Nerea Uranga Aurreko aldietan bezalaxe, Gipuzkoako Bertsozale Txapelketa bertatik bertara jarraitzen ari den aditu, aritu eta zale kuadrilletako bat da Azpeitikoa. Udaberriko txapelketarako sailkapen fasea ez zuten segitu, baina bigarren fase honetan hutsik egin gabe dabiltza herriz herri, saioz saio. Gipuzkoakoaz gain, beste lurraldetako txapelketetako finalak eta txapelketa nagusia ere ikusten dituzte. «Jose Luis [Gorrotxategi]...
Beasaingo alkate da Aitor Aldasoro jeltzalea (Beasain, 1967) joan den ekainaz geroztik. Sasieta mankomunitatean Beasain ordezkatu zuen aurreko agintaldian, eta lehendakaria da orain. "Kezkatuta" dago mankomunitateak duen 1,65 milioi euroko zorrarekin,...
Hamahiru urte daramatza Borja Arbelaitzek AEKn (Errenteria, 1976), horietatik hamabi Oiartzualdeko zuzendari. Euskara ikasteko eredu berri bat martxan jarriko dute eskualdean, eta, dioenez, ikasleak aspalditik egiten ari diren eskaera bati erantzungo dio. Bizitza erritmora gehiago egokitzen dela dio, baina, era berean, euskaltegian eta beste ikasleekin euskaraz aritzeko harremana galdu gabe.
Euskara ikasteko eredu berri bat proposatu duzue. Zein berezitasun ditu?
Orain arte, nagusiki bi ikastaro mota zituen onartuak HABEk: aurrez aurrekoak eta autoikaskuntza. Ikastaro berria bien arteko nahasketa bat da. Hainbat saio izango dituzte ikasleek astero; kasu honetan, bi orduko bi saio, eta, horrez gain, tutoreak lan batzuk emango dizkie euren kabuz egin ditzaten. Tutoretza saioak ere izango dituzte.
Zergatik eredu hau?
Beharra bazegoen. Ikasleek aspalditik eskatzen duten kontu bat da. Geroz eta gehiago eskatzen dizkigute ikastaro motzagoak, eta ez ematea hainbeste denbora euskaltegian. Horrek arazoak sortzen dizkigu, ikasketa prozesua luzatu egiten baitu. Ikasleen eskaeraren aurrean, halako ikaskuntza konbinatua ontzat jo genuen. Arazoa zen ez zegoela homologatua. Aurten lehen aldiz HABEk aukera eman du.
Non eskainiko dituzue ikastaro horiek?
Erabaki dugu proba gisa martxan jartzea Bilbon eta Oarsoaldean. Guk geure burua eskaini genuen, eta aukeratu gaituzte.
Zenbat lagunek eman dute izena zuenean?
Hogei inguru daude izena emanda ikastarorako, eta, agian, bi talde sortzeko ere emango du kopuru horrek.
Zein abantaila ekarriko dizkio eredu berriak ikasleari?
Gaur egungo gizartearen erritmoa kontuan hartuta, gehiago egokitzeko aukera. Ikastaro arruntak astean 6-8 ordukoak izaten dira. Autoikaskuntzak, berriz, diziplina handia eskatzen du, eta, horrez gain, ikasleak oso harreman txikia egiten du taldearekin eta euskaltegiarekin, eta guk oso garrantzitsutzat jotzen dugu hori. Euskaltegian, euskara ikasteaz gain, ikasleek euskaraz aritzeko harreman sare batzuk sortzen dituzte. Horregatik egiten ditugu horrenbeste kanpo ekintza. Horrenbestez, eredu honek autoikaskuntzaren malgutasuna eta aurrez aurrekoaren abantailak elkartzen ditu.
Zein kanpo ekintza egiten dituzue?
Afariak, normalean. Garrantzi handia ematen diegu. Izan ere, gure ikasle askok eta askok, batez ere Oreretan, euskaraz aritzeko aukera euskaltegian bakarrik daukate. Ekintza horiekin harreman sare naturalak egiten dituzte, non euskara nagusi den. Horri lotuta, oso garrantzitsuak dira Mintzalaguna eta antzeko egitasmoak. Horrez gain, Oarsoaldea Garapen Agentziaren bidez, eskualdeko euskaltegi guztiek Mintzalagun programa egiten dugu. Hilero tailer bat ematen diegu ikasleei, eskualdeko sei euskaltegietan: AEK-ko lautan, eta bi udal euskaltegietan, Pasaiakoan eta Oreretakoan. Aste honetan, esaterako, sakelako telefonoarekin egindako argazkilaritza tailer bat egingo dute. Tailer horiekin helburua da jakintza esparru berri batzuk euskaraz lantzea, ikustea jakintza esparru horiek euskaraz ere landu daitezkeela, eta, horrela, jakintza esparru horiek euskaraz garatzea. Azken finean, ikustea euskara euskaltegiko lau paretetatik kanpo ere ohiko gauzetarako erabil daitekeela.
Probako esperientzia egin ondoren, asmoa zabaltzea da?
Nik uste dut baietz, etorkizuna hortik dator.
Eskualdean zenbat ikasle dituzue? Helburua 500 ikasle lortzea zen.
Iaz eskualdeko AEKtik 525 ikasle pasatu ziren, eta 44 talde izan ziren. Aurten dagoeneko 300dik gora ikasle gaude, eta iaz baino pare bat talde gehiagorekin hasi gara. Gauzak nola doazen ikusita, iritsi eta pasatuko garela uste dut.
Zer-nolako ikasleak dira horiek? Maila, adina...
Denetarik. Badago jende asko beheko urratsetakoa, tamalez, euskaraz asko ez dakiena edo deus ez dakiena. Badago beste jende asko titulu bat atera edo azterketa bat prestatu nahi duena. Adinari dagokionez, nabaritzen da ikaslea geroz eta helduagoa dela. Normala da, duela urte batzutatik hona eskolatik pasatu denak, behintzat, euskara ezagutzen duelako. Zaharrak ere badira. Ikasle asko dauzkagu erretiroa hartu dutenak eta, orain denbora daukatenez, euskara ikastea erabaki dutenak. 85 urteko ikasleak ere baditugu. Inoiz ez da zaharra deus ikasteko, eta are gutxiago Euskal Herrian euskara ikasteko.
Etorri berriak ere animatzen dira?
Ari dira. Badago beraientzat propio bideratutako eskaintza bat: Aisa ikastaroak. Urtero talderen bat sortzen dugu; kasu horretan, udalekin elkarlanean. Talde arruntetan ere badira etorri berri asko, eta geroz eta gehiago. Aitortu behar zaie integratzeko egiten ari diren ahalegina.
Izena emateko garaian, diru laguntzak badira. Zeintzuk?
Bi diru laguntza mota daude. Batetik, udalen diru laguntzak, eta, bestetik, HABEren diru laguntzak. HABEren diru laguntzak lortu ahal izateko titulu ofizial bat lortu behar duzu euskaltegiko ikasle zarela. Udalen diru laguntzak lortzeko aski izaten da udalerri horretako herritar izatearekin, eta, normalean, asistentzia eskatzen dute. Eskualdeko udalen ahalegina eskertzekoa da alde horretatik, baina badago oraindik zertan hobetu.
Eta zertan hobetu behar da?
Aurreko legegintzaldian Gipuzkoako Aldundiak proiektu partekatu bat bultzatu zuen. Han parte hartu genuen aldundiko ordezkariek, hainbat udalerritako teknikariek eta euskaltegietako zenbait ordezkarik. Helburua zen aztertzea euskara ikasteko diru laguntzak nola hobetu eta nola egin eraginkorrago. Alde batetik, epeetan aurreratzea proposatu zen. Izan ere, badago jendea nahiz eta jakin matrikularen zati bat itzuliko diotela, aurreratzeko ez daukana. Bestetik, kopuruak handitzea; eta, azkenik, doakotasunerako pausoak ematea, ez delako justua zure herriko hizkuntza ikasteagatik ordaindu behar izatea. Gero, agian lehentasun bezala pertsona talde batzuk markatu behar dira. Adibidez, gurasoak —familia bidezko transmisioa bermatzeko—, edo merkatariak —herrien barruko bizitza sozialean gakoa direlako—. Euskararen maila unibertsalizatzeko bidean pausoak eman behar dira. Alegia, euskararen ezagutza maila bat bermatzea, izan daitekeena B1 maila, eta horretara arte ikasteko prozesua debalde izatea.
"Alegala" da gaur egun Txinako medikuntza, baina gero eta unibertsitate gehiagok eskaintzen dituzte tankerako ikasketak. Javier Felipek dioenez (Tutera, Nafarroa, 1966), Galizian eta Katalunian dira aitzindariak, baina gehitzen ari dira ikasketa horien graduatu ondoko ikastaroak dituztenak. "Poztekoa da". Santiago de Compostelako Unibertsitatean ikasi zuen Felipek, eta akupunturan aditua da. Azken hamabi urteotan Txinako medikuntza tradizionala du lanbide.
Azarotik aurrera ikastaro bat emango du Urnietan. Osane belar eta eko dendak antolatu du, eta Salesiarren ikastetxeko gela batean emango dute. Bi ikasturtekoa da, eta zabalik da izena emateko epea —660-39 50 75 zenbakira deituta—. Aurretik ere Txinako medikuntza tradizionalari buruzko ikastaroak eman ditu Felipek, Beasainen eta Iruñean.
Txinako medikuntza tradizionala zer da oinarrian?
Egun egiten den medikuntzarik zaharrena da, eta munduko biztanleriaren herena horren bidez tratatua da. Txinako medikuntza ez da bakarrik Txinan egiten dena; Asiako hego-ekialde osoa hartzen du. Gainera, mundu osora heda daiteke, eta gaur egun Mendebaldean ere egiten da. Txinako medikuntza gizakiaren desoreka energetikoak aurkitzean datza, desoreka horien ondorioz gero gaixotasunak sor litezke eta. Diagnostikoaren bidez yin-yang-aren arteko desoreka eta bost mugimenduen interpretazioa egiten da, pertsonak duen sindrome hori bilatu, eta ondorioz dagokion sendabidea ipintzeko.
Euskal Herrian ofiziala den medikuntzaren aldean, zer eskaintzen du Txinako medikuntzak?
Medikuntza ofizialean osasuna medikatzearen bidez tratatzen da, batik bat kimikan oinarritutako medikatzea. Askotan, etiologia edota sakoneko zergatiak baino gehiago, sintomak tratatzen ditu. Txinako medikuntza, ordea, aurrena pertsonaren bizimodua behatu, eta hori zuzentzen edo bideratzen saiatzen da, agian horrek eragin baitu energiaren desoreka. Hortik aurrera, Txinako medikuntzak galdutako osasuna berreskuratzen laguntzeko aukera asko eskaintzen dizkigu. Filosofia taoistan du jatorria, eta esaten du naturarekin harmonian eta orekan bizita zaila dela energia desoreka bat izatea edo gaixotzea.
Ordea, hemen Txinako medikuntza tradizionala egiten da, baina ez da ofiziala.
Lege aldetik hutsunea dago, egoera alegal bat dago: ez da legearen kontrakoa eta ez da legezkoa. Txinako medikuntzak eta oro har medikuntza bitalista edo bizizale guztiek terapia natural alternatiboak egiten dituztenei esker egin dute aurrera eta garatu dira. Noski, medikuntza ofizialari eta farmazia industriari lehia egin diezaiokeen besterik egoteak ez die batere graziarik egiten. Eta gobernuan agintzen zein dagoen ere aldea dago; faboritismoak daude, eta baten aldekoagoa da besteena baino.
Hala ere, gero eta jende gehiagok jotzen du medikuntza alternatiboetara. Zergatik?
Txinako medikuntzak eta medikuntza bizizaleak diren gehienak duten ona da sendatzera iritsiko ez balira ere okerrerako ere ez liratekeela. Hau da, tratamenduek ez dute iatrogeniarik eragiten, ez dute albo ondoriorik. Badakigu gaur egun ofiziala den medikuntzan pilula bat ematen dutela eta haren ondoriok saihesteko gero beste bat: adibidez, aurrenekotik urdaila babesteko bigarren pilula. Txinako medikuntzan horrelakorik ez dago; iatrogenia eragiten duten sendabiderik ez dago.
Medikuntza ofizialean erremediorik aurkitu ez duelako jotzen al du jendeak alternatiboetara?
Denetik dago. Kasu batzuetan, ez dakite euren arazoei edo gaixotasunei sendabidea aurkitzeko zer egin, eta etsita etortzen zaizkigu, beste aukera berri batzuen bila. Baina osasunaz eta gaixotasunaz kontzientzia desberdin bat duten pertsonak ere etortzen dira; hau da, gizarteko arazoak eta bizitza bera ulertzeko beste ikuspegi bat dutenak.
Oreka energetikorako naturarekin bat eginda bizitzeak eragina daukala diozu. Ez al dago, ordea, naturaren eta gizakiaren artean gero eta arrakala handiagoa?
Bai, hori hala da. Gero eta gizarte modernoago eta teknologikoago batean bizi gara, gero eta deskonektatuago osasun naturaletik, biologikotik, ekologikotik. Horrek bere ordaina dauka: osasunean desoreka handiagoak izatea. Orain dela 50, 60 edo 80 urte, akupunturako tratamenduarekin energia orekatzeko denbora erdia behar izaten zen. Gaur egun gizakiak kutsaduraren eragin gogorra du: mikrouhinak, goi frekuentziak, wifiak... Sentsibilitate anizkuneko gaixotasunak ditugu: hau da, ordenagailu batetik edo wifi seinaleetatik 50 metrora egon ezin diren pertsonak. Gero eta haur gehiago ikusten ditugu elikadura, kutsadura edo asma alergiekin. Gero eta gizarte modernoago, aurreratuago eta garatuago batean bizi gara, baina osasun gabezia, energia faltak eta desorekak areago dira.
Urnietako ikastaroak zein helburu du?
Gizakia osotasunean hartuta eta ikuspegi naturaletik, desoreka energetikoei aurre egiteko ezagutzak irakastea eta horretarako Txinako medikuntza tradizionalean profesionalak formatzea. Hortik abiatuta, yin-yang-a ulertzea, bost mugimenduak (egurra, sua, lurra, metala eta ura) ikastea; lau deabruak zeintzuk diren ikasi eta ulertzea... Printzipioz euren osasunaren kalitatea eta ongizatea hobetzeko interesa duten pertsona guztientzat da. Baita euren terapia aukerak gehitu nahi dituzten profesionalentzat ere.
Zarautzen martxan da Zarautz On udazkeneko zikloa, Zientzia eta teknologia bertatik bertara izenburu hartuta. Zientziaz Blai saioan, hitzaldi bat emango du Ander Ramos ikertzaileak (Donostia, 1980) azaroaren 10ean. Iaz, Alemaniako Etorkizun Handiko Ikertzaile Gazte Onenaren Walter Kalkhof-Rose saria jaso zuen. Egun, Donostia eta Alemania artean dabil: Donostian, Tecnalian; eta Alemanian, Tubingengo Unibertsitateko Institute of Medical Psychology and Behavioral Neurobiology-n, neuroteknologiako ikerlari.
Donostia eta Tubingen artean ari zara lanean; nolatan?
Unibertsitate ikasketak egin, eta Fatroniken hasi nintzen lanean, 2004an; gero, Tecnalia bihurtu zen. Ordutik, Tecnaliari lotuta jardun dut, baina, aldi berean, ikasten jarraitu dut: master bat egin nuen Munich eta Ameriketako Estatu Batuen artean, eta gero doktoretza Tubingenen. Duela zortzi urtetik, Tubingen eta Donostia artean nabil joan-etorrian, gero eta sarriago bidaiatuz.
Neuroteknologiako ikertzaile zara. Zer da zehazki neuroteknologia?
Oinarrian, teknologiaren —ingeniaritza elektronikoa, softwarea edo mekanikoa— eta neurozientziaren —neurologia, neurokirurgia...— artean interfazeak edo interakzioak egitea da. Gure kasuan, adibidez, burmuineko infartua eduki dutenak birgaitzeko helburuarekin darabilgu. Baina neuroteknologia erresonantzia magnetikoa ere bada. Neuroteknologian, teknologia nerbio sistema zentralaren disposiziora ipiniko genuke, diagnostikorako, tratamendurako edo elkarreraginerako tresna izateko.
Gaur egun, garuneko infartua eduki dutenak birgaitzeko erak ikertzen ari zara, beraz.
Neuromakina interfazeekin ari naiz orain lanean. Horiek burmuineko aktibitatea erregistratzen dute; gero, algoritmoekin prozesatzen dugu, interesatzen zaizkigun seinaleak dekodifikatuz. Burmuineko infartu baten ondorioz galdutako funtzioak berreskuratzea dugu helburu; funtzioetako bat mugimendua da. Neurona lesio batean by-pass teknologiko bat egitea litzateke. Hau da, neurona mailan teknologia eta giza gorputza fusionatzea.
Gaur egun, ikerkuntza horren zein fasetan zaudete? Frogatu al duzue emaitzarik ba al duen?
Lehen fasean, gorputzetik kanpoko teknologia erabili genuen, eta aukera izan genuen burmuineko aktibitatea erregistratu eta hainbat gauza dekodifikatzeko. Hainbat gauza antzematea ez genuen lortu, ordea. Hala ere, urteetan erabat geldirik eta mugimendurik gabe egondako pazienteak zentimetro gutxi batzuk mugiarazteko gai izan ginen. Horrek itxaropenerako ate bat zabaldu zigun pazienteei eta guri. Gure ikerketarako oso garrantzitsua izan da: teknologiaren bidez mugitzeko intentzioa eta mugitzeko akzioa bera lotzea lortu dugu. Hau da, lesioaren ondoren nerbio sistema giharrak kontrolatzeko gai izatera bideratu dugu. Orain, lortu dugunaz jabetu eta hobetu nahi dugu. Beste maila batera joan nahi dugu, informazio gehiago emango diguten seinaleak jasotzeko. Horretarako, kirurgia txiki batekin, garunaren azalean mikroelektrodo batzuk jarriko genituzke, seinaleak hobeto dekodifikatzeko aukera izateko.
Ikerketa horri esker, iaz, Alemaniako Zientzia eta Letren Akademiak ikertzaile gazte onenaren saria eman zizun.
Walter Kalkhof-Rose saria da. Sariak kimikari aleman ospetsu bat zenaren izena du. Haren alargunak —egun bizi da, 90 urtetik gora ditu— bere bizitzan ikerketa lagundu eta zientzia bultzatu du. Saria niri eman didate, baina ikerketa hau jende askoren lanaren emaitza da, tartean Nerea Irastorza zarauztarrarena.
Alemaniarra ez den aurrenekoa zara sari hori jasotzen. Ilusio handia egin al zizun sariak?
Bai, noski, ilusio handia egin dit; lanean segitzeko motibazioa ematen du. Zientzialariok bakoitzak eduki dezakeen motibazioaz gainera, ez dauzkagu motibatzen gaituzten tresna asko. Gaur egun gizartean dugun rola eta egiten duguna kontuan hartuta, ikerlarioi begirune gutxi zaigu. Mundua eta gizartea zientziari esker doaz aurrera: ikertzen delako, gauzak hobetzen eta ulertzen direlako, gauzek zergatik funtzionatzen duten azaltzen delako... Gaur egun, honetan jende gutxi ari da; ez daude ondo ordainduak, eta espero da jendeak besterik gabe egin behar duela. Horrelako sariak urteetan egindako lanean segitzeko bultzada dira. Nahiago nuke jendea zientziaren garrantziaz kontzientziatuko eta jabetuko balitz, eta positibotik duen guztia ikusiko balu.
Sariak, ikertzen segitzeko akuilu izateaz gainera, zuen lana gizarteratzeko ere balio al du?
Tira, gure lanak nazioarteko aldizkari zientifikoetan argitaratzen dituzte bestela ere. Baina gizartean gehiago ezagutarazteko balio dute sariek.
Zientzian eta ikerketan nahikoa inbertitzen al da hemen?
Gauza askotan, beste herrialde batzuen desberdinak gara. Alemanian, niri eman didatena bezalako sari asko daude, eta hemen, ia batere ez. Bestalde, han ikerketarako dirua emateko ohitura dago; erakunde askok gizartetik jasotakotik funtzionatzen dute, eta hemen hori arraroa da. Baina, paradoxa da, organoak ematen hemen gehiago gara, eta katastrofe natural bat gertatutakoan ere gehien ematen dugunetakoak gara. Finantzaketa aldetik, berriz, zorionekoak gara, beste lurralde batzuetan (Espainia, Italia, Grezia...) ikerketarako finantzaketa bideekin gertatu dena kontuan hartuta; ez, ordea, iparraldeko beste lurralde batzuekin alderatuta, diru publiko eta pribatu gehiago jartzen baita zientziarako. Tecnalian ari naizelako zorioneko naiz, zientzia eta teknologia berritzailearen alde egiten baita han. Ditugun elementu baliotsuak —pertsona oso kualifikatuak, erakundeak, balioak...—zaindu beharra daukagu, ordea.
Zarautz On-ek antolatutako udazkeneko zikloan, Zientziaz Blai-ko hitzaldia emango duzu.
Horrelakoak antolatzen dituztenen lana eskertzekoa da; oso garrantzitsua da euren denbora eta gogoa era honetako gauzak antolatzen erabiltzen dutenen lana. Gainera, ohore bat da han parte hartzera gonbidatu izana. Gure ardura ere bada horrelako hitzaldi bat ematera goazenean teknologiaz eta zientziaz bakarrik ez jardutea; gure esperientzia kontatu eta interesgarria egin eta parte hartzea bultzatu behar dugu.
Ama zena oso irakurzalea eta bizkorra zuela kontatzen du Ixabel Olanok (Beasain, 1925). Berak ere gogoko du irakurtzea; gurpil aulkiko poltsan gordeta eramaten du liburu elektronikoa. Beasaingo ikastolako lehen andereñoa izan zen. 25 urtez jardun zuen bertan irakasle, 1990ean erretiroa hartu zuen arte. Eskoletara joatea gustukoa zuela dio; aurrena kontabilitatea eta gero irakasletza ikasi zituen.
Irakasle ikasketak bukatu ahala, Aiako San Pedro auzoko eskola sortu berrian jardun zuen bi urtez. Gero, ordezkapen bat egitera joan zen Azkoitiko Madariagara. "Ondoren, oposizioetara aurkeztu nintzen, baina ez nituen atera". Ezkondu eta lau seme-alaba zituela jaso zuen Beasainen sortu nahi zuten ikastolan andereño aritzeko proposamena.
Gure Esku Dago-k eta Agirre Lehendakaria Center fundazioak datorren asteazkenerako Beasainen antolatu duten mahai inguruan parte hartuko du Olanok. Harekin batera solasean Juan Jose Ibarretxe Jaurlaritzako lehendakari ohia, Jose Manuel Castells zuzenbide arloko katedraduna eta Angel Oiarbide Gure Esku Dago-ko bozeramailea ariko dira. Beasaingo Usurbe antzokian izango da, 19:00etan.
Beasainen ikastola sortu behar zutela-eta andereño izateko proposamena jaso zenuen orain 50 urte.
Beasaingo gizonezko talde bat etorri zitzaidan; beste herrietan ikastola funtzionatzen ari zela, eta Beasainen sortzekotan zirela-eta beraiekin hasiko al nintzen galdezka. Beasainen euskararen egoera triste-triste zegoen; etxean bakarrik egiten genuen euskaraz, ez eskolan, ez kalean, ez inon-inon. Niri egoera horretan egoteak pena ematen zidan, eta nik zerbait egitea baneukan egingo nuela, eta hasi egin nintzen.
Nola gogoratzen duzu Beasaingo ikastolaren hasiera?
Oso egoera txarrean hasi ginen. Etxebizitza bateko portalean sartu, dozena bat eskailera zeuden behera, eta han behean zegoen bi etxebizitzaren azpiko alde guztia zen lehen lokala. Zorua porlana zen. Aurretik, Lazkaoko ikastolan egin nituen praktikak. Han apaiz etxe batean zeuden; zorua gaztain egur zabal gozokoa zuten, eta umeak alfonbra gainean egoten ziren. Guk, ordea, ez geneukan materialik eta ez dirurik alfonbra borobil bat erosteko ere. Alfonbra estu eta luze bat erosi, lauki itsusi bat osatu, eta hantxe gainean esertzen ziren haurrak. 4 urteko 26 ume ziren, eta gustura joaten ziren ikastolara. Komunik ere ez genuen, eta etxetik pixontzi txiki bat eta baldea eraman nituen. Pixontzian gustura egiten zuten umeek, eta gero nik garbitzen nituen ondo-ondo pixontzia eta baldea.
Gero ikastola handitzen joan zen.
Bai, eta beste lokal hobeago batzuetara joan ginen. Herriaren Porteri aldean eta gaineko aldean sukurtsalak genituen; leku handi bat ez geneukan, eta batetik bestera ibili behar izaten genuen. Aurrena ni nintzen andereño, gero bi, gero dozena erdi... eta umeak ere gehitzen joan ziren, eta gero Lizeoa sortu zen.
Zuk ikasketak erdaraz eginda edukiko zenituen. Ikastolan eskolak euskaraz emateko materiala nondik lortzen zenuen?
Hasieran ez zegoen ezer, Martin Txilibitu eta Xabiertxo besterik ez. Ikastola Elbira Zipitriak hasi zuen Donostian, eta erabiltzen genuen metodoa harena zen. Idazten eta irakurtzen txotxekin ikasten zuten umeek: hizkiak, zenbakiak... Hizki larritan, noski, eta gero arkatza hartzen zutenean ere hizki larriz hasten ziren idazten. Baina gogoa jarriz gero eta saiatuz gero dena lortzen da. Umeentzat erakargarria izan zedin ahalegintzen ginen.
Jardunez gero emaitza ikusten dela diozu. Asteazkeneko mahai inguruan ere hori azalduko al duzu?
Ekinez egin-edo du gaia mahai inguruak, eta zerbait nahi duzunean, nahiz eta izugarri kostatu, saiatzen bazara lor dezakezula azaldu nahi dut. Beste ikastoletan errazago egingo zuten agian, baina Beasainen bertan, hasierako bost guraso horiek arduratu ez baziren, ez zen ikastolarik izango. Ikastolen mugimendu hau Elbira Zipitriak hasi zuen, Donostian, eta zabaltzen joan zen. Beasaingoaren aurretik Lazkaon martxan zegoen, han apaiz bat bazegoelako horretan jardun zuena. Beasainen ere elizaren menpean hasi zen: Escuela Parroquial Nuestra Señora de Loinaz bezala hasi zen ikastola, elizaren babesean. Bestela ez zen hasiko, eta, hala ere, Guardia Zibila etortzen zen.
Zertara joaten zitzaizuen Guardia Zibila ikastolara?
Lehenengo urteetan guardia zibilek ez ziguten bakean uzten. Aurreneko etxe azpi hartatik beste lokal batera pasatu ginen, eta gero mojek eduki zuten ikastetxe batera. Handik berehala, Beasaingo festetan, guardia zibilak etorri zitzaizkidan etxera, ikastolak ematen genituen tokia miatu behar zutela esanez. Ni eta beste andereño bat han joan ginen bi guardia zibilekin ikastolara. Lurrean sarreran zegoen kirolerako poltsa bat irekitzeko eta sabaian zegoen ganbararako tranpala irekitzeko eskatu zidaten, eta nik miatzera etorri zirenak eurak zirela erantzun nien. Orduan, irakasletza ikasketarik ez zeukaten laguntzaileak ibiltzen ziren ikastolan, eta maistrarik ez zegoen susmoa zeukaten. Irakaslea al nintzen galdetu zidaten, eta etxeraino bila joan eta ikasketetako titulua erakutsi behar izan nien.
Zuek zuenari eutsi eta aurrera egin zenuten ikastolarekin. Gaur egun nola ikusten duzu egoera?
Ikastolena sortuta dago, eta ari dira. Orain, nik ez dakit zer egin behar dugun, baina euskarari behintzat eutsi egin behar diogu; ez dakit zer egin behar bada ere, horri eutsi egin behar zaio. Euskarari bultzada handi bat eman zaio, eta jarrai dezala horrelaxe. Nire ume denboran oso-oso tristea zen; etxean bakarrik hitz egin genezakeen euskaraz. 90 urte beteko ditut azaroan, eta nik zer egin behar dut ba orain... Guk egin genuenak zerbaitetarako balio badu, konprenitzen badute zer egin genuen... Ikastolan lanean nenbilela haur bat izan nuen, beste gazteenarekin 12 urteko aldearekin. Gabonetako oporrak santomas inguruan izaten dira; oporrak hartu, Gabon egunean 24an haurra izan, eta urtarrilaren 7an ikastolan hasi nintzen berriro. Izeba bat neukan etxean, eta asko balio zuen, eta baneukan norekin utzi umea. Gero, eguerdian ordu erdi lehenago ateratzen nintzen ikastolatik umeari bularra emateko.
Asteazkeneko mahai inguruan parte hartzeko gonbita gustura hartu al duzu?
Asko aztoratu nintzen; jende aurrean tutik ez dut balio. Andereño nintzela ere, okerren-okerren gurasoen bileran pasatzen nuen. Guraso bakoitzarekin bakarka ondo moldatzen nintzen. Baina nire aurrean guraso piloa ikusten nituenean, puf! Eta nik ez dakit zergatik den. Ordea, bukatutakoan gustura ateratzen nintzen.
Inoiz arraunean egin gabe sartu zen Edu Mugertza (Eibar, 1957) Zarauzko Badok 13 elkartean, izatez arraunlari beteranoen taldea bada ere. Egunotan, buru-belarri dabil bihar egingo den Gipuzkoa Kostalde Baleadaren antolaketan. "Orain dela bospasei urte...
Giza Eskubideen Zuzendaritzara iritsi eta erronka handia du Maribel Bakerok (Urnieta, 1970) epe laburrera. Foru aldundiak Siriako errefuxiatuen krisiari erantzuteko sortu duen lantaldearen ordezkaria da Bakero, Fernando San Martin Kooperazio zuzendariarekin batera. Haiek joaten dira Eusko Jaurlaritzak abian jarritako lantaldearen bileretara. Bakerok Hitza-ri esandakoaren arabera, ziurtasuna du errefuxiatuen beharrei behar bezala erantzuteko gai izango direla.
Errefuxiatuak jasotzeko prestatzen ari da Gipuzkoa. Zeren edo noren zain zaudete orain, jakiteko noiz eta nola hasiko diren iristen? Urritik aurrera espero dira, ez da hala?
Joan den astean Eusko Jaurlaritzak gidatuta batzorde berezi bat sortu zen, errefuxiatuen krisi humanitariori aurre egiteko. Batzorde horretan Gipuzkoako Foru Aldundiak ere parte hartzen du. Bestalde, foru aldundiak berak, bere lana bideratzeko, jarraipen batzorde bat jarri du martxan etxe barruan, Markel Olano diputatu nagusiak zuzenduta. Batzorde horretan, halaber, Administrazio Publikoko, Kulturako eta Politika Sozialetako diputatuak, eta Kooperazioko zein Bizikidetza eta Giza Eskubideetako zuzendaria ere bagaude.
Hiru bilera izan ditugu Gasteizen, eta oraindik ere Europa mailan adostasunik ez dagoenez eta Espainiako Estatuak kupoak erabakitzeko irizpidea zein den ez dakigunez, ez dakigu zenbat errefuxiatu etorriko diren. Lehen bileretan Euskadiko erkidegora 1.000 pertsona inguru etorriko zirela esaten zen, eta horietatik herenak Gipuzkoara. Herenegun beste bilera bat izan genuen Gasteizen, eta, ematen duenez, lehen errefuxiatuak urriaren bukaeran hasiko lirateke iristen EAEra, eta berrehun bat izatea aurreikusten da.
Beraz, etorrera ez da bat-batekoa izango. Pixkanaka iritsiko dira, eta urritik aurrera izango dela aurreikusten da.
Hondarribiko eta Zarauzko aterpetxeetako tokiez gain, beste herri askok eskaini dute tokia: Eibar, Segura, Zestoa, Irun... Zehazki, zenbat pertsona jasotzeko daude prest, eta zein herritan?
Foru aldundiak dagoeneko baditu 80 toki aterpetxeetan, eta, behar izanez gero, bideratu ditzake lehen fasea gauzatzeko. Hala ere, ez da pentsatzen aterpetxeak aukera egokiena direnik errefuxiatuak hartzeko; etxeak edo antzekoak hobesten dira. Baina esandakoa, behar izanez gero, baliabide horiek eskura ditugu, eta horrela jakinarazi diogu Eusko Jaurlaritzari.
Herriek ez ezik, partikularrek ere eskaini dute laguntza. Zenbat dira? Irizpide jakinik ba al dago errefuxiatuak hartu ahal izateko?
Partikularren laguntza elkarteetara bideratzen ari gara, CEAR, ACNUR eta Gurutze Gorrira, hain zuzen ere. Horiek izango dira, printzipioz, errefuxiatuen harrera eta lehen jarraipena egingo dutenak, bai kanpamentuetan, eta baita Euskadira iristen direnean ere, CEARen kasuan adibidez. Bestalde, errefuxiatuak hartzeko eskaintza egin duten partikularrei dagokienez, batez beste ehun pertsona inguruk deitu dute laguntza emateko prest daudela adieraziz; eta, lehen esan bezala, elkarteen bidez ari gara eskaintza horiek jasotzen eta kudeatzen.
Beharrak zeintzuk diren jakin ahala elkarte horiek zein erakunde publikook, ditugun bitartekoekin, errefuxiatuak hartu egingo dira, beren beharrak eta ezaugarriak (haurrak dituzten familiak, banakakoak…) jakin eta gero.
Errefuxiatuak etxean edukitzeak luze jo dezake. Hori familiei argi azaltzea garrantzitsua izango da, ezta? Bestalde, aterpe bat emateaz aparte, zein beste laguntza beharko dute errefuxiatuek? Osasun arloan, hezkuntzan, integrazioan...
Printzipioz, beren beharrak kontuan hartuta, elkarteek edota instituzioek dituzten etxeetan egokituko dira errefuxiatuak, ez familietan. Familiek modu ezberdinetan lagundu dezakete. Hainbat modu daude laguntza emateko; besteak beste, sozializazioan lagunduz, elkarteen bidez laguntza ekonomiko bat eskainiz... Aukera asko dago laguntzeko, baina printzipioz errefuxiatuak ez dira familien etxeetan egongo.
Bestalde, lagundu nahi duten horiei, euren etxean harrera egiteko eskaintza egin dutenei, esate baterako, esango nieke foru aldundiak baduela adingabeak hartzeko beharra, harrera familien beharra dagoela, eta hor lagungarri izan daitezkeela.
Europan bilera egin berri dute, eta ez dute akordiorik lortu beste 120.000 exiliatu banatzeko. Zer balorazio egiten duzue Bruselan gaiaz egiten ari diren kudeaketaz?
Europa oso itxura kaxkarra ematen ari da, eta gu, konpetentziarik ez dugunez, estatuak duenez, Madrildik hartzen diren erabakien menpe geratzen gara.
Halere, lasaitasun mezu bat plazaratu nahiko nuke; euskal instituzio eta elkarteek koordinaturik lan egingo dugula, harrera eta zerbitzuak planifikatzen ari garela, beharrak sortu ahala horiei erantzun egoki bat emateko. Errefuxiatuak gerra batetik ihesi datoz, euskaldun askok duela urte batzuk egin behar izan zuten bezala, eta eskubideak dituzte. Gai izango gara herri moduan krisi honi aurre egiteko, eta gure gizartean sortzen diren beharrei erantzuteko ere bai.
