GIPUZKOAKO HITZA

Beñat Alberdi

Oztopoa izan daiteke gaixotasuna, edo aukera. Horrela ikusten du Antonio Sanchezek (Madril, 1937). Oiartzunen bizi da egun. Duela hemeretzi urte diagnostikatu zioten parkinsona, eta gaixotasunarekin borrokan jarraitzen du oraindik. Baina, bere kasuan, behintzat, aukera izan da. Liburuak idatzi ditu, egunero egiten du kirola, hitzaldiak ematen ditu... Coach titulua ere atera berri du AEBetako NCI Neurozientzia eta Coaching Institutuan. Herenegun eman zuen azken hitzaldia, Donostiako Koldo Mitxelena Kulturunean: Nola bizi positiboki gaixotasun neurodegeneratibo batekin. Gipuzkoako Afagi elkarteak antolatuta, egunerokoari nola aurre egin landu zuen hitzaldian. Gaixotasuna bera baino garrantzitsuagoa delako gaixotasun horri nola aurre egiten zaion.

Ez da erraza izango horrelako hitzaldi baten egitura ondo antolatzea, ezta?

Oro har, jendeak gaixotasunari beldurra galtzea da helburua. Edozein gaixotasunek, normalean, jan egiten zaitu barrutik, pasibo bilakatzen zaitu, eta, datorrena datorrela, onartu egiten duzu. Baina aurkakoa egin dut nik, gaixotasunari kontra egin diot. Negatiboa positibo bilakatu dut. Parkinsonari esker, liburuak idazten ditut, eta hitzaldiak eman ere bai. Nire bizitza hobetzen lagundu dit. Pertsona negatiboek traba bihurtzen dituzte aukerak.

Erronka baten modukoa da, beraz, gaixotasuna?

Bai. Beldurra galtzea da lehen gomendioa. Beldurrarekin ez goaz inora. Askotan, gaixotasuna bera baino handiagoa izaten da beldurra. Ez dizu uzten ezer egiten. Gorputzak men egiten du, eta erraztasunak ematen dizkio gaixotasunari. Baina zuk agintzen duzula esan behar diozu gaixotasunari, eta beldurra berari sartu.

Gaixotasunari aurre egiteko filosofia bat transmititzen duzu?

Hori da. Hiru hankako mahai baten modukoak dira gaixotasunak. Medikuek edo espezialistek osatzen dute hanka bat; hartu beharreko sendagaiek beste bat; eta norberak azkena, garrantzitsuena, gaixotasunari aurre egiteko egin daitekeen horrek. Garrantzitsua da egunerokoari begiratzeko beste betaurreko batzuk janztea.

Garrantzitsua da, beraz, egunerokoa nola ikusten duzun?

Bai. Mendira joandakoan, lore mordoa ikus dezakezu larrean, edo kaka pila ere bai. Azkena jaio den lore horri begiratzea da aukera bat, eta kaka bila aritzea bestea. Eta seguru mendian kaka aurkituko duzula. Gauza onei begiratu behar zaie, gauza txarrak baztertuta. Buruak beste modu batera lan egiten du positiboa izanda.

Gaixotasunaren berri izan zenuenetik al daukazu jarrera hori barneratuta?

Zer zen galdetu nion neurologoak parkinsona neukala esan zidanean. Eritasun neurodegeneratiboa dela esan zidan, jatorri ezezagunekoa, progresiboa eta sendaezina. 'Esaldi ederra', pentsatu nuen. Esaldi horri beldurra gehitzeko eskatu nion, baina ez zidala halakorik egingo erantzun zidan. Berehala eman nuen izena pilatesen eta yogan, eta klase guztietara joan naiz harrezkero. Bizikleta bat ere erosi nuen, eta egunero joaten naiz gimnasiora. Txalaparta ere jotzen dut, boxeoan aritzen naiz, saskibaloian... Oso gustuko dut baloia saskiratzea.

Nabarmena da kirolari sutsua zarela. Lehen egunetik horrela jardutearen ondorio da hori?

Goizean, kontsultan zain nengoela, gizon bat sartu da itxarongelara. Gaixo zenbat denbora neraman galdetu dit eta "hemeretzi urte" esan diot. Oso ondo ikusi nau. Berak bi urte zeramatzala eta jada ezin zela guztiz mugitu esan dit. Pasiboa izan zen lehen egunetik. Ahaztu hori eta borrokatu.

Norberak jarri behar dizkio mugak bere buruari?

Bai. Nik neuk mozten dut bizarra, oinetakoen sokak nik lotzen ditut... Egunkaria erosten dut goizero, 60-70 flexio egiten ditut, eta sokasaltoan ibili. Hori guztia eginda, sasoian nagoela esan nezake.

Hiru hankako mahaia aipatu duzu lehen. Medikuen eta sendagaien hankek ez al dute eragiten umore positibo horretan?

Lotsagarria da farmazia industriak gaixotasuna negozio bihurtu izana. Drogen mende nago ni, estatuak eta farmazia industriak onartutako drogen mende. Inori ez zaio bururatzen parkinsona sendatzea. Hilero 300 euro ematen dizkiet farmaziei; nik eta beste drogazale askok. Sendatuko banintz, luxu hori galduko lukete.

Ez al dute nahikoa diru inbertitzen sendagaiak lortzeko?

Irabazien %1 bakarrik. Eriaren egoera arintzeko sortzen dituzte sendagaiak, ez sendatzeko. Ordurako desagertuta egongo den gaixotasuna dela esan beharrean, inolako lotsarik gabe esan dute, gainera, 2050erako hirukoiztu egingo dela parkinsona duten pertsonen kopurua.

Kirol arlotik kanpo, idazten ere aritu izan zara. Makina bat liburu kaleratu duzu jada.

Oso gustuko dut idaztea. Nire bizipenak idazten hasi nintzen parkinsonari esker. Asko hobetzen dit umorea. Horrez gain, lan egiteko modu aktibo bat ere bada idaztea; irakurtzea, berriz, bizitzeko modu pasiboa da. Tira, pasiboagoa da ezer egin gabe sofan etzatea.

Hitzaldiak eman dituzu zure filosofia transmititzeko. Baina ba al duzu bestelako helbururik?

82 urte ditut, eta beste hainbat helburu. Farmazia industriaren aurka borrokatu nahi dut, baina beste hiru helburu ere baditut.

Zeintzuk?

Batetik, eskola jazarpena bukatzea nahi dut. Faraoiak bizi ziren garaian Egipton zegoen filosofia hedatu behar da. Garai hartan, jainkoek ukitutako izakia zen ezaugarri ezberdinen bat zeukan pertsona; miretsi egin behar zen, bere lagun izaten saiatu. Positiboa zen, adibidez, belarri handiak izatea.

Zein da bigarren helburua?

Tabakismoa amaitzea nahi dut. Erretzaileei galdetuz gero, 14-15 urterekin hasi ziren erretzen asko. Ez erretzen irakatsi nahi diet gazteei; tontakeria da erretzea. Ez dut debekatu nahi; askea zara erretzeko eta lixiba edo gasolina edateko.

Eta azkena?

Ikasten eta irakasten gozaraztea.

Nola bideratuko dituzu helburu horiek?

Hitzaldiak ematen ditut gaiak lantzeko. Edozein ikastetxek dei nazake. Gustura joango naiz.

A. Arzallus
Gipuzkoako eta beste zenbait lekutako hainbat kiroldegitako zerbitzuak kudeatzen dituen enpresa da BPXport, eta enpresa horretako langilea da Garikoitz Barrio (Hernani, 1984).

Aitziber Arzallus

Urteko egunik tristeena izango da datorren astelehena, Blue Monday; eta ez Donostian eta Azpeitian bakarrik, Sansebastian egunaren biharamunagatik, mundu guztian baizik. Cliff Arnallek, Cardiffeko Unibertsitateko irakasleak eraiki zuen urteko egunik tristeena zein den ebazteko formula. Eta Porter Novelli komunikazio enpresak gizarteratu eta zabaldu zuen kontzeptua, 2005ean Sky Travel bidaia agentziarentzat egin zuen publizitate kanpaina batekin. Kanpaina hartan, oporraldi on bat proposatzen zuten tristurari aurre egiteko bitartekotzat, eta horretarako beharrezko guztia erosten joatea aholkatzen zuten, hegazkin txartelak, batez ere.

Hain zuzen, ondorengoa da urteko egunik tristeena zein den jakiteko Arnallek erabili zuen ekuazioa: [W+(D-d)]xTQ / MxNA. Formula horretan, egiten duen eguraldiari dagokio W; zorrei D; soldatari d; Gabonetatik igarotako denborari T; helburu bat lortzeko saiakeratik igaro den denborari Q; motibazioari M; eta ekintza berriei ekiteko beharrari NA.

Formula osatzen duten aldagaiek zentzua badutela iruditu arren, formulak berak ez du oinarri zientifikorik. Sortzaileak berak onartu zuen pentsaezina dela aldagai horiek guztiak ekuazio batean biltzea, ez direlako ez konparagarriak eta ez osagarriak. Baina hori onartzeak berdintsu izan zion, ordurako kontzeptu komertzial baliagarria baitzen Blue Monday gisa izendatutakoa. Eta ez pentsa Arnallen asmakizun bakarra hori izan denik. Zoriontasun aholkularitza du ogibide, eta hark asmatutakoak dira urteko egunik zoriontsuena —ekaineko hirugarren ostirala— eta jostailu perfektua zeintzuk diren ebazteko formulak ere; helburu komertzialekin sortuak dira biak ala biak, noski.

Arnallen formulek oinarri zientifikorik ez duten arren, "arriskutsuak" izan daitezkeela ohartarazi du Maria Zunzunegi psikologoak, "norberak betearazten duen profezia bihur baitaiteke", esatearen esatez sinesten den gezurra. "Izan ere, ideia hori sinesten badugu, gure jarrera, seguruenik, negatiboagoa izango da, gure ekintzak horretan oinarrituko dira, eta gertakizunak modu ezkorrean interpretatuko ditugu". Urteko egunik tristeenaren formulak funtsik ez duen arren, hura osatzen duten aldagaiek zentzua badutelako. "Benetakoak dira Arnallek aipatzen dituen faktoreak, eta eragina dute gure aldartean eta umorean; baina ahaztu behar ez duguna da faktore horiek present izan ditzakegula urtarrileko bigarren asteazkenean edo otsaileko lehen ostegunean ere".

Argi dago datorren astelehena, izatez, ez dela izango urteko egunik tristeena, baina Zunzunegik onartu du urtearen hasiera sasoi zaila izaten dela askorentzat. "Sentimendu asko astintzen dituzte Gabonek, handitu egiten dira familia giroko tentsioak, prestaketa ugari izaten da, asmo berriak erortzen hasten dira, neurrigabeko gastuei buelta eman behar izaten zaie, eta eguraldia ere hotzagoa eta etxe girokoagoa izaten da. Horregatik guztiagatik, urte hasiera malkartsua izan ohi da jende askorentzat". Eta Zunzunegiren arabera, inor ez da libratzen baxualdia izateko arriskutik. "Ez dago tristurak eragingo dion pertsonaren soslai zehatzik. Urtean zehar metatutako ondoezak lehertzen diren unea izaten da maiz, eta edozeini gerta dakioke hori, izan gazte, heldu zein hirugarren adineko; langile zein langabe; emakume zein gizon".

Udazkena, trantsizio unea

Udazkenaren etorrerarekin ere antzerako zerbait pasatzen dela uste du Zunzunegik. "Trantsizio unea izan ohi da udazkena ere. Izan ere, haizeberritzea dakarte naturan gertatzen diren aldaketek, argi-ilun erritmo berriek, tenperatura hotzagoek, hezetasun handiagoak eta haize hotzagoek. Aldaketa horien guztien ondorioz, denbora gutxiago igarotzen dugu kanpoan, jarduera lasaiagoak hautatzen ditugu, eta hausnartze prozesuetan barneratzeko joera izaten dugu".

Gizakia naturari "uste baino lotuago" dagoela baieztatzen duten ikerketak badirela adierazi du psikologoak. Eta 1990eko hamarkadan Southamptoneko unibertsitatean egin zituzten ikerketa batzuk jarri ditu adibidetzat. "Ikerketa haietatik ateratako ondorioek diote helduen %90ek aldaketak nabari ohi dituztela udazkenean lo egiterakoan, aldartean eta sentitzen duten indarrean". Antoni Bulbena adituaren ustez ere, aldaketa atmosferikoek badute eragina aldartean zein egoera fisikoan, "izaki ekologikoak garen aldetik". Argiagatik, aldaketa meteorologikoengatik eta kutsaduragatik izan daitezke aldaketa horiek.

Trantsizio etapa horiek "aukera" gisa hartu behar direla uste du Zunzunegik. "Testuinguru berria perfektua izan daiteke gure energia eta arreta garrantzitsuenera zuzentzeko; beharrezkoa ez duguna askatzeko, min edo kalte egiten diguten egoerengatik edo pertsonengandik aldentzeko, gure izaeraren alderdi ez funtzionalak aldatzeko eta barne oreka aurkitzeko, bakea sentitzeko".

Urte guztian tristuraren amildegitik urruntzeko zenbait aholku eman ditu Zunzunegik. "Lehenik, unean unekoa bizitzen hastea, eguneroko gertakari txikiei garrantzia ematea eta malgua izatea. Etengabeko aldaketen kate bat da bizitza, mugimendua da oinarria, eta, mugimendu horren kontra egiten dugunean, sufrimendua agertzen da. Gakoa da bizitzaren mugimenduarekin batera mugitzen ikastea".

Teknologia berriak zentzuz erabiltzea litzateke hurrengo gomendioa, eta sare sozialekiko jarrera kritikoa garatzea. "Haien ondorioz sortutako arazoengatik gero eta jende gehiago etortzen da psikologoongana". Garrantzitsua da bizitza aktiboa izatea eta kirola egitea. "Osasun fisikoa zaintzeaz gain, buru osasuna zaintzeko modu ona da kirola egitea, geure buruarekin hobeto sentiarazten laguntzen digulako". Edozein zalantza edo ondoez psikologikoren aurrean, psikologoarengana beldurrik gabe jotzeko aholkua eman du Zunzunegik.