Ikerne Zarate

Uztailaren erdialdera arte, Udako Ikastaroen 44. aldia egingo du Udako Euskal Unibertsitateak. Eskaintza murriztu du aurten. Neurri horrekin "baliabideak optimizatu" nahi izan dituztela esan du Irati Iziar Udako Ikastaroen arduradunak (Oñati, 1975).

Erreferentea da udako unibertsitatea, eta ikastaroetan parte hartzeko 450 lagunek egin dute matrikula, baina epea oraindik zabalik da. Soziologia, agroekologia, feminismoa, teknologia, biologia... Eskaintza plurala jarri du UEUk aurtengo udan ere, ikasten jarraitzeko gogoa dutenentzat.

Anitza. Hori da aurtengo Udako Euskal Unibertsitatearen ikastaroen leloa. Zergatik?

Ikastaldi bakoitzak badauka nortasun bat. Hori saiatzen gara irudiarekin eta leloarekin islatzen. Anitza aukeratu dugu, askotarikoak direlako gaiak, gai horiek lantzeko moduak eta formatuak. Jardunaldiak, mintegiak, mahai inguruak, ikastaro trinkoak, luzeak, laburrak... askotariko eskaintza dugu alde batetik. Jendea ere askotarikoa da, bai irakasleak, bai parte hartzen dutenak. Batzuk unibertsitatekoak dira; beste batzuk profesionalak, adituak. Alde horretatik ere pluraltasuna dugu. Baina aurtengo berritasuna ikastaroak hartuko dituzten lekuak izango dira. Normalean, Iruñean, Baionan eta Eibarren egiten ditugu, baina aurten Donostian, Zumaian, Bilbon eta Noainen [Nafarroa] ere egongo gara.

Udako ikastaroak jakintza eta aditu euskaldunen topagune direla diozue.

Alde batetik, aurten 30 ikastaro eskainiko ditugu, eta horietatik zazpi jardunaldiak dira. Aditu eta profesional euskaldunak biltzeko oso formatu egokia da jardunaldiarena. Egun bateko jarduera da normalean, gai baten inguruko gogoeta egiteko aukera ematen duena, eta, gainera, jardunaldien helburuetako bat saretzea da, profesional horiek beren artean harremanetan jartzea, eta elkar ezagutzea. Antzeko gaiak lantzen dituztenen arteko hartu-eman horiek erraztu nahi ditugu. Ikastaroak gehiago dira formakuntza, trebakuntza berri bat lortzeko gunea. Udako Ikastaroetan jardunaldiak gero eta pisu gehiago ari dira hartzen.

Azken urteetan 40 ikastaro antolatu izan dituzue, eta aurten 30. Zergatik erabaki hori?

Batez ere, gure baliabideak optimizatzeko egin dugu. Aurreikusten genuen hainbat ikastaro ezberdin, formatu ezberdinekin egitea, eta ongi pentsatu behar genuen zer eta nola eskaini. Ohartu gara asko eskaintzeagatik ez zela ikastaldi arrakastatsuagoa izango. Gutxiago eskaintzea erabaki dugu aurten, baina ondo neurtuta non eta zer. Baionan eta Iruñean izatea ez da kasualitatea. Nahi duguna da bertako euskaldunei egiten zaien eskaintza bat izatea; tokian tokiko behar horiek asetzen saiatzen gara. Baionako ikastaroetan Seaskak irakasleak bidaliko ditu formatzeko. Hori da gure helburua, tokiko beharretara moldatutako eskaintza egitea.

Hiru formatutan banatu dituzue aurten ikastaroak: espezializatuak, dibulgaziokoak eta jardunaldiak. Zein baldintza bete behar dira parte hartzeko?

Printzipioz ez da inolako titulaziorik eskatzen. Baldintza bakarra euskalduna izatea da, euskara hutsean egiten den eskaintza delako. Hala ere, ikastaro espezializatuetan aurretik ezagutzaren bat izatea komeni da. Askotan jendeak pentsatzen du UEUk unibertsitate izena duelako bakarrik unibertsitateko ikasleentzat dela, eta urtero nabarmentzen dugu ez dela horrela, berez interesa daukan edonorentzat dela, ez dela titulaziorik behar. Behar den bakarra da euskaraz jakitea eta ikasteko interesa izatea.

Soziologia, biologia, teknologia... denak du lekua zuen eskaintzan. Zein nabarmenduko zenuke?

Nik neuk modu pertsonalean egingo nituzkeen hiru aipatuko ditut. IKTak Euskal Herrian, Ikerketa, Ezagutza eta Ekintzarako abiapuntu berriak Bilbon egingo dugu. Kuriosoa da, ezberdina; sarean euskarak duen presentzia aztertuko du. Gero eta proiektu gehiago egiten ditu jende euskaldunak, eta horiek nola zabaltzen diren aztertuko dute. Topagunea izan nahi du horretan lanean dabilen jendearentzat. Kontzertu batekin amaituko da ikastaroa, Kafe Antzokian. Han parte hartuko duten lau musika taldeek IKTak eta euskara lantzen dituzte, eta beren proiektua sareetan zabaltzen dute.

Baionan Jakin fundazioarekin antolatu dugun Eta kultura autodeterminatuko balitz? ikastaroa ere gustura egingo nuke. Baionako gaztetxean emango dugu. Oso proiektu polita daukate; gaztea eta euskalduna, gainera.

Azkenik, Sendabelarrak eta Etnobotanika Euskal Herrian ikastaroa aipatuko dut. Eibarren izango da, eta kuriosoa da, aurreko biak bezala. Azken urteetan sendabelarrak eta horien gainekoak modan jarri dira, eta hainbat ikastaro antolatu ditugu. Kasu horretan, gainera, ikastaroa biologoek emango dute, mendi irteera egingo dute eta landareak bertatik bertara ikusiko dituzte. Azken egunean, sendabelarrena noraino den gure tradiziotik datorren herri medikuntza hausnartuko dute, eta noraino iristen den benetako zientzia.

Zergatik hartu parte Udako Ikastaroetan?

Lehenik, interes pertsonala izan behar da ikasteko, etengabeko prestakuntzaren filosofia horren barruan, jaiotzen garenetik hiltzen garen arte ikasten ari gara. Pertsona moduan garatu eta hobetzeko, etengabe ikasten ari gara. Ikastaldi arina izaten da udako ikastaroena; gainera, informala da, presiorik ez dago, eta jendea parte hartzera dator. Proiektua zabaltzen ari gara; udako ikastaroak gure erakusleiho ezagunena badira ere, urte osoan lanean aritzen gara. Gainera, borondatezko lanean antolatuta gaude, eta hau eskertu egin behar da. Ikastaldi gertukoa eta polita da.

Zenbat parte hartzaile izango dituzue aurten?

Azken urteetan 450-500 lagun inguruk eman dute izena. Aurten, 450 matrikula inguru ditugu, eta oraindik ez dugu epea itxi. Kopuru antzekoetan ibiliko gara.

Informazio gehiago bildu nahi izanez gero, bisitatu webgune hau:

www.ueu.eus

Iñigo Terradillos

Txorien mundura darama entzulea Et Incarnatus orkestraren proiektu berriak. Txorieri izenburupean, François Rosse eta Mixel Etxekoparren parte hartzea izan du, eta datorren astean azken grabazioak egin ostean argitaratuko dute. Migel Zeberio (Tolosa, 1966) orkestraren zuzendariaren esanetan, "guztioi hurbilekoak zaizkigun soinuak doinu berriekin uztartzen dira". Urtero orkestrak eskaintzen duen solstizio kontzertua izango da lan berria ezagutzeko lehen aukera.

Nondik dator txorien doinuekin jolas egiteko ideia?

Ez da ideia berria. XX. mendean izan zen horrelako gauzak egiteko joera, musikaren munduan, bereziki frantziar musikan. Olivier Messiaen frantziar konpositorea, esaterako, musikagilea izateaz gain, ornitologoa ere bazen.

Zuek gisa bereko laguntzarik ere izan duzue proiektua gauzatzeko.

Ideia garatzen hasi ginenean, gure artean ornitologoak ere badirela pentsatu nuen, eta Tolosako elosegitarrak etorri zitzaizkidan burura: Jesus Elosegi eta Ramon Elosegi. Ornitologian aitzindari izan dira XX. mendean. Pentsatu genuen polita izan zitekeela proiektua beraien esperientzia eta ekarpenarekin lotzea. Lotura hori egiteko, haien iloba Migel Mari Elosegi Luze-rengana jo genuen. Basozaina eta bertsolaria da, eta bere bertsoekin parte hartzen du, besteak beste.

Nola deskribatuko zenuke Txorieri proiektua?

Zaila da egiten dugun musika deskribatzea. Txorien mundua orkestra batera hurbildu dugu, hizkuntza oso desberdinak uztartuz. Batetik, herri musika, Mixel Etxekoparren eskutik, nagusiki; bestetik, musika garaikideetan garaikideena izan daitekeena, aurrez grabatutako soinuekin eta; eta, azkenik, orkestra. Horrek guztiak oso giro berezia sortzen du, jendearentzat erabat ezezaguna. Oso erakargarria da. Txorien mundua hain da hurbilekoa denontzat, non emaitza zerbait berria nahiz gertukoaren uztarketa den.

Orkestrarekin batera nortzuk ari zarete?

Olivier Messiaenen ikasle izandako François Rosse piano jotzaile eta konpositorearekin lan egin dugu, eta harekin Mixel Etxekopar txirulan eta kantuan. Horiez gain, Migel Mari Elosegiren bertsoak ere izango dira.

Noizko izango da prest lana?

Maiatzaren bukaeran egin genuen lehen grabazio saioa, orkestrak, eta datorren astean egingo dugun bigarren grabazio saioan geratzen den guztia grabatu asmo dugu.

Dena den, dagoeneko erakutsi dituzue abesti batzuk.

Joan den urtean, Zuberoako Xiru jaialdian eskaini genituen proiektu honetako kantuak, eta Hondarribian ere izanak gara.

Nolako harrera izan zenuten?

Oso ona, eta oso pozik gaude jasotakoarekin. Lan oso interesgarria iruditzen zaigu, eta ilusio handiz ari gara lanean.

Hurrengo jendaurrekoa datorren astean egingo duzue.

Solstizio kontzertuaren bezperara arte Françoise eta Mixel bertan izango ditugu grabaketetan. Et Incarnatus orkestrarentzat urteko kontzerturik hunkigarri eta intentsoena denez, interesgarria iruditzen zitzaigun bi musikari handi horiek gure artean zirela baliatzea, eta grabatu berri izango dugun diskoko kantuak aurkeztea. Gonbidatu gehiago ere espero ditugu, Leire Berasaluze kantuan eta Anjel Unzu perkusioan, esaterako.

Zenbatgarren urtea du emanaldi berezi honek?

Hamazazpigarrena. Lehen lau urteak Uzturre mendiaren gailurrean egin genituen, eta gero kokagune honetara aldatu genuen.

Nondik sortu zen naturak inguratuta kontzertu bat eskaintzeko ideia?

Naturarekin guztiok daukagu harreman handia. Urterokotasunean gizakiok baditugu erreferentzia batzuk, eta horietako bat solstizioa da. Udaren hasiera eta egunik luzeena adierazten du, eta zerbait berezia egiteko egun polita izan zitekeela pentsatu genuen. Barru-barrutik sortzen den behar baten moduan jaio zen.

Gisa honetako emanaldiez gozatzeko aukera handirik ez dago inguruan.

Gure mugetatik at badira naturan ospatzen diren jaialdiak, baina gurean ez dira ohikoak. Beraz, herritar oro gonbidatzen dugu, bai lekuaren berezitasunagatik, bai eta kantuen berritasunagatik.

Aurkezpen gehiago ba al dauzkazue aurreikusita?

Oso zaila da. Ez dago oparotasun handirik gisa honetako emanaldiak egiteko. Uztaritzen, Herri Uzta jaialdian, diskoaren aurkezpena egin asmo dugu, urriaren 7an, eta Danimarkan ere zintzilik dugu emanaldi bat. Baina, horiez gain, ez dugu beste ezer. Donostian mugimendu handia omen dago 2016 potoloarekin, baina nonbait gure proiektuek ez dute pizten beharko luketen zirrara, eta Tolosan ere ez dago inolako interesik. Hala ere, asmatuko dugu zerbait, gure bidea egingo dugu.

Maialen Igartua

Irizar autobus lantegiak Ormaiztegin du egoitza nagusia, baina nazioartera ere zabaldurik dago. Brasilgo Botucatu hirian du nazioarteko lantegietako bat. Herrialdeko egoera politiko nahasiak eraginda, ekoizpena nabarmen jaitsi da Brasilgo egoitzan, eta hango 120 langile Ormaiztegin ari dira lanean azken hilabeteetan. Horietako bat da Marcelo Ghiraldi (Botucatu, Brasil, 1977). Hamazazpi urte daramatza Irizarren lanean, kalitate tekniko gisa —autobusei azken azterketa egiten die, dena ondo dagoela ziurtatzeko—. Iazko maiatzean etorri zen Ormaiztegira, eta datorren hilean itzuliko da. Lantegian zein herrian ederki integratzea lortu dute brasildarrek. Horren erakusgarri, bihar ormaiztegiarrekin batera egingo duten kulturarteko festa.

Nolako garrantzia du Irizarrek Botucatun?

Oso enpresa garrantzitsua da, ez soilik Botucatun, baizik eta Brasil osoan. Gama altuko autobusak egiteko gaitasuna duen enpresa bakarra da herrialdean. Oso marka indartsua da Irizar.

Gaur egun Botucatuko lantegiak ez du egoera erraza, ezta?

Nik lantegian daramatzadan hamazazpi urteetan ez da halako krisirik izan. Azken urteetako egoera txarrenean da. Botucatuko lantegian 330 langile gaude, eta oraintxe bertan 70 lagunentzako lana baino ez dago; egunean autobus erdia baino ez dute ekoizten Botucatun. Gainontzekoak nazioarteko lantegietara bidali gaituzte denboraldi baterako, produkzioa berriro igo bitartean. Momentu honetan, Ormaiztegiko, Mexikoko eta Marokoko lantegietan banatuta gaude.

Brasilgo egoera politikoak zer eragin du lantegiaren martxan?

Eragin zuzena du. Enpresariek ez dute inbertsiorik egin nahi egoera politikoa baretu arte; ez dira ausartzen. Dena den, baikor gaude, eta uste dut abuzturako egoera hobetuko dela. Irizarreko goi kargudunak, gainera, negoziazioak egiten ari dira autobusak saltzen dizkiegun herrialdeekin, eta ekoizpenak laster gora egitea espero dugu. Australiara, Txilera, Hegoafrikara, Perura, Venezuelara, Argentinara, Uruguaira eta Brasilera saltzen dira Botucatun egindako autobusak.

Zuk urtebete pasatxo daramazu Ormaiztegiko lantegian.

Bai, iazko maiatzean etorri nintzen. Ormaiztegiko lantegian normalean baino ekoizpen handiagoa dute azken urtebetean, eta langile gehiago behar zituzten ekoizpen igoera horri aurre egiteko. Udako oporretan eta Gabonetan joan nintzen Brasilera, baina gainontzeko hilabeteetan Ormaiztegin egon naiz. Momentu honetan Botucatuko 120 langile gabiltza Ormaiztegin lanean, baina duela hilabete batzuk 180 ere egon ginen. Guretzat aukera handia izan da Ormaiztegira lanera etorri ahal izatea; enpresarekin oso eskertuta gaude.

Zaila izan zen Ormaiztegira moldatzea?

Ni 2008an ere izana nintzen denboraldi labur batez; orduan ikastera etorri nintzen beste lankide batzuekin batera. Hortaz, lantegia eta herria apur bat ezagutzen nituen. Dena den, hasieran apur bat gogorra izan zen: kultura ezberdina, lan dinamika ezberdina... Eta gogorrena familia Brasilen uztea izan zen.

Zein familia utzi duzu Brasilen?

Emaztea eta 15 urteko alaba ditut. Hemen familian pentsatzen pasatzen dugu denbora: familia ondo badago, dena ondo dago. Haientzat ere gogorra da, baina onartzen dute egoera, badakitelako momentu honetan garrantzitsuena lana egitea dela, eta denboraldi baterako baino ez dela izango. Gainera, une oro harremanetan gaude deien eta sare sozialen bidez. Irizarrek telefono dei guztiak ordaintzen dizkigu.

Familia han uztearen gogorraz gain, kultura eta hizkuntza berrira egokitu behar izan zenuten.

Noski. Hizkuntzari dagokionez, gutxika joan gara gaztelaniaz gero eta hobeto ikasten. Eta euskaraz ere ikasi ditugu hitz batzuk: kaixo, egun on, eskerrik asko, zer moduz... Ohiturei dagokienez, berriz, hasieran hemengo jatekora ohitzea kosta zitzaigun apur bat. Baina orain oso gustura gaude Ormaiztegin.

Lantegian zein herrian ederki integratu zarete, ezta?

Lankideekin oso harreman ona egin dugu. Lanetik kanpo ere, plan asko egiten ditugu haiekin. Inguruko herriak erakusten dizkigute, mendira joaten gara... Lankideekin bezala, ormaiztegiarrekin ere oso ongi moldatu gara; lagun asko egin ditugu herrian. Batzuek kuadrilla eta guzti egin dute. Brasildar batzuk, esaterako, Ormaiztegiko kuadrilla batekin batera mozorrotu ziren San Andres jaietan. Ostegunetan, berriz, pintxopotera joaten gara.

Brasildarren eta euskaldunen izaerak ba al du zerikusirik?

Egia esan, izateko modua nahiko desberdina da. Euskaldunei gehiago kostatzen zaie, esaterako, kontaktu fisikoa. Konfiantza hartu arte hotzagoak dira. Baina, behin konfiantza hartuta, tratatzeko oso errazak dira. Horrez gain, edukazio onekoak eta oso langileak dira.

Biharko kulturarteko festa antolatu duzue Ormaiztegin. Zein da helburua?

Guk euskal kultura ezagutzea, eta, aldi berean, ormaiztegiarrek brasildar kultura apur bat gehiago ezagutzea. Azken finean, gure kulturak erakustea da asmoa, festa baten bidez.

Eta zer egingo duzue?

Brasildarrok txurraskoa prestatuko dugu, gure erara, hango saltsarekin. Eguerdian eta arratsaldean plazan banatuko ditugu pintxoak eta edaria. Bestalde, herri kirolak egingo ditugu brasildarrok eta ormaiztegiarrek: txingak, sokatira, harrikari proba... Bost kilometroko herri lasterketa bat ere antolatu dugu. Eta, festa girotzeko, musika izango da. Decalky talde brasildarrak —Irizarreko langile batzuek osatzen dute— eta GuriBost talde goierritarrak joko dute zuzeneko musika.

Baduzue zuen herrialdera itzultzeko gogoa?

Sentsazio gazi-gozoa dugu. Alde batetik, gure familiengana eta gure eguneroko bizitzara itzuli nahi dugu. Bestetik, faltan sumatuko ditugu hemen egindako lagun guztiak. Dena den, ormaiztegiarrek beti edukiko dituzte gure etxeetako ateak irekita. Lankide batzuek esana digute bisitan joango direla. Eta gu ere etorriko gara noizbehinka. Ormaiztegi beti izango dugu gogoan. Oso eskertuta gaude herriarekin eta enpresarekin. Irizarreko langile askok lan handia egin dute brasildarrok Ormaiztegira lanera ekartzeko; eta batzuek brasildarrokin harreman handia izan dute.

Eider Goenaga Lizaso
Badoa Arantza Ugarte (Zumaia, 1951), motxila bizkarrean hartuta, eguneroko bainua hartzera. Tartea hartu du, bidean, Hitza-rekin hitz egiteko. Izan ere, bainua hartu aurretik, osteratxoa egiten du, Mutrikuko porturaino, 5-10 minutu...

Eider Goenaga Lizaso

Zortzi dantzari irten dira jendaurrera, lau neska eta lau mutil. Binaka atera dira; itsasontzia irudikatzen duen kutxa gurpildun handiaren gainean, bikote bat dago; lurrean, sareak konpontzen, bi neska; beste bi bikoteak ondoren sartzen dira. Portu bat irudikatzen dute, "XVI. edo XVII. mendeko Euskal Herriko edozein portu", Aiert Beobide (Donostia, 1978) dantzari eta koreografoak azaldutakoaren arabera.

Horrela hasten da Haatik dantza konpainiaren Itsas Lapurrak ikuskizuna. Orion, iazko uztailean, egin zuten lehendabizikoz, eta Bilboko Kalerki jaialdian gero; pixkanaka, oihartzun handiagoa izaten ari da. Atzo Valladolideko (Espainia) Kale Antzerki Jaialdian aritu ziren, eta udan kostaldeko hainbat herritan dantzatzeko gonbita jaso dute: Pasaia, Deba, Zarautz...

Beobidek dioenez, Olatz Beobide arrebak —aktorea eta zuzendaria— proposatu zien gaia, eta konpainiako kideei interesgarria iruditu zitzaien. "Gure arrantzaleen historiaz jaso dugun irudia beti izan da arrantzale oso trebeak zirela, balearen arrantza, jarduera ekonomikoa, mundu zabalean ibiltzen zirela... baina kortsarioena erdi ezkutuan gelditzen den historia da, eta, pixka bat arakatzen hasiz gero, oso-oso istorio bereziak aurkitzen dira". Eta euskal arrantzale eta marinelak dira protagonista. "Adibidez, Pasaiako udaletxea Arizabalo jauregian dago egun, eta familia horren egoera ekonomikoa Sokoara joan eta hango ontziak gauez lapurtu ondoren hasi zen suspertzen".

Beobidek hainbat historialarirekin eginiko elkarrizketak aipatu ditu, eta handik eta hemendik topatutako materialaz hitz egiten du. "Gaia hain zehatza denean, ikertu beharra daukazu. Eta haritik tiraka hasten zarenean, eta hainbeste gauza aurkitzen dituzunean, aukera pila bat sortzen zaizkizu dantzarako. Hortik abiatu behar duzu, dantzarekin zer kontatu nahi duzun erabakitzeko. Musika jarri eta dantza egitea erraza izan daiteke, baina horrekin zerbait adierazi nahi dugu".

Itsas Lapurrak kalean dantzatzeko xedez sortu zenez, itsasontzia irudikatzea izan zen lan zailenetako bat. Kutxa gurpildun handi bat erabiltzen dute ontzi gisa. "Eta pixka bat kostatu zitzaigun mugimendua eta erritmoa aurkitzen. Guk azkarragoa nahi genuen, baina kutxa gainean dantzatzea arriskutsua izan zitekeen; azkenean, mugimendu geldoak egiten ditugu, eta horiek magia moduko bat sortzen dute, laino baten barruan dantzan ariko bagina bezala, olatuen gainean".

Kultur nahasketa

Portuetako kultur nahasketa da landu duten gaietako bat. "Hegoaldeko eta Iparraldeko arrantzaleak nahasten ziren, gipuzkoar eta bizkaitarrak, frantsesak, irlandarrak, ingelesak... Pentsa nolako kultur nahasketa zegoen eta zenbat hizkuntza hitz egiten ziren portuetan". Zortzi dantzariak irteten diren uneak irudikatzen du nahasketa hori. Desafio modukoak egiten dituzte dantzariek, batak zer dakien erakusten dio besteari, eta besteak berearekin erantzun. "Tradizioz etorri zaizkigun dantzak ezberdinak dira Gipuzkoan, Bizkaiko kostan zein Lapurdin, eta sarrera horrek hori erakusteko aukera ematen digu; eta Europa iparraldetik etorritako kultura horiei keinu bat egiten ere ahalegintzen gara. Azkenean, portu batean seguru sortzen zen festa giroa sortzen da".

Itsasoratzea da ikuskizunaren hurrengo zatia, agurra. Ondoren, itsasoratutako gizon-emakumeen bizipenak kontatzen dituzte, musika eta dantza bidez. "'Ze bizimodu polita piratena!'. Piraten inguruan saldu zaigun irudiari glamour pixka bat kendu nahi izan diogu guk. Modu gordinago batean eman nahi dugu, bizimodua gogorra zelako, asko ez zirelako itzultzen, alargun asko zeudelako portuan".

Baina emakumeak ez ziren soilik gizonen zain portuan gelditzen; bazeuden itsasoratzen zirenak ere, sineskeriek emakume batek itsasontzian zoritxarra eragiten zuela zioten arren. "Eta kortsaritzan, gutxiago ziren noski, baina bazeuden emakumeak; eta, ez dakigu zergatik, baina pisu handia hartu zuten, liderrak ziren". Beraz, itsasoratzen diren dantzarien artean, emakume bat ere badago

Sineskeriekin jarraituta, dantzarien itsasontziak laminekin egiten du topo. Laminek, dantzarekin, ekaitza eragin eta arroketara eramaten dute ontzia, eta ozta-ozta libratzen dira kortsarioak hondamenditik. Beste ontzi batek abordatzen ditu, orduan. Borroka egiten dute, eta, azkenik, portura itzultzen dira, zaurituta, ontzirik gabe, porrot eginda... "Guk erakutsi nahi genuena zen dena ez dela hain polita, beti ez zela irabazten, eta amaiera negar bat da, dantzariak negar egiten du".

Aizpea Amas

Irungo Lakaxita gaztetxean, matxismoa deseraikitzeko lanean hasi da gizon talde bat. Datozen asteetan, hainbat tailer eta hitzaldi egingo dituzte. Lehenengoa joan den ostegunean izan zen, Ibon Arrizabalaga de Mingoren eskutik (Orio, 1973). Mikromatxismoen inguruan aritu zen. Arrizabalaga gizartearen eraldaketan lanean ari den Arremanitz kooperatibako kidea da, eta berdintasuneko masterra egina du. Gizon taldeekin ere lan egiten du.

Zergatik bereizten dira mikromatxismoa eta matxismoa?

Ez naiz mikromatxismoak aipatu zale, baina badirudi beharrezkoa dela aipatzea jende bat erakartzeko. Matxismoa aipatuta interesik izango ez lukeen jende askori badirudi interesa pizten zaiola mikromatxismoa entzunda. Nire ustez, mikromatxismotzat jotzen badira oharkabean edo ikusi gabe gertatzen diren matxismoak, oso gauza handiak izango lirateke mikromatxismo, gaur egun daukagun itsutasuna kontuan hartuta. Ez nago batere konforme hitz horrekin.

Mikromatxismoa matxismoa baino sotilagoa da, edo hori horrela ulertzea uste okerra da?

Badaude gauza sotilak, baina badaude gauza itzelak ikusi nahi ez baditugu ikusiko ez ditugunak, edo ikusteko trebatzen ez bagara ikusiko ez ditugunak. Neskek egunero jasaten dituzte egoera batzuk euren gogoz kontrakoak, eta mutilek ez ditugu ikusten. Sotilak direnak badaude, baina mikromatxismoan edozer gauza sar daiteke. Batzuetan ez gara kontziente emakumeek duten lanegun bikoitzaz edo hirukoitzaz. Hori mikro da, edo makro da? Normalean, ez dugu ikusten emakumeek EAEn laurden bat gutxiago kobratzen dutela; jendea ez da ohartzen, eta berdintasunean bizi garela pentsatzen du. Hori sotila da, edo itzela da?

Orduan, matxismoari ematen zaion garrantzi bera eman behar zaio mikromatxismoari?

Ez, mesedez, matxismoari ez zaiolako batere garrantzirik ematen. Mikromatxismoak balio badu gauza horiei garrantzia emateko, eman diezaiogun garrantzia. Matxismoa ez da existitzen: inor ez da matxista. Matxismoa gaur egun ulertzen da oso eskuin muturreko eta adin zaharreko gizon dinosauro batzuek daukaten aspaldiko aztarna bat balitz bezala; gutako inor ez denez horrekin identifikatzen, libre sentitzen gara. Matxismoa ezabatu egin dugu; ez dago. Matxismoaren garrantzi bera ematen badiogu mikromatxismoari, ez du ezertarako balio. Mikromatxismoak interes bat pizten badu, agian balio du jarrera matxistez konturatzeko. Hala ere, nik ez nuke hitz hori erabiliko; June Fernandezek Aizu aldizkarian zioen eguneroko jarrera matxistak dela termino zuzena.

Nola antzeman daitezke jarrera mikromatxistak egunerokoan?

Mikro kenduta, feministek aspaldi asmatu zuten modua konturatzeko ea zerbait matxista edo sexista den: betaurreko moreak jantzi eta gauzak ikusten hastea genero ikuspegitik. Subjektuari generoa aldatzen badiogu esanahia aldatzen da? Orduan, sexismoa edo matxismoa dago. Hizkuntzan ere gertatzen da. Euskaraz, adibidez, joaten naizen ikastetxean karteltxo bat jarrita dago: "Andereñoak". Ez dago jarrita "Gizontxoak". Sexismoaren aztarna bat dago hizkuntzan; ezin da itzuli gizonezkoen termino batera.

Nola jokatu behar da egunerokoan aurkitzen diren jarrera matxistekin? Ez dira gauza bera txiste matxista bat edo irain matxista bat, esaterako.

Egoera zein den edo nolako pertsona zaren, gauza bat edo beste bat egin beharko duzu. Egoera horiei aurrea hartu eta guztiok aktibatu: hori egin beharko litzateke benetan. Ikusi arazoa ez dela hori jasaten dutenena, emakumeena edo emakume batzuena edo emakume feministena... guztioi dagokigun egiteko bat dela eta denek sortu behar ditugula egoerak eraso horiek egiten dituztenak ez daitezen libre sentitu hori egiteko. Adibidez, parranda giroan. Mutil kuadrilla bateko mutil bat sobratzen ari da neska batekin, eta neskak ez du harekin ezer nahi, baina berak berean segitzen du, eta, bitartean, lagunak barrez. Egunerokoa da. Ez dakit mikro edo makro den. Lagunei dagokie gelditzeko esatea. Guri ere badagokigu. Berdintasunaren alde gauden edo egon gaitezkeen gizonen kolektiboa aktibatu behar da.

Emakume eta gizon feministak ezberdin jabetzen dira mikromatxismoarekin?

Nik uste dut oso gutxi jabetuta gaudela gure eguneroko jarreretan non dagoen ikuspegi matxista edo sexista bat. Esango nuke emakume feministek, pairatzen duten neurrian, sentsibilitate bat garatzen dutela, eta gizonentzat, berriz, oso erraza da esatea berdintasunaren alde nagoela, baina gero, "ez dut ezer ikusi nahi". Badago sentsibilizazio mailan egiteko asko, egiteko handia.

Gizonak aktibatu behar direla aipatu duzu. Zein rol jokatu behar dute borroka feministan?

Kolektibo oso garrantzitsu bat aktibatu beharrean gaude, eta urteak, hamarkadak eta mendeak daramatzagu desaktibatuta. Modu guztiak erabili behar dira kontzientziatzeko eta sentsibilizatzeko, eta ahal den neurrian eta erritmoan ekintzara ekartzeko.

Zein da gizon taldeen muina? Zein lanketa egin behar dute?

Esango nuke gizonen arteko giro ez-lehiakor bat sortzea dela muina. Gizarte honek elkarren lehian jartzen gaitu, elkarrengandik urruntzen gaitu, eta horrek ez digu uzten tarterik ohartzeko zer ari garen bizitzen gu ere horrelako gizarte batean bizitzeagatik; zenbateraino insentsibilizatu behar dugun eta deshumanizatu behar dugun ohartzeko emakumeek pairatzen dutena, etorkinen aurkako bortizkeria, adinekoei eragiten zaizkienak, zenbat jende dagoen gizarte honek kaltetua... Gu, gizon izateagatik ditugun pribilegio horiengatik, itsu eta gor bihurtzen gara besteen egoeren aurrean. Uste dut lehiak elikatzen duela urruntze hori. Gizon taldeetan lehia hori desaktibatzea lortzen denean, ikusten dugu gure lekutik ere sentsibilitate bat garatzeko aukera dagoela, eta elkarrekin zerbait egitea lor dezakegula, ez bakarka.

Sortzen ari al dira gizon taldeak? Zein da haien egoera?

Euskal Herrian, duela 30 urtetik gora hasi ziren gizon taldeak. Hasieran, oso modu pribatu eta intimoan hasi ziren. 2001ean, Emakundek egin zuen nazioarteko batzar bat gai horren inguruan, eta ikusi zen ordura arte garatu ziren gizon taldeak ikusarazteko garaia iritsi zela. Orduz geroztik, egitasmo gehiago sortu ziren, gizon talde gehiago, Emakundetik ere Gizonduz sortu zen... Halako boom mediatiko bat egon zen, eta uste dut onura baino gehiago kalte egin ziola. Etorri dira gizonak, eta, ezer egin gabe, toki guztietan eta komunikabideetako titulu guztietan daude, eta horrek eragin zuen gizon talde batzuk murriztea eta beste batzuk desagertzea. Badaude, garai batean baino gizon talde gehiago daude; egoera kaskarra da oraindik, baina, behintzat, lortu dugu hamarkada batzuetan eustea.

Asier Zaldua
Victor Barahona (Eibar, 1966) ingeniaria da, eta bere bi jarduera nagusiak permakultura eta Ar Sandbox makinaren garapena dira. Mundu horretan murgildu aurretik, telefonia alorrean eta Mondragon taldeko enpresatan lan egin zuen: automozioa...

Maialen Igartua
Ikasketaz telekomunikazioetako ingeniaria da Iker Burguera (Legazpi, 1986). Gaur egun, langabezian dago, baina ez lanik gabe. "Ekintzaile espiritua" duela dio, eta, ondorioz, mila proiektu izaten ditu beti esku artean. Bakarrari eman di...

Julene Frantzesena

Argazki kamerak edonoren eskura diren garaiotan, argazkigintzaren hastapenetara egin du jauzi Jon Andoni Martinek (Azkoitia, 1964). Duela pare bat mende sortutako kolodio hezea teknika erabiliz egindako argazkiekin osatu du Barne marrak erakusketa. Azkoitiko Torre Zuri aretoan ikus daiteke, maiatzaren 8a bitartean.

Zertan datza kolodio hezea teknika?

Teknika oso zaharra da, 1851. urte ingurukoa. Ferrotipoak —metalezko plaketan egiten diren argazkiak— eta anbrotipoak —kristalezkoetan— egiten dira teknika horren bidez. Argazkiak sortzeko prozesu osoa jarraian egin behar da, kontu handiz, eta, 15-20 minutu behar dira. Dagerrotipoaren ostean, argazkigintzan sortu zen lehenengotako teknika da.

Nolakoa da halako argazki bat ateratzeko prozesua?

Kamera plakadun bat daukat, egurrezkoa. Ez dauka ezer berezirik: objektiboa eta bi plano fokal. Atzean plaka bat eta aurrean obturadorearen ordez plastikozko tapa bat jartzen ditut, azken horretatik argia sar dadin. Aurretik, baina, osagai kimikoak bota behar zaizkie kristalezko edo aluminiozko plakei. Horrela, material hori argiaren aurrean jartzeko sentsibilizatzen da. Objektibotik sartzen den argia soilik hartu behar du plaka horrek, bestela erre egiten da. Hogei segundo-edo behar izaten dira argazkia ateratzeko, eta modeloak segundo horietan geldirik egon behar du. Horregatik jarri diot Barne marrak izena erakusketari; modeloak barnean duena ateratzen da segundo horietan egindako irudian.

Azkoitiarren argazkiekin osatu duzu Torre Zuriko erakusketa.

Bai, protagonista gehienak azkoitiarrak dira. Kolodio hezea teknikaren berri izan, eta probatzen hasi nintzen duela pare bat urte inguru. Erosi nuen beharrezkoa zen materiala, eta tailer bat egin nuen. Hainbat azkoitiarri egin nizkien erretratuak. Ikusgai diren irudiak bakarrak eta errepikaezinak dira. Dena den, asko dut oraindik hobetzeko.

Zumaian, berriz, argazki esteinopeikoak izan dituzu erakusgai.

Horiek izan daitezke kaxa, poto, freskagarri lata edo kalabaza batekin ateratako argazkiak. Barrutik beltzez pintatu eta zulotxo bat egin behar zaie argia sartzeko, eta barruan jarri behar da argazkiak egiteko papera. Berezitasuna da ez duela objektiborik eta zulo txiki batetik sartzen dela argia. Zulotxotik argi izpiak sartzen dira, eta kanpoko irudia iraulita proiektatzen da argazki paperean. Argiari zenbat denboraz utzi behar zaion sartzen kalkulatu behar da, argazkia ilunegi edo erreta atera ez dadin.

Nolatan hasi zara argazkiak egiteko teknika zaharrak erabiltzen?

Argazkigintzari buruzko saio bat ikusi nuen behin telebistan. Antzinako tekniken ingurukoa zen, eta hura ikusi ostean hasi nintzen probatzen. Beste mundu bat da. Argazkigintza digitala alde batera utzi dut, baina oraindik erabiltzen dut irudi azkarrak egiteko. Konplikatuak dira, eta izugarrizko lana eskatzen du halako argazkiak egiteak. Hasteko, gauza ugari erosi behar dira. Horrez gain, argazkiak egin baino astebete lehenago-edo osagai kimikoak prestatu behar dira. Eta ondoren hasten zara lanean. Ordu asko eskatzen duen arren, oso gustura nabil. Esan ohi den moduan: gustuko lekuan, aldaparik ez.

Denetariko teknikak probatu dituzu, beraz?

Analogikoarekin hasi nintzen. Gero, argazkigintza digitalera pasatu nintzen. Digitala dena zela uste nuen, baina teknika hauek ezagutzean ikuspuntua aldatu zitzaidan. Probatu behar nuela eta, honaino iritsi naiz.

Gaur egun, argazki guztiak moldatu daitezke. Teknika horiekin, berriz, ezin da aldaketarik egin.

Ateratzen dena ateratzen da. Egun, munduko gauzarik errazena da argazkiak ateratzea, eta edonork egin ditzake. Azkoitiko erakusketarako argazkiak atera nituenean, batek esan zidan kokospea kentzeko. Esan nion ezin nuela halakorik egin teknika hori erabilita. Argazkia ikusi zuenean galdetu zidan ea nola egin nizkion erretokeak. Nik ez nuen hura ukitu, halaxe atera zen argazkia, argiagatik. Bestalde, ni argazkiak paperean edo euskarriren batean edukizalea naiz. Gaur egun egiten ditugun argazkiak gailuetan geratzen dira, eta ez dira errebelatzen. Ondo dago ordenagailuan edukitzea, baina gustatzen zait eskuetan izatea. Digitala erabiltzen nuenean ere, argazki batzuekin bilduma osatzen nuen.

Noiz hasi zinen argazkigintzan?

Txikitan hasi nintzen argazkigintzan murgiltzen, eta neure kabuz ikasi dut. Liburuak irakurtzen nituen lehen, eta orain Interneten ere begiratzen dut. Aipatutako teknika zahar horiek ikasteko sei orduko tailer bat egin nuen, baina ikasi praktikatuz egin dut. Alferrikakoak dira ikastaroetako azalpenak, etxera joan eta ez bada praktikatzen.

Ikasitakoetatik, zer teknika duzu gustukoen?

Azkenaldian erabiltzen ari naizen teknikak. Argazkigintza digitala ere gustatzen zait, baina orain besteekin nabil buru-belarri. Teknika ugari ditut ikasteko, eta horiek ditut jomugan.

Kolodio hezea teknikarekin argazkiak egiten irakasteko tailerra eskainiko duzu larunbatean Azkoitian.

Bai, hala da. Sei lagunek hartuko dute parte saioan, eta 09:00etatik arratsaldera arte arituko gara. Argazkiak egiteko prozesua luzea da, eta pauso guztiak ezagutu ahal izango dituzte parte hartzaileek.

Maite Alustiza
Sei hilabete baino gutxiago falta dira Bergarako Kilometroetarako, eta bide onetik doaz prestaketak: martxan dira batzordeak eta aurkeztear dira Demasa abestia. Aranzadi ikastolarekin batera, Airez taldea ere buru-belarri dabil. Lau kide...