Ikastetxeetan zein herrietan bertsolaritza eskolak sustatzeko eta bat-bateko taldeak sortzeko helburuarekin, Euskal Herriko Bertsozale Elkarteak eskolak ematen ditu bertsolaritza transmisioa sendotzeko. Gipuzkoan, esaterako, 125 ikastetxetara iritsi da ikasturte honetan ekimena. Hartara, Haur Hezkuntzatik DBH Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bitarteko 9.394 ikasle ari dira irailetik bertsolaritzaren munduan sartzen, eta sakontzen.

Euskal Herri osoko ekimena da Bertsozale Elkartearena. Hala, Bizkaian, Araban, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian ere beste 260 ikastetxetara zabaldu dute egitasmoa. Horri esker, denera, 20.270 ikaslek izango dute hartu-emana 2011-2012 ikasturtean bertsolaritzarekin —aurrekoan baino 2.828 gehiagok—, eta hori guztia garatzeko Bertsozale Elkarteak 36 bertsolaritza irakasle jarri ditu. "Poztekoa da bertsolaritzaren transmisioa urtetik urtera eremu berriak irabazten ari dela ikustea", esan du elkarteak.

Bertsolaritza eskolak emateko propio sortutako materiala badute. Hala ere, aurten, bertsolaritza irakasleen lana hobetzeko bidean indar berezia jarriko dute, eta horretarako formazio saioak prestatu dituzte. Haur eta gaztetxoek bi urtez jasotzen dituzte bertsolaritza eskolak.

Aldi berean, Eskolarteko Bertsolari Txapelketa ikastetxeekin elkarlanean prestatzeko eta aberasteko hausnarketa prozesua abian jartzeko konpromisoa hartu du elkarteak aurten. Izan ere, urte osoan egindako lanaren emaitza izaten baita txapelketa hori, ikastetxeetan egiten dituzten saioekin batera.

Gipuzkoako ikastetxe berriak

Bertsozale Elkarteak jakinarazi du Gipuzkoako hainbat ikastetxek bat egin dutela lehenengoz aurten bertsolaritzaren transmisiorako egitasmoarekin. Legazpiko Haztegi; Errenteriako Koldo Mitxelena eta Langaitz; eta Donostiako Nuestra Señora de Aranzazu, Santa Teresa eta Jakintza dira ikastetxe horiek.

Bide horretan, Errenterian egiten ari diren lana nabarmendu dute Bertsozale Elkartekoek. "Errenteria aurreko ikasturtean sartu zen proiektuan. Cristobal Gamon ikastetxeak apustu irmoa egin zuen eta berak ekin zion bideari. Aurten bi ikastetxe gehiago daude. Horrez gain, sinatu berri den hitzarmenari esker, Errenteriako Udalaren laguntza jaso du proiektuak".

Era berean, Legazpiko herriak lehen aldiz egitasmoarekin bat egin duela azaldu dute, "oraingoz, Haztegi ikastolaren eskutik".

DONOSTIA. Gipuzkoako Foru Aldundiak proposaturiko errezerga erreformak lehen tramitea gainditu du, Batzar Nagusiek atzera bota baitute PPk egindako osoko zuzenketa, PSE-EE, Bildu eta Aralarren aurkako botoekin. EAJ abstenitu egin da. Gaur, Ogasun Batz...

DONOSTIA. Kutxa Fundazioak bikoiztu egin du Kirolgi Fundazioari emandako diru laguntza; lehen 270.000 euro ziren, eta orain 500.000 euro izango dira. Horri esker, errendimenduaren hobekuntzan lanean diharduten klubak babestuko dituzte, Kutxak jakinara...

Joxemartin Apalategi Begiristain antropologoaren (Ataun, 1949 - Bilbo, 2006) lana hizpide hartuta, 2007ko otsailean Donostian egin zituzten jardunaldietan esandakoak, Joxemartin Apalategi Begiristainen oroimenez liburuan bildu ditu Eusko Ikaskuntzak.

Orain ia bost urte egindako omenaldi saioan egindako hitzaldietan, Eusko Ikaskuntzako kideek eta Apalategiren ikasle izandakoek esandakoak dira liburuan jaso dituztenak, haren lan antropologikoen eta irakaskuntza alorrean egindako lanen hausnarketa gisa. Nekazaritza eremuei buruz egindako ikerketak, hizkuntza, irakasle gisa erakutsitakoak nahiz etnografia alorrean egindako ikerketak eta ekarpenak irakur daitezke, beraz, liburuan.

Omenaldi saio haren ondoren, hainbat lagunek eta senidek egindako ekarpenak ere bildu dituzte liburua osatzeko, baita Joxemartin Apalategi Begiristainen bibliografia osoa ere. Liburuko materiala, Eusko Ikaskuntzaren webgunean (www.eusko-ikaskuntza.org) jarriko dute, eta nahi duenak bertan izango du ekarpenak irakurtzeko aukera. Paperean, ale bakar batzuk besterik ez dituzte argitaratu, besteak beste, Ataungo udaletxean, liburutegian eta Eusko Ikaskuntzako egoitzan gordetzeko.

Apalategiren lana biltzen duen argitalpena Ataunen aurkeztu zuten joan den larunbatean. Aurkezpenean izan ziren Eusko Ikaskuntzako kideak eta ataundarraren ikasle ohiak eta senideak. Eusko Ikaskuntzako Inmaculada Sanchezek azaldu zuenez, antropologoak gehien landu zituen gaien inguruan osatu dute liburua: "Ahozko herri produkzioa, landa lana, hizkuntza, irakasle gisa betetako zeregina..."

Hala, bost atal nagusi bereizi dituzte: Joxemartin Apalategi Begiristain pertsona, antropologo eta irakasle gisa; Ahozkotasuna eta bertsolaritza; Etnografia, presentzia parte hartzaile gisa; Begirada antropologikoak eta proiektuak; eta Etnologia eta Etnografia. Liburuari amaiera emateko, Apalategik egindako lan guztiak zerrendatuta biltzen dituen bibliografia erantsi dute. Testuak Eusko Ikaskuntzako kideek, ikasle ohiek eta senideek egindakoak dira. Eusko Ikaskuntzako Rosa Garcia Orellana, Aitzpea Leizaola eta Inmaculada Sanchez arduratu dira testuak biltzeaz eta antolatzeaz.

Irakasle lana, ikasleen ahotik

Iñaki Olaizola antropologoa izan zen Apalategiren azken ikasleetako bat. Irakasle gisa hark erakutsitakoak kontatu zituen liburuaren aurkezpenean, eta Apalategik "euskara eta Euskal Herria noraino maite zituen" azaldu.

Antropologia hitza baino pertsonalogia nahiago zuela ere azaldu zuen, "pertsona hitzaren esanahia erabat muturrera eramanez". XXI. mendea gerra mendea izango zela ere esaten omen zien Apalategik, "eta mende honetan inoiz baino okerrago biziko ginela". Garai txarrak etorriko zirela esaten zienean, dirua gordetzeko aholkua eman zien Apalategik ikasleei, ondoren diru hori "munduko beste kultura batzuk ezagutzeko erabiltzeko".

Kulturen arteko azterketan, "ikerlari multidiziplinarioak" izateko ere esaten zien ikasleei: "Gizartea eta kultura, antropologiari garrantzia emanez aztertzeko esaten zigun beti, eta, hala, antropologiari errekonozimendua ematen zion", azaldu zuen Olaizolak. Bitxikeriaz beteriko zerrenda luzea kontatuz ezagutarazi zuen Apalategi irakaslea.

EIBAR. Eibarren ospitale berria eraikitzeko akordioa sinatu dute Osakidetzak eta udalak. Proiektua otsailean esleitzea eta, ospitalea 2014aren amaierarako irekitzea espero dute. 30 milioi euroko aurrekontua izango du. Ospitaleak, orotara, Gipuzkoako ...

Iazko ekainaz geroztik da Artzai-Gazta elkarteko lehendakari Puy Arrieta Prosa (Araia, Araba, 1978), eta aldaketarik ez bada, ardura horixe izango du 2014. urtera arte. "Badakizu, demokrazian bezala", esan du irribarrez. Elkartea 1980ko hamarkadaren e...

Ikuspuntu kapitalista batetik, ospitaleak izatez dira defizitarioak; ez dute etekin ekonomikorik sortzen, zerbitzua baizik. Eta erabiltzaileek kuota garestiak ordaindu ezean, euren burua finantzatu ezin dutelako dute behar-beharrezko finantzabide publ...

Kontzezio Azoka bizi-bizi dator aurten Mendarora. Biharko azokaren egitarauan, omenaldi bat egingo du udalak, eta apustu bitxi baten lekuko izango dira bertan biltzen direnak. Omenduak Esteban Elorza Kortaberri eta Agustin Larrañaga Agarretxiki izango dira. 74 urte ditu aurrenak, eta 59 bigarrenak. Hainbat trontza txapelketa irabaziak dira elkarrekin, 1980eko hamarkadan hasita.

Trontzalariei ezin omenaldirik egin herri kirol jaialdirik egin gabe, eta horixe antolatu du Mendaroko Udalak: aizkolariak, harri-jasotzaileak, lokotx biltzaileak eta trontzalariak ariko dira lanean, nor baino nor hobeto. Ekitaldiko saiorik deigarriena, ordea, apustua da. Izan ere, trontzan lehian aritu beharko dute bi bertsolarik, jatetxe bateko arduradunak eta politikari batek. Izenak jakinda, bat baino gehiago zur eta lur geldituko da: Andoni Egaña bertsolariak eta Nerea Arebalo Mendaroko Toki-alai jatetxeko arduradunak osatuko dute bikoteetako bat; aurrez aurre izango dituzte Sebastian Lizaso bertsolaria eta Sonia Garcia Mendaroko alkatea. Jokoan, bazkari bat. Irabazi nahiz galdu, Arebalori egokituko zaio otordua prestatzea.

Badirudi balantza Lizaso-Garcia bikotearen alde dagoela. Izan ere, alkatea trontzan ibilia da lehen ere, eta Lizasok ere gertuagotik ezagutzen omen du lan hori beste bikoteak baino. Hala ere, Arebalok serio heldu dio lanari; izan ere, bi hilabete daramatza ahal duenetan Agustin Larrañagaren baserrira igotzen, entrenatzeko. Elorzari eta Larrañagari galdetuta, haiek ere Lizasoren eta Garciaren alde egingo lukete, bietako baten alde apustu egitekotan.

Kontuak kontu, zaleen arreta erakarri du apustuak, eta "jende asko joatea" espero du Garciak: "Omenduek merezi dute".

Euskadiko txapeldun

Elorza eta Larrañaga "hunkituta" daude omenaldiaren aurreko egunetan. Hitzik ere ez zaie ateratzen ia, udalaren omenaldiari buruz galdetutakoan: "Ez dut uste merezi dugunik halako omenaldirik, baina egingo digutenez, gustura gaude, noski", dio Larrañagak.

Udalak, berriz, argi du merezi dutena: 1982. urtean lortu zuen bikoteak lehen txapela, Gipuzkoako txapeldun izan baitziren; urte hartan bertan hasiak ziren lehiatzen. Hurrengo urtean Euskadiko txapela irabazi zuten, eta 1984an, Gipuzkoakoa eta Euskadikoa, biak. Ordutik, hainbat urtez aritu dira plazaz plaza, zaleen begiradak eta txaloak jasotzen.

Gaur egun, txapelketetatik erretiratuta egon arren, ikusle gisa alde batetik bestera ibiltzen dira herri kirolez eta apustuez gozatzen. Eta, oraindik ere, ez dute arazorik noizbehinka trontzan aritzeko: baten bati irakasteko, argazkietan azaltzeko... Edozein aitzakia nahikoa da, kirol horrek erakarri egiten baititu biak. Orain, omenaldirako prestatzen dabiltza. "Geure omenaldian trontzan aritu beharko dugu, denbora gutxian bada ere", dio Elorzak. Bertsolariak trontzan jarrita, norbaitek esan du larunbatean haiek ere bertsoren bat bota beharko dutela: "Ideia ona litzateke hori!", dio Arebalok. Baina trontzalariek ezetz, buruarekin, ziur.

Gerrako garrak Oñatin liburuaren bost egileetako bat da Nekane Arrazola (Oñati, 1959). Jerardo Elortza, Beatriz Gomendio, Juan Ramon Garai eta Idoia Etxeberriarekin osatu du Gogoratu Guran taldea. 1936ko gerrak Oñatin utzi zuen arrastoa argitara ateratzea izan da taldearen helburua; horretarako kaleratu dituzte liburua eta DVD bat, herriko 31 emakume eta 31 gizon elkarrizketatuta, eta hainbat artxibo arakatuta. Azken urteetan Intxorta 1937 elkartea Debagoienean egiten ari den lanaren azken emaitza da Gerrako garrak Oñatin; lehendik kaleratuak ditu Arrasateko eta Elgetako gerra garaiko kontuak, eta Bergarakoarekin hastekotan da orain. Beti bada zer ikertu gehiago, baina bukaera bat eman behar eta lana "nahiko borobila" gelditu dela uste du Arrazolak.

Gerraren aurrekariak, ondorioak, gerra ostea, atzeguardiako kontuak... Osoa da liburuaren mamia.

Bai, ahalegindu gara hasieran herrian bizi zen giroa erakusten. Derrepentean gerrarekin hasi barik, ikusteko garai horrek zer aldaketa ekarri zuen herrian. Eta gerokoa ere, noski, oso garrantzitsua da. Gerrari buruz-eta hitz egiten da, aipatzen dira batailak, taldeak eta hori. Baina gu ahalegindu gara zabaltzen, herrian bizi zen jendeari zer gertatu zitzaion azaltzen. Gerra bakarrik ez, herrian gelditzen direnek ere asko sufritzen dute, eta hori erakustea izan da gure intentzioa.

Eta zer gertatu zitzaion garai hartan herrian bizi zen jendeari?

Lehenengo, beldur izugarria. Gero, gosea —baserrietan ez horrenbeste, baina kaleko jendeak...—. Eta isunak. Eta gauzak kendu, euren begi aurrean. Hainbat kontu...

Eta irentsi egin behar...

...hori dena; eta isilik aguantatu behar, ezin kexatu, dena gorde behar. Oraindik ere, jende askorekin hitz egin dugu, eta batzuek oraindik beldurra zuten. Ez zituzten gauzak argi eta garbi esan nahi. Batzuk berotu egiten ziren esateko orduan, eta handik egun batzuetara: "Zer esan dut?"; "hau ez ipini", "ea nola ipintzen duzuen"... Oraindik. Hainbeste urte eta gero horrela bada, orduan izango zen izugarria.

Aurkitu duzue espero edo ezagutzen ez zenuten konturik?

Neuk ere, hau egiten ikasi eta ezagutu ditut kontu asko. Nik pentsatzen nuen beste era batekoa izango zela Oñati: kontserbadoreagoa, jende lasaiagoa... Baina konturatu naiz Oñatin jende asko ibili zela inplikatuta, eta asko sufritu zutela.

Errepresioa, handia izan zen?

Bai, izugarria. Fusilatuak eta... Beste herrietan ere asko izan ziren, eta gerran hildakoak. Baina hemen isun ekonomikoak asko izan ziren, konfiskatzeak... Herrian hain borroka gutxi egoteko, gero jasotako errepresioa izugarria izan zen. Irailaren 21ean herria hartuta zeukaten. Baina gero izan zen kontrol bat! Egin zituzten zerrendak, ibili ziren etxez-etxe, zein zeuden joanda ikusteko... Eta kontrol horren ondorio izan ziren isunak eta.

Ihes ere jende askok egingo zuen...

Batzuk borrokara, beste batzuk ihesi. Gutxi gorabehera, 600 gizon joan ziren herritik kanpora, eta 120 emakume. 6.700 biztanle zituen Oñatik orduan.

Liburuan arreta berezia eman diezue emakumeei.

Bai. Gerra aurretik, sindikatuetan, alderdi politikoetan, elkarteetan, nola hartzen zuten parte azaldu dugu, eta nolako aldaketak izan ziren: kalean, nola bizi ziren... Eta aurkitu ditugu eredu batzuk; ez ziren edozein emakume, parte hartzen zuten herriko elkarte politikoetan eta. Kontzientzia hori bazegoenez, gero parte hartu zuten gerran, ahal zuten edo utzi zitzaien neurrian.

Historia gorde baten barruan gordetako beste historia bat izan da emakumeena gerran...

Bai, eta hori ere nahi izan dugu astindu. Ni hasi nintzen emakumeen lanarekin. Eta, adibidez, polita izan da topatzea emakume bat, Kontxita Atxa, ibili zena Elorrion eta junta militarrarekin, egon zena sukaldari... Izan da polita topatzea datu horiek.

Francoren aldeko eta erreketeekin ibilitakoen kontuak ere jaso dituzue.

Bai, gerran denek hartu zuten parte. Gehiago sakondu dugu errepublikaren aldekoan, baina pentsatzen genuen —Oñatin egon zen bezala egonda erreketeen Oñati konpainia— merezi zuela ateratzea, erakutsi egin behar zela. Eta gero, mutil asko eta asko, kintak deituta, derrigortuta joan ziren. Preso hartu eta gero erreketeen batailoietan integratzen zituzten mutil batzuk, eta hor dago talde bastante handia Oñatikoa. Nahi izan dugu talde hori bereizi.

Elkarrizketatuek zer moduzko harrera egin dizuete?

Konfiantza hartu arte, pixka bat tanteatuz. Gero, konfiantza hartutakoan, hasten dira esaten gertatutakoak. Batek esaten zigun: "Badakizue? Ari zarete egiten bi lan: historia argitzen, eta lan psikologikoa. Ez dakizue nolako lasaitasuna hartzen dugun". Baten batzuek esan digute: "Baneukan gogoa hau dena esateko". Baina, bestalde, beldurra dago, oraindik. Kasu batean, emakume bat zen, nagusia, burua zeukan oso ondo. Ihesi joan zen eta erbestean ibili zen, beste emakume batzuekin. Joan zen Frantzia aldera. Dena kontatu zuen, puntuz puntu; falta zitzaion esatea zer jan zuten egunero. Baina, gero, hemen gertatutakoaz, ez zuen kontatu ezertxo ere. Ez zuen nahi.

Oraindik zauriak sendatu gabe dauden seinale da hori...

Hori nahi izan da: denbora pasatzen utzi, eta testigu zuzenak joan dira hiltzen; isildu da, ahaztu da. Hori da baten batzuek nahi izan dutena, eta ia lortu dutena.

Zer balio du zuek egindako lanak?

Memoria historikoa errespetatzea ezinbestekoa da gero askatasunez bizitzeko eta zauriak ixteko, eta aurrera egin eta etorkizuna sendotzeko. Derrigorrezkoa da hau dena argitzea; ikusi dugu jende askok sufrimendua zeukala, isiltasunean zegoelako. Ez dakit gazteak zenbat animatuko diren honelako kontuak ezagutzera, baina obligazioa daukagu transmititzeko zer gertatu zen.

2015erako zerbitzu "guzti-guztiak" euskaraz eskaintzeko ari da lanean Gipuzkoako Foru Aldundia. Martin Garitano ahaldun nagusiak asmoa agertu du euskara lehentasunezko hizkuntza izan dadin erakundearen barruko zein kanpoko jarduera guztietan. Garitano...