Heste lodiko minbiziaren inguruan tesia idatzi du Itxaro Perez biokimikariak (Beasain, 1981). Gaixotasuna nola sortzen eta garatzen den aztertzeko aukera ematen du heste lodiko minbiziak, eta oraindik "oinarrizko ikerketa" bat bada ere, heste lodiko minbiziaren diagnostiko goiztiarrean pauso garrantzitsua eman du.

Zergatik tesi hau heste lodiaren inguruan?

Heste lodiak minbiziaren bilakaeraren tarteko fasea aztertzeko aukera ematen duelako. Beste minbizi askotan, organo osasuntsu batek aldaketa batzuk izan ondoren garatzen du minbizia. Baina heste lodiaren kasuan, prozesu horretan tarteko fase bat dago, adenoma deitzen zaiona. Adenoma minbizi ona da, eta hori ikertzeko oso aukera ona da. Gehienbat horregatik egin nuen tesia heste lodiko minbiziaren inguruan, adenoma hori aztertzeko.

Zer lortu nahi zenuen ikerketarekin?

Giltzurruneko minbiziaren inguruan egin genuen ikerketa bateko emaitza onak heste lodian ere gertatzen ziren ikusi nahi nuen, eta, bide batez, gaiaren inguruko informazioa zabaldu, ez baitago asko. Helburua heste lodiko peptidasak edo entzimak aztertzea izan da gaixotasuneko hiru fase horietan: pertsona berberaren ehun osasuntsuan, tarteko fasean eta minbizian. Gainera, minbizia gradu edo fase ezberdinetan ikertu nahi nuen, eta azken helburu nagusia izan da gaixoen plasma ikertu eta osasuntsuen plasmarekin alderatzea, aldaketak aztertzeko.

Prozesu horretan, nola lan egiten duzue?

Heste lodiko minbizia duten pertsonei egindako biopsietan hiru motatako ehunak hartzen dira: tumorea duen ehuna, polipoa edo adenoma duen beste ehun bat eta osasuntsu dagoen beste bat. Horrez gain, odola ere ateratzen zaio gaixoari, eta, ondoren, adin eta sexu bereko beste pertsona baten plasmarekin alderatzen dira. Lagin horietan guztietan, peptidasen jarduera ikertzen dugu.

Jendea prest agertzen al da proba horiek egiteko?

Ez dakit zergatik den, baina guri laborategira lagin asko iristen zaizkigu, beraz, suposatzen dut baietz. Nik, adibidez, 45 lagin erabili ditut. Hala ere, jende askori eragiten dio heste lodiko minbiziak, eta garrantzitsua da jendea halako ikerketetan parte hartzeko prest agertzea.

Zeini eragiten dio gehien gaixotasunak, gizonei edo emakumeei? Adinak badu zerikusirik?

Gizonezkoei gehiago eragiten die, ia bikoitzari, emakumeekin alderatuz, eta, gutxi gorabehera, 50 urtetik gorako pertsonengan hasten da antzematen. Eusko Jaurlaritzak egin duen ikerketa batean ikusi dute 50 eta 70 urte arteko gizonezkoetan eta emakumezkoetan, minbizia guztiak kontuan hartuta, heste lodikoa hirugarrena dela. Euskal Autonomia Erkidegoan, adin tarte horretako %8ri eragiten die. 70 urtetik gorako gizonezkoetan, portzentajea %11ra igotzen da. Emakumeei dagokienez, bigarrena da heste lodiko minbizia, bularrekoaren atzetik. Faktore genetikoa ere badu, eta hori kontuan hartu behar da.

Genetikoki transmititzen den gaixotasuna al da heste lodiko minbizia?

Badago, bai, herentziaz jasotzeko aukera. Horregatik, komeni izaten da, senideren batek gaixotasuna badu, ingurukoek ere probak egitea, eta polipoak dituzten edo ez ikustea. Horretarako, Eusko Jaurlaritza eta Osakidetza prebentzio goiztiarraren inguruko kanpaina bat egiten ari dira, 50 eta 70 urte artekoei eskutitzak bidaliz. Nahi dutenei kit moduko bat banatzen diete, gorotzetako odol ezkutuaren proba egiteko. Probak positibo ematen badu, kolonoskopia egiteko aukera ematen zaie, polipoak kendu eta arriskuak murrizteko.

Zergatik du gaixotasunak eragin handiagoa gizonezkoetan?

Ez dago arrazoi zehatzik. Esaten dute minbiziak lotura duela tabakoarekin, dietarekin, sedentarismoarekin... eta hala da, baina ez dakigu zergatik ematen den desberdintasun hori emakumeen eta gizonen artean.

Tarteko fase hori aztertzeko aukerak bidea zabaldu dio heste lodiko minbiziaren diagnostiko goiztiarra egiteari?

Guk egin dugun ikerketa oso oinarrizkoa da. Jarduera entzimatikoa bakarrik aztertu dugu, eta emaitza onak izan badira ere, asko dago egiteko oraindik. Entzima horietan aldaketak ikusi ditugu, baina ikerketa sakondu egin beharko litzateke, beste teknika batzuk erabili eta orain arte egindakoa ziurtatu. Argi pixka bat eman dugu, baina oraindik ikerketa asko egin beharko lirateke: jarduera aldaketa horiek zergatik gertatzen diren, proteina gehiago edo gutxiago dagoelako, proteina horrek aktibitate gehiago duelako edo ehun horietan gehiago adierazten delako…

Ikerketan, zein pauso emango dituzu orain?

Hurrengo urtean bost urte beteko dira laginen ikerketa egin genuenetik, eta, orain, pronostikoa aztertu nahi dugu, ikusiz ikertu ditugun pertsona horien guztien artetik bizirik zenbat dauden eta zenbat ez. Horrekin jakin dezakegu bost urtean minbizi honek zein bilakaera izan duen. Hori da hurrengo pausoa.

Minbizia zergatik sortzen den jakiterik egongo al da inoiz?

Oraingoz, ezin dugu minbiziaren zergatirik jakin. Heste lodiko minbiziaren kasuan adenoma-kartzinoma sekuentzia deskribatuta dago, minbiziaren bilakaera nola sor litekeen azaltzen duena, baina hura sortzeko arrazoi asko egon daitezke.

DONOSTIA. Gipuzkoako Fiskaltzak lau urte eta erdiko espetxe zigorra eskatu du auto gidari batentzat, hark eragindako istripuan pertsona bat hil zelako. 2010eko urrian jazo zen istripua Donostia erdialdean. Autoa, orduko 125 kilometroko abiaduran zihoa...

Donostiako Udal Gobernuak atzo aurkeztu zuen Loiolako Erriberako Oroimenaren Lorategian eraikitzea aurreikusten duen geltoki intermodalaren proiektua. Hala, proiektua urtea amaitu baino lehen aurkeztuta, PPk proiektuaren alde egiteko jarritako baldint...

Badira bi hilabete ETAk jarduera armatua uzteko erabakia jakitera eman zuenetik. Zer-nolako analisia egiten duzu bi hilabeteotan izandako urratsen inguruan?Garrantzitsua izan da ETAren erabakia, gehienbat alde bakarrekoa delako. ETAk erabaki du, 50 ur...

Arraunketa modernoaren aroan ezinbesteko izena da Paco Prietorena (Pasai Donibane, 1940). Pasai Donibane-Koxtape Arraun Elkartearen garairik onenean taldeko entrenatzaile eta presidente izan zen Prieto. Ordea, garai zailak ere pasatu zituen, 1990eko hamarkadaren hasieran Pasai Donibanen gertatu zen zatiketan protagonistetako bat izan baitzen. Dena dela, Kontxako lau bandera irabazi ditu —1986, 1988, 1990 eta 1999koak—, eta Kantauri itsasoan egin diren estropada ia denetan garaipenak lortutakoa da entrenatzaile modura. 2009an utzi zion Pasai Donibane-Koxtapeko presidente izateari; aurretik alboratuak zituen entrenatzaile lanak.

Baina Prietok ez du galdu arraunarekin duen lotura. Erretiratuta dago —Caravanas Oiartzun saltokiko arduraduna izan zen—, baina bere bihotzeko herriko arraunaren alde lanean jarraitzen du. Batetik, Pasai Donibanen egiten ari diren eraikin balioaniztunaren sustatzaileetakoa da —bertan izango du egoitza San Juan arraun taldeak, besteak beste—. "Herriko arraun taldearen zuzendaritza berriak eskatu zidan gai horren gainean lanean jarraitzeko. Aurretik eraikin horren azpian aparkalekua egin genuen, eta orain, eraikina altxatzen ari dira. Nahi baino gehiago iraun dute eraikina egiteko kudeaketa lanek, baina 2012aren bukaerarako prest egotea espero dut". Bestetik, San Juango Haur Mailako entrenatzailea laguntzen ibili da Prieto, eta estropadak dauden asteburuetan taldea laguntzen eta babesten ibiltzen da. "Baserrian ere lan egiten dut!", zehaztu du.

Atletismotik arraunera

Donibane Atletismo Taldearekin hasi zen kirolean Prieto. Koxtape izeneko pistan entrenatzen zuten talde horretako kirolariek. Gaur egun Iberdrolaren zentral termikoa dago pista izandako horren orubean; "1960an-edo izan zen hori". Geroago, eta atletismoak indarra galdu ahala, arraunean hasi ziren bertan ibili ziren kirolariak. Orduan sortu zen Pasai Donibane-Koxtape Arraun Elkartea; 1965eko azaroan, hain zuzen. "Ni ez nintzen egon hasiera horietan, baina gerora lanean hasi nintzen".

Arraunketa olinpikoarekin hasi ziren, eta gero, Yola elkartearekin elkarlanean, herriko trainerua indartzen. "Orduan herriko tosta finkoko taldea ez zebilen ondo, arrazoi asko tarteko", oroitu du Prietok.

Horren ondoren, pixkanaka, traineruen lehietan pizten hasi ziren arrosak. "1978an, Kontxan bigarren egin genuen. Bilboko lehen jaitsiera ere irabazi genuen urte hartan: nire lehen bandera izan zen hura". Geroztik, haziz joan zen arrosen tokia Kantauriko estropadetan, 1980ko hamarkadaren erdialdera arte: 1985ean gutxigatik ez zuten Kontxa irabazi, eta handik aurrera, Donostiako lau bandera irabazi zituen Pasai-Donibane Koxtapek. "Garai horietan arraunlari asko ginen, eta talde ona egin genuen. Tosta mugikorrean ere lan ona egiten ari ginen. Arraunaren gainean genituen ideiak emaitzak ematen hasi ziren. Arraunkeran aldaketak egin genituen: sorbaldekin lan hobea egiten hasi ginen, eta arraunlarien gorputzen pisua baliatzen hasi ginen arraun egiteko. Arraunketa luzeagoa egiten hasi ginen. Horrek emaitza onak eman zizkigun".

1986ko, 1988ko eta 1990eko Kontxak irabazi ondoren, haustura gertatu zen Pasai Donibaneko arraunean. Hortik sortu zen Donibaneko Arraunlariak taldea; Pasai Donibane-Koxtape arraunlari gazteekin hasi zen lanean, eta 1999ko Kontxa irabaztea lortu zuten.

Aro berria

1999tik 2003ra, eta Kantabriako traineruei irabaztea lan nekeza zen arren, Euskal Herriko arraun talderik onena izan zen Pasai Donibane-Koxtape. Garai hartan sortu zuten Prietok eta beste hainbatek Traineru Kluben Elkartea (TKE). Egun, TKEk antolatzen duen liga Kantauriko indartsuena da. 2006an, baina, arraunaren bigarren mailara jaitsi zen Pasai Donibane-Koxtape; 2009an berreskuratu zuen kategoria, eta iaz eta aurten oso txukun ibili dira arrosak arraunaren elitean.

2009ko abenduan, presidente kargua utzi zuen Prietok. "Jende gaztea dabil egun lanean, baina ez dute lan erraza. Ondo dabiltza. Lagundu egin behar zaie".

Eusko Ikaskuntzako Gipuzkoako lehendakariordea da Teresa del Valle (Donostia, 1937), eta Joxemartin Apalategiren lankidea eta laguna. Ataundarrak antropologiaren alorrera egindako ekarpenak ekarri ditu gogora. Zein izan dira Joxemartin Apalategik antr...

San Tomas egunaDonostiaUrtero legez, txistor usaina nagusituko da datorren asteazkenean, San Tomas egunez, Donostiako kale eta auzo gehienetan. Izan ere, XIX. mendearen erdialdean jatorria duen ohiturak indar handiz eusten dio Gipuzkoako hiriburuan. G...

Gipuzkoako zazpi udalerrik hamar milioi eurotik gorako zorra dute: Azkoitiak, Bergarak, Tolosak, Zarautzek, Errenteriak, Irunek eta Donostiak. Diru sarrerekin alderatuta, zorpetuen daudenak Azkoitia, Zarautz eta Donostia dira.

Berriak dira Gipuzkoako udal gobernu gehienak; ekainetik dihardute euren karguetan, eta ez dute urterik samurrena aukeratu lanean hasteko. Aurrekontu askotan topatutako "zuloaz" mintzatu izan dira hainbat udal gobernu, eta, aurreikuspenen arabera, zorrarekin amaituko dute urtea Gipuzkoako herrien %73k.

Udalek bi diru iturri nagusi dituzte: alde batetik, zergak eta tasak, eta bestetik, Gipuzkoako Foru Aldundiak Udalen Foru Funtsetik urtero ematen dien diru partida. Krisiarekin, zerga bidez bildutakoa ez da hazi, eta Foru Funtsetik jasotakoa ere aurreikuspen baikorregietan oinarrituta kalkulatu zuten; orain, udalek 44 milioi euro itzuli behar dizkiote Foru Ogasunari.

Guzti horrekin ari dira udalak datorren urteko aurrekontuak diseinatzen; askok urtea defizitarekin amaituko dute, eta 2012an gastuak nondik murriztu asmatu ezinik dabiltza. Gipuzkoako 88 udalen erdiek milioi bat eurotik gorako zorrarekin amaituko dute urtea; zazpik, hamar milioitik gorakoarekin.

Zarautzek, esaterako, 23 milioi euroko zorrarekin amaitu zuen 2010. urtea. Aurtengorako, zorra 21 milioitara jaisteko asmoa zeukan hango udalak, baina ziurrenik iazkoaren pare geldituko dela azaldu du Iñaki Eizagirrek, Zarauzko Udaleko Hirigintza, Ogasun eta Finantza zinegotziak: "Beste herrietan ez dakit; Zarautzen kasuan, aurrekontuak ez dira beteko. Sarrerak puztu egin zituzten, eta gastuak betetzen ari dira". Onenean ere, zorra "pixka bat" jaitsiko dela argitu du, aurreko udal gobernuak abiatutako proiektu batzuk bertan behera gelditu direlako.

Zarauzko Udalak zazpi kreditu ditu ordaintzeko, bost finantza erakundetan. Horietatik lau, 2018rako amortizatu behar ditu; beste hirurak, 2022rako, 2024rako eta 2025erako. Zarauzko Udalak egindako kalkuluen arabera, urtero-urtero bi milioi euro eta erdi bideratu beharko lirateke zor hori dagokion epean ordaintzeko: "Derrigortuta gaude, hemendik hamar urtera arte, urtero-urtero gure sarreren %10 bankuei ordaintzera".

Aurreko udal gobernuaren kudeaketa txarrari egotzi dio errua Eizagirrek. Izan ere, 2008an 11 milioi euroko kreditu bat hartu zuen Zarauzko Udalak: "Segun eta nori galdetzen diozun, esango dizu diru horrekin udaletxeko eraikin berria, azoka eta Eguneko Zentroa egin zirela". Zinegotziak azaldu duenez, ordea, proiektu horietarako sei milioi euro baino ez zituzten erabili, eta gainontzekoa "aurreproiekturik ere ez daukan" egitasmo batera eta "inork nahi ez dituen lurrak erostera" bideratu zuten. "Udal langileen soldatak ere ia milioi batekoak ziren; orain 400.000 euro ingurukoak dira. Liberazioak finkatu genituenean %42 jaitsi genituen", esan du Eizagirrek.

Epe luzerako hipoteka dauka Zarauzko Udalak, eta urtez urte ordaintzen joan nahi badu, lehenbailehen hasi beharko du neurriak hartzen. Nondik aurreztu asmatzea, ordea, ez da batere erraza. Eizagirrek azaldu duenez, zorrotzago aztertuko dituzte udaleko zerbitzuak, eta horien berrantolaketa egingo dute: "Funtzio bat betetzeko oinarrizko lanerako bideratuko da dirua, baina ez hortik kanpo dagoen inolako zerbitzurik betetzeko. Gauzak egingo dira, funtzionatzen jarraituko dute, baina gehiegikeriarik gabe".

Kudeaketa eraginkorragoa

Zarautz herri zorpetuenetako bat da, baina ez bakarra. Proportzioan, okerrago dago Azkoitia; hamar milioi eurotik gorakoa da herri horrek daukan zorra, bost kreditu baititu ordaintzeko. Urrategi Alberdi Azkoitiako Udaleko Ogasun Batzordeko arduraduna da; hark azaldu duenez, urtero-urtero milioi bat eta erdi euro erabili beharko ditu udalak zor hori amortizatzeko. Azkoitiarentzat gastu handia da hori: aurrekontuaren %20, hain justu.

Horrek datorren urteko kontuak zorroztera behartu du udala. Alberdiren hitzetan, ez dituzte gizarte zerbitzuak eta integraziokoak ukituko, baina gainontzean, ahal duten lekutik aurrezten saiatuko dira, besteak beste, kale garbiketan egindako azpikontratazioetan eta zabor bilketan.

Alberdik esan duenez, udal politika errotik aldatu nahi dute Azkoitian: "Ahal izan dugunaren gainetik ibili gara orain arte. Eraikuntza handiak, espekulazioak… horiek alde batera utzi behar ditugu, horrek eraman baikaitu egoera honetara. Auzolana, kontsumo arduratsua eta bidezko merkataritza bezalako asmo xumeagoekin lan egiten saiatuko gara".

Tolosarentzat ere "oso urte txarra" izango da datorrena, Lore Agirre alkateordearen hitzetan: udalak eta haren sozietateek ia hamazazpi milioi euroko zorra dute bankuekin, eta beste zortzi milioikoa duela 22 urte desjabetutako lur batzuen jabearekin. Hortik hiru milioi 2012an ordaindu beharko dituzte: "Horrek izugarrizko desoreka sortu digu aurrekontuetan". Maileguak "karga handia" izango diren arren, gastuak aurtengoaren pare mantentzen saiatuko da udala: "Gastu soziala mantendu egin behar da. Proposatzen duguna da udalaren kudeaketa efizienteago bat, udalaren barneko baliabideekin".

Auzolana, irtenbide gisa

Aurrekontuetako gorabeherak herri txikietan nabaritzen dira gehien. Errezilgo zorra, esaterako, bere tamainako herrien ohiko mugen barruan zegoen duela bost urte, %6 inguru. Aurreikuspenen arabera, %13,6an amaituko du aurtengo urtea; 830.000 euroko zorrarekin, hain justu.

Koldo Arzallus Errezilgo Udaleko Ogasun eta Finantza Batzordeko kideak azaldu duenez, aurreko agintaldian egindako hainbat inbertsiok ekarri dute egoera hori: "Inbertsio txikiak dira, baina izugarrizko arazoak sortu dituzte aurrekontuak koadratzerako garaian". 2012ra begira, badakite sarrerek ez dutela gora egingo. Dirua aurrezteko, bukatzera doan lan hitzarmen bat ez berritzeko aukera ari dira aztertzen. Azpikontratatutako zerbitzuetatik ere aurreztu dezaketela uste du Arzallusek: "Orain azpikontratatutako enpresek egiten dituzten lan batzuk auzolanean planteatu nahi ditugu".

Gipuzkoako 88 udalen artetik, hamalauk batere zorrik gabe amaituko dute urtea. 2.000 biztanletik beherako herriak dira horietako 11; beste hirurak Orio, Zumaia eta Hondarribia dira. Iñaki Arrizabalaga Zumaiako alkateak azaldu duenez, 2009tik gelditutako soberakin bat erabili zuten iaz inbertsioak egiteko: "Gaur egun ez daukagu zorrik, baina geldikin asko ere ez dago".

Gainera, udalarena den Zumaia Lantzen S.A. enpresak lau milioi euroko mailegua eskatu behar izan du, eta guzti horrek udalaren jarduna mugatuko du: "Inbertsio handienak iaz egin genituen, beraz, derrigortuta ez gauden guztia bertan behera laga dugu".

Kopuru absolututan, Donostiak du zor handiena: 204 milioi eurotik gora. Horietatik 116 udalarenak berarenak dira; gainontzekoa udalaren enpresa, fundazio eta patronatuena. Proportzioan, ordea, kopuru "baxua" da, Javi Vitoria Ogasun delegatuaren hitzetan; diru-sarreren %6 baino gutxiago da zorra.

"Indize hori ona da", eta gobernu batzordearen asmoa hori mantentzea da: "Zorrarekin, inbertsioak egin ditzakegu, eta momentu honetan egin behar dira, gastatu behar da. Krisian gaude, baina horrek ez du esan nahi dena murriztu behar denik".

Foru Funtsaren auzia

Udalen diru iturri nagusi bat aldunditik iristen zaien Foru Funtsa da. Diputazioak, bere bilketa aurreikuspenen arabera, diru kopuru bat bideratzen du udal bakoitzera, haren ezaugarriak kontuan hartuta. Herri batzuentzat finantzazio iturri garrantzitsua da hori; Zarautzen kasuan, esaterako, sarreren %40 inguru hortik datoz.

Sistema horrek daukan arazoa da banaketa prospekzioen arabera egiten dela, eta likidazioa, bilketa errealaren arabera. Aurten, espero baino diru gutxiago bildu du Foru Ogasunak, eta beraz, udalek dirua itzuli beharko diote; guztira, 44 milioi euro. Urte luzez, udalek etekin handia atera izan diote arrisku partekatuko sistema horri, baina krisi garaietarako ez du balio, Vitoriak azaldu duenez: "Zu gastatzen hasten zara sarreren espektatibaren arabera, eta azkenean esaten dizute: 'Esan genizuen 111 milioi izango zirela, baina azkenean 102 milioi izango dira. Urrian esaten dizute hori, eta berehala hasi behar duzu murrizketak egiten; bestela, zama bat da datorren urterako".

Hamar urtean, 119 milioi euro igo da Donostiako Udaleko zorra; 2002an 85 milioi euro zor zituen, eta 2011. urtea 204 milioiko zorrarekin amaituko du. Sarreren %46 izatetik, %76 izatera pasatu da hiriburuaren zor bizia.