Iñigo Terradillos

Egonezina eta ezjakintasuna izan ziren lehendabiziko sentimenduak euren seme Oierri, handitzen zihoan heinean, zerbait gertatzen ari zitzaiola antzeman bai baina zerbait hori zer zen ezin jakin zutela ikustean. Sanfilippo gaixotasun genetikoa zuela azaldu zieten medikuek gerora. Gorputzak behar ez dituen substantziak desegin edo birziklatzeko beharrezko entzima batek gaizki funtzionatzen duenean edo entzima hori ez dagoenean sortzen da eritasuna; hondakin materiala zeluletan biltzen da, eta horrek ondorio suntsitzaileak ditu organismoan. Adingabeengan hiperaktibitatea, garuneko kalteak eta joera autosuntsitzaileak eragiten ditu, eta nerabezaroan heriotza goiztiarra ekarri. Sanfilippo sindromea ezohikoa da —jaiotzen diren 50.000 haurreko kasu bat izaten da—, eta gaixotasun arraro gisa sailkatua dago.

Izaskun Aizpurua eta Kepa Iribarrenengan atsekabea eta etsipena nagusitu ziren orduan. Izan ere, semeari gertatzen zitzaionaz jabetu baziren ere, gaur egun gaixotasun horrentzat berariazko tratamendurik ez dagoela ere jakin zuten. Itxaropena piztu zitzaien, ostera, AEBetan urteetan aurrera eraman duten ikerketa emaitza onak uzten ari zela ikustean. Ikerketa hori borobildu eta gizakietan probatzea itxaron behar zen, ordea, eta, ondoren, Euskal Herrian egitea. Horrek guztiak kostu handia zuenez, Stop Sanfilippo fundazioak hamaika ekimen antolatu ditu herritarren eskutik dirua biltzeko.

Herritarren laguntza handiak —Euskal Herrian bildutakoa nabarmendu dute Oierren gurasoek— ikerketa bizkortzea ahalbidetu du, eta estreinako aldiz hasi dira entsegu kliniko bitartez haur bat tratatzen. Eliza izena du, 6 urte ditu, eta Oier ibartarrak bezala A motako Sanfilippo gaitza du. "Asko itxarondako lehen pausoa" da hori, aitak dioenez. Haur estatubatuar horrekin hasi duten tratamendua zertan den azaldu du amak: "Birus baten bidez gen ona sartu diote, eta horren bitartez espero dena da gorputz guztian zehar hedatzea, gen horrek entzimak banatzea, eta pixkanaka gorputz hori normaltasunerako bidean jartzea".

Orain, bi hilabete inguru itxaron beharko dute entsegu horrek Elizaren gorputzean dituen ondorioak ikusteko, eta, guztia espero bezala joanez gero, bigarren haurrarekin hasiko lirateke. Animaliekin aritu dira ikertzaileak orain arte, eta lehendabizikoz ari dira gizakietan tratamendu hori probatzen. "Pauso hori ematerako ziurtasun handia izan behar dute; horregatik, medikuek diotenez, ez dute arazorik aurreikusten, baina bi hilabeteko tarte hori behar dute bide onetik doala baieztatzeko", dio Iribarrenek.

Aurreikuspenak betez gero, beste bi haurrengan tratamendu berbera erabiliko dute, eta, ondoren, Gurutzetako Ospitalera (Barakaldo, Bizkaia) eramango dute. "Estatu Batuetatik Bilboko ospitalera etorriak dira han entsegua normal-normal egin daitekeela ziurtatzeko, eta 2016a bukatu baino lehen izango dela esan digute", azaldu du Aizpuruak.

Azken hilabeteak berri hori noiz iritsiko zain eman dituzte Oierren gurasoek. Bazekiten hastear zirela, baina espero baino gehiago luzatu da itxaronaldia. Entsegu hori gizakiengan estreinakoz erabiltzen hastea pauso handia izan da, baina Oierrentzat ezinbesteko beste pauso bat geratuko litzateke, bere gorputzak tratamendua onartzen duen jakitea, alegia.

Sartu behar dioten birusa arduratuko da organismo guztian gen on hori barreiatzeaz. Birus arrunta da, baina entseguarekin hasi aurretik, haur bakoitzari birus horrekin noizbait kutsatuak izan diren baieztatzeko proba egin behar zaio. Probak baiezkoa ematen badu, horren aurkako antigorputzak sortuak izango ditu, eta orduan birusa kanporatuko du.

Proba hori egin ostean jakingo dute, beraz, Oier entseguan sartuko den ala ez. Uda ostean eta urtea amaitu aurretik espero dute tratamendua Bilbon izatea, eta orduan amaituko da hilabete luzez iraun duen gurasoen borroka, ilusioa eta itxaropena. "Probak baiezkoa eman eta esaten badigute Oier ezin dela entseguan sartu semearen gaixotasuna sendatzeko, itxaropena amaituko da guretzat".

Desioa eta beldurra

Sentimendu kontrajarriak dituzte egun hauetan; batetik, entsegua Bilbora ahalik eta azkarren iristeko nahia, eta guztia ondo bidean jarri eta semea pixkana hobetzen ikusteko desioa; eta, bestetik, hainbeste itxarondakoa azkenean ezerezean gera daitekeelako beldurra. Azken horretarako prestatzen ari dira, bereziki; izan ere, haien ustez, "proban positibo emango duten haurrak azalduko dira". Eta une berezi hauetan ere jendearen elkartasuna eskertu dute ibartarrek, "herritarren bultzadarik gabe ez baikenuke honaino iristea lortuko".

Oierrek tratamendua arazorik gabe onartuko balu emaitzak nabaritzeko urtebete gutxienez itxaron beharko litzatekeela azaldu diete medikuek. Bitartean, 8 urte egingo ditu hilabete honetan, eta "kanpotik begiratuta ondo dagoela iruditu arren, barrutik, egunetik egunera kutsatzen jarraitzen du". Duela hiru urte atzeman zioten gaixotasuna, eta gaur egun egonkor dago. "Gaitz honek, ordea, ez du etenik, eta gutxinaka itsu geratuko da; ez du entzungo, eta ezingo da ibili, ohean geratu arte".

Erik Gartzia Egaña

Beharra dagoen tokian beti egongo da norbait egoerari buelta ematen ahalegintzeko. Egungo gizartean, besteak beste, ugariak dira feminismotik eragiten duten taldeak. Indar handia izan du mugimendu feministak Euskal Herrian, eta azken urteetan are indar handiagoa hartzen ari da.

Errenterian dozena erdi bat talde feminista daude. Duela urtebete pasatxo, Memorandra jardunaldiak antolatu zituzten, udalerriko azken lau hamarkadetako memoria feminista berreskuratzeko asmoz, "isildutako historia" ezagutarazteko asmoz. Orainaldia eta etorkizuna lantzeko helburuarekin sortu zen, duela hiru bat urte, Kolpe Morea talde feminista.

Nerea Diaz, Eli Etxabeguren eta Nerea Rodriguez buru-belarri sartuta daude Kolpe Morea osatzen duen lantaldean. Gogorarazi dutenez, Ernai gazte erakundeko Errenteriako taldea feminismoa lantzen hasi zen orain dela hiru urte pasatxo, eta orduan hasi zen oraingo taldea dena mamitzen.

Ernaik izan zuen lehenengo Martxo Morea antolatzeko ardura. "Gazte erakundekoak ez ziren pertsona asko joan ziren hara", gogorarazi du Etxabegurenek, "eta feminismoa lantzeko espazio propioa sortzeko erabakia hartu zuen Ernaik". Horrela, pixkanaka, hasi ziren Kolpe Morea gorpuzten. Sorburu izan zuen antolakundetik autonomia hartzen joan zen taldea, bereizi arte. Gaur egun, hamar bat kidek osatzen dute Kolpe Morearen nukleoa. Horietako bakarra da, egun, Ernaiko militantea.

Kolpe Moreak duen ezaugarrietako bat da neskek zein mutilek osatzen dutela. Diazek jakinarazi duenez, "modu naturalean" sortu zen talde mistoa. "Ez genuen izaerari buruz eztabaidatu", azaldu du. Izan ere, Kolpe Morean dabiltzanen mutil-lagunak feminismoaren ikuspuntutik "formatuak" daudela iritzi diote. Hala ere, izaera mistoari buruzko ñabardurarik badute: "Mutilak eta neskak, feminismoa lantzeko garaian, ez gara puntu beretik abiatzen. Emakumeok espazio batzuk behar ditugu, gure gaiak lantzeko eta guri dagozkigun gauzei buruz hitz egiteko".

Estreinako urtea barrura begirako lana egiten pasatu zuten, "kohesioa bilatzeko eta formazioan sakontzeko". Topo geltokiaren ondoko eraikinean egin zituzten —eta egiten dituzte— bilera horiek, Garaipen eta Bilgune Feministak erabiltzen duten lokalean. Lan bilera haiek "oso potenteak" izan zirela gogoratu dute. Hainbat gai lantzen zituzten, bakoitzaren zalantza eta kezken araberakoak.

Barneko lanketa hori bukatuta, kalera irten ziren. Horrela, Ernaik 2014an antolatutako Martxo Morearen bigarren ekitaldia egin zuten, landu zuten formazio hori guztia gazteen artean zabaltzeko. Kolpe Morea bezala antolatutako lehenengo ubel koloreko martxoan, abortuaren alde guztiak azaleratu zituzten: eskubidea bera, garaia iritsiko balitz zein urrats egin behar diren... Normalizazio kutsua eman nahi zioten.

Aurten, berriz, ez dute gai espezifikorik landu, baina berritasun gisa Bizentaren Lumak jolasarekin aritu dira. Genero ikuspegia kontuan hartzen duen jokoa da, eta dozenaka gaztek parte hartu zuten horretan. Horrez gain, beste hainbat jarduera ere egin zituzten martxoaren 8aren bueltan: gizonentzako tailerrak, emakumeentzako autodefentsa feminista, emakumeek euren gorputza hobeto ezagutzeko ikastaroa...

Duela hiru hilabeteko jardueren emaitzarekin gustura geratu baziren ere, ez dira martxoaren 8ra mugatuko. Espazio feminista gehiago sortu nahi dituzte, eta, horregatik, aste honetan zein datorrenean jardunaldiak egingo dituzte, Gure armez jabetu gaitezen lelopean. Espazio propioa eraikitzeaz gain, alor ezberdinak jorratu nahi dituzte: gazteen gaiak, "ez hain gazteentzako" ere badirenak eta emakumeek egindako musika. Izan ere, horrekin ikusgarritasuna eman nahi diote emakumeek jokatzen duten rolari; "agertokia gurea ere bada". Eta bizitzaren arlo guztietan hala izan dadin, kolpez kolpe ariko dira.

Aitziber Arzallus

Azpeitia. Herri euskalduna. Euskal Herrian 10.000tik gora biztanle dituzten herrien artean batez beste euskaldun gehien duena —14.822 biztanle zituen iaz—. Azpeitiarren %86k kalean euskaraz egiten dutela zioen EAEko Soziolingustika Klusterrak duela urte batzuk egindako azterketa batek.

Herri festazalea ere bada. Egutegian gorriz markatuak izaten dituzten data guztiak dira horren lekuko: sansebastianak, inauteriak, santiagoak, saninazioak, santomasak... Eta festak aipatuta, ezin zezenak aipatu gabe utzi, kontrakoen zein aldekoen iritziak iritzi, sokamuturra eta zezenketak Azpeitiko festen parte eta bereizgarri baitira. Eta baita bisitariak hartzeko aitzakia ere.

Dena dela, herrira turista gehien erakartzen duen lekua Loiolako santutegia da, San Ignazioren jaiotetxea izandakoa. Iaz, bigarren urtez jarraian, bisitari kopuruan marka hautsi zuen Loiolako Turismo Bulegoak 30.746 laguni zerbitzua emanda, 2014an baino %13 gehiagori. Bisitari gehienak —%70— taldean joaten dira hara, eta, normalean, santutegia eta haren inguruak ikusi eta beste norabait alde egiten dute. Badira, ordea, herria eta inguruak ikustera gelditzen direnak ere: Burdinbidearen Euskal Museoa dela, herriko parrokia dela... Eta hori antzeman egiten dute herriko denda, taberna eta ostatuek. Iazko abuztuan beteta egon ziren herriko alojamendu guztiak, eta uztailean %80an.

Herriaren historia eta ondarea ezagutzera Azpeitira joaten diren kanpotarrak asko dira, bai, baina baita beste interes batzuengatik doazenak ere. Kulturaren esparruan mugimendu handiko herria baita Urola eskualdekoa. Aski ezagunak dira, esate baterako, han egiten dituzten Euskal Antzerki Topaketak, Euskal Herri osoan euskaraz egiten diren antzerki topaketa bakarrak. Azaroan izaten dira, eta aurtengoa 34. aldia izango da.

Sanagustin kulturguneak arlo horretan egin duen lekua ere aipatzekoa da. Bost urte igaro dira Azpeitiko Kultur Mahaiak proiektua abian jarri zuenetik, eta emaitzak harrigarriak dira. Urteotan —aurtengo datuak kontuan hartu gabe— 641 ekitaldi antolatu ditu kooperatibak, eta 110.352 ikus-entzule izan dira guztira. 2015ean, 31.010 ikus-entzule izan zituzten antolatutako 149 ekitaldietan. Hamar ekitalditatik zortzi herriko beste eragile batzuekin egindako elkarlanaren ondorio izan ziren, eta hamar bat izan ezik, beste guztiak euskaraz. Horrek herriko kultur sormenean eragina du, ekitaldien erdiak baino gehiago herriko sortzaileenak izan daitezen saiatzen baitira —orain arte %54 izan dira—. Proiektuaren arduradunen hitzetan, Azpeitia "oso bizirik" dagoen herria da; "zorte handia dugu".

Sorkuntza bekak

Kultur sorkuntzari lotuta, Azpeitiko Udalak baditu pare bat egitasmo esku artean. Batetik, Sorkuntza Bekak, Kultur Mahaiarekin elkarlanean sortu berri dituenak. Sorkuntza eta sortzaile berrien lana bultzatzeko jaiotako egitasmora hamar proiektu aurkeztu dituzte, eta horietako bost saritzea erabaki du epaimahaiak. Bi proiektuk 1.500na euroko laguntza jasoko dute, eta beste hirurek mila bana eurokoa. Bekak izandako erantzunarekin udala "oso pozik" dagoela adierazi du Ainara Larrañaga Kultura Batzordeko kideak. "Azken urteetan, Kultur Mahaiarekin elkarlanean lanketa handia egin dugu sorkuntzaren bueltan. Kultur sortzaile berriak bultzatzea da gure helburua, eta azken asteotan erakutsi dugu hartutako konpromisoa betetzen ari garela: bekez gain, Soreasun sorkuntzarako gune bat sortzeko proiektua lantzen ari gara, eta horretarako herriko talde eta norbanako askorekin elkartzen".

Hain zuzen, Soreasuko sorkuntza gune hori da udalak esku artean darabilen bigarren egitasmoa. Antzokia kulturaz betetzeko egitasmoarekin, "jauzi kualitatibo bat" eman nahi dute, Josu Labaka Udaleko Kultura batzordeburuaren esanetan. "Eta hori egiteko modu bakarra elkarlana da". Horretarako, bost eremutan banatu dute Soreasuren jarduna: hitza, soinua, irudia, transmisioa eta arte eszenikoak. Batzar irekien bidez definitu nahi dute Soreasuren izaera. Uztailaren bukaera alderako proiektuaren nondik norakoak zehaztuta edukiko dituztela uste du Xabier Gantzarainek, lan horren ardura duen teknikariak.

Ekonomia sustatzeko plana

Herri industriala izaki, krisiak gogor astindu ditu Azpeitiko enpresa asko. Oraintsu arte, bigarren sektorea izan da herriko ekonomiaren motor eta bultzatzaile nagusia. Zurgintza eta altzarigintzan punta-puntako kooperatibek eta altzairugintzan nazioarteko entzutea zutenek osatzen zuten hango enpresa sarea. Krisiaren erruz, ordea, azken urteotan asko ahuldu da sektore hori. Kontrara, zerbitzuetako enpresek indartzera jo dute, eta lehen baino leku handiagoa dute herriko ekonomian.

Egoeraz jabetuta, herriko ekonomia sustatzeko helburuarekin, udalak plan bat jarri du abian, 300.000 euroko aurrekontuarekin. Horrez gain, beste 200.000 euro jarri ditu formakuntza sustatzeko.

Lau lerrotan banatu ditu diru laguntza horiek: enpresa eta industria proiektu estrategiko edo berritzaileak bultzatzeko; ekintzailetza sustatzeko; berrikuntza sozialeko proiektuak bultzatzeko; eta merkataritzan eta lehen sektorean enplegua sustatzeko. Laguntzak urriaren 31 bitartean eskatu ahal izango dira. Sustapen Planaren inguruko informazio gehiago jasotzeko, Azpeitia Berritzen-ek Sindikatu Zaharreko bigarren solairuan duen bulegora joan beharko da urriaren 31ra bitartean, edo 943-15 71 83 zenbakira deitu. Diru laguntzen eskaera udaletxean egin behar da. Eskaera orriak Azpeitiko Udalaren webgunean daude eskuragarri.

Plan hori baliatu du, esaterako, Jolastek-ek, eta udalak emandako diru laguntzarekin 3D inprimagailu bat erosi du, gaztetxoei ikastaroak emateko. Helburua da gaztetxoei teknologia berriak gerturatzea, horiekin trebatzen has daitezen. Enok Sudupe Jolastek proiektuaren sustatzaileetako baten esanetan, "etorkizuneko gizartean pentsatuta, teknologia berriak lantzen hasi beharra dago, eta horretarako metodologia kolaboratiboa proposatzen du Jolastek-ek. Talde lanean, erronka bidez lantzen dituzte teknologia berriak".

Gizarte laguntzak

Ekonomia sustatzekoez gain, estualdian diren herritarrei laguntzeko diru laguntzak ere ematen ditu Azpeitiko Udalak. Laguntza horiek dira herritarren unean uneko beharrei erantzuteko, esate baterako, alokairuaren ordainketari, kredituei, obrei edo lehen mailako beharrei. Eusko Jaurlaritzak eskaintzen ditu berez laguntza horiek, baina hark jarritako kopuruak "ez du bermatzen azpeitiar guztien beharrak asetzea", Ainhoa Beristain Gizarte Zerbitzuetako zinegotziaren arabera. Horregatik, aurten udalak 106.000 euro jarri ditu gizarte larrialdietarako.

Joan den urtean, udalak eta Jaurlaritzak herriko 211 familia lagundu zituzten gizarte larrialdietako laguntzekin. Horretarako, denera 265.000 euro erabili zituzten, haietatik 141.000 euro udalak jarritakoak. Eskatzaileen %39k alokairua ordaintzeko eskatu zuten laguntza; %21ek kredituren bat pagatzeko; %28k etxeko mantentze lanetarako eta %7k lehen mailako beharrak asetzeko.

E. Goenaga Lizaso

Hauts laino handi bat. Horixe ikusten dute Belartza inguruan (Donostia) bizi diren herritarrek. Eta gaia ere hautsak harrotzen ari da azkenaldian. Izan ere, Belartzako poligonorako bidean, harrobia zegoen tokian, Mercadonaren supermerkatu bat eraikitzeko obrarekin hasi dira, eta eraikuntza enpresak baimenik gabe egindako zenbait jarduerak natur taldeen zein bizilagunen haserrea eragin dute.

Gipuzkoako talde ekologista eta naturzaleak biltzen dituen Naturkon plataformak agerraldia egin du aste honetan, obrek orain arte eragin duten kaltea salatzeko eta Belartza II poligonoa eraikitzeko egitasmoa bertan behera gelditu dadila eskatzeko. Egun eraikita dagoen Belartza poligonoaren jarraipena litzateke Belartza II, eta proiektuak hogei hektareatik gora eraikitzea aurreikusten du. Natur taldeen arabera, "natur balio handiko inguru batean" eraikiko da poligonoa, eta, egun hutsik dauden industrialdeei erreparatuta, "zentzugabekeria" litzateke beste bat eraikitzea.

Baimenik ez

Belartza II Gelditu taldeko kide eta Añorgako bizilaguna da Mikel Esnaola, eta, Hitza-ri azaldu dionez, harrobian egiten ari diren obra —Mercadonakoa— Belartza II industrialdearen eraikuntza egitasmoaren barruan kokatu behar da. "Bi obrak nahastu egiten dira hemen. Bateko obratik ateratzen ari diren harria bestea eraikiko den tokira ari dira botatzen, bi obra eremu ezberdin izan arren. Egiten ari direnak EAEko Lurzoruaren Legearen 135 eta 136 artikuluak urratzen ditu".

Esnaolaren esanetan, harrobiko obra hasi zutenetik baimenik gabeko lau jarduera egin dituzte. Batetik, ateratzen ari diren harria Belartza II eraikiko den orubera botatzen ari dira, orube horretan obra baimenik ez dagoen arren. Jada 150.000 metro kubikoko betelan irregularra egin dutela salatu dute talde ekologistek, zazpi metroko altuera eta 3.000 metro koadroko azalera hartzen dituela, eta lan horretan haritzak eta bestelako zuhaitzak suntsitu dituztela. "Betelan hori baimenik gabe egiten ari zirela behin eta berriro salatu dugu Donostiako Udalean, udala baita baimena eman behar duena. Baina erantzunik ez dugu jaso. Maiatzaren hasieran prentsaurrekoa eman genuenean hasi ziren mugitzen".

Donostiako Udalak maiatzaren 16ko datarekin eman zion baimena eraikuntza enpresari, "epe ertain batean —20 hilabete gehienez— behin-behineko betelana egiteko". Baimen horrek dioenez, epe hori agortzen denean eraikuntza enpresak lehen zegoen bezala utzi behar du orubea. Esnaolaren iritziz, baimen hori "ilegala" da, hilabete eta erdiko atzerapenaz iristeaz gain.

Gainera, eraikuntza enpresak baimenik gabeko beste hiru jarduera egin dituela salatu dute auzotarrek zein talde ekologistek. "Baimen bakarra eman dute, eta lau jarduera egin dituzte". Maiatzaren hasieran pilatutako harriak tokian bertan txikitu eta manipulatzen hasi zirela salatu dute talde ekologistek. "Maiatzaren hasieratik, birringailu baten bidez, harriak txikitzen eta xehatzen ari dira etengabe, granulometria txikiko agregakin bilakatuz, eta hogei metroko garaiera duen hauts hodeia sorraraziz. Atmosferaren kutsatzailea den jarduera horrek eragin zuzena du airearen kalitatean, eta ondorio nabarmenak ditu inguruko baserri eta etxebizitzetan".

Azkenik, obran dabiltzan ibilgailuak mugitzeko bi mendi pista ireki dituztela eta lurraren mugimenduarekin bertatik pasatzen den erreka estali dutela salatu dute. "Bideak egiteko lurra mugitu dute, eta lur hori erreka gainera erori da. Ez dute erabat estali, baina ur emari gutxiko erreka txiki bat da, ez da Oria ibaia, eta lehortzeko arriskua dago", azaldu du Esnaolak.

Babestutako gunea

Esnaolaren arabera, harrobian egiten ari diren obrak baino gehiago, obra horren ondorioek eta poligono berriaren eraikuntzak eragiten dute kezka. "Eremu hori Unanue naturgunearen mugakide da, eta babestutako eremuan txertatu beharko litzatekeela defenditzen dugu", eskatu dute Naturkoneko kideek, prentsaren aurrean. "Makroproiektuak, zuzeneko eremuan dituen eraginak kontuan ez hartzeaz gain, nahita uzten ditu aipatu gabe inguruko guneetan zeharka sortuko dituenak. Belartza II eraikitzeak kalkulaezina den balioko korridore ekologikoen txikizioa ekarriko luke".

Horrez gain, prentsaurrekoan bildutakoek zalantzan jarri dute halako industrialde handi bat eraikitzearen komenigarritasuna. "Donostian industrialde berri bat eraikitzea zentzugabekeria hutsa da, eta are gehiago hirien zaharberritu daitezkeen industrialde erdi hutsak edukita". Ildo horretan, salatu dute Eskusaitzetako poligonoan (Zubieta, Donostia), Gipuzkoako industrialde handiena izanik, oraindik ez dagoela enpresa bakar bat ere.

Loinaz Agirre
Mendiak eta ostadarrak bat egiten dute Goierriko Zubia LGBTI+ talde berriaren irudian. 1970eko hamarkadatik aniztasunaren eta sexu askapenaren ikurra da ostadarra edo Erromako zubia, eta ikur hori bere egin dute, Goierriko zubia aldarrika...