Gizartea

“Guk ere badugu gaitasuna”
2016-02-052016-02-05Albisteak, gipuzkoa, Gizartea

“Guk ere badugu gaitasuna”

Maite Alustiza

Goizean goiz jaiki, Donostiatik Legorretara arteko bidea egin, eta fabrikara lanera doaz astegunez Mikel Moreno, Marian Correyero eta Josu Santiago. Aulkiak soldatzen eta prestatzen aritu ondoren, etxera bueltan doaz, bazkaltzera. Arratsaldea aisian pasatzen dute. "Buelta bat ematera-edo ateratzen naiz, baina konturatzerako etxera joan behar dut, goiz jaiki beharra dago eta!", dio Santiagok. Mugako adimena dute hirurek, eta zailtasun ugari gainditzea tokatu arren, ozen diote ahalmena badutela: "Guk ere badugu gaitasuna, gure kasa molda gaitezke". Erronka berri bat dute aurrean hirurek: orain arte, Ortzadar elkarteko kide izan dira, eta, orain, zuzendaritza batzordean hasi dira, erabakiak hartzen. Mugako adimena duen beste kide batekin eta gurasoen hiru ordezkarirekin osatu dute batzordea. Moreno da presidente: "Garrantzitsua da guretzat erabakietan libre izatea, eta orain arte bizi gabeko esperientzia bat izatea". Badaki erabaki zailak hartu beharko dituztela batzuetan, baina, halakoren bat suertatzen denean, ziur da denen oniritziarekin egingo dutela. Hitza-rekin izan dira zuzendaritzako hiru kideak, Rosa Rubio koordinatzailearekin eta Maider Brit gizarte langilearekin batera.

Urteekin konfiantza irabaziz joan dira, baina, elkartera iritsi zirenean, bestelakoa zen hiruren egoera. Britek dioenez, "segurtasun ezaz beteta iristen dira, frustrazioz, eta tratu txar psikologikoak jasanda". Eskola urteetan bereziki, garai gogorrak ditu gogoan Morenok: "19 urterekin sartu nintzen Ortzadarren, 1996an, eta ordura arte ez zidaten mugako adimena diagnostikatu. Eskolan esaten zidaten alperra nintzela, ez zitzaidala ikastea gustatzen, ez nuela ezer egiten... Niri asko kostatzen zitzaidan ikastea". Bullying hitza ere aipatu du: "Orain asko hitz egiten da gaiaz, baina garai hartan, 1993-94 urteen inguruan, bullying-a eta eskola jazarpena ez ziren aipatzen".

Correyerok eskolara joateari utzi zion: "Ez nuen joan nahi, etxean geratu nahi nuen". Irakasleen aldetik ere, mespretxatua eta gutxietsia sentitu izan zen. Iltzatuta geratu zitzaion haietako baten esana: "Bizitza honetan ez nuela ezertarako balioko esan zidan". Oroitzapen onen bat ere gordetzen du, ordea. Mojetara sartu zenean laguntza eman zion emakumea dakarki gogora: "Sei urte nituenean, psikologo batek hartu ninduen, Teresa Diazek. Hark erakutsi zidan irakurtzen eta idazten; hari zor diot". Correyero 18 urterekin iritsi zen Ortzadarrera, 1995ean, eta ordutik jaso duen laguntzak babesa eta bultzada eman dio.

Berdin izan da Santiagorentzat ere: 16 urterekin sartu zen elkartean, 1982an, eta, geroztik, aurrerapauso handiak egin ditu; sukaldean, adibidez: "Lehen ez nekien ezer prestatzen, eta hona etorrita asko ikasi dut. Egun batean, adibidez, espagetiak egin genituen: lehenengo zer erosi behar zen erabaki, zenbat diru geneukan ikusi, erosketa egin, eta prestatu".

Goiz detektatzea

Gipuzkoako Aldundiak eman berri dituen datuen arabera, Gipuzkoan 1.300 kasu daude diagnostikatuta —ia berrehun kide batzen ditu Ortzadarrek—. Rubiok dioenez, ordea, diagnostikatu gabeko jende gehiago egongo da ziur: estatistiken arabera, populazioaren %1ari eragin diezaioke mugako adimenak.

Diagnostikoari dagokionez, elkarteko bost kideak bat datoz: geroz eta lehenago egin, hobe. Goiz detektatuz gero, formazioan orientazio egokiago bat egin daitekeela argi du Rubiok: "Zaragozako Unibertsitatearen ikerketa batean parte hartu genuen, eta mugako adimena dutenen bizi kalitatea ikertu zen. Hor ikusi zen guztiz beharrezkoa dela diagnostiko garaiz bat". Dena den, egitea ez da horren erraza. Profesionalen aldetik ezjakintasuna egon daitekeela uste du Morenok, informazioa falta agian. Zaila izan arren, Rubiok dio profesionalek adi jarri beharko luketela arazoren bat ikusterakoan: "Irakurtzen eta idazten hasteko garaian, irakasleek, pediatrek, alarma piztu beharko lukete".

Koordinatzailearen arabera, "inoren lurraldean" geratzen dira askotan mugako adimena dutenak. "Osasunaren Mundu Erakundeak normaltasuna kontsideratzen duen horretatik oso gertu daude, pixka bat azpitik, eta kasu batzuetan zalantzak daude gaitasun-eza ote den. Hala ere, horrek ez du esan nahi autonomoak izan ahal izateko hainbat arlotan laguntza behar ez dutenik". Ingurura begiratu eta mugako adimena dutenen lekuan jarri da: "Sekulakoa da zailtasunak izatea, eta, nahiz eta saiatu, inork ez ulertzea".

Emakumeentzat are handiagoa da desabantaila. Kasuak gutxitzen doazen arren, gizon eta emakumeen arteko aldeak hor jarraitzen du, eta elkartean bertan ere "erabat desorekatuta" dago gizonen eta emakumeen kopurua: "Emakumeei esaten zieten ikasteko balio ez bazuten familia zainduko zutela, edo haurrak zainduko zituztela. Askotan irteera horiek balekotzat jotzen dira neskentzat, bestelako alternatibak topatu gabe".

Banakako arreta

Egunerokoarekin lotutako zenbait arlotan laguntzen die elkarteak kideei, norberaren beharren arabera. Britek azaldu duenez, normalean guraso edo irakasleek jotzen dute elkartera. Ados badaude, pertsonaren lehen balorazio bat egiten dute, eta banakako jarraipena gero. Besteak beste, ekonomiaren kudeaketan laguntzen diete, babes psikologikoa ematen, bakarrik bizi direnei jarraipena egiten, opor garairako aukerak ematen... Hiru etxebizitza ere baditu Ortzadarrek, bat Errenterian eta beste bi Tolosan, eta "autonomia maila altuko lagunak" bizi dira han.

Gehiengoa, hala ere, familiarekin bizi da, eta horrek babes garrantzitsua ematen die. Correyero eta Moreno, esaterako, amarenean bizi dira; Santiago, berriz, anaiarekin. Babesean bizi arren, gauzak egiteko gai direla nabarmendu du Rubiok: "Askotan, etxean daudenez, dena egiten diete, baina, ez, autonomoak dira; guztiok daukagu gaitasuna eta guztiok egin dezakegu".

Urte mordoa pasatu da Ortzadarreko hiru kideak elkartean sartu zirenetik, eta haien ikasketa prozesua gertutik jarraitu du Rubiok, heltze prozesu bat: "Denek ez dute prozesu bera, pertsona guztioi gertatzen zaigun bezala, baina hemen hasten direnean ikusten dute haien berdina den jende gehiago dagoela, gaitasuna dutela, gauza batean ez bada bestean gai izango direla".

Prozesu horretan, norbera bere buruarengan sinesten ikasten ere joan dira: "Nik Mariani beti esaten nion: 'begira zaitez ispiluan, muxuak eman, zuk balio duzu eta'". Pertsona batzuen eta besteen artean aldea egon arren, denbora honetan ondorio batera iritsi da Rubio: "Zer sen ona daukaten. Eta benetan behar batzuk dituzten arren, autonomoak izan daitezkeela".

Ikasten ez ezik, motibatzen ere lagundu nahi dituzte. Britek dioenez, aisialdia garrantzitsua da horretarako: "Motibatu egin behar dira, bestela etxetik lanera eta lanetik etxera... Batzuei kosta egiten zaie, eta, horregatik, ekintzak beraiek antolatzea nahi dugu". Horrela, elkarteko kideek proposatutako aisialdiko ekintzak martxan jarri nahi dituzte, boluntarioen laguntzarekin. Orain arte ere aritu izan dira hainbat saltsatan; sukaldaritza liburu bat egin zuten, adibidez: errezetak bilatu, terminoak egokitu, pausoak erraztu...

Elkarteko ekintzetatik kanpo ere, han eta hemen aritzen dira Ortzadarreko zenbait kide. Santiagok, esaterako, mendian ibiltzea du gustukoen: "Otsailean hemendik ibiliko gara lehenengo, eta gero Pirinioetara goaz, erraketekin ibiltzera". Realaren partidaren bat ikustera ere joan izan dira Moreno eta biak, Anoetara.

Lana eta legea

Beharrak eta eskaerak aldatuz joan dira urteekin. 1977an sortu zen Ortzadar, guraso talde baten ekimenez. Garai hartan, uste zuten euren semeei ematen zitzaien hezkuntza ez zela egokia, eta zerbitzu bat sustatu nahi zuten, hezkuntza zentro modura. 7 urtetik 21 urte bitarteko lagunak sartu ziren, eta bakoitzak behar ezberdinak zituela ikusi ahala joan ziren zerbitzuak zabaltzen.

Hasieran lan arloari arreta berezia jarri ziotela dio Rubiok: "Donostiako Udalarekin esperientzia bat izan genuen, orain arte administrazioan izan dugun esperientzia bakarra. Praktiketan sartu ziren bost lagun udal brigadetan, begirale batekin, eta gero kontratatu egin zituzten". Halako aukera gehiago eduki ez izana pena da harentzat; "idealena" enpresa arruntetan sartzeko aukera izatea litzateke.

Egungo egoerari begiratuta, Rubiok oso garrantzitsutzat du mugako adimena dutenak legeak errekonozituta egotea: lan arloko legeetan, hezkuntzan, lege juridikoetan... "Bisibilitatea ere eskatzen dugu. Biztanleriaren %1az hitz egiten ari gara; jende asko da".

Elkartearen barruan ere, gaitasun hori aintzat hartzea erabaki zuten hausnarketa prozesu baten ondoren: "Beti defendatu izan ditugu gaitasunak, eta ez desgaitasunak. Adimen mugatua dutenek gaitasun juridikoa dute, gaitasuna dute erabakitzeko, eta horregatik proposatu genuen zuzendaritzaren parte izatea".

Elkarlanaren beharra

Elkarteko kide eta gurasoekin batera, Brit eta Rubio soilik aritzen dira Ortzadarren. Biak baino ez: "Mugatuak dira guk eman ditzakegun zerbitzuak; horregatik, deia egiten diegu boluntarioei". Rubioren ustetan, babes txikia eman arren, prebentzio lana egiten ari dira pertsona autonomoak: "Babes hori gabe, baliabide gehiago sortu beharko ditugu, ordurako gaixo egongo direnak laguntzeko".

Boluntarioekin batera, erakundeen babesa ezinbestekotzat dute. Babes ekonomikoa eta inplikazioa. Hainbatetan erakundeetatik jaso duten erantzuna deitoratu du Morenok, zuzendaritza batzordeko presidente gisa: "Gertatu izan zaigu erakundeetara joatea eta kontuan hartuko gaituztela entzutea. Baina, gero, errealitatean, ez dira zutaz gogoratzen, han egon zarela ere ez".

Ekintzarako prest dago XV. mendeko eraikina
2016-02-052016-02-04Ekonomia, gipuzkoa, Gizartea

Ekintzarako prest dago XV. mendeko eraikina

Asier Perez-Karkamo
Ekintzarako eraiki zuten XV. mendean, hiribilduko ekialdeko sarbidea zen Nafarroako atea babesteko. Eta ekintzarako birmoldatu dute XXI.enean. Eskualdean aztarrena uzteko prest dauden ekintzaileak nahi dituzte Errenteriako Torrekua ...

Lehen harria altxatu zuten
2016-01-292016-01-28gipuzkoa, Gizartea

Lehen harria altxatu zuten

Nik daukadan pena handiena da oraindik ez direla azaldu bi hildako haien senideak, ezin izan zaizkiela gorpuak senideei itzuli. Baina, noski, hainbeste egongo dira, eta hainbeste urte pasatu dira". 2002an Zaldibiako Irastorza baserriko lurretan deshobiratutako bi gorpuen inguruko gorabeheren kontakizuna esaldi horrekin amaitu du Martin Ibargurenek (Zaldibia, 1921). Urte luzetan eramandako zama arindu zuen orduan Ibargurenek. 15 urte zituenetik bazekien bi gorpuak hor zeudela, baina 66 urtean isilpean gorde zuen, betiere egia argitara ateratzeko gogoz. "Badaezpada ere, semeari erakutsia nion tokia. Ez nekien hil baino lehen inori esaterik izango nuen, eta semearekin tokira joan eta makila batekin tokia markatu nuen. Bost zentimetroko okerrik ere ez nuen izan".

1936ko gerran hildako bi gizonen gorpuak Ibargurenek esandako tokian bertan topatu zituzten, buruan tiro bana zutela. Euskal Herrian eginiko lehen deshobiratzea izan zen, ondotik etorriko ziren guztiei bidea ireki ziena. Gerran hil, edozein zulotan lurperatu eta desagerrarazitako milaka gorpu lur, lokatz eta harriz estalita egon dira urte luzetan. Zaldibian, lehen harria kendu zuten.

Hamalau urte geroago, eta gerra piztu zela 80 urte igaro direnean, Zaldibiako aurkikuntzaren protagonista izan zirenak elkartu ditu Hitza-k. Martin Ibarguren, batetik; Oroitz Etxabe, Zaldibiako garai hartako alkateordea (EH), bestetik; eta Juantxo Agirre, Aranzadiko idazkari nagusia, azkenik. Mahaiaren bueltan eseri, eta hiruren aurpegietan irribarrea ageri da, orduko anekdotak eta, batez ere, urduritasuna oroitzean. "Gu ez ginen kontziente aurkikuntza horrek gerora irekiko zuen bideaz. Ez genekien etorkizunean Zaldibiakoa hain garrantzitsua izango zenik", dio Agirrek.

Izan ere, mugarri izan zen Zaldibiako aurkikuntza: hurrengo urteetan egingo ziren lan ugariren lehen urratsa; gerora ezarriko ziren protokoloen abiapuntua; 36ko gerraren ikerketan eta memoriaren berreskurapenean erakunde publikoek eta, batez ere, Eusko Jaurlaritzak hartuko zuten konpromisoaren lehen harria.

Hain zuen ere, Jaurlaritzak abenduaren amaieran aurkeztu du 36ko gerrako hobien kokapena ikertzeko 2015-2020 aldirako plana, non orain arte egindako ikerketa lan eta deshobiratzeak jaso eta aurrerantzean egin beharrekoak aipatzen diren, lehentasunak eta jarraitu beharreko protokoloa zehaztuz.

Sagastian lurperatuta

Ibarguren ez zegoen etxean bi gizonak hil eta lurperatu zituztenean. "Ni fraidetan nengoen, baina aitak askotan hitz egin zigun horretaz. Guk ere galdetzen genion, eta etxeko eltzea baino hobeto ezagutzen genuen kontua". Datarik, ordea, ezin du zehaztu Ibargurenek. "Irail amaiera edo urria izango zen, aita eta bi arreba sagar biltzen ari baitziren. Metrailadore baten hotsa entzun zuten, eta aitak arrebari esan zion 'hemen ez zegon ezer onik, eta goazeman etxera'. Etxera iristerako, amari enkargua emana zioten. Bi hildako zeudela eta lurperatzeko, hortxe, bide ondoan".

Ibargurenen aita karlista zen. "Guk orduan ez genekien ezer, baina hala omen zen. Herri guztietan baziren gizon armatuak, ez dakit nik zein misiorekin, baina gure etxean beti egon zen fusil bat, eta munizioa. Somatenekoak esaten zitzaien".

Gaintzako bidearen hasieran zegoen tabernara joan, han apopilo zeuden bi mutilak hartu, erremintak, kandelak eta kinkeak prestatu —"orduan ez baitzegoen linterna eta halakorik"—, zuloa egin, eta hantxe bota zituzten bi gorpuak. "Erori bezala gelditu ziren, eta ondoren lurrarekin zuloa estali". Errepide bazterrean lurperatu beharrean, Jose Victor Ibargurenek sagastian lurperatu zituen. "Sagasti ederra zen, eta hobe hor kuneta zuloan baino".

Bi gorpuak urte luzetan "bizilagun" izan zituztela dio Ibargurenek, eta maiz pasatzen zirela tokitik. "Nabarmena zen non zeuden lurperatuta. Belarra ilunago hazten zen karratu horretan; izango da gorpuak zeudeneko lurrak beste era batera elikatzen zuelako belarra".

"Hemen ere bai"

Lurrak belarra bezala, gertakari hark kontzientza iluntzen zion Ibargureni. Hala, 2002an, telebistan ikusitako albiste batek bultzatu zuen pausoa ematera. "Ikusi nuen Leonen [Priaranza del Bierzo] atera zituztela gerra garaiko hamahiru gorpu, eta niri segituan mugitu zitzaidan barrua. 'Hara, Leonen atera dituzte? Ba, hemen ere badituk ba'. Eta, orduan, Lurdes Arteagari kontatu nion. Lurdes udaletxean aritzen zen, eta harreman handia genuen. Hark galdetu zidan, 'seguru al zaude?'. 'Egongo ez naiz ba seguru? Haien gainetik pasatu naiz ni gutxienik mila aldiz', erantzun nion".

Hortxe hasi zen Euskal Herrian Aranzadik egindako lehen deshobiratzearen ibilbidea. "Lurdes guregana etorri zen, eta Martinek kontatutakoa esan zigun. Guk, dudarik gabe, aurrera egin behar zela pentsatu genuen; behar ziren bitarteko guztiak martxan jarri eta Aranzadirekin jarri ginen kontaktuan", azaldu du Oroitz Etxabek. "Martin eta Lurdes, horiek izan ziren aurkikuntza hau ahalbidetu zutenak; udalak bere lana bete baino ez zuen egin, bidea eman genion eskaera bati".

Ibargurenek makila sartu zuen tokira 2002ko abuztuaren 15ean joan ziren lehendabizikoz udaleko kideak eta Aranzadikoak, eta deshobiratze lanak irailaren 9an hasi zituzten. "Bete-betean asmatu zuen: esandako tokian, hantxe bertan zeuden gorpuak", azaldu du Etxabek.

Hala ere, unearen larritasuna oso gogoan du Agirrek. "Guk beste daturik ez genuen, Martinen lekukotza bakarrik. Eta tokira joan ginenean, haiek zalantzak. Martinek, 'hau sagasti eder bat zen', eta guk pinuak eta sasiak bakarrik ikusten genituen. Eta pinudiek duten azidotasunarekin, pentsatzen genuen, 'jo, hemen ezer ez da agertuko'. Gero berari begiratzen genion, eta ikusten genuen ja adin bat bazuela, eta gure barruan, 'baina hau gogoratuko al da?'. Gainera, garai hartan mukizu bat zen, eta une hartan ez zegoen Zaldibian, Durangon baizik. Nolako dudak".

10:45 ziren. Ondo oroitzen du Agirrek noiz hasi ziren aitzurrarekin lurra mugitzen. "Eta mugitu genuen, eta ezer ez. 13:00, eta ezer ez. Nekatu ere egin ginen. Badakizu, baratzean inoiz ibili gabeko kalekumeak...". 15-20 minutuko geldialdi bat egin zuten. "Hura urduritasuna", oroitu du Agirrek. "Hala ere, zu ni baino lasaiago egongo zinen igual", erantzuna Ibargurenek. "Bai, Martin oso-oso urduri zegoen, bihotza atera beharrean". Aranzadiko arkeologo taldeko batek beste aitzurkada bat eman eta aitzurrak burezurraren kontra egindako hotsa entzun zuten arte. "Orduan bai, orduan lasaitu ginen".

Zalantzak Aranzadin

Deshobiratzeen kontua berria zen Aranzadirentzat, eta zalantza asko egon ziren Aranzadiko kideen arten ere bide horri ekin edo ez erabakitzeko. "EHUn historia eta arkeologia ikasi genuenoi sekula ez ziguten irakatsi posible zela arkeologia XX. mendeko aztarnekin egitea, Erdi Arora edo Historiaurrera joan gabe". Eta Aranzadin ere mota horretako lanak egin zituzten ordu arte. "Hori bai, bazegoen hezurrak lantzen-eta aritzen zen lantalde oso ona, Paco Etxeberriaren zuzendaritzapean aritzen zena".

Leonen, Priaranza del Bierzo herrian egin zuen talde horrek lehen deshobiratzea, 2000ko urrian. "Leondik laguntza eske deitu zuten Aranzadira". Orduantxe sortu ziren lehenengo zalantzak. "Kontu hau ofizialki oraindik ez zegoen batere egonkortuta. Gauza arrotza zen. 'Hobe gauzak dauden tokian uztea'. Aranzadi barruan egon zen kezka eta eztabaida puntu bat. Inork ez zituen gauza horiek egiten, ez zegoen dirurik. Eta gure tradizioa beste bat zen, Historiaurrea, etnografia... Lehenengo gogoeta izan zen: 'Ez sartu saltsa horietan, hor politika dago, diru laguntzak galduko ditugu...'".

Baina arkeologo talde bat bidali zuten Leonera, eta hamahiru gorpu aurkitu zituzten. "Eta estatuan oihartzun mediatiko izugarria izan zuen". 2002an Zaldibiako Udalaren eskaera jaso zutenean, lehen pausoa emana zuen Aranzadik. "Baina hemen aurrerapauso garrantzitsu bat eman zen: hemengo erakunde publiko batek deitu zuen Aranzadira, eta idatziz eskatu zuen gure laguntza". Hobia aurkitu eta ikertzeko lanari "halako ofizialtasun bat" eman zion horrek. "Eta prozedura eta metodologia bat osatu zen, egun erabiltzen denaren oso antzekoa: nork eskatzen dion nori, zergatik eskatzen den, zein pauso eman behar diren, ofizialki nola egin egin behar diren gauzak... Oso garrantzitsua izan zen, legearen eta epaileen mugak oso ilunak baitziren arlo honetan. Gu Zaldibiara babes instituzionala genuela jakinda joan ginen".

Agirrek oso garrantzitsutzat du babes instituzional hori. Zaldibiako hartan, Gipuzkoako Foru Aldundia eta Eusko Jaurlaritza ere jakinaren gainean zeuden, eta babesa "lehenengo momentutik" heldu zen. Urte bereko abenduan, Juan Jose Ibarretxe EAEko lehendakariak agerraldi instituzional bat egin zuen, memoria historikoa berreskuratzeko "politika aktibo bat" martxan jarriz; eta 2003aren hasieran elkarlanerako hitzarmena sinatu zuten Aranzadik eta Eusko Jaurlaritzak Araba, Bizkai eta Gipuzkoan ekiteko. "Zaldibiatik atera zen irudiak eta gertaerak zirrara eragin zuen euskal gizartean, eta euskal erakundeak mugitu egin ziren, heldutasun politiko handiarekin, Espainia aldean oraindik ere ez dagoena. Berehala jarri zen dena martxan, eta hortik aurrera eskaera gehiago etorri ziren udaletatik, eta zabaldu zen bide bat".

Ibarguren bezala, azaldu ziren lekuko gehiago, gerrako hobi gehiagoren berri emanez; eta horietan etenik gabe jardun du Aranzadik. Arrasaten, Kurtzetxikiko leizean egin zuten hurrengo arkikuntza, 2002an bertan. Agirreren hitzetan, bi gauza izan dira ezinbesteko orain arteko bidea egin ahal izateko. Batetik, erakunde publikoen inplikazioa eta babesa; eta, bestetik, aurrez ere talde on bat egotea, erakunde zientifiko bat, antropologo talde on bat, metodologia bat... Dena uztartuta, ibilbide luze bat egin ahal izan dugu". Euskal Herritik kanpo ere jardun du Aranzadik, laguntza ematen. "Baina baldintzak ez dira inondik ere hemen ditugunak; zailtasun handiekin ari dira, babes instituzionalik gabe".

Euskal Herrian, ordea, ibilbidea ez da amaitu. 2020ra bitarteko plana aurkeztu berri du Eusko Jaurlaritzak, Aranzadik gauzatuko duen plana; eta, bertan, identifikatuta dauzkaten hobietan ikerketa egitea aurreikusten da.

Paper zuritik amets moreetaraino
2016-01-292016-01-28gipuzkoa, Gizartea

Paper zuritik amets moreetaraino

Milurteko hasierara egin behar da atzera, Tolosako Berdintasun Saila sortu zenekora itzultzeko. 2000. urtetik hona gizon eta emakumeen eskubideen balantzak orekaren alde egin duela dio Agurtza Zuberok, Tolosako Udaleko berdintasun teknikarietako batek. Baina, milurteko hasieran joera hori izanagatik, sendatu beharreko gaitza mendez mende gotortutako kate bat da, eta ia ezinezkoa da zuritik beltzerako aldaketak sortzea: "Gure lana, neurri batean, astuna da: zaila da emaitzak ikustea, baina egoera aldatu da".

Besteak beste, emakumeek "gero eta gehiago" salatzen dute indarkeria matxista, gizarte zerbitzuetara joz, eta udal barruko lanetan berdintasuna "ezinbesteko irizpide izatea" ere aurrerapausotzat dute teknikariek. Lorpen zerrenda horri, gainera, azken urteotan jabetze eskolaren proiektuak izandako gorakada ere gehitu diote. Horrela, urtez urteko garapen horrek utzitako uberari argazki bat atera, eta, iraganeko lanaren emaitzak oinarri hartuta, Tolosako III. Berdintasun Plana ondu berri dute orain; hurrengo urteetarako bide orria izango da.

Zertarako balio du, ordea, berdintasun plan batek? Hainbat herritarren buruan errepikatutako oihartzuna izan liteke galdera hori; paper zuriaren gainean idatzitakoak, sarri, kontu abstraktu suerta daitezke. "Guretzako bide orri bat da, bost urterako egitasmo bat. 2015. urtean hasita, 2020. urtera bitarteko helburuak ezarri ditugu, Tolosan, emakumeen eta gizonen berdintasunaren esparruan; eta helburu horietara iristeko neurri zehatzak proposatu ditugu".

Proiektu guztietan bezala, berdintasun plan bat idazteko ere behar-beharrezkoak dira sukalde lanak. Bada, epe ertainera begirako egitasmo horretan, 2008. urtean Tolosan onartutako berdintasunerako udal ordenantza izan da abiapuntua, eta hortik abiatu dute udalerriko gaur egungo genero diagnosia: "Norbanakoekin eta eragileekin elkarrizketak egin ditugu, eta bi saio ere bai, hainbat herritarren laguntzaz. Bilkura horietako informazioarekin batera, ordea, datu bilketa xehetua egin behar izan dugu". Eta hori izan da lanik gogorrenetakoa, urtebeteko jardunean: "Hainbatetan ez zegoen sexuaren arabera banatutako daturik, eta, kasu horietan, Eustatera jo dugu".

Ikusezin bezain garrantzitsu

Ia beti, indarkeria matxistaren eta lan egoeraren inguruko datuek hartu ohi dituzte komunikabideetako lerroburuak, berdintasuna hizpide denean. Eguneroko bizitzan, ordea, badira itzalean geratzen diren beste hainbat zenbaki; horiek azpimarratu nahi izan ditu, hain zuzen, Zubero teknikariak. Hirugarren adinekoen kasuan, adibidez, emakumezkoak dira nagusi eguneko zentroetan. Aldiz, osasun mentaleko eta gizarteratzeko zentroetan, gehienak gizonezkoak dira.

Gizarte zerbitzuetatik euskarara jauzi eginez gero, berriz, bada paradoxa txiki bat: emakumezkoek gehiago erabiltzen dute euskara, baina, era berean, Tolosako Aitzol udal euskaltegiko ikasle gehienak emakumezkoak dira: "Galtzaundi bezalako euskara taldeetan, ordea, gizonezko gehiago dago; parte hartze publikoan emakumezkoak gutxiengoa diren seinaleetako bat da hori".

Dena den, datu bilketa orokorraren gainean lupa nonbait jarri beharko balute, landa auzoetako emakumeen egoerari begiratzeko erabiliko lukete Tolosako berdintasun teknikariek. Gipuzkoako Foru Aldundiko Nekazaritza eta Landa Garapeneko Zuzendaritza Nagusiak emandako datuak baliatu dituzte, eta zenbakiek argi diote nekazaritza eremuetako ustiategien jabetza gizonezkoena dela: "Landa auzoetako emakumeek autonomia falta dute, eta zaintzaren inguruan oso lotuta daude, gainera".

Lau ardatz eta eskari bat

Txosten mardula da berdintasun plana, eta milaka datuk osatzen dute haren mamia. Datu hutsekin ez da aurrerapausorik ematen, ordea, eta, ikusi eta neurtutakoa aldatzeko, lau bide nagusitatik egingo dute saiakera: genero zeharkakotasuna; jabetzea eta parte hartzea; zaintza eta bizitzaren iraunkortasuna; eta, azkenik, indarkeria matxistarik gabeko ingurunea.

Tolosako Berdintasun Saila lanean ari da jada, eta bost urteko atzerako kontuan buru-belarri sartu dira, Tolosako gizartea berdinzaleago bilakatze horretan. "Jabetze arloan, esaterako, neurri bat izan daiteke jabetze eskolako urteko ikastaroak prestatzea, eta baita Guretzako emakume atzerritarren taldearekin lanean hastea ere", azaldu du Zuberok.

Bide beretik, "jauzi kualitatibo bat" eman nahi dute, emakumezkoen parte hartze soziopolitikoa bultzatuz: "Orain arte antolatu izan ditugun jarduerak gorputzarekin eta autoestimuarekin oso lotutakoak izan dira, oro har, baina harago joan nahi dugu, emakumeen ahotsa herrian eta udalean entzun dadin".

Ideia berriz eta asmo onez mugi daiteke mundua, baina, tamalez, baliabide ekonomikoak behar dira gainerako balioen aldamenean, zerbait lortuko bada. Berdintasun politikekin ere gauza bera gertatzen da, eta Emakunderen diru laguntza bati esker —15.000 euro— gauzatu ahal izan du III. plana Tolosako Berdintasun Sailak.

Zuberok, dena dela, argi dauka "borondate politiko handiagoa" behar dela, mendeetan belaunaldiak lotu dituen kate pisutsu hori apurtzeko: "Urtez urte aurrekontu handiagoa izaten da berdintasun politikak garatzeko, baina, gure helburuetara benetan iristeko, babes zabalagoa eta benetako borondatea behar ditugu; eta, zer esanik ez, biolentzia matxistaren arazoari muinetik heltzeko".

[Herriz herri] Aia: Herrigunetik haratago doana
2016-01-292016-01-28gipuzkoa, Gizartea

[Herriz herri] Aia: Herrigunetik haratago doana

GIPUZKOA BATETIK BESTERA. Hamabi auzok eta herriguneak osatzen dute Aia, Gipuzkoa iparraldeko herria. Berezitasunak baditu: hiru biztanletik bi inguruko auzoetan bizi dira. 2016ko udal aurrekontuak onartzeko esperoan, eskolaren eraikin berria dute jo...

Igeldoren desanexioa bertan behera utzi du EAEko Auzitegi Nagusiak
2016-01-272016-01-27Gizartea

Igeldoren desanexioa bertan behera utzi du EAEko Auzitegi Nagusiak

Garikoitz Goikoetxea (Berria) Donostiari atxikita jarraitu beharko du Igeldok. Donostiako Udalak —oposizioaren botoekin— 2014an jarritako helegiteari arrazoi eman dio EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak, eta, ondorioz, bertan behera utzi du Gipuzkoako Diputazioak Igeldo herri bihurtzeko onartutako dekretua.Luze joan da prozedura. 2013ko abenduan onartu zuen aldundiak Igeldo herri bihurtzeko dekretua, aurretik galdeketa egin eta gero. 2014ko urtarrilean...

“Beharrezkoa da zerbitzuak zabaltzea”
2016-01-222016-01-21Albisteak, gipuzkoa, Gizartea

“Beharrezkoa da zerbitzuak zabaltzea”

Duela ia 40 urte sortu zen Gautena, Gipuzkoako pertsona autisten gurasoek osatutako elkartea. Beste hainbat elkarte bezala, beharrak bultzatuta sortu zuten Donostia aldeko hainbat gurasok, 1978an. Berritzailea izan zen oso Gautena, autismoaren trataerari dagokionez. Ordura arte, ikuspegi kliniko batetik soilik tratatzen zen sindrome neurologikoa. Gautenak beste ikuspegi bat jarri zuen martxan, gaitzaren gizarteratzea helburu zuena. Pertsona autisten inklusioa dute xede, eta zerbitzu eskaintza zabala dute haien bizi kalitatea ahalik eta onena izan dadin.

Ia 40 urteko ibilbidean, aurrerapauso handiak egin ditu elkarteak. Gaur egun, lurraldeko 800 familia ingururi ematen die zerbitzua. Autismo mota eta gradu guztiak tratatzen dituzte, arinenetik larrienera. Hainbat zerbitzu jartzen dituzte familien eskura, diagnosia egiten denetik hasita. Diagnosiaren arabera, modu batera edo bestera bideratzen dituzte kasuak.

Posible denean, autismoa duten haurrek gainontzeko haurrekin batera ikasten dute ikastetxean, helburua inklusioa delako. Kasu horietan, hezitzaileen laguntza izaten dute. "Hezitzaileak Hezkuntza Sailak bideratzen ditu, baina Gautenako psikologoekin harremanetan egoten dira", azaldu du Javi Garciak, Gautenako kideak. Autismo kasu larrienetan, berriz, Ikasgela Egonkorrak izeneko zerbitzua eskaintzen dute. Gipuzkoan hemezortzi ikasgela egonkor dituzte, guztira.

Xedea: lurraldera zabaltzea

Pertsona autistak 20 urtera arte egoten dira hezkuntza sisteman, eta Garciaren esanetan, bitarte horretan ia erabat aseta egoten dira beren beharrak. Arazoa behin hezkuntza prozesua amaitutakoan etortzen da, ordea. Gautenak bi zerbitzu eskaintzen ditu ikasketak amaitzen dituztenerako. Batetik, eguneko zentroak dituzte: hiru Donostian eta bat Errenterian. Bestetik, pertsona autistak bizi ahal izateko etxebizitzak: bost Donostian eta bat Urnietan.

Hortaz, zein da gabezia? Bada, bi zerbitzu horiek Donostia aldean baino ez direla eskaintzen. Gipuzkoar guztien eskura daude, noski, baina ez da batere erosoa Donostiaraino mugitu beharra. Jose Conejo legazpiarrak, esaterako, egunero Donostiara eramaten du semea, eguneko zentrora. "Ni, nire lanagatik, molda naiteke, baina hori ez da irtenbidea. Helburua izango litzateke zerbitzua familiaren bizilekutik ahalik eta gertuen eskaintzea".

Gabezia horretaz jakitun, zerbitzuak lurralde osora zabaltzea da Gautenaren hurrengo erronka, Donostiako erabiltzaileek dituzten aukera berberak izan ditzaten gainontzeko eskualdeetan ere. "Helburua da bizitzako etapa guztietan beharrak aseta izatea, bakoitza bizi den eremuan, autismoak bizitza osoan irauten baitu", esan du Garciak. Dagoeneko harremanetan daude Gipuzkoako Foru Aldundiarekin, Gautenaren zerbitzuak gainontzeko eskualdeetara zabaltzeko.

Elkargunea Zumarragan

Garciak uste du agintaldi honetan aurrera aterako dela proiektua. "Edo hori gustatuko litzaiguke, behintzat; gutxika ari gara pausoak ematen". Antza denez, lehenik Goierrin hasiko dira eguneko zerbitzua eta etxebizitza zerbitzua eskaintzen. "Nik ospitalearen adibidea jartzen dut beti: garai batean ospitalea Donostian zegoen, eta hara joan behar zen derrigor; gaur egun eskualde guztietan dago ospitale bat", esan du Conejok. "Bada, guk ere ospitalearen bide bera egin nahi dugu, gure zerbitzuak zabalduz; bidearen hasieran gaude oraindik, eta baikorrak gara".

Conejok esan bezala, zerbitzu guztiak lurraldera zabaltzeko bidearen hasieran daude oraindik. Pauso batzuk emanak dituzte, ordea. Zumarragan, esaterako, Goierri osoari —Goierri garaiari zein Goierri beheari— zerbitzua ematen dion elkargunea ireki zuten duela bizpahiru urte. Hainbat zerbitzu eskaintzen dituzte han. Adibidez, autismoa duten haurrak han biltzen dira psikologoarekin, eta psikiatria zerbitzua ere badute.

Bestalde, aisialdirako elkargune modura ere funtzionatzen du. Autistak zein haien gurasoak elkartzen dira udalak utzitako lokalean. Sukalde bat, telebista eta sofa pare bat dituzte, eroso egoteko. Psikologoaren kontsultetarako, berriz, aparteko gela bat dute, beharrezko materialarekin.

Eskualdean zenbait ekintza antolatu ahal izateko ere balio izan die Zumarragan egoitza izateak. Hitzaldiak eta tailerrak egiten dituzte, esaterako. Zumarragan antolatzen diren arren, Goierri osoko herritarrentzat dira jarduerak. Garciaren esanetan, berebiziko garrantzia du antolatzen diren ekintzetan jendeak parte hartzeak. "Eskualdean egiten diren ekintzetan gero eta jende gehiagok parte hartu, orduan eta argiago geratuko da beharrezkoa dela Gautenaren zerbitzuak lurralde osora zabaltzea".

Gizarteratzeko balio izan du

Eta, batez ere, autismoa gizartean ikusarazteko balio izan du Zumarragako egoitzak. Gautenaren izena eta logoa atean grabaturik dituen lokal bat izate hutsak elkartea zein gaitza ezagutzera ematen lagundu die. "Aurreko batean kalean geratu ninduen ezagun batek, eta esan zidan lagun bat Gautenara bideratu zuela, semeari autismoa diagnostikatu diotelako; poztu egin nintzen, horrek esan nahi duelako jendeak badakiela hor gaudela", esan du Garciak.

Conejo baikorra da, eta bide onean doazela uste du. Autismoa gizarteratzea da Gautenaren helburu nagusietako bat, eta bide horretan aurrerapauso handiak eman direla iruditzen zaio. Oraindik estereotipo asko egon arren, jendeak duela hogei urte baino askoz gehiago dakiela adierazi du. "Nire semeari autismoa diagnostikatu ziotenean, nora jo ere ez genekien", gogoratu du. "Neure artean pentsatu nuen: 'Hau niri bakarrik pasatzen zait, edo zer? Nola da posible beste inori gaitzaren inguruan ezer ez entzutea?'". Gaur egun, egoera bestelakoa da.

Elkarteko kide guztiak gurasoak dira, Garcia eta Conejo bezala, eta gogor lan egiten dute beren seme-alaben bizi kalitatea ahalik eta onena izan dadin. Bide luzea dute aurretik, batera egiteko.