Heste lodiko minbiziaren inguruan tesia idatzi du Itxaro Perez biokimikariak (Beasain, 1981). Gaixotasuna nola sortzen eta garatzen den aztertzeko aukera ematen du heste lodiko minbiziak, eta oraindik "oinarrizko ikerketa" bat bada ere, heste lodiko minbiziaren diagnostiko goiztiarrean pauso garrantzitsua eman du.

Zergatik tesi hau heste lodiaren inguruan?

Heste lodiak minbiziaren bilakaeraren tarteko fasea aztertzeko aukera ematen duelako. Beste minbizi askotan, organo osasuntsu batek aldaketa batzuk izan ondoren garatzen du minbizia. Baina heste lodiaren kasuan, prozesu horretan tarteko fase bat dago, adenoma deitzen zaiona. Adenoma minbizi ona da, eta hori ikertzeko oso aukera ona da. Gehienbat horregatik egin nuen tesia heste lodiko minbiziaren inguruan, adenoma hori aztertzeko.

Zer lortu nahi zenuen ikerketarekin?

Giltzurruneko minbiziaren inguruan egin genuen ikerketa bateko emaitza onak heste lodian ere gertatzen ziren ikusi nahi nuen, eta, bide batez, gaiaren inguruko informazioa zabaldu, ez baitago asko. Helburua heste lodiko peptidasak edo entzimak aztertzea izan da gaixotasuneko hiru fase horietan: pertsona berberaren ehun osasuntsuan, tarteko fasean eta minbizian. Gainera, minbizia gradu edo fase ezberdinetan ikertu nahi nuen, eta azken helburu nagusia izan da gaixoen plasma ikertu eta osasuntsuen plasmarekin alderatzea, aldaketak aztertzeko.

Prozesu horretan, nola lan egiten duzue?

Heste lodiko minbizia duten pertsonei egindako biopsietan hiru motatako ehunak hartzen dira: tumorea duen ehuna, polipoa edo adenoma duen beste ehun bat eta osasuntsu dagoen beste bat. Horrez gain, odola ere ateratzen zaio gaixoari, eta, ondoren, adin eta sexu bereko beste pertsona baten plasmarekin alderatzen dira. Lagin horietan guztietan, peptidasen jarduera ikertzen dugu.

Jendea prest agertzen al da proba horiek egiteko?

Ez dakit zergatik den, baina guri laborategira lagin asko iristen zaizkigu, beraz, suposatzen dut baietz. Nik, adibidez, 45 lagin erabili ditut. Hala ere, jende askori eragiten dio heste lodiko minbiziak, eta garrantzitsua da jendea halako ikerketetan parte hartzeko prest agertzea.

Zeini eragiten dio gehien gaixotasunak, gizonei edo emakumeei? Adinak badu zerikusirik?

Gizonezkoei gehiago eragiten die, ia bikoitzari, emakumeekin alderatuz, eta, gutxi gorabehera, 50 urtetik gorako pertsonengan hasten da antzematen. Eusko Jaurlaritzak egin duen ikerketa batean ikusi dute 50 eta 70 urte arteko gizonezkoetan eta emakumezkoetan, minbizia guztiak kontuan hartuta, heste lodikoa hirugarrena dela. Euskal Autonomia Erkidegoan, adin tarte horretako %8ri eragiten die. 70 urtetik gorako gizonezkoetan, portzentajea %11ra igotzen da. Emakumeei dagokienez, bigarrena da heste lodiko minbizia, bularrekoaren atzetik. Faktore genetikoa ere badu, eta hori kontuan hartu behar da.

Genetikoki transmititzen den gaixotasuna al da heste lodiko minbizia?

Badago, bai, herentziaz jasotzeko aukera. Horregatik, komeni izaten da, senideren batek gaixotasuna badu, ingurukoek ere probak egitea, eta polipoak dituzten edo ez ikustea. Horretarako, Eusko Jaurlaritza eta Osakidetza prebentzio goiztiarraren inguruko kanpaina bat egiten ari dira, 50 eta 70 urte artekoei eskutitzak bidaliz. Nahi dutenei kit moduko bat banatzen diete, gorotzetako odol ezkutuaren proba egiteko. Probak positibo ematen badu, kolonoskopia egiteko aukera ematen zaie, polipoak kendu eta arriskuak murrizteko.

Zergatik du gaixotasunak eragin handiagoa gizonezkoetan?

Ez dago arrazoi zehatzik. Esaten dute minbiziak lotura duela tabakoarekin, dietarekin, sedentarismoarekin... eta hala da, baina ez dakigu zergatik ematen den desberdintasun hori emakumeen eta gizonen artean.

Tarteko fase hori aztertzeko aukerak bidea zabaldu dio heste lodiko minbiziaren diagnostiko goiztiarra egiteari?

Guk egin dugun ikerketa oso oinarrizkoa da. Jarduera entzimatikoa bakarrik aztertu dugu, eta emaitza onak izan badira ere, asko dago egiteko oraindik. Entzima horietan aldaketak ikusi ditugu, baina ikerketa sakondu egin beharko litzateke, beste teknika batzuk erabili eta orain arte egindakoa ziurtatu. Argi pixka bat eman dugu, baina oraindik ikerketa asko egin beharko lirateke: jarduera aldaketa horiek zergatik gertatzen diren, proteina gehiago edo gutxiago dagoelako, proteina horrek aktibitate gehiago duelako edo ehun horietan gehiago adierazten delako…

Ikerketan, zein pauso emango dituzu orain?

Hurrengo urtean bost urte beteko dira laginen ikerketa egin genuenetik, eta, orain, pronostikoa aztertu nahi dugu, ikusiz ikertu ditugun pertsona horien guztien artetik bizirik zenbat dauden eta zenbat ez. Horrekin jakin dezakegu bost urtean minbizi honek zein bilakaera izan duen. Hori da hurrengo pausoa.

Minbizia zergatik sortzen den jakiterik egongo al da inoiz?

Oraingoz, ezin dugu minbiziaren zergatirik jakin. Heste lodiko minbiziaren kasuan adenoma-kartzinoma sekuentzia deskribatuta dago, minbiziaren bilakaera nola sor litekeen azaltzen duena, baina hura sortzeko arrazoi asko egon daitezke.

DONOSTIA. Gipuzkoako Fiskaltzak lau urte eta erdiko espetxe zigorra eskatu du auto gidari batentzat, hark eragindako istripuan pertsona bat hil zelako. 2010eko urrian jazo zen istripua Donostia erdialdean. Autoa, orduko 125 kilometroko abiaduran zihoa...

Donostiako Udal Gobernuak atzo aurkeztu zuen Loiolako Erriberako Oroimenaren Lorategian eraikitzea aurreikusten duen geltoki intermodalaren proiektua. Hala, proiektua urtea amaitu baino lehen aurkeztuta, PPk proiektuaren alde egiteko jarritako baldint...

Badira bi hilabete ETAk jarduera armatua uzteko erabakia jakitera eman zuenetik. Zer-nolako analisia egiten duzu bi hilabeteotan izandako urratsen inguruan?Garrantzitsua izan da ETAren erabakia, gehienbat alde bakarrekoa delako. ETAk erabaki du, 50 ur...

Arraunketa modernoaren aroan ezinbesteko izena da Paco Prietorena (Pasai Donibane, 1940). Pasai Donibane-Koxtape Arraun Elkartearen garairik onenean taldeko entrenatzaile eta presidente izan zen Prieto. Ordea, garai zailak ere pasatu zituen, 1990eko hamarkadaren hasieran Pasai Donibanen gertatu zen zatiketan protagonistetako bat izan baitzen. Dena dela, Kontxako lau bandera irabazi ditu —1986, 1988, 1990 eta 1999koak—, eta Kantauri itsasoan egin diren estropada ia denetan garaipenak lortutakoa da entrenatzaile modura. 2009an utzi zion Pasai Donibane-Koxtapeko presidente izateari; aurretik alboratuak zituen entrenatzaile lanak.

Baina Prietok ez du galdu arraunarekin duen lotura. Erretiratuta dago —Caravanas Oiartzun saltokiko arduraduna izan zen—, baina bere bihotzeko herriko arraunaren alde lanean jarraitzen du. Batetik, Pasai Donibanen egiten ari diren eraikin balioaniztunaren sustatzaileetakoa da —bertan izango du egoitza San Juan arraun taldeak, besteak beste—. "Herriko arraun taldearen zuzendaritza berriak eskatu zidan gai horren gainean lanean jarraitzeko. Aurretik eraikin horren azpian aparkalekua egin genuen, eta orain, eraikina altxatzen ari dira. Nahi baino gehiago iraun dute eraikina egiteko kudeaketa lanek, baina 2012aren bukaerarako prest egotea espero dut". Bestetik, San Juango Haur Mailako entrenatzailea laguntzen ibili da Prieto, eta estropadak dauden asteburuetan taldea laguntzen eta babesten ibiltzen da. "Baserrian ere lan egiten dut!", zehaztu du.

Atletismotik arraunera

Donibane Atletismo Taldearekin hasi zen kirolean Prieto. Koxtape izeneko pistan entrenatzen zuten talde horretako kirolariek. Gaur egun Iberdrolaren zentral termikoa dago pista izandako horren orubean; "1960an-edo izan zen hori". Geroago, eta atletismoak indarra galdu ahala, arraunean hasi ziren bertan ibili ziren kirolariak. Orduan sortu zen Pasai Donibane-Koxtape Arraun Elkartea; 1965eko azaroan, hain zuzen. "Ni ez nintzen egon hasiera horietan, baina gerora lanean hasi nintzen".

Arraunketa olinpikoarekin hasi ziren, eta gero, Yola elkartearekin elkarlanean, herriko trainerua indartzen. "Orduan herriko tosta finkoko taldea ez zebilen ondo, arrazoi asko tarteko", oroitu du Prietok.

Horren ondoren, pixkanaka, traineruen lehietan pizten hasi ziren arrosak. "1978an, Kontxan bigarren egin genuen. Bilboko lehen jaitsiera ere irabazi genuen urte hartan: nire lehen bandera izan zen hura". Geroztik, haziz joan zen arrosen tokia Kantauriko estropadetan, 1980ko hamarkadaren erdialdera arte: 1985ean gutxigatik ez zuten Kontxa irabazi, eta handik aurrera, Donostiako lau bandera irabazi zituen Pasai-Donibane Koxtapek. "Garai horietan arraunlari asko ginen, eta talde ona egin genuen. Tosta mugikorrean ere lan ona egiten ari ginen. Arraunaren gainean genituen ideiak emaitzak ematen hasi ziren. Arraunkeran aldaketak egin genituen: sorbaldekin lan hobea egiten hasi ginen, eta arraunlarien gorputzen pisua baliatzen hasi ginen arraun egiteko. Arraunketa luzeagoa egiten hasi ginen. Horrek emaitza onak eman zizkigun".

1986ko, 1988ko eta 1990eko Kontxak irabazi ondoren, haustura gertatu zen Pasai Donibaneko arraunean. Hortik sortu zen Donibaneko Arraunlariak taldea; Pasai Donibane-Koxtape arraunlari gazteekin hasi zen lanean, eta 1999ko Kontxa irabaztea lortu zuten.

Aro berria

1999tik 2003ra, eta Kantabriako traineruei irabaztea lan nekeza zen arren, Euskal Herriko arraun talderik onena izan zen Pasai Donibane-Koxtape. Garai hartan sortu zuten Prietok eta beste hainbatek Traineru Kluben Elkartea (TKE). Egun, TKEk antolatzen duen liga Kantauriko indartsuena da. 2006an, baina, arraunaren bigarren mailara jaitsi zen Pasai Donibane-Koxtape; 2009an berreskuratu zuen kategoria, eta iaz eta aurten oso txukun ibili dira arrosak arraunaren elitean.

2009ko abenduan, presidente kargua utzi zuen Prietok. "Jende gaztea dabil egun lanean, baina ez dute lan erraza. Ondo dabiltza. Lagundu egin behar zaie".

Landa eremuko herritarrak, baserritar ekoizleak eta gainerako negozioak Internet sarera konektatzea eta Internetez haien berri ematea. Horixe da Dinamizatic proiektuaren helburu nagusia. Eusko Jaurlaritzaren ekimenaren barruan Gipuzkoako eskualde guztiak daude sartuta, eta, nor bere erritmoan bada ere, martxan dira denak. Aurreratuen hiru eskualde daude: Urola Kosta, Debagoiena eta Donostialdea-Bidasoa, hain zuzen ere. Gipuzkoan, Urkome Urola Kostako landa garapeneko elkartea izan da aitzindaria, iaz probako proiektuan parte hartuz. Aurten gehitu zaizkio beste bi eskualdeak.

Proiektuak hainbat zati ditu: alde batetik, webgune batean eskualdeko turismoari eta zerbitzuei buruzko informazioa ematea eta baserritarren ekoizpenak eskaintzea; bestetik, Interneteko konexioa landa eremura hedatzea eta herritarrei Interneteko ikastaroak eskaintzea, besteak beste.

Urola Kostan azarotik martxan da www.urolakostaonline.com webgunea, eta beste bi eskualdeetan urtarrilean jarriko dituzte abian. Eskualde bakoitzak bere beharren eta errealitatearen arabera moldatu du sareko tresna, baina ezinbestean atal berberak izango dituzte denek: Turismoa, Zerbitzuak eta Denda Birtuala. Hain zuzen ere, azken atal horrek hartu du "indar berezia" Urola Kosta eskualdearen kasuan, Urkomeko kudeatzaile Yurre Peñagarikanoren arabera. Donostialdea-Bidasoko Behemendi elkarteko webgunean, berriz, Turismo atala sustatuko dute bereziki. Elkarteko teknikari Mikel Zendoiak jakinarazi duenez, "helburua turismoa landa eremura erakartzea da". Izan ere, haren ustez, oraindik "ezezaguna da eremu hori bai kanpotarrentzat, bai bertako askorentzat ere". Hala, Donostiarural deituko den webgunearen bidez, "landa eremuko negozioei eta baserritarrei sarean egoteko aukera emango zaie". Webgunea alde batera utzita, proiektuaren barruan Interneteko konexioa landa eremu guztira iristeko lanean ere ari da Behemendi, Oiartzungo Udalarekin elkarlanean.

Debagoienean, auzoak indartuz

Debagoiena eskualdeko Deba-Garaia elkartea ere webgunea prestatzen ari da, eta arreta berezia jarriko du auzoetan: "70 auzotik gora ditugu eskualdean, eta herriei bainoago, auzoei emango diegu garrantzia webgunean", azaldu du proiektuko dinamizatzaile Itziar Urizarbarrenak. Hala, auzoei buruz askotariko informazioa emango dute sarean, "haien arteko elkarlana ere bultzatuz".

Denda Birtualari forma eman gabe daude oraingoz Behemendi eta Deba-Garaia. Azken horretan, urtarrilean ekoizleekin egoteko asmoa dute; Behemendin, gaia aztertzen ari dira, "dauden plataformak aprobetxatzeko".

Ugaritzen ari dira etxea uzteko epaileak hipoteka auzietan ematen ari diren aginduak. Puntu horretara iritsi gabe ere, beste ehunka pertsona daude larri Gipuzkoan ordainketa horiei aurre egiteko arazoak direla medio. Horietako bat da Mari Carmen Vazqu...

Igandea urruti ikusten du jada Aitor Sarriegik (Beasain, 1976), 2011ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketako txapeldunak. Beñat Gaztelumendi (Añorga, Donostia, 1987) izan zuen alboan finaleko buruz burukoan, eta bost puntu eta erdiren aldeak erabaki zuen datozen lau urteotan txapelak izango duen jabea. "Beti pentsatzen duzu, beste bat txapela janzten ikusten duzunean, bera momentu horrekin beti gogoratuko dela. Norberari gertatzen zaionean, oso azkar pasatzen da, ordea; ez duzu kontzientziarik", dio Sarriegik. Gaztelumendiri ere, egunerokora bueltatzea kostako zaio, txapelketako lehian urrian sartu zen arren: "Urte hasieratik genekien etorriko zen zerbait zela txapelketa, eta joatea ere kostako zaio".

Biek ala biek, igandeko saioaren erregulartasuna azpimarratu dute. Sarriegik aitortu du, ez zela, beharbada, dirdirarik izan: "Uste dut, denok utzi genuela zerbait". Halako finala espero zuen Gaztelumendik: "Primerako saioa osatu gabe ere, ariketaren batean denok erakutsi genuen garen hori, eta final bati gerta dakiokeen onena dela uste dut: zortzi bertsolariek beren kolorea ematea". Pozik dago, halaber, belaunaldi kideekin kantatu zuelako: "Poz berezia eman zidan, Alaia Martinekin eta Agin Rezolarekin kantatzeak, eskolartekoetan ere batera aritutakoak baikara".

Illunbeko parekidetasunak zalantzak sortu zizkien biei. "Erregular ari nintzela banekien, baina ez nintzen gai esateko, buruz burukora zein pasatuko ziren. Oholtzan baino balio handiagoa eman diot gero egin nuen saioari", dio Sarriegik. Zortziko handian eta bakarkako lehen saioko aleekin, zalantzak sortu zitzaizkiola azaldu du. 20.000 euro barruan zituen poltsa aurkitu eta entregatu zuenaren azalean jarri behar izan zuen bakarkakoan; Gizartean zerbait gaizki ez al doa azkenean/ eskuzabala izatea heroikoa denean esanez amaitu zuen aleetako bat, txalo zaparradapean. "Lan errazak ez zirela uste dut, beste gai batzuek zuten karga emozionalik ez zuen nire bakarkako gaiak. Gustura nago eman nion aterabideagatik", azaldu du.

"Saioa atzetik irakurtzea zaila da"; hala nabarmendu du Gaztelumendik. Saioan akatsik ez egin izanaren sentipena zuen, "baina gainerakoak ere lanean ongi ari ziren". Bakarkakoan, bajan egon arren, etxeko lanengatik nekatuta zegoenaren begietatik kantatu zion Illunberi; emakumezko baten azalean sartu zen, generoaren ikuspegia landuz. Txalorik gehien egin zioten finaleko aleetako bat izan zen. "Ez nuen benetan buruz burukora pasatzeko ziurtasunik, baina aldi berean, banuen borroka horretan egoteko fedea. Nire izena entzun nuenean, poz handia sentitu nuen", dio.

Garai berriekin, ariketa berriak

Joan den udaberrian txapelketa hasi zenez geroztik, berrikuntzak izan dira nabarmen, baita finalean ere. Buruz burukoan, bi bertsolariek puntukako saioa osatu behar izan zuten, gai librean. Txapelketetan beti gaien araberako bertsoak osatzera ohituak dauden arren, Sarriegi eta Gaztelumendi eroso sentitu ziren ariketa horretan: "Biok asmatu genuela uste dut", dio Sarriegik.

Kartzelako gaiaren aurkezpena izan zen, ordea, ukiturik berritzaileena izan zuena. ETAk jarduera armatua uzteko harturiko erabakiaren gaia bideo batekin emateak, bide desberdinetatik abiarazi zituen biak. Hala dio Sarriegik: "Gaia bera irudietan egotea espero nuen, eta pixka bat kokatzen ari nintzela, telebista piztu eta berria entzun zenean, lekuz kanpo geratu nintzen; komunikatuari heldu nion orduan, beste guztia erabat eklipsatzen zuela iruditu zitzaidalako". Bideoan, hala ere, erabil zitezkeen figurak bazirela aitortu du txapeldunak, giltza, atea edo sofa adibide gisa aipatuz.

Horiexek izan ziren, hain zuzen, Gaztelumendik hiru bertsoak osatzeko hartu zituen elementuak: "Ze istorio izan zitekeen pentsatzen hasi nintzen. Komunikatuarenak pixka bat puskatzen zuen aurreko istorioa, baina gaiari heltzeko beste modu bat ere bazen". Txapeldunordeak bideoaren eraginez "pentsatze prozesua desberdina" izan zela aitortu duen arren, lana erraztu ziola ere azpimarratu du: "Bestela, lehor samarra izan zitekeen su etenari bakarrik kantatzea".

Bertsozalearen grina

9.200 lagun bildu ziren Illunben joan den igandean. Bi bertsolariek, iritzi garbia azaldu dute horren gainean. "Urte osoan Gipuzkoan egiten diren saioak kontuan hartuta, 9.000 bertsozale baino gehiago bilduko lirateke, ziuraski. Txapelketak urte osoan egindako lan hori erakusten duela uste dut", dio Gaztelumendik. Era berean, 76 bertsolarik kantuan aritzeko izan duten aukera ere azpimarratu du: "Antolakuntzan eta kantuan jende asko mugitu gara, eta jende hori gogotsu aritu da".

"Gaur egun txapelketak eta bertsolaritza elkar elikatzen direla uste dut". Hala deritzo Sarriegik. Argi dauka Illunbeko 9.200 ikusleetako guztiak, urte osoan ez direla bertsozaleak, "baina egia da, txapelketak ematen duen zabalkundeari esker, bertsoa dagoen lekuan dagoela". Horren haritik, Real Madrilek eta Bartzelonak euren partidak jokatzen zituzten egun eta ordu berean kantatu zutela gogora ekarri du, "eta antzokiak itxura ederra zuen hala ere. Hori, beste kultur ekitaldi askotan, ez da gertatzen".

Zenbait ikuslek saioan egin zituzten oihuez ere badute zeresanik. "Lanean ari garela, ez gara horrelakoez konturatzen, zentratuta egoten garelako", dio Sarriegik. Hala ere, biak bat datoz, atzean eserita daudenean, oihuak batzuetan gehiegizkoak direla. "Ez ditut oso ondo ulertzen bertsolari bakar bat animatzera joaten diren ikusleak", adierazi du Gaztelumendik. Nahiz eta normaltzat jotzen duen gertuko bertsolariei babesa ematera joatea. "Illunben, denon artean final ona egitera joan ginen; niretzat ere hobea da beste zazpiek saio ona egitea. Final on batean kantatzeak poza ematen du. Nire kasuan, buruz buruko ona Aitorrekin batera egin nuela sentitzen dut".

DONOSTIA. Gipuzkoako Foru Aldundiak proposaturiko errezerga erreformak lehen tramitea gainditu du, Batzar Nagusiek atzera bota baitute PPk egindako osoko zuzenketa, PSE-EE, Bildu eta Aralarren aurkako botoekin. EAJ abstenitu egin da. Gaur, Ogasun Batz...

DONOSTIA. Kutxa Fundazioak bikoiztu egin du Kirolgi Fundazioari emandako diru laguntza; lehen 270.000 euro ziren, eta orain 500.000 euro izango dira. Horri esker, errendimenduaren hobekuntzan lanean diharduten klubak babestuko dituzte, Kutxak jakinara...