartzeko. "Programan sartu ginen, eta betaurreko moreak janzten hasi ginen udaleko denak", azaldu dio Hitza-ri Urnietako EAJko zinegotzi Miren Martiarenak (Urnieta, 1981).

Berdinbidean martxan jarri zenetik dago Urnietako Udala programaren barruan, eta baita Elgeta, Leintz-Gatzaga eta Antzuola biltzen dituen Bideberri mankomunitatea ere. Karmele Korta (Arrasate, 1969) da Bideberriko gizarte langileetako bat. "Gu geure kabuz hasi ginen berdintasun gaia mugitzen, nola egin oso ondo jakin gabe. Diagnostiko bat egin eta plana lantzen ari ginen Berdinbidean sortu zenean, eta guretzat sekulako aukera izan zen". Berdinbidean-eko teknikariengandik ezagutza, esperientzia, aholkularitza, dinamizazioa eta orientazioa jaso dituztela dio.

Berdintasun teknikari bat izatea ezinezkoa zaie 10.000 biztanletik beherako herriei, eta are zailagoa da hori 1.000 biztanletik beherako herrientzat. Hutsune hori borondate hutsarekin eta gogoarekin betetzea ezinezko jotzen dute. "Teknikariek dute halako gaietan ezinbestekoa den ezagutza hori, eta guk gogoa bai, eta borondatea nahi adina daukagu, baina borondateak ez du teknikarien ezagutza eta esperientzia ordezkatzen", dio Amaia Azkuek (Villabona, 1983), Berdinbidean programan sartu berri den Berastegiko Udaleko alkateak (EH Bildu). Aurten izena eman duten 11 udal berrietako bat da Berastegi. "Aurkezpen bileran izan ginen, otsailean, eta guretzat oso interesgarria izan zitekeela iruditu zitzaigun", dio Azkuek. Ondoren, herri guztien partaidetzarekin egin diren bi mintegietan izan dira, eta maiatzean teknikariak Berastegira joan eta haiekin batera lanerako plangintza bat egiteko desiratzen dago alkatea.

Berdinbidean-en izena eman duten udal berrien zerrendan dago Villabona ere. Eneko Urdangarin (Zarautz, 1965) zinegotzi jeltzaleak dioenez, hasi dira berdintasun arloko bide orria zehaztuko duen lan mahaia osatzen. "Otsaileko bileran izan ginen, ondo iruditu zitzaigun han aurkeztutakoa, eta buru-belarri sartu gara honetan. Aldundiak bi teknikari bidali dizkigu, dinamizatzaile eta aholkularitza ematen digutenak, eta haiekin ari gara".

Teknikariek eta arduradun politikoek osatutako mahai bat izendatzea da udalak egin behar duen lehen egitekoa, eta Villabonan, gobernuko kideez gain, oposizioko alderdietako ordezkariak (EH Bildu eta PSE-EE), gazteria eta gizarte arloetako teknikariak, gaztelekuko dinamizatzaileak eta gazteekin aritzen diren begiraleen ordezkariak daude mahaian.

Kezka handiena, izan ere, gazteekin dutela azaldu du Urdangarinek. "Mikro-indarkeria jarrerekiko joera eta onarpena sumatzen dugu gazteen artean, bai hizkuntza aldetik, bai irudi aldetik, eta horrek kezka eragiten digu; horregatik sartu ditugu gazteria arlokoak mahaian". Aurrerantzean egingo duten lanaren bizkarrezurra izango da lan mahaia, eta, ondorioz, bertan daudenek lanerako konpromiso erabatekoa dutela azpimarratu du zinegotziak. "Ibilbide luzeko lan bat da, eta lantaldeak hori bermatu behar du. Berdintasunaren gaia lehen mailara ekarri behar dugu; ezin dugu utzi sei hilabetean porrot egin dezan, udalgintzan hainbat proiekturekin gertatzen den bezala".

Zeharkakotasuna

Bost urte daramatzate Urnietako Udalean Berdinbidean-eko teknikariek zedarritutako ibilbidea egiten. Aurreko berdintasun planaren ebaluazioa lantzen ari dira orain, eta bestea abian jarri nahi dute, urtea amaitzerako. Martiarenaren esanetan, genero ikuspegia udalean txertatzea izan da bost urteotako lan esanguratsuena. "Guk badugu genero arloko prestakuntza duen teknikariren bat, baina hasieratik argi geneukan ez genuela berdintasun gaia soilik gizarte zerbitzuekin lotu nahi, udaletxe guztiaren lana zela. Ildo horretan, oso ondo etorri zaigu programa hau, zeharkakotasun hori lantzen lagundu digutelako, udaletxeko sail eta teknikari guztiak barne hartuta".

Udaleko langileen artean kontzientziazio lan handia egin dutela nabarmendu du zinegotziak, sentsibilizazioari pisu handia eman diotela. "Gizarte zerbitzuetan nahiko argi zuten beraiei bazegokiela, baina beste alor asko ere ukitzen ditu berdintasunaren gaiak. Hirigintzan, esaterako, ez zekiten nola landu genero ikuspegia; eta hor, adibidez, puntu beltzen gaia landu da. Hasieran, arkitektoak ere —emakumea da bera— esaten zigun baietz, ikusten zuela berdintasunaren gaia inportantea zela, zerbait egin behar zela, baina iruditzen zitzaiola bere arloarekin ez zuela zerikusirik. Kosta egiten zitzaion betaurreko moreak janztea, baina jantzi ditu". Martiarenak dioenez, dagoeneko udaleko arlo guzti-guztietan dago txertatuta genero ikuspegia: "Sail guztietan hartzen da kontuan genero ikuspegia; udaletxeko idazkariarengandik hasi, eta kontratu guztietan, diru laguntza lerro guztietan, berdintasun klausulak dauzkagu ezarrita; herriko elkarteei laguntza ematen diegu, ikastetxe eta gurasoekin ere ari gara...".

Bideberri mankomunitateak bestelako bidea egin duela azaldu du Kortak. "Gu gizarte zerbitzuetarako mankomunitate bat gara, Debagoieneko hiru herri txikik bat eginda sorturikoa. Eta guk egin dugu lan hau orain arte; baina berdintasunaren gaiak gizarte zerbitzuak gainditu egin behar ditu, zabaldu egin behar da, bai herrietara eta bai udaletara". Orain artean, herritarrengana iristea izan da Bideberri mankomunitateak egindako lanaren ardatza. "Gauza asko egin ditugu herritarrei begira —autodefentsa ikastaroak, maskulinitate tailerrak, gaztetxeekin elkarlanean egindako ekintzak—, aktibazio bat lortu da, eta iruditzen zait lan hori nahiko ondo egin dugula", dio Kortak. Beste pauso bat eman nahi dute, ordea. Mankomunitatetik atera, eta gaia udaletan txertatu behar da, herri bakoitzeko erakundeetan. "Gure erronka, orain, zeharkakotasun hori lantzea da, udalak eta udaletako organo guztiak gai honetan inplikatzea. Hori da Berdinbidean-ek orain ipini digun lan ildoa, genero ikuspegia udaleko arlo guztietan txertatzea".

Elgeta, Antzuola eta Leintz-Gatzaga herri txikiak izan arren mankomunitatean antolatuta egotea egin beharreko lana garatzeko lagungarria izan dela aitortu du Kortak: "Herri txikientzat oso zaila da gizarte arloko edozein programa abian jartzea". Berastegik, ordea, bakarka hasiko du bidea, eta lan mahaia, hasiera batean, alkateak eta gizarte langileak osatuko dute. "Gu herri txikia gara, 1.000 biztanle ingurukoa, eta gure gizarte langilea ere astean bitan bakarrik etortzen da, egunean sei ordu. Herri handiagoetan gizarte langile bat baino gehiago izaten dute, guk osoa ere ez. Beretzat gain karga bat izango da, baina gogoz dago, eta ni ere bai. Lan mahaia teknikariak eta nik osatuko dugu, baina prest gaude gaia serio hartzeko, eta astean denbora tarte bat horri eskaintzeko. Berdinbidean-ek kronograma bat aurkeztu digu, eta hori bete beharra dago", dio Azkuek. Partaide berriak bidea egin ahala gehituko direlakoan dago. "Nik harrera ona espero dut; herriko eragile guztiengana joango gara, eta denen inplikazioa bilatuko dugu".

Besteengandik ikasi

Berdinbidean-ek beste herri txikien esperientziak ezagutzeko eta trukatzeko ematen duen aukera oso baliagarritzat jo du Berastegiko alkateak. "Gure tamainako herriekin egotea, haien esperientziak entzutea, beti da aberasgarri. Adibidez, Asteasuk aurreko legealdian ere parte hartu zuen programan, eta atera zituzten ondorio batzuk; guk ere hortik ikas dezakegu".

Biztanleriari erreparatuta, Asteasu, Irura, Altzo, Lizartza, Ikaztegieta edo Legorreta izan litezke Berastegirentzat ispilu. Villabonarentzat, berriz, Zestoa, Urnieta, Astigarraga, Lazkao edo Oiartzun. Programak Villabonari ispilu egokia bilatzen lagun diezaiokeela uste du Urdangarinek. "Zuk ikus dezakezu Zarautzen proiektu batek oso ondo funtzionatu duela, eta saia zaitezke martxan jartzen. Baina Zarautzek 20.000 biztanle baino gehiago ditu, berdintasun teknikari bat du, herriaren soziologia ere ezberdina da. Ezin da guretzat eredu izan. Beste herri batzuetan bilatu behar dugu ispilua".

Oraingoz parte hartu duten bi mintegietan besteen esperientziak entzute hutsa lagungarri izan zaiola dio Urdangarinek. "Adibidez, Zestoako alkateak komentatu zuen nola bere alaba etxera joan zitzaion futboleko praka batzuekin, eta nola galdetu zion zertarako zen praketako sare hori. Tontakeria dirudi, baina horrelakoak etengabeak dira. Harro-harro, ahoa betetzen zaigu nesken futbol taldea aterako dugula esaten, baina neskek mutilen arropa erabili behar dute, eta mutilentzat arropa berria erosteko, berriz, diru pila xahutzen da. Eta horrelakoak pixkanaka gainditzen joan behar dugu".

Ezagutzaren garrantzia

Herriak elkartzen diren mintegietako batean aipatu zuen udal ordezkari batek herrian izandako bortxaketa baten kasua ere. "Guk halakorik ez dugu izan, zorionez, baina mintegi batean atera zen gaia. Teknikariak eta politikariak prestatuta gaude horri aurre egiteko? Nik, zinegotzi gisa, noski, adierazpenak egingo ditut hurrengo egunean, gertatutakoa salatzeko. Eta gero, zer? Norbaitek joan beharko du neskaren etxera, babesa eman beharko zaio, aurrera egiten lagundu, agian ikastetxean ere lanketa bat egin behar da...". Urdangarinen arabera, gaiari buruzko ezagutza ezinbestekoa da halako egoera batean, eta hori abiatu berri duten bidean eskuratuko dutelakoan dago. "Gai hauetan ezin duzu hanka sartu. Pentsa, gertatzen da bortxaketa ostiral gauean, eta zuk larunbatean edo igandean erantzun bat eman behar duzu. Baina, noski, nola ez dakizun zer egin eta aldundian ez dagoen inor, neskari esaten diozu bueltatzeko asteartean... Bada, hori ez da modua".

Martiarenak ere halako gaiek udaletxeko langile eta ordezkariengan kezka sortzen dutela dio. "Gertatzen dena da gauzak egin nahi dituzula, baina gai batzuk ez dakizula nondik hartu. Borondatearekin ez da nahikoa. Gai konplexuak dira, egoera oso bortitza. Gerta liteke neska zein mutila herrikoak izatea, biak adingabeak izatea; eta, adingabeak badira, babestu egin nahi duzu pertsona hori, baina nola babestu? Emango dugu izena edo ez? Salaketa publikoa eginez gero, emakumea biktimizatuko dugu edo ez? Hori ondo egin nahi duzu, eta ezinbestekoa da adituen aholkularitza".

Protagonistak izan zirelako
2016-04-222016-04-25Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Gizartea

Protagonistak izan zirelako

Eider Goenaga Lizaso

Emakumeak, 1936ko gerran, ama, alaba eta emazte baino gehiago izan ziren. Emakumeak, 1936ko gerran, errepresioaren biktima soilak baino gehiago izan ziren. Emakumeak, 1936ko gerran, eta gerra ostean, protagonista izan ziren: milizianoak, fronteko erizainak, espetxeratuak, fusilatuak, ekintzaileak, sortzaileak, errepresaliatuak, lubakiak egiten ibilitakoak, torturatuak, bortxatuak, erbesteratuak, langileak, familiari eutsi ziotenak... Eta horiei guztiei egin nahi diete aitortza, igandean, Intxorta Egunean. Emakume erresistente eta errepresaliatuen omenaldian 40 emakumek jasoko dute aitortza, Elgetan. "Omenaldi eta aitortza ekitaldia izango da, gure historiaren zati inportante bati egindakoa. Badakigu askoz gehiago izan zirela, eta izen asko geldituko direla aipatu gabe, baina saiatu gara, sinbolikoki, talde guztiak ordezkatuta egon daitezen", azaldu du Julia Monge feminista eta Intxorta 1937 taldeko kideak (Arrasate, 1957).

Feminismoan betidanik ibili da murgildua Monge, eta duela hainbat urte memoria historikoaren gaiarekin buru-belarri hasi zen lanean. "Elgetan museoarekin eta omenaldiekin hasi ginenean, nik banuen kezka bat, eta zen irudi erabat maskulinoa ematen zela. 'Bai, baina badakigu emakumeak egon zirela', esaten zuten batzuek. Jakitea ez da nahikoa, ordea. Ez badituzu bereziki aipatzen, ez dira ikusten".

Hala, ikusezintasun horretatik ateratzea helburu, urtero egin dute ahalegina emakumeak ere presente egon zitezen. Inflexio puntua, ordea, 2012an jartzen du Mongek. Urte horretan, Arrasate 1936, emakumea, gerra eta errepresioa dokumentala aurkeztu zuten. "Gerrako gertaerak eta gerraren eragina aztertu genituen, baina emakumeen testigantzekin, emakumeen ikuspuntutik, emakumeak protagonista hartuta". Dokumentalak sekulako arrakasta izan zuela dio Mongek, eta aurkezpen ugari egin dituztela urteotan. "Horietan zerbait ikusi badugu ikusi dugu orduko emakumeek bizitakoa gai unibertsala dela. Arrasateko gertaerak dira, Arrasateko protagonistak, dokumental lokala da, baina, aldi berean, unibertsala. Hemen bizitako bera bizi izan zuten gerra garaian beste tokietako emakumeek ere".

Emakumea gerrako biktima gisa aurkeztu da beti, eta Mongek ez du ukatzen hala izan zela. "Biktima izan ziren, noski, oro har herria izan zen biktima, eta emakumeak ere bai. Baina inportantea da nabarmentzea, biktima ez ezik, protagonista izan zirela. Emakumea ez zen subjektu pasiboa izan, aktiboa baizik: sortzailea izan zen, erresistentea... aurrera egin zuen".

Aurtengo Intxorta Eguna antolatzeko, eta omendu beharreko emakumeen zerrenda egiteko, lan handia egin dute Intxorta 1937ko kideek. "Esparru guztiak ukitu nahi genituen, gerra garaitik hasi eta diktaduraren amaieraraino, eta horretarako ate asko jo ditugu. Abanikoa zabaldu genuen, eta abaniko hori osatzeko protagonista bila ibili gara". Elkarrizketak, argazkiak eta grabazioak, memoria historikoa lantzen duten beste taldeekiko elkarlana, pista bati segika egindako dokumentazio eta ikerketa lana, hildakoen senideak bilatzea... Horren emaitza izango da igandeko omenaldia.

"Nekatuta gaude, baina nolako emakumeak ezagutu ditugun...". Emakumeei "erreferente aktibo, gogor eta baikorrak" falta izan zaizkiela dio Mongek, eta omenduko dituztenek eredu hori osatzen dutela. Zerrenda osoa errepasatu ezinean, abanikoa osatuko duten hainbat andreren errepasoa egin du Mongek.

ESTHER ZILBERBERG

Gerrako frontean miliziano moduan aritutako emakume asko brigadistak ziren, faxisten kontra borrokatzera atzerritik etorriak. Horietako biren berri zuten Intxorta 1937 taldeko kideek. "Intxortetan badago leku bat La Belga deitzen diotena, eta badakigu hor Belgikatik etorritako bi emakume aritu zirela metrailadore batean, tiratzaile gisa. Guretzat sinbolo moduko bat ziren, eta erotu egin gara haien bila, baina ez dugu ezer topatu", azaldu du Mongek. Haritik tiraka, ordea, Elgetan ez, baina Euskal Herrian eta Iparraldeko Frontean ibilitako brigadista baten erreferentzia topatu zuten: Esther Zilberberg Estoucha (1910-1994). "Poloniarra zen jaiotzez, baina Belgikatik etorri zen Euskal Herrira. Semea topatu dugu, Parisen. Amaren biografiarekin Estoucha liburua idatzi zuen semeak, eta hura etorriko da omenaldira".

Judua, komunista eta medikua zen Zilberberg. Belgikan egin zituen medikuntza ikasketak, eta amaitu berria zuen karrera Irundik barrena Euskal Herrira heldu zenean. Mediku lanetan jardun zuen frontean, Perezagua batailoi komunistarekin. Horrez gain, Emakume Antifaxisten Bilboko Batzordeak argitaratzen zuen Mujeres aldizkariarentzat idatzi zuen, Juanita Lefevre izenarekin —1936ko neguan, Legutioko batailan zauritua izan ondoren, aldizkari horretako erredaktore buru izendatu zuten—.

Bere egunerokoan honela jaso zuen Zilberbergek frontean bizitako gertaera bat: "Egun batean, mendi kaskoan jarritako metrailadore batetik oso hurbil nintzela, tiro egiten ari zen gizona faxisten suak hil zuela ikusi nuen. Zer egin? Tiratzailearen tokia hartu nuen, eta etsaia zetorrela ikusi nuenean, uste dut begiak itxi nituela, baina tiro egin nuen".

1937ko ekainean, Bilbo erortzearekin batera, Zilberberg Santanderrera joan zen. Mediku eta irrati esatari gisa jardun zuen han. Baina hura ere erori zen faxisten esku, eta Zilberbergek Katalunian amaitu zuen guda, Nazioarteko Brigadetako mediku gisa. Gerra amaitzen ari zela, Frantziara joan zen, eta han nazien kontrako erresistentzian aritu zen, Jeanne Dubois izengoitiarekin. Atxilotu, torturatu eta Mauthausengo kontzentrazio esparrura eraman zuten.

CECILIA G. GILARTE

Cecilia Garcia Gilarte idazle eta kazetariak (Tolosa, 1915-1989) 20 urte zituen gerra piztu zenean. Ordurako, haren izena ezaguna egiten ari zen, bai literaturgintzan eta baita kazetaritza munduan ere. Anarkista sutsua zen, Burgostik (Espainia) etorritako langile familia bateko alaba. 11 urte zituela argitaratu zuen Bartzelonako aldizkari batek haren lehen artikulua; nerabezaroan CNT sindikatuaren berriemaile gisa hasi zen lanean; eta, gerra piztu aurretik, hiru eleberri idatzi zituen.

"Emakume indartsua zen oso. Frontean aritu zen berriemaile gisa, eta sekulako sorkuntza lana egin zuen, bai gerran eta bai gerra ondoren ere. Mexikora erbesteratu zen gero, umeekin. Beraz, fronteko kazetari izateaz gain, denetik egin zuen; ama izan, senarraz arduratu, sorkuntzarekin jarraitu...", nabarmendu du Mongek. Iparraldeko Frontean egin zuen gerrako berriemaile lana, eta haren kronikak CNT Norte, Frente Popular eta El Liberal egunkarietan argitaratu zituzten.

1937ko irailean, Iparraldeko Frontea erori zenean, Frantziatik barrena Kataluniara joan zen, eta han eutsi zion 1939ra bitartean. Tartean, bere lehen alaba jaio zen. Gerra amaituta Miarritzera joan ziren Gilarte eta haren familia, eta 1940an, Bigarren Mundu Gerraren ondorioei ihesi, Mexikora joan ziren. Han egin zituen hurrengo 24 urteak. Mexikon zela, Izquierda Republicana alderdian afiliatu zen Gilarte, eta sorkuntza lanarekin jarraitu zuen —saiakerak, antzerkia, eleberriak, kazetaritzako lanak...—, baita Sonorako Unibertsitatean irakasle aritu ere.

1964an itzuli zen jaioterrira, eta bertan sortu zituen azken idatziak; 1975ean, La soledad y sus rios bere azken liburua argitaratu zuen. 1989an zendu zen, 74 urte zituela.

ANTTONI TELLERIA

Jaso duten testigantza hunkigarrienetako bat Anttoni Telleriarena izan dela dio Mongek —iaz egin zioten omenaldia Telleriari; aurten, haren senideek beste omendu bati emango diote Egiaren Iturria eskultura—. Elgetakoa zen Telleria, eta gerra piztu zenean 14 urte zituen. "Emakumea gerrako harrapakina da gerra guztietan, eta gurean ere bai. Baina bortxaketen gaia tabua da".

Intxortako frontea erori zenean heldu ziren Francoren soldaduak Telleria bizi zen baserrira. "Erresistentziak iraun zuen zazpi hiletan, baja asko izan zituzten. Pasatu zirenean, soldaduei edozertarako baimena eman zieten, 48 orduz". Egindako lana saritu behar zen. "Eta eduki zuten saria. Elgetan jende guztiak zekien emakumeak bortxatu zituztela".

Hil baino bi urte lehenago erabaki zuen Telleriak hitz egitea. "Anttoni gurasoekin bizi zen baserrian. Soldaduak hura bortxatzera joan ziren, aitak aurre egin zien, eta buruan tiro bat jota hil zuten. Aita laguntzera makurtu zenean, Anttoniri ere tiro egin zioten eskuan; behatz batzuk falta zituen. Ondoren, ama hil zuten, kulata kolpe batez. Eta gero soldaduek bortxatu egin zuten". Telleriak urte askoan isildu zuen gertatutakoa, bortxatuak izan ziren emakume gehienen moduan. "Anttoni ezkongabe gelditu zen; sufritutakoaz gain, estigma uzten baitzuen horrek. Emakumeek, oro har, ez dute gerran bizi izandakoa kontatzen, edo ez diote garrantzirik ematen, edo nahiago dute ezer ez esan; eta horrelako zerbait bizi izan zutenek, are gutxiago". Elkarrizketatutako emakume askok lotsa eta beldurra dutela dio Mongek. "Hainbeste urte igaro, eta oraindik beldur dira, gezurra dirudi".

ANGELES FLOREZ

Saturrarango espetxean egondako emakume bat topatzeko ahaleginean ari zirela jaso zuten Intxorta 1937koek Angeles Florezen berri (Asturias, Espainia, 1918). Gazteria Sozialistetan afiliatua zen, eta estatu kolpearen ondoren miliziano gisa aritu zen. Oviedoko frontean sukaldari, eta erizain gisa gero, Gijongo gerra ospitalean.

1937ko urrian, Asturias erortzearekin batera, atxilotu egin zuten, eta hamabost urteko espetxealdia ezarri zioten epaiketa militarrean. 1938ko maiatzean eraman zuten Saturraranera, eta han eduki zuten 1941eko abuztua bitartean. Diktadura garaian, 1948an hain zuzen ere, erbestera jo behar izan zuten Florezek eta haren familiak. Senarra 1947an joan zen Frantziara, eta bera eta alaba urtebete geroago joan ziren, itsasontziz, ezkutuan. 1960an familia bisitatzen saiatu zen, baina mugan atxilotu egin zuten. 2004an itzuli zen herrira, senarra hil eta urtebetera.

Horrela hitz egin zuen Florezek erbesteaz, handik itzuli zenean. "Frantzia gutxi maite dut, behartuta joan nintzelako, kriminal bat izango banintz bezala. Toki batera zure gogoz joaten bazara, maita dezakezu; baina ni exiliatua nintzen, eta nire lurrean bizi nahi nuen".

Angeles Florez Elgetan izango da igandean, omenaldian. "Gerra bizi izan zuten asko ekintzaile dira oraindik. Eta Angelesena eredu izugarria da. Gijonen bizi da, eta han hitzordua jartzeko deitu genionean, ez zeukan astirik gurekin gelditzeko; pentsa, 97 urterekin, eta denborarik ez". Florezek hainbat liburu idatzi ditu; tartean, Memorias de Ángeles Flórez Peón 'Maricuela' autobiografia.

TERE PONTON

Gerra bizi izan zuten emakumeak eta gerraosteko errepresioari aurre egin ziotenak bilduko dituzte igandeko ekitaldian. "Gerra oso gogorra izan zen, baina askok esaten dute gerraostea ez zela errazagoa izan". Trantsizio garaian jarri dute muga Intxorta 1937 taldekoek. "Nahiz eta ez zaigun gustatzen mugak jartzea". Garai horretakoa da Tere Ponton.

Pontonek 80 urte ditu egun, eta Gasteizkoa da. 1976ko martxoaren 3ko gertakariekin lotuta jasoko du omenaldia. "Martxoaren 3ko gertakarien oinarria langile greba bat zen, eta Tere Pontonek ez zuen lanik egiten, baina langileek familia zuten, eta familia horiek ez zuten jateko ezer. Langileen emazteek eta bikotekideek batzar txiki bat egitea eabaki zuten, eta poltsa hutsen protesta deiturikoa egiten zuten. Kalera irteten ziren, egunero, poltsa hutsak eskuan hartuta, jendeak ikus zezan euren etxeetan ez zegoela jateko ezer. Langileen borroka oso gogorra izan zen, baina emakumeek ere izan zuten euren parte hartzea, eta hori islatu nahi genuen omenaldian", azaldu du Mongek.

BEGOÑA GOROSPE

Feminismoaren hastapenak ere ez dituzte ahaztuko Intxorta Eguneko ekitaldian. Begoña Gorospe hernaniarra (Donostia, 1942) izango da ekitaldian, arlo horren ordezkari gisa. 1960ko hamarkadaren hasieratik dabil mugimendu feministan Gorospe. "Taldetxo bat sortu zuen, eta horiek izan ziren feminismoaren lehen pausoak. Guretzat oso inportantea da arlo hau; nondik gatozen erakusten digu".

Gorospek honela azaldu zuen elkarrizketa batean emakumeen eskubideen inguruko kontzientzia nola sortu zitzaion: "Gurasoen etxean ikusten nuen, gauza naturala balitz bezala, etxeko betebeharrak ez zirela berdinak anaiarentzat eta niretzat; nik kozinatu egin behar nuen, oinetakoak garbitu... Orduan hasi nintzen konturatzen zerbait ez zebilela ondo gizon-emakume arteko harremanean. Nire etxean justizia oso inportantea bazen, ez nuen ulertzen zergatik ez zen arlo horretan aplikatzen. Hala, 60ko hamarkadan Hernaniko emakume langileen egoeraren inguruko gaietan sartzen hasi nintzen".

70eko hamarkadaren erdialdera piztu zitzaien elkarte feminista bat sortzeko ideia. Elkartea legeztatu ez zutelako, protesta egin zuten Donostiako Bulebarrean, eta Polizia —"grisak", dio Gorospek— gogor oldartu zitzaien. "Urtebete geroago, Donostiako Emakumeen Elkartea legeztatuta, Euskadiko Emakumeen I Topaketetan pate hartu genuen". Gorosperen arabera, sexualitatea, abortoa, dibortzioa, ammistia... ziren haien kezka eta eztabaidagi nagusiak.

Feminismoan lehen urratsak egiten ari zela ezagutu zuen Gorospek mugimendu feministak gerra aurretik egindako ibilbidea ere. "Euskal emakumeak historiarik ez zuela ohartuta, Eusko Emakumeak 1930-1939 ikus-entzunezkoa egin nuen". Garai hartan protagonista izan ziren hainbat emakume elkarrizketatu zituen Gorospek lan hori egiteko, gaur egun Intxorta 1937ko kideak egiten ari diren moduan.

AGURTZANE JUANENA

Omenaldian parte hartuko duten emakume gazteenak torturaren biktima izandakoak dira. Agurtzane Juanena da horietako bat. Franco hil aurreko egunetan, 1975eko irailean atxilotu zuen Poliziak. 18 urteko ikasle eta militante gaztea zen. Oinez sartu zen polizia etxean, baina, erietxetik pasatuta, larriki zauritua atera zen. Gogor torturatu zuten, eta, lagunen izenak ez salatzearren, bere burua polizia etxeko leihotik bota zuen gazteak. Urte eta erdi behar izan zuen lesio fisikoak osatzeko; barruko oinazeak askoz gehiago iraun zuen. 2003an hustu zuen barrua Juanenak, Esan gabe neukana liburua kaleratzearekin. "Komisarian gertatu zitzaidanaren kontakizuna gordea eduki dut. Gaztelaniaz idatzi nuen, baina alfabeto grekoz, amak uler ez zezan. 25 urte geroago utzi diot beste inori irakurtzen".

Agurtzena Juanenarekin batera, torturatuak izan ziren beste bi emakume izango dira igandean Elgetan: Eli Nosellas (Ibarra, 1959) eta Arantxa Arruti (Zarautz, 1949).

Ihesbideei atea itxi nahian
2016-04-152016-04-14Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, gipuzkoa

Ihesbideei atea itxi nahian

Eider Goenaga Lizaso

Panamako Paperen eskandaluak agenda mediatikoan ipini du zerga iruzurra. Panaman off-shore konpainiak sortu, dirutza handiak konpainia horien izenean jarri eta ogasunari ordaindu beharrekoa paradisu fiskaletan ezkutatu dutenen zerrenda apurka-apurka ari da kaleratzen. Gobernuburu eta estatuburuak, politikariak, ministroak, futbol jokalariak... Gipuzkoako Ogasuna, munduko gainerakoak bezala, gertutik ari da jarraitzen auzia.

"Prozedurak martxan jarri ditugu, eta hurrengo asteetan joango gara ikusten", esan dio HITZA-ri Jokin Perona Ogasun zuzendariak. Konfidentzialtasunaren babeserako legedien ondorioz, Ogasunak ezin du halako kasurik badagoen edo ez aurreratu, eta are gutxiago izenen aipamenik egin. Delitu litzateke. "Zerga araudia hautsi den zantzuak daudela dioen edozein informazio jasotzen dugun bakoitzean bezala, ikertzea da gure betebeharra. Arau-hausterik topatzen badugu, araudiak ahalbidetzen dituen tresnekin erantzungo dugu", esan du Peronak.

Alemaniako Suddeutsche Zeitung egunkariak lortu eta, ICIJ ikerketa kazetarien partzuergoaren bidez, hainbat komunikabidetan zabaldutako agirietan Gipuzkoako izen bakarra agertu da, orain arte. Horien arabera, Realak offshore konpainiak baliatu zituen, 2000 eta 2007 artean, zazpi jokalariri ordainketak egiteko: Darko Kovacevic, Nihat Kahveci, Tayfun Korkut, Sander Westerweld, Valeri Karpin, Gabriel Schurrer eta Mattias Asper.

Realak adierazpena kaleratu zuen apirilaren 6an gaiari buruz. Klubak ez du ukatzen offshore konpainien kontua, eta esaten du auzia ez dela berria Realarentzat; halaber, 2008-2009an Gipuzkoako Ogasunak ikuskaritza fiskala egin ziola, bere egoera erregularizatu zuela eta kontuak garbi dituela azaldu du klubak. Ogasunak gaia ikertuko duela beste azalpenik ez du eman auziari dagokionez.

Iaz, 357 milioi euro

Peronaren hitzetan, iruzurraren kontrako borroka "etengabeko hobekuntza prozesu bat da, helmugarik gabeko lasterketa bat". Iazko jardunari dagokionez, martxoan eman zituzten iruzurraren datuak. Horien arabera, 2015eko kanpainan 357,7 milioi euroko irizurra azaleratu zen, eta Sozietate Zergari zegokion zati handiena (180 milioi euro). Ogasunari ezkutatutako kopuru horren ondorioz, gipuzkoar bakoitzeko 510 euro gutxiago jaso ziren iaz. Hala ere, Gipuzkoako Ogasunak diru horren %70 inguru berreskuratzeko itxaropena azaldu du (250 milioi euro inguru).

Azken urteotan, Sozietate Zergaren alorrean azaleratutako iruzurrak izan du bilakaera handiena —2011n 93 milioi izan ziren, eta 2015ean 179—; Peronak, ordea, ez du uste kopuru hori gehiago igoko denik. "Ez dirudi hurrengo urteetan Sozietate Zergaren inguruan ikusi dugun garapena mantenduko denik". Izan ere, iruzurraren zatirik handiena Enpresak Sustatzeko Sozietateen bidez egiten zen, eta erregimen berezi horren azterketatik etorri da azken hiru urteetan iruzurraren gorakada. "Egun, erregimen hori indargabetuta dago, eta ez da erregimen horretan zegoen enpresarik gelditzen aztertzeko".

Iruzurgileei ateak ixtea Gipuzkoako Foru Aldundiaren "lehentasuna" dela azaldu du Peronak. "Iruzurgileek gero eta metodo sofistikatuagoak erabiltzen dituzte, teknologiak ahalbidetzen dituen bideak, eta gurea etengabeko jarduketa da erritmoari eutsi eta esparru berrietara iristeko. Lanketa horri esker, iruzurgileek gero eta alor murritzagoak dituzte iruzurra gauzatzeko".

Ogasuna, beraz, etengabe ari da iruzurrari aurre egiteko neurri berriak indarrean jartzen. Iaz azaleratutako iruzurraren datuak, "oro har, datu onak" direla uste du foru aldundiak, aurreko urtekoaren ildoan doazelako. "Gure aldetik, esku artean ditugun tresna teknologikoak eta giza baliabideak modu egokienean erabiltzen saiatzen gara, iruzurgileei ahalik eta zirrikitu txikiena uzteko". Ogasunaren egunerokoan zeharkako lerro bat da iruzurraren kontrako borrokarena. "Eta emaitza lantalde koordinatuaren ondorioa da. Ahalegin kolektiboa dela esan daiteke, ez baita ikuskaritza ekintzetara soilik mugatzen; Ogasuneko edozein langilek, bere egunerokoan, zenbakietan inkoherentziaren bat aurkitu eta iruzurra azalera dezake", azaldu du Peronak.

Iruzurraren aurkako borrokan, ordea, foru aldundiak ez duela bakarrik jarduten ere nabarmendu du. Beste administrazioekiko informazio trukea, lurraldeko eragile eta sektore ordezkariekin egiten den kontzientziazio lana eta Ogasuneko zuzendaritzaordeen arteko koordinazioa aipatu ditu Peronak "zutabe garrantzitsuenen" artean.

Foru aldundiak gero eta zailago jarri nahi dio iruzurgileari tranpa egitea, eta horretan kontzientziazioa ezinbesteko jotzen du. "Iruzurgileen kontrako kontzientzia gero eta handiagoa da", dio Ogasuneko zuzendariak. "Guretzat, zerga betebeharrak borondatez betetzearen aldeko pedagogia da iruzurraren kontrako jardunaren parte garrantzitsuena". Eta kontzientziazio horretan buru-belarri jarraituko dutela iragarri du. "Badirudi batzuetan ez garela jakitun zertara bideratzen den zerga bilketan jasotzen den dirua: hezkuntza, osasuna, zerbitzu sozialak...".

Gipuzkoa, herritarrek ordaintzen dituzten zergei esker, eta zergekin ordaintzen diren gizarte zerbitzu horiei guztiei esker, Europan "ezberdintasun gutxieneko lurraldeen artean" dagoela azpimarratu du Peronak, eta gizarteari hori ikusaraztea ezinbestekoa dela. "Gizarteak barneratu beharreko zerbait da hori".

Iruzurgileen izenak, argitara

Hala ere, Ogasunak iruzurraren kontra daraman borrokan eta herritarren kontzientziazioan, beste pauso bat emango du epe laburrean Gipuzkoako Foru Aldundiak. Ogasunarekin zorrak dituzten enpresa eta norbanakoen zerrenda itxita dauka dagoeneko Gipuzkoako Foru Aldundiak, eta urteko bigarren seihilabetekoan argitara emango dute zerrenda hori. "Zerrenda jada itxita dago, martxoaren 31n atera genuen argazkia", azaldu du Peronak. Izan ere, martxoaren 31 izan zen Ogasunari dirua zor zioten herritar eta enpresek zorrak kitatzeko zuten azken eguna. Hainbat hedabidek zabaldutakoaren arabera, 60 bat izango dira zerrenda hori osatuko duten izenak. Halako daturik, ordea, ez du baieztatu Ogasuneko zuzendariak. "Argitalpena 2016ko bigarren seihilekorako dago iragarrita, eta beste lurraldeekin adostuta dago. Zerrenda horretan Ogasunarekin milioi bat euro baino gehiagoko zorra dutenak identifikatuko dira".

EH Bilduk eta Podemos Ahal Dugu-k kopuru hori jaisteko ahalegina egin zuten iaz, eta 100.000 eta 50.000 eurotik gorako zorra zutenen zerrenda argitaratzeko eskatu zuten, hurrenez hurren; EAJk, PSE-EEk eta PPk zorraren gutxienekoa milioi bat eurotan uztea erabaki zuten. Peronak "pedagogia egiteko estrategian" kokatzen du zerrenda hori.

Ogasunaren aurrera begirako urratsen artean, bestalde, iruzur fiskalaren aurkako Egiaztapen Plana aipatu du Ogasuneko zuzendariak. "Plan horrek urtebeteko indarraldia izaten du, eta bertan biltzen dira urtean zehar foru aldundiak iruzur fiskalaren kontra egiteko aurreikusten dituen jarduerak. Aurtengoa datorren astean aurkeztuko dugu, batzar orokorrean". Bertan, arlo teknologikoan zein giza baliabideei dagokienez nolako pausoak emango dituzten jasoko da, xehetasun guztiekin.

“Ezerosoak gara, ispilua gara”
2016-04-082016-04-08Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Gizartea

“Ezerosoak gara, ispilua gara”

Eider Goenaga Lizaso

Konortea galduta ohera eraman behar izaten ninduten". "Goizean, ogia eta egunkariarekin batera, bi garagardo erosten nituen; eta, lanean hasterako, biak edaten nituen". "Publikoari begira lan egiten nuenenez, egunean zehar itxura gordetzen saiatzen nintzen, baina etxera iristean, lurra jotzen nuen". "Beste edozeinen moduan, gaztetxotan hasi nintzen, festara irteten nintzenean, asteburuetan". Leonor Carmonak (Donostia, 1964) hiru urte daramatza Aergin, errehabilitazioan dauden alkoholiko eta adiktuen Gipuzkoako elkartean, terapia jasotzen. "Nik ez nuen edan nahi, eta konorterik gabe oheratzen nindutenetan, biharamun goizean ez nintzen gai ispiluan begiratzeko. 'Ez dut gehiago egingo, ez dut gehiago edango', esaten nion nire buruari. Baina borondatea ez da nahikoa".

Bikotekideak bultzatuta joan zen Carmona Aergira. "Botiletan markak egiten zizkidan, eta nire erantzuna edari fuerteagoak hartzea izan zen; zerbait egin behar genuela esaten zidan, eta, asko kostata, duela hiru urte hasi nintzen errehabilitazioan. Tartean, edatera itzuli izan naiz; sei hilabete edan gabe eman ondoren ere bai". Carmonak bezala, martxan daramatzan hiru urte eta erdian, 401 alkoholikok eta adiktuk egin dute errehabilitazioa Aergin, eta 154 senitartekok jarraitu dute familientzako terapia. Iazko datuei erreparatuta, 165 adiktu eta senide artatu zituzten.

2015eko jardunaren memoria aurkeztu zuen, herenegun, Aergik, eta Josean Fernandez presidentea pozik agertu zen emaitzekin. "Erabiltzaileen %98 ez da berriro bere adikziora itzuli. Oso emaitza ona da. Gurera etortzen direnen artean %6an dago berriro itzultzen direnen batez bestekoa, eta horrek nabarmen hausten ditu Europako zein Espainiako Estatuko estatistikak". Terapiara joaten direnek jarraipenez egiten dutela eta %99ko asistentzia dutela ere nabarmendu du.

Tratamenduen osagarri

Fernandezek azaldu duenez, "gaixotasunari aurpegia jartzea" eta mediku zein psikiatrek menpekotasunak dituztenekin hasitako tratamenduen osagarri izatea dira euren helburuak. "Gurera etortzen denak ez du zertan errehabilitazioa aurrez hasita eduki behar; baina, gugana etortzen den oro medikuarengana bidaltzen dugu, hemen egiten ditugun terapiekin batera, eta medikuak hala behar duela uste badu, dagokion tratamendu mediko-psikiatrikoa has dezan". Taldeko terapia bidez funtzionatzen dute, eta banakako jarraipena egiten diete adiktuei zein senideei.

"Mota guztietako menpekotasunak hartzen ditugu, bai kimikoak —alkohola, tabakoa eta beste drogak— eta baita jokabidezkoak ere —ludopatia, erosketa konpultsiboak...—, eta denek batera egiten dute bidea. Izan ere, menpekotasun bakoitzak bere ondorioak dituen arren, adikzioaren oinarria eta konponbidea bera da", azaldu du Fernandezek.

Carmonak alkoholarekin du arazo handiena, baina bestelako drogak ere kontsumitu ditu. "Ile apaintzailea naiz eta desfileak-eta antolatzen nituen, han eta hemen ibiltzen nintzen, Ku diskotekan, batean, bestean. Eta giro horretan, hor dauzkazu droga guztiak. Alkoholaz gain, speeda eta kokaina ere kontsumitu ditut". Bere esanetan, legez kanpoko drogak uzteko zailtasun handirik ez zuen izan. "Baina, alkohola... Nire bizitzako hainbat gertaerek jotako kolpe emozionalen harira, alkohola izan zen nire babeslekua. Garagardo batzuk, ardo pixka bat... Edan, eta mina sentituko ez banu bezala zen. Eta, ia oharkabean, muga pasatzen duzu, eta ez zara konturatu. Kontsumo konpultsibo, amorratu eta frustragarria zen. Nik ez nuen edan nahi, baina edan egiten nuen".

Orain bizitza "koloretan" ikusten duela dio Carmonak, ez dela zuri-beltza, merezi duela bizitzeak. "Hori ere zalantzan jartzen nuen. Maiz pentsatu dut hobe nuela desagertzea. Orain ez". Eta Carmonak aurpegia ematea erabaki du, bere kasua ezagutaraztea, jendeak ikus dezan alkoholismoak edozein harrapa dezakeela. "Nik bizimodu osoa nuen, asko maite ninduen bikotekide bat, familia, izugarri maite dudan lanbide bat... Ez zirudien edateko motiborik zegoenik, baina edan egiten nuen. Alkoholikoa ez da kalean etzanda, ardo kaxa batekin eta eskean dagoena, ez. Alkoholikoa pertsona normala da. Zu eta ni bezalakoa".

Aergiko erabiltzaileen adinaren batez bestekoa 46,8 urtekoa da; ikasketa mailari dagokionez, %32,14ek unibertsitate mailako ikasketak dituzte, %53,57k maila ertaineko ikasketak, eta %12,5 dira ikasketa gabeak. Generoari begiratuta, emakumeak eta gizonak pareko dira, %51 emakumeak eta %49 gizonezkoak. "Guretzat oso inportantea da datu hori. Kontuan hartu behar dugu orain dela 20 urte errehabilitazioan zeuden emakumeen batez bestekoa hogeitik batekoa zela, eta, egun, Espainiako Estatuan hirutik batekoa dela".

Bigarren mailakoak

Profil horretan bete-betean sartzen da Carmona. Urduri dago prentsaurrekoan, lehen aldia da jendaurrean bere gaixotasunari buruz hitz egingo duela, lasaiago hitz egin du gero kazetariarekin. "Argi utzi behar da hau gaixotasun bat dela. Ni gaixo bat naiz, gaixo kroniko bat naiz, beste hamaika gaixotasun kroniko dauden moduan, eta osatzeko bidea egiten ari naiz. Hala, beste gaixoekin aurreiritzirik, arbuiorik eta mespretxurik ez badago, nik ere tratu bera merezi dut. Horregatik etorri naiz gaur, ondo nagoelako, jendeak ni ikus nazan nahi dudalako, ezagutu nazatela, jakin dezatela ez dela ezer gertatzen, alkohola utzi daitekeela, utzi egiten dela, bizitza bizi daitekeela, eta ez garela bigarren mailako herritarrak".

Hain zuzen ere, aldarrikapen hori da Aergiren leloa zehazten duena: Ikusteko modukoak gara. "Bada garaia gaixotasun honek argia ikus dezan, denen begietara zabal dadin, adiktuek errehabilitazioa ezkutuan eta lotsaz egiteari utz diezaiogun. Alkoholismoaren eta menpekotasunen estigmatizazioa puskatu nahi dugu, gaixotasunari aurpegia jarri, ondorio guztiekin eta ezer ezkutatzen eta leuntzen ibili gabe", dio Fernandezek.

Lehen pertsonan hitz egiten du Aergiko presidenteak alkoholikoez. Izan ere, Aergin menpekotasunen alorreko teknikariak eta masterdunak dira terapiak gidatzen dituzten pertsonak, baina haiek ere inoiz menpekotasunen bat izan eta gainditutakoak dira. "Ez daukagu inongo lotsarik, ez gaitu lotsatzen errehabilitazioan egoteak, eta are gutxiago errehabilitatuta egoteak", dio Fernandezek. "Kontrakoa, guk hau guztia ikusgai egin nahi dugu. Zenbakiak ematen ditugu, baina zenbakiak ez dira ezer jendeak horien berri ez badu. Jendeak ikusi behar du arazo honek baduela konponbidea, hor kanpoan jende asko baitago arazo honekin, apurtutako familia ugari dago gaizki pasatzen. Guk guztiengana iritsi nahiko genuke, eta horretarako ateratzen gara prentsaurrera".

Zertan lotsaturik ez duela sentitzen du Carmonak ere. "Edaten nuenean nire buruari esaten nion jendeak ez zuela nabaritzen, baina hori ez da horrela. Jende guztiek ikusten zuen zerbait gertatzen zitzaidala; lankideek, bizilagunek, supermerkatukoak... Orduan nengoen gaizki, orain ondo nago, eta jendeak jakitea nahi dut. Baina egia da, halaber, alkoholikoak ezerosoak garela jendearentzat, haien ispilua garelako. Niri, ni neu alkoholikoa izan arren, atzera egiten zidan tabernan emakume bat mozkortuta ikusteak, edo edaten eta makinan dirua botatzen ikusteak. Baina, zergatik arbuio hori? Ba nire ispilua zelako, eta ez nuelako ikusi nahi".

Alkoholikoak ingurukoen begietara izaten duen bilakaera aipatu du Fernandezek. "Hipokresia izugarria da. Edale soziala izatetik edale konpultsibo edo gehiegizko edale izatera pasatzen garenean, jendea gu baztertzen hasten da, ingurukoen begiradak eta mespretxua nabaritzen hasten gara; eta, kurioski, errehabilitazioan hasten garenean, bazterketa bera pairatzen dugu, ziklo sozialetik kanpora gelditu garen jendea gara".

Ume sahararren udako familia
2016-04-012016-04-01Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Gizartea

Ume sahararren udako familia

Eider Goenaga Lizaso
Lizarrako kanpinean (Nafarroa) ezagututako neskato saharar batek ireki zizkigun guri Saharako ateak, 2003an". Eli Eizagirre (Tolosa, 1984) Oporrak Bakean egitasmoaren Gipuzkoako koordinatzailea da, eta Mariam etxean hartu zutenetik...

Bete arte, eta pixka bat gehiago
2016-03-252016-03-23Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Gizartea

Bete arte, eta pixka bat gehiago

Aitziber Arzallus

Hogei urteko bizitza eman zioten ireki zutenean, baina 28 igaro dira eta martxan jarraitzen du Azpeitiko Lapatx zabortegiak, Gipuzkoan zabalik den bakarrak. Eta GHK Gipuzkoako Hondakinen Kontsortzioagatik balitz, hala segiko luke beste puska batean ere. Lapatx ixteko data hainbatetan jarri izan duten arren —lehenengoa, 2009rako—, emandako hitzak baino indar handiagoa izan dute luzamenduetarako arrazoiek. Baina, azkeneko saiakeran, GHK-k ez du esperotako erantzuna jaso. Beste behin ere zabortegiaren jarduna luzatzeko —otsailaren 3an ixtekoak ziren, aurten— eta eremua handitzeko eskatu dio Urola Erdiko Mankomunitateari —erakunde horrek kudeatzen du Lapatx—. Hark baiezkoa eman dio erabat bete arte hondakinak jasotzen jarraitzeari; ezezkoa, ordea, zabortegia handitzea. Betetzen denean itxi egingo dute, beraz.

Baina, noiz? Inor ez da ausartzen itxierari eguna jartzera. "Gipuzkoa guztiko zaborra hartzen jarraitu izan bagenu, lau hilabetean betetzeko aurreikuspena genuen", dio Aitor Bereziartua Urola Erdiko Mankomunitateko lehendakariak. "Orain, ordea, hondakinen parte bat Kantabriara eramaten ari da GHK, eta, otsailean, Gipuzkoa guztitik etorri ohi den hondakinen herena bakarrik etorri da. Horregatik, ezinezkoa da ixteko egun bat jartzea, ez dakigulako datozen asteetan zenbat zabor etorriko den. Betetzen denean itxiko dugu eta kito".

GHKren asmoa zen Gipuzkoa guztiko hondakinak beste urtebetez Lapatxen hartzea, eremu hartan bertan 175.000 metro kubikoko beste zabortegi bat eginda. Gastu guztiak bere gain hartzeko prest zegoen erakunde hori. "Edukiera biderkatu eta zaborrarekin mendi bat egitea planteatu zigun, baina ez, Azpeitiko udal gobernuak hartuta dauka Lapatx ixteko erabakia", dio Eneko Etxeberria alkateak.

"Adar jotzea" deritzo Etxeberriak GHKren eskaerari. "Mankomunitate askok arrazoi politikoengatik itxi dituzte euren zabortegiak. Errenteriako San Marko ez zuten itxi bete egin zelako; hamar aldiz zabor gehiago hartzeko gaitasuna zeukan, baina herritarrak kexu ziren, politikoki ez zen egoera atsegina, eta ixtea erabaki zuten". Zarauzko Urteta ere aurreikusitakoa baino lehen itxi zuten, "arrazoi politiko eta teknikoengatik hura, gaizki eginda zegoelako".

Hala, Lapatx bakarrik geratu da Gipuzkoa guztiko zaborrak hartzeko. "Orain arte elkartasunez jokatu dugu Gipuzkoa guztiko hondakinak hartuta. Baina, zergatik onartu behar dugu horretan jarraitzea? Elkartasunagatik? Eta gurekiko elkartasuna zer? Jasan genezakeen guztia eta gehiago jasan dugu. Gipuzkoako zabortegi bakarra da Lapatx, ados, baina hura ixteko garaia ailegatu da, eta kito". Udal gobernuaren erabakia irmoa dela nabarmendu du Etxeberriak, atzera bueltarik gabekoa. "GHK-k hori errespetatzen ez badu eta horren kontra egiten badu, kontua bulegoetatik kanpo konpondu beharko dugu: herritarrek erabakiko dute, herri galdeketara deituko ditugulako".

Pazientzia, bukatzen

Elkartasunaren zakuak ez ezik, pazientziarenak ere gainezka egin duela uste dute zabortegiaren inguruan bizi diren Azpeitiko Elosiaga auzoko bizilagunek ere. "40 urte badira nahikoa, ezta?", bota du Miren Odriozolak, bizilagunen ordezkariak. Izan ere, oraingo zabortegia zabaldu aurretik herri hondakinentzat errausketa labea eta Marcial Ucin altzairugintza enpresako hondakinentzat zabortegia izan zituzten paraje horretan bertan.

Hondakindegia hurbil izateak arazo bat baino gehiago eragiten dizkie Elosiagako auzotarrei. Batetik, usainak. "Egun askotan leihorik irekitzerik ere ez dugu izaten, kiratsa jasanezina delako". Bestetik, uholdeak. Zabortegia egiteko ibaiaren ibilbideari kilometro eta erdi kendu izanak, ur emaria bizkortzea eta harriak pilatzea ekarri duela azaldu du Odriozolak, eta euriteetan ibaiak gainezka egiten duela. Horrez gain, arratoi izurriteak ere izan ei dituzte. "Udalak behin baino gehiagotan bidali behar izan du enpresa bat arratoi izurria geldiaraztera, etxe barruraino sartu izan zaizkigulako". Baina Lapatxen ondoriorik kezkagarrienak ikusten ez direnak direla nabarmendu du Odriozolak: "Herritarren osasunean eragiten dituenak, hain zuzen. Oraindik ez ditugu ikusten, baina ikusiko ditugu".

Jakitun dira zabortegia ixteak arazo horiek guztiak ez dituela bat-batean desagerraraziko. Luis Azkue Elosiagako auzotarren beste ordezkariaren hitzetan, "Lapatx ixtean gauzek asko egingo dute hobera, bai, baina ez dugu ahaztu behar zabortegiak bizi-bizirik jarraituko duela gutxienez beste 30 urtean", zigilatze eta ingurumenaren birsortze prozesuek beren denbora behar izaten dutelako. Horiek ongi egin beharreko lanak direla dio Azkuek, "nahiz eta ematen duen gauzak ongi egitea zigortu egiten dela hemen". Ulertezina egiten zaio Gipuzkoako gainontzeko zabortegiak "arrazoi politiko eta teknikoengatik" aurreikusitakoa baino lehen itxi izana, eta, aldiz, Lapatxen itxiera zazpi urtean lau aldiz atzeratzea. "Gauzak ondo egin eta gainera zigortu? Nahikoa da".

Horregatik, Lapatx lehenbailehen ixteko eskatu dute Odriozolak eta Azkuek Elosiagako auzotarren izenean, eta itxierari eguna jartzea nahi dute, gainera. "Bete arte Gipuzkoako zaborra hartzen jarraitzea erabaki du mankomunitateak, ados. Baina noiz beteko da? Hilabeteko gutxiko kontua ematen zuena dezente luzatu daiteke, GHK zaborraren parte bat Espainiara eramaten hasi delako. Ezin dugu onartu gu bere estrategiaren arabera erabiltzea", esan du Azkuek. Horregatik, arazoaren garrantziaz jabetzeko eskatu diete gainontzeko herritarrei, eta ez dute baztertu mobilizazioei ekiteko aukera.

Irtenbide osoak

Berez, Urola Erdiko Mankomunitateak dauka Lapatx kudeatzeko ardura, eta zabortegiaren gaineko edozein erabakitan hark izan behar luke azken hitza. Baina GHK-ren interesek baldintza dezakete hori, eta ekintzak dira horren lekuko, itxiera hainbatetan atzeratu izana kasu. "Gipuzkoan hondakinekin daukagun arazoa konpontzeko ezinbestekoa da herrialde mailako planteamenduak egitea", Cesar Gimeno GHK-ko zuzendari nagusiaren hitzetan. "Horregatik eskatu genion Urola Erdiko Mankomunitateari Lapatx beste urtebetez zabalik mantentzeko, Gipuzkoa osorako irtenbidea izan zitekeelako".

Ezezkoak ustekabean harrapatu dituela adierazi du Gimenok: "Abenduan ia lotuta utzi genuen kontua, eta urtarrilean ezezkoa eman ziguten, mankomunitate barruko ika-mikengatik". Presaka, beste aukera batzuk aztertu behar izan ei dituzte. "Araban eta Bizkaian ez dago hilean 13.000 edo 14.000 tona hondakin har ditzakeen zabortegirik". Eta Kantabriara jo behar izan dute, Meruelora hain zuzen, hango zabortegiak baduelako Gipuzkoaren beharrei erantzuteko gaitasuna.

"Irtenbide garestia da, baina ez dago besterik". Gimenok azaldu du zaborra Azpeitira eramanda baino %50 handiagoa izan daitekeela faktura. Zentzu horretan, "diruari bakarrik" begiratzea egotzi dio Azpeitiko alkateak GHK-ri: "Zaborra Azpeitira ekarri nahi dute, herritarrei konpentsaziorik eman gabe. Guri tonako 75 euro ordaindu nahi dizkigute eta Kantabriari 97 euro pagatzeko prest daude". Oraindik prezioak-eta negoziatzen ari direla argitu du GHK-ko zuzendariak. Urtero-urtero gutxienez 50.000 tona bidaltzea ziurtatu beharko diote Kantabriari.

GHKren asmoa da lau urterako akordioa egitea Kantabriarekin, Zubietako errauste planta martxan jarri artean. Oraingoz, ordea, beste bi hilabeterako hitzarmena besterik ez dute. Horregatik, beste aukera batzuk aztertzen ere ari dira. Esate baterako, Gipuzkoako industriako hondakindegi batzuk moldatu eta errefusa haietara bideratzea.

Hari mutur asko airean

Kantabriarekin bai, baina Urola Erdiko Mankomunitatearekin ere badu zer negoziaturik GHK-k. Izan ere, 2009an egindako hitzarmenean, Lapatx ixterako gune hartan hondakinen transferentzia gune bat eraikitzeko konpromisoa hartu zuen GHK-k. Udalen ardurapeko zabor kamioi txikiek jasotako hondakinak kamioi handiagoetara pasatzeko gunea litzateke hori. Mankomunitateko lehendakariaren esanetan, baina, "erabat airean" dago kontua, oraingoz ez baitie ziurtatu "egingo duenik ere". Kontua ondo aztertu behar dutela eta oraindik gune hori Lapatxen eraikiko duten ala ez erabakitzeke dutela argitu du, berriz, Gimenok. "Gauza da Gipuzkoa guztiko logistika aztertu behar dugula, horren araberako azpiegiturak eraikitzeko, eta ez da egun batetik bestera egingo dugun kontua. Nolako panorama gelditzen den ikusi behar dugu aurrena, eta horren arabera joango gara erabakiak hartzen".

Urola Erdiko Mankomunitateak eta GHK-k mahai gainean duten beste auzietako bat Lapatxeko konposta plantaren etorkizuna da. Bereziartuaren hitzetan, "egungo azpiegiturak ez du ondo funtzionatzen, arazo teknikoak ditu, eta hortik dator herri guztira zabaltzen den kiratsa". Horregatik, egokitu arte bederen ixteko eskatu dio mankomunitateak GHKri, edo bestela behin betiko itxi eta han prozesatzen den konpost guztia Bergarako Epele gunera bideratzeko. Gai hori ere aztergai dutela azaldu du Gimenok, eta oraindik azken erabakia hartu gabe duten arren, aurreratu du, ziurrenera, Epele gaitasun osora lanean hastean ez dela Lapatxeko plantaren beharrik izango, Bergarakoa gai izango delako organiko guztia hartzeko. "Horrenbestez, litekeena da urtea bukatzerako Lapatxeko konposta gunea behin betiko ixtea".

Erretiroan, borroka bikoitza
2016-03-182016-03-17Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, gipuzkoa, Gizartea

Erretiroan, borroka bikoitza

Eider Goenaga Lizaso

Felix Casadok zailtasun handiekin igo ditu eskailerak. Arnasestuka, hamar eskailerako tartean bi edo hiru geldialdi egin behar izan ditu. Lazkaon ibiltzeko, motor elektriko bat jarri diote, edozein aldapa txiki gainditu ezinezko oztopoa baita harentzat. Baina, oztopoak oztopo, gaurkoa egun seinalatua da Casadorentzat. Izan ere, duela bost urteko martxoaren 18an, kirofanora sartu zuten, bertatik bizirik ateratzeko %20ko probabilitate eskasarekin. Biriketako minbizi "oso txar" bat topatu zioten eskuineko birikaren erdi-erdian, eta ebakuntzan birika osoa eta perikardio zati bat kendu behar izan zioten.

"Bizirik jarraitzeko apustua" egin zuen orduan Casadok, eta horretan segitzen du. "Bost urte asko dira. Gurea bezalako kasuetan, bizi itxaropena sei hilabete eta bost urte artekoa izaten da", gehitu du Felipe Cuñadok. Cuñadori iaz egin zioten ebakuntza, hari ere biriketako minbiziagatik. Mendian ibiltzeko ohitura handia zuen Cuñadok, minbizia topatu zioten arte; orain, maldarik gabeko tokietan baino ezin da ibili. Minbiziaren jatorriari buruz, zalantza izpirik ez. "Orain dela 40 urte Olaberriko Aristrain fabrikan lan egindako zortzi urteak. Nik ez dut ordutik harreman gehiago izan amiantoarekin, eta nire gaitza amiantoaren ondorio zuzena da", azaldu du Casadok.

Casado eta Cuñadorekin batera, Julian Garcia eta Jose Robles agertu dira Hitza-rekin eginiko hitzordura. Garciak eta Roblesek ez zuten lanean amiantoarekin harremanik izan, baina galdaragintzan egin zuten lana biek, eta soldadurako gasen eraginez gaixotu dira. Garciari biriketako minbizia antzeman zioten iaz. "Zorterik handiena nik izan dut", gaineratu du Roblesek. Izan ere, Robles da lauren artean minbizia izan ez duen bakarra. "Oraingoz", zehaztu du. "Neumologoak esan zidan lana aldatzen ez banuen oxigeno botila bizkarrean nuela ibili beharko nuela. Enpresari postu aldaketa eskatu, eta erantzuna ezezkoa izan zen". Erretiroa hartu zuen orduan.

GEPEren kanpaina

GEPE Gipuzkoako Erretiratu eta Pentsiodunen Elkarteko kideak dira laurak, eta gaixotasunak eragindako zailtasunak gorabehera, modu aktiboan ari dira parte hartzen elkarteak gaixotasun profesionalen inguruan abiatu duen kanpainan, eta baita Euskadiko Amiantoaren Biktimen Elkartean (Asviamie) ere.

Antton Karrera GEPEko koordinatzailea lagun dutela ari dira batera eta bestera mugitzen, hitzaldiak ematen, euren errealitatea azaltzen eta amiantoarekin eta beste gai toxikoekin lan egin duten langileen artean kontzientzia pizten. "GEPEn konturatu ginen erretiratu ostean jende askori ari zitzaizkiola jatorri profesionaleko minbiziak eta bestelako gaitzak diagnostikatzen, eta gaitz horiek triskantza ari zirela egiten gure artean. Zerbait egin behar genuen, eta kanpaina jarri dugu martxan", azaldu du Karrerak.

Kanpaina ez da soilik amiantoarekin lan egin dutenentzat. "Egia da amiantoak eragiten duela gaixo gehien, baina Euskal Herriko lantegietan minbizia sortzen duten gai asko erabili da —silizea, soldadurako gasak, disolbatzaileak...—, eta erabiltzen da". Eta horiei guztiei egiten die deia, mugi daitezen eta erretiroaren osteko osasun azterketak eska ditzaten.

Izan ere, jatorri profesionala duten gaitz asko gai toxikoekin kontaktua izan eta urte askotara agertu ohi dira —Casadoren kasuan, adibidez, 40 urtera—, eta langile asko eta asko erretiratuta daudenez, enpresako ohiko azterketarik ez dago haientzat. "Asviamie elkartekoak saiatzen gara amiantoarekin lan egin izan dutenak Osalanen protokoloan sartzen; Euskadin, hiru lurraldeetan, 7.000 lagun daude sartuta. Baina, askoz gehiago izan beharko lukete, eta GEPEren kanpaina horiei begira ari gara egiten", azaldu du Casadok.

"Ni naiz prebentzioak eta Osalanen bidez egiten diren osasun azterketek duten garrantziaren adibidea", gehitu du Cuñadok. 2007an sartu ziren Cuñado eta beste hainbat langile Osalanen protokoloan, eta ordutik urtean behin egin dizkiote azterketa espezifikoak. "Eta 2014ko irailean egindako azterketari esker nago bizirik orain. Oso minbizi azkarra zen nirea, asko zabaldu zen epe motzean, eta azterketa bi hilabete geroago egin izan balidate, hilerrian nengoke orain".

Hala, GEPEk Osalanera bideratzeko, aldiriko osasun azterketak bermatzeko, eta Gizarte Segurantzan gaixotasun profesionala onartua izateko laguntza eta aholkularitza eskaini nahi duela dio Karrerak. "Arazo nagusia langileak amiantoarekin edo bestelako gai toxikoekin lan egin duela frogatzea da; behin hori frogatzen denean, ikuspegi juridiko-legaletik ez dago arazorik Gizarte Segurantzan ezintasun absolutua onartzeko". Karreraren arabera, asko borrokatu da hori hala izan dadin; lehen, zailtasun askorekin lortzen zen ezintasunaren onarpena, baina orain, errazagoa da.

Ezintasunaren onarpena ia berehalakoa da enpresa desagertuta dagoen kasuetan. "Enpresa existitzen ez denez, astebetean onartu zidaten gaixotasun profesionalak eragindako ezintasun absolutua", azaldu du Garciak. Enpresak jarraitzen badu, bidea konplexuagoa da. Casadoren kasuan, mutualitateak bi helegite jarri zituen, eta kasua EAEko Auzitegi Nagusiraino heldu zen. "Noski, enpresa ez badago martxan, Gizarte Segurantzak ordaintzen du pentsio osoa; baina, enpresak jarraitzen badu, ezintasun absolutuari dagokion diferentzia mutualitateak ordaindu behar du", azaldu du Casadok. Karrerak, horren harira, nabarmendu du herritar guztien dirutik ordaintzen direla enpresa askok egindako kaltearen ondorioak, eta hori "iruzurra" dela.

Kalte-ordainik ez

Ezintasunaren onarpena eta horri dagokion pentsioa kobratzea gauza bat da, ordea, eta bestea, langileak dagokion kalte-ordaina lortzea. Enpresarik ez badago, kalte-ordainik ez dago. Enpresa baldin badago, hark ordaindu behar du, bere garaian hartu ez ziren segurtasun neurriengatik atzerapen moduan. "Baina hori oso zaila da. Niri abokatuak esan zidan 30 milioi pezeta [180.000 euro inguru] kobratu beharko nituela, baina ez dut dirurik ikusi", azaldu du Roblesek. Casadoren kasuan, Espainiako Auzitegi Gorenean dago Arcelor Mittalek ordaindu beharko liokeen kalte-ordainaren kasua. "Joan den hilean onartu zidaten prestazioen errekargu bat, baina ez dizut esango zenbatekoa den, helegitea jarriko dutelako, ziur".

Hain zuzen ere, kalte-ordainik izango ez duten horientzat konpentsazio funts bat sortzea da GEPEren, Asviamieren eta kaltetutako langile ohien aldarrikapen nagusietako bat. "Gure osasuna itzuli ezin digutenez, gutxienez laguntza bat litzateke hiltzeko garaian", dio Cuñadok, eta baita gure alargun eta seme-alabentzat ere", gehitu du Roblesek. "Kontua da Eusko Jaurlaritzak esaten duela ez dela bere eskumena, eta Espainiako Gobernuari eskatzen dio funtsa sortzeko. Nik ez dakit nork sortu behar duen, Jaurlaritzak, Espainiako Gobernuak, mutualitateek edo enpresek, baina ezinbestekoa da lehenbailehen sortzea. Eta askorentzat, gainera, beranduegi izango da".

Funtsak berebiziko garrantzia izango luke, Cuñadoren arabera, senarraren arropak garbitzeagatik gaixotu diren emakumeentzat. "Hemen, Bergaran hildako emakume bati aitortu diote gaixotasun profesionala. Kontua da pentsiorik ez dagokiola, ez duelako inoiz kotizatu. Kalte-ordaina gizonaren enpresak ordaindu beharko lioke. Baina, zer gertatzen da enpresa itxita badago? Nork ordaintzen dio?".

Amiantoarekin gertatutakoa ondo olioztatutako sistema baten ondorio dela dio Cuñadok, langilearen bizitzari baliorik ematen ez dion sistema baten ondorio. "Terrorismoaren biktimak omendu dituzte gaur [martxoaren 11n egin zen elkarrizketa], eta nik aldarrikatu nahi dut gu ere terrorismoaren biktimak garela. Etorriko zenaren jakitun izan arren, enpresek gauzatu zutena, mutualitateek babestu zutena, eta laneko inspektoreek ahalbidetutakoa; izan ere, denek zekiten amiantoak minbizia sortzen zuela". "Eta horri gehitu behar diozu bere garaiko agintariek eta gobernuek, batez ere frankismo garaian, onartu zutela, beste alde batera begiratu zutela, babestu zutela. Legeak egin arren, ez baitziren inoiz bete", gehitu du Karrerak. Eta gobernu askori egozten die ardura GEPEko kideak. Izan ere, amiantoari buruzko lehen arauak 1940koak ziren, baina hura erabiltzeko debekua ez zen 2001eko abenduaren 30 arte indarrean sartu.

Gobernuen eta, batez ere, enpresen arduragabekeria hori orain garesti ordaintzen ari dela nabarmendu dute bostek. Orain, milaka langile ohi ari dira gaixotzen, milioika eurotan zenbatzen dira pentsioak eta kalte-ordainak. "Prebentzio neurriak ez hartzeagatik, begira orain zein garesti ari garen ordaintzen. Eta enpresak ere bai, enpresa baten iraupenarentzat ere ez baita gozoa orain kalte-ordainak ordaindu behar izatea. CAFen, adibidez, 30 bat dira orain arte amiantoaren ondorioz hildakoak, eta dirutza bat da kalte-ordainetan", azpimarratu du Casadok.

Cuñadoren iritziz, enpresek amiantoaren eta bestelako gai toxikoen eraginak epe luzera agertzearekin jokatu nahi izan zuten. "Haiek oso ondo zekiten zeintzuk ziren ondorioak, baina bazekiten denbora asko pasatuko zela ondorio horiek agertu arte. Zenbat jende hil den asbestosia [amiantoaren gaitza] zuela jakin gabe, eta biriketako minbizia zerk eragin zion jakin gabe! Zorionez, zientziaren aurrerapenak ahalbidetu du orain kasu hauek guztiak azaleratzea, eta gaixotasunak amiantoaren eraginez sortu direla frogatzea".

Etorkizunarekin kezkatuta agertu dira laurak. Ez euren etorkizunarekin, ordea, amiantoaren ondorioek ekarriko duen etorkizunarekin baizik. Osasunerako Mundu Erakundearen arabera, urtean 107.000 lagun hiltzen dira munduan, amiantoaren eraginez, eta kopuru hori handituz joango da. "Puntu gorena 2025-2030en iritsiko da, eta hori izugarria da", amaitu du Cuñadok.

32 urte, eta atzo balitz bezala
2016-03-112016-03-10Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Politika

32 urte, eta atzo balitz bezala

Julene Frantzesena

Martxoaren 22an, 32 urte beteko dira Pasaiako segada gertatu zela. Egun hartan, Komando Autonomo Antikapitalistetako lau kide hil zituen Espainiako Poliziak Pasaiako badian: Dionisio Aizpuru Kurro eta Pedro Mari Isart Pelitxo azpeitiarrak, eta Rafael Delas Txapas eta Jose Maria Isidro Izura Pelu iruindarrak. 113 bala zulo zituzten lau gorpuek.

Hainbeste urte pasatu arren, kasua argitzeke dago oraindik; are gehiago, auzia artxibatu du Donostiako 2. Instrukzio Epaitegiak, "delitu zantzuak badaude ere, nork egin zuen ez delako frogatu". 1984ko martxoaren 22an Pasaian hildako Kurroren eta Pelitxoren anaia eta arreba dira, hurrenez hurren, Peio Aizpuru (Azpeitia, 1963) eta Arantxa Isart (Azpeitia, 1958). Haiek diotenez, "garai hartan bezalaxe, pena, inpotentzia eta amorrua" sentitzen dituzte, "berdin" jarraitzen dutelako. "Urteak pasatuta eta froga nahiko garbiak egonda, ulertezina da kasua ezin dela argitu entzutea", dio Isartek. Ildo beretik hitz egin du Aizpuruk ere: "32 urte pasatu dira, baina atzo balitz bezala da guretzat. Senideak hil zituztenetik izan dugun ezina eta sufrimendua latzak izan dira, eta horiek gainetik kendu ezinik gaude".

"Ikertzeko interes falta"

Joan den otsailaren 27an, agerraldia egin zuten segadan hildakoen senideek, Pasai Donibanen. Han Miguel Castells abokatuak esandakoa ekarri du gogora Aizpuruk: "Franco hil zenetik egon den estatu krimenik handiena da hau, eta kontua da estatuak eta Poliziak inoiz ez duela beren burua ikertzen. Ikerketa haien esku denez, dena esana dago". Hala uste du Isartek ere: "Poliziak deklaratzera deitu dituztenean, bat ez zegoela han, bestea ez dakit non zela... Espainiako Gobernua dago tartean nahastuta, Polizia inplikatuta, eta nola ikertuko dituzte, ba, beren buruak! Hilketa batzuk daude tartean".

"Dena zintzo eta legearen barruan egin bazuten, zer arazo dute deklaratzeko? Batzuek deklaratu zuten, eta esan zuten beraiek ez zirela izan. Baina horiek ez al dakite zein lankide zituzten eta nortzuk joan ziren Pasaiara? Ez dute nahi gogoratu; ez zaie komeni", azaldu du Aizpuruk. Gogoratzen du esan zutela orduko gobernadore zibilak, Julen Elgorriagak, Pasaian gertatutakoaz garai hartan emandako bertsioa zela "benetakoa eta bakarra". Haren ustez, ez da kasualitatea 1983ko azaroan, Pasaiako hilketak gertatu baino hilabete batzuk lehenago, Lasa eta Zabala bahitu eta hil izana. "Gobernadore zibilak ahalbidetu zuen Lasa eta Zabala hiltzea; han izan zen, eta ez zuen ezer egin bidegabekeria hura gelditzeko. Garaiak halakoxeak ziren, baina, sasoi hartan, bertsio ofizialak Pasaiakoa enfrentamendua izan zela zioen. Jendeak hori du gogoan, baina gobernadorearen kontuak-eta ez".

"Nazkatuta gaude"

Aizpuruk dioenez, "nazkatuta" daude: "Noiz egin behar dute zerbait? Ikaragarria da kasu honetan epaileek hartu duten jarrera. Paco Etxeberria auzi medikuak egin zituen hildakoen autopsiak, eta esan zuen posta kartutxoekin egindako hainbat tiro zituztela. Gure abokatuak epaileari eskatu zion probak egiteko; izan ere, zenbat metrora egin zieten tiro frogatzeko, peritu eta balistika azterketak egin behar dira. Baina epaileak ez ditu probak egin. Horiek ez baditu egin, nola izango du epaileak ikertzeko eta egia jakiteko asmorik?".

Azaldu duenez, 2001ean, Etxeberriak berriz deklaratu zuenean, esan zion epaileari beste autopsia bat egiteko, "lagungarri" izan zitekeelako kasua argitzeko: "Hori ere ez dute egin. Autopsiak zehatz dio Delasen kasuan tiro bat behetik gora egina zela. Hori horrela izanda, eta poliziak hamabi metrora goitik behera ari baziren tiroka, nola liteke bala garun azpitik sartu eta kopetatik ateratzea? Ezin liteke. 'Beharbada erorita egongo zen ordurako', esan zigun behin batek, eta Etxeberriak erantzun zion: 'Hori erremateko tiroa da'".

Pasaiako segadaren kasuan, Joseba Merino, handik bizirik atera zen kidea, lekuko zuzena dela azpimarratu du Aizpuruk. "Hark dena ikusi zuen. Poliziaren bertsioa eta Merinorena daude, eta autopsia gehiago gerturatzen da Merinoren testigantzara. Dena den, poliziek esan dezakete Merino terrorista bat dela eta pelikula bat kontatu duela, baina... Tiroak entzun zituztenen lekukotzak ere badira, eta baita zerbait ikusi zutenenak ere. Horiek guztiak eta Merinok kontatutakoa norabide bereko lekukotzak dira".

32 urtez gorabeherak

Pasaiako hilketen ostean abiatu zuen ikerketa Donostiako Lurralde Auzitegiak. Handik bi urtera itxi zuten auzia behin-behinean lehenengoz, 1986an; baina ikertzen jarraitzea galdegin zuen epaitegiak, kasua ez zegoelako preskribatuta. Ordutik, hainbat gorabehera izan du auziak. Hildakoen senideen arabera, "2006tik hona ez da ezer egin, ez dago-eta ezer egiteko borondaterik".

Joan den otsailean, berriz, kasua artxibatzea erabaki zuen epaitegiak, eta helegite bana jarri dute hildakoen senideek eta Azpeitiko Udalak. Gainera, udaleko bi alderdiek, EH Bilduk eta EAJk, auzia ez artxibatzea eskatzeko eta hildakoen senideei babesa emateko mozioa onartu zuten, aho batez, joan den martxoaren 1eko udalbatzarrean.

Oraindik ez dakite helegiteek zer erantzun izango duten, eta ezta kasua itxiko duten ere: "Azken urteetan bezala jarraitzeko, igual, hobe itxita. Horrela, beste bide batzuk jorratuko ditugu". Izan ere, kasua behin betiko itxiko balitz, ez dute baztertzen Espainiako Auzitegi Konstituzionalera edo Europako Giza Eskubideen Epaitegira jotzea. "Jarraitzeko asmoa dugu, baina oso gogorra da. Castells berak esan zuen joan den asteko agerraldian ez garela geldituko, eta prentsaurrekoa bukatzean malkoak atera zitzaizkion, hunkituta zegoen. Segitu behar dugu, bai, baina hark ezagutzen ditu epaitegietako kontuak, eta inpotentzia daukagu. Izan ere, kasua zabaldu, itxi, probak aurkeztu, urtebete pasatu, kasua artxibatu, helegitea jarri, eta ezerk ez du aurrera egiten".

Dena den, Aizpuruk dio "tristea" dela etsipenez hitz egitea: "Inork ez du ezer esaten gaiaz. Inork ez du iritzirik ematen. Tristea, benetan, hori da. Segada gertatu zen garaiko politikariek garbi esaten zituzten 'fusilatze bat izan da', 'GALekoa bezalakoa izan da...' edo 'heriotza zigorraren aplikazioa izan da, in situ' gisakoak. Hilketa hitza erabiltzen zuten. Garai hartan, horrela hitz egiten zen, eta, gaur egun, isilik egon eta beste aldera begiratzen dute".

Horri ñabardura eginez, halakoak esan zituztenak "segituan isildu" zirela dio Isartek. "Berehala isiltasuna sortu zen, eta gehiago inork ez zuen ez ezer esan eta ez ezer egin. Beraz, hitz haiek ez gaituzte ez inora, ez ezertara eraman. Esan horiek ez dute inor behartu deklaratzera edo ikertzera; presiorik ez da egon".

Hitz egiteko eskaera

Hitz egin beharra azpimarratu dute Isartek eta Aizpuruk, baita Pasaiako segadan hildakoen familien abokatu Santiago Gonzalezek ere. "Garai hartako politikariei eskatzen diegu mesedez hitz egiteko", diote.

PSOEko Jose Bonok liburu batean Pasaiako segadari egiten dio erreferentzia, eta hura gogoratu du Aizpuruk: "'Bazkaria Joaquin Leguinarekin [...]: eta kontatu dit Enrique Casas senatari sozialista hil zutenean bilera bat egin zutela EAJrekin, eta PSOEko gureek, Danborenea buru zela, [EAJkoei] esan zietela ulertzeko erreakzionatu egin behar zutela, eta, gau batean, hiltzaileek Bidasoa zodiak batekin gurutzatzen zutenean, beren merezia izan zutela'. EAJkoekin bildu zirela dio, eta agian mendeku bila zebiltzala esan zieten. Garai hartan Euskadi Buru Batzarrak kaleratu zuen oharrean gogor zioen 'galdetzen dugu hau guztia aurrez prestatuta ez ote zegoen'. Hori eta Bonok dioena bat datoz. Beraz,badira kasua beste alde batetik bizi izan zuten pertsonen testigantzak. Gainera, ziurrenik politikari horiek bizirik egongo dira, eta hitz egin behar lukete".

Egia eta aitortza

"Orain, politikariek bakeaz eta bizikidetzaz hainbeste hitz egiten dutenean, gu ahaztuta eta baztertuta gauzkate. Hori da 113 balek eragindako zaurietan gatza botatzea. Oraindik eta gogorrago egiten dute egoera. Ez da erraza sentitzen duguna adieraztea".

Auziaren tirabirak tarteko, eta bide judiziala agortzear zela ikusita, euren artean Arartekora edo instituzioetara jotzeaz hitz egin izan zutela azaldu dute. Pausoa, baina, joan den urtarrilean eman zuten. "Orain arte ez dugu jo, ez zuela merezi uste genuelako, baina gugana ez da inor etorri; inor inoiz ez".

"Garai berriak direla eta", Eusko Jaurlaritzaren Gogora Institutura jo zuten duela pare bat hilabete: "Hango pertsona batekin hitz egin, eta biktimen sailera bideratu gintuzten. Han esan ziguten poliziaren biktimen kontua lantzen ari direla Eusko Legebiltzarrean, eta hiruzpalau hilabetera kaleratuko duten zerrendan ez bagaude erreklamatzeko aukera izango dugula. Esan genien gurekin inork ez zuela hitz egin, eta zerrendan sartu edo ez aztertzeko baliagarri izan dakizkiekeen nahikoa froga bagenituela eta oso garrantzitsua iruditzen zaigula harremana edukitzea. Baina urtarrilean izan zen hori, eta, gaur arte, ez dugu deirik jaso".

Eusko Jaurlaritzak herriz herri egindako Bizitzeko eskubidearen aurkako urraketen argazkiak txostenean, gehiago ikertu beharreko kasuetan agertzen direla diote: "Baina gehiago nork ikertu behar du?". Aranzadiren eta Azpeitiko Udalaren Sufrimendu Mapan ere gehiago ikertu beharreko kasuetan agertzen dira.

"Bere garaian, danbateko handia izan zen, eta ez genuen hitz egiteko ganorarik ere. Ez zitzaigun hitzik ateratzen", dio Isartek. Orain, berriz, "nahiz eta judizialki justiziarik ez den egingo, jendeari gertatutakoa jakinarazi" beharra dagoela diote. Horregatik, uste dute "oraingoek eta ondorengoek" gertatutakoa jakiteko garrantzitsua izango dela Pasaiako segadaz bi azpeitiar gaztek egingo duten dokumentala.

Urteotan "krudelkeriaren beste alde bat ere" ezagutu dutela dio Aizpuruk: "Isarten ama duela bi urte hil zen, eta aita hilda dago. Gure aita duela hiru urte zendu zen, Delastarren aita Gabonen bueltan hil da... Gure amak 32 urtean ez du semearekin zerikusia zuen ekitaldi batean ere parte hartu. Sufrimendu ikaragarria dauka barrenean, eta ez du nahi izaten. Lehengoan agertu zen aurrenekoz prentsaurrekoan, eta hilaren 19ko ekitaldira joateko esanaz ari naiz. Esan diot negar pila egingo duela, baina nola ez du ba egingo, neuk egiten dut eta. Gurasoak hiltzen ari dira, eta kasua argitu gabe dago. Pena horrekin ari zaizkigu joaten".

Isartek dio "ahal den guztia" egingo dutela egia, justizia eta erreparazioa lortzeko: "Kasuarekin lotura duen edo izan dezakeen inor epaitu, behintzat, ez dutela egingo oso argi daukat. Asko hitz egiten da orain egiaz-eta, eta guk horixe eskatzen dugu. Hitz politak dira, baina egiaren bila lan egitea garrantzitsua da".